1, 2. a) ¿Imataq karqa ‘Davidpa wasinqa’, hinaspa imaynatam huktawan hatarichisqa kanan karqa? b) ¿Pikunataq kunan tiempopi Diospa llaqtanqa kanku?

DIOSPA llaqtanpi punta apaqkunam, 49 kaq watapi Jerusalenpi huñunakurqaku. Chaypim apostol Jacobo otaq Santiago kaynata nirqa: “Simon Pedrom willaruwanchik mana judio kaqkunatapas Dios watukuykusqanta chaynapi paykunamantapas runankunata akllaykunanpaq. Chaykunaqa tupanpunim Diosmanta willakuqkunapa qellqasqanwan. Bibliam nin: ‘Kaykuna pasaruptin kutimuspaymi Davidpa castanta huktawan sayarichisaq. Wasi tuñiruptin perqaq hinam huktawan rurasaq chaynapi wakin runakunapas hinaspa sutiywan sutichasqa mana judio kaqkunapas ñoqa Señorta maskawanankupaq. Ñoqa Diosmi ñawpaqmantapuni reqsichini kay rurasqaykunata’”, nispa (Hech. 15:13-18).

² Santiagopa chay nisqanqa horqosqam kachkan willakuq Amospa nisqanmanta, paymi nirqa “Davidpa wasin” otaq kamachiq kanankupaq castan tuñisqa hina kasqanmanta. ‘Davidpa wasinqa’ tuñisqa hinam karqa rey Sedequias manaña kamachiq kaptin (Amos 9:11, NM). Chayna kaptinpas, ‘Davidpa wasinqa’ kaqmantam hatarichisqa kanan karqa Jesuswan, paymi Davidpa castanmanta huk kaqnin miraynin karqa hinaspam wiñaypaq kamachinan karqa (Ezeq. 21:27; Hech. 2:29-36). Chay huñunakuypim Santiagoqa nirqa Diospa Gobiernonpi kanankupaq judio kaqkuna hinaspa mana judio kaqkunapas huñusqa kayta qallaykuptin chay willakuy cumplikuyta qallaykusqanmanta. Kunan tiempopi hanaq pachaman rinankupaq suyakuyniyoq cristianokunapas, Diospa sutinta apanankupaq akllasqan runankunam otaq llaqtanmi kanku. Paykunawan kuskam millonnintin cristianokuna Bibliapa cheqap yachachikuyninkunata willakunku, paykunaqa Jesuspa ‘sapaq ovejankunam’ kanku (Juan 10:16).

3, 4. ¿Imam Diospa llaqtanta yanaparqa Babiloniapi kaspa Diosmanta mana karunchakunanpaq?

³ Judiokuna Babilonia nacionman apasqa kaptinkum sutilla qawakurqa “Davidpa wasin” tuñichisqa kasqan. Chaypiqa pantay religionmi munaychakurqa. Judiokunaqa chaypim 70 watapuni kananku karqa, 607 watamanta 537 watakama (c.t.ñ.). ¿Imataq paykunata yanaparqa iñiyninkupi allin takyasqa kanankupaq? Diosmanta chaskisqanku herenciam. Chay herenciam ñoqanchiktapas Diablopa munaychakusqan kay Pachapi yanapawanchik (1 Juan 5:19).

⁴ Diospa Palabranqa chay chaskisqanchik herenciamanta huk kaqninmi. Judiokuna Babilonia nacionpi kaptinkuqa manamá Diospa Palabranqa llapallanchu karqa. Chayna kaptinpas, paykunapaqa kapurqam Moisespa chaskisqan Kamachikuykuna, chaypitaqmi karqa Chunka Kamachikuykunapas. Yacharqakutaqmi ‘Sion llaqtapa takinta’ hinaspa Diosmanta willakuq ñawpaq serviqninkunapa willakuyninkutapas. Chaymantapas, yuyarirqakum achka rikchanachiykunatapas. Chaychá Sionmanta yuyarispanku waqarqaku hinaspa Jehova Diostapas mana qonqarqakuchu (leey Salmo 137:1-6). Arí, Diosmanta chaskisqanku herenciam Babilonia nacionpi pantay yachachikuykuna kaptinpas Diosmanta mana karunchakunankupaq yanaparqa.

5. ¿Imataq qawachiwanchik Babiloniapiwan Egiptopi hukllapi kimsa dioskunata yupaychasqankuta?

⁵ Babilonia nacionpa religionninpiqa hukllapi kimsa dioskunatam yupaychaqku. Chaykunam karqa: Sin (dios Killa), Shamash (dios Inti) hinaspa Istar (wawa-churiyoq kanapaqwan guerrakunapaq diosa). Egipto nacionpipas achka hukllapi kimsa dioskunatam yupaychaqku, sapakamapim kaq huk tayta, huk mama hinaspa huk churi. Huk qellqapa nisqanman hinaqa, hukllapi kimsa dioskunapi mama kaq dios aswan reqsisqa kaptinqa tayta kaq diosqa manañam aswan atiyniyoqñachu karqa (Mitología General). Chaykunamanta huk kaqninpim karqa dios Osiris, diosa Isis hinaspa churin Horus nisqapas.

6. ¿Imatam cristiano tukuqkunapa punta apaqninkuna yachachinku, hinaspa imaynatam chay pantay yachachikuymanta waqaychasqa kanchik?

⁶ Cristiano tukuqkunapas hukllapi kimsa Dioskunatam yupaychanku. Paykunapa punta apaqninkunam yachachinku Tayta, Churi hinaspa chuya espirituqa huk Dioslla kasqanta. Kay yachachikuyqa qawachinmi Jehova Dios mana tukuy atiyniyoq kasqanta. Diospa llaqtanmi ichaqa chay pantay yachachikuykunamanta waqaychasqa karqa, paykunaqa Bibliapa kayna nisqanpim iñinku: “Israel casta runakuna, uyariychikyá: ¡Yupaychasqanchik Tayta Diosqa chullallam!” (Deut. 6:4). Kikin Jesuspas chaynata nichkaptinqa, ¿imaynamá cheqap cristianoqa Jesuspa nisqantaqa qepanchanman? (Mar. 12:29.)

7. ¿Imatam reqsikunan pipas bautizakuyta munaspanqa?

⁷ Jesusmi qatiqninkunata nirqa: “Llapallan nacionpi runakunaman rispayá willamuychik qatiqniykunaña kanankupaq hinaspayá bautizamuychik Taytapa, Churipa hinaspa Chuya Espiritupa sutinpi”, nispa (Mat. 28:19). Jesuspa kay kamachisqanqa manamá tupanchu hukllapi kimsa Dioskuna niq yachachikuywanqa. Pipas bautizakunanpaqqa hinaspa Jehova Diospa testigon kayta munaspanqa, reqsikunanmi Jehova Dios tukuy atiyniyoq Tayta kasqanta hinaspa qatiqninman Churin Jesus kasqantapas. Chuya espirituqa Diospa atiyninmi, manamá hukllapi kimsa Dioskunapa huknin dioschu (Gen. 1:2). Chaynaqa, Diosqa manamá allinpaqchu qawan chay pantay yachachikuypi iñispan pipapas bautizakusqantaqa. ¡Mayna kusisqam kachkanchik chay pantay yachachikuymanta chaskisqanchik herencia waqaychawasqanchikmanta!

8. Huk qellqapa nisqanman hinaqa, ¿imapim Babiloniapi runakuna creerqaku?

⁸ Babiloniapi runakunaqa achka dioskunata yupaychaspankupas, creerqakum demoniokunapiwan layqa ruwaykunapi. Huk qellqapa nisqanman hinaqa, chay runakunaqa creerqakum demoniokuna runakunata onqochisqanta. Hinaspam diosninkunata mañakuqku demoniokunamanta harkananpaq (The International Standard Bible Encyclopaedia).

9. a) ¿Imatam demoniokunamanta piensayta qallaykurqaku achka judiokuna? b) ¿Imaynatam Diosqa waqaychawanchik demoniokunapa imapas ruwayninkunamanta?

⁹ Babiloniapi kaspankum, achka judiokunaqa pantay yachachikuykunawan inturachikurqaku. Chaymantapas, Grecia nacionpa religionnin tukuy hinastinman cheqeruptinmi, achka judiokuna demoniokunapa controlasqan kayta qallaykurqaku, ¿imanasqa? Allin hinaspa mana allin demoniokuna kasqanpi iñiyta qallaykusqankuraykum. Diosmi ichaqa niwanchik demoniokunapa imapas ruwayninkunapi chaqrukuyqa mana allin kasqanta. Chayna kasqantam yachanchik Diosmanta chaskisqanchik herencianchikrayku (Is. 47:1, 12-15). Ñoqanchikqa Diosta kasukusqanchikraykum waqaychasqa kanchik demoniokunapa imapas ruwayninkunamanta (leey Deuteronomio 18:10-12; Apocalipsis 21:8).

10. ¿Imataq Hatun Babiloniaqa, hinaspa maymantam rikurimurqa pantay religionkunapa yachachikuyninkunawan mana allin ruwasqankunaqa?

¹⁰ Kunanpas, pantay religionkunapi kaq runakunaqa Babiloniapi runakuna hinam layqa ruwaykunata ruwanku. Chayraykum Bibliaqa enteron Pachapi pantay religionkunata sutichan Hatun Babilonia nispan (Apoc. 18:21-24). Chay pantay religionkunaqa ñawpaq Babilonia nacionpi religionwanmi chaynalla kanku. ¿Imanasqa? Pantay yachachikuykunawan mana allin ruwaykuna chaymanta rikurimusqanraykum. Chaymi pantay religionkunaqa taytacha-mamachakunata yupaychasqankurayku hinaspa layqa ruwaykunatawan tukuy mana allinkunata ruwasqankurayku chinkachisqa kanqa (leey Apocalipsis 18:1-5).

11. ¿Ima willakuykunam qellqanchikkunapi rikurirqa?

¹¹ Huk kutipim Dios nirqa: “Manañam aguantayta atiniñachu layqa ruwasqaykichiktaqa”, nispa (Is. 1:13, NM). Yaqa 1800 kaq watakunapiqa achkallaña runakunam layqa ruwaykunata ruwaqku. Chaymi 1885 watapa mayo killanpi lloqsimuq Zion’s Watch Tower (La Torre del Vigía de Sión) sutiyoq qellqanchik nirqa: “Pipas wañuruspan maypipas hinalla kawsasqanmanta creenciaqa manam chayllaraqchu. Ñawpaq religionkunamantam chaykunaqa hamun, chaymantataqmi rikurimurqa achkallaña creenciakunapas”, nispa. Chay qellqapiqa nirqataqmi demoniokuna wañuqkunaman rikchakuspanku kawsaq runakunawan rimasqankumanta hinaspa achka runakunata mana musyaylla controlasqantapas. Chay qepaman lloqsiq What Say the Scriptures About Spiritism? (¿Imatam Bibliaqa yachachin layqa ruwaykunamanta?), nisqa folletopas yaqa chaynallatam nirqa. Kunan tiemponchikpi lloqsimuq qellqanchikkunapas niwanchikmi layqa ruwaykunaqa mana allin kasqanmanta.

12. ¿Imatam wañusqakunamanta Salomon nirqa?

¹² ‘Cheqapta llapallan reqsiqkunaqa’ yachankum wañusqakuna imayna tarikusqankumantaqa (2 Juan 1). Chaymi Salomonpa qellqasqanmantaqa mana iskayrayachwanchu, paymi nirqa: “Wañusqa leonmantaqa kawsaq allqom aswan allinqa. Wañunanmantam yachanku kawsaqkunaqa. Manam imatapas yachanchu wañuqkunaqa [. . .]. Kallpaykiman hina ruray ima ruranaykitapas. Wañuruspaqa manañam rurankichu imatapas. Manañam piensankichu imatapas. Manañam yachankichu imatapas. Manañam yuyankichu imatapas”, nispa (Ecl. 9:4, 5, 10).

13. ¿Grecia nacionpa ima creenciankunatam judiokuna creeyta qallaykurqaku?

¹³ Judiokunaqa yacharqakum wañusqakuna  imayna tarikusqankumantaqa. Grecia nacionniyoq kamachikuqkuna Juda llaqtatawan Siria llaqtata munaychakuyta qallaykuspankum, paykunaqa kamachirqaku religionninkuman hinaspa costumbrenkuman hina runakuna kawsanankupaq. Chayraykum judiokunaqa creeyta qallaykurqaku runakuna wañuruptinku espiritun hinalla kawsasqanpi. Paykunaqa creerqakum chay espiritu rawrachkaq ninapi ñakarisqanta. Manam Grecia nacionniyoq runakunallachu chaynataqa creerqaku. Huk libropa nisqanman hinaqa, Babilonia nacionpipas creerqakum wañuq runata atiysapa dioskuna hinaspa demoniokuna huk sitiopi ñakarichisqankuta (The Religion of Babylonia and Assyria). Arí, Babilonia nacionpi runakunaqa creerqakum pipas wañuruptin espiritun hinalla kawsasqanpi.

14. ¿Imatam Jobwan Abrahamqa yacharqaku wañusqakuna imayna tarikusqanmantawan kawsarimuymanta?

¹⁴ Jobpa tiemponpi Diospa Palabran mana kachkaptinpas, payqa allintam yacharqa wañusqakuna imayna tarikusqanmantaqa. Yacharqataqmi wañuruptin Dios kawsarichinantapas (Job 14:13-15). Abrahampas yacharqam wañusqakuna kawsarimunanmantaqa (leey Hebreos 11:17-19). Paykunaqa manam piensarqakuchu runakuna wañuruspan maypipas hinalla kawsasqankutaqa, pipas mana wañuptinqa manamá kawsarichisqaqa kanmanchu. Abrahamtawan Jobtaqa Diospa chuya espiritunchá yanaparqa wañusqakuna imayna tarikusqanmanta entiendenankupaq hinaspa kawsarimuypi iñinankupaqpas. Kay cheqap yachachikuykunapas Diosmanta chaskisqanchik herencianchikmi.

15, 16. ¿Imaynatam huchamantawan wañuymanta librasqa kanchik?

¹⁵ Diosqa yachachiwarqanchikmi huchamantawan wañuymanta librawananchikpaq ima ruwasqanmanta, chayna yachachiwasqanchikmantam anchata agradecekunanchik (Rom. 5:12). Yachasqanchikman hinaqa, Jesusqa ‘manam servichikunanpaqchu hamurqa aswanqa servinanpaqmi hinaspa achka runakunapa rantinpi wañunanpaqmi’ (Mar. 10:45). Ancha kusikunapaqmi ‘Cristo Jesus wañuspan librawasqanchikmanta’ yachayqa (Rom. 3:22-24).

 ¹⁶ Punta cristianokunapa tiemponpi judiokunawan mana judio kaqkunapas huchankumantam wanakunanku karqa, hinaspapas Jesuspa wañukusqanpi iñisqankutam qawachinanku karqa. Mana chaynata ruwaptinkuqa manam huchankumanta pampachasqachu kanmanku karqa. Kunanpas chaynallataqmi (Juan 3:16, 36). Pipas pantay yachachikuykunapi hapipakuspanqa Jesuspa wañukusqanwanqa manam yanapachikunmanchu. Ñoqanchikmi ichaqa atichwan, ¿imanasqa? Ñoqanchikqa allintapunim yachanchik Diospa Churinmanta, “paypa wañusqallanwanmi libraykuwarqanchik huchanchikkunamanta pampachaykuspa” (Col. 1:13, 14).

17, 18. ¿Imaynatam Jehova Diospa llaqtanmanta kay tiempokunapi yachachwan, hinaspa imaynatam yanapawachwan chaymanta yachayninchik?

¹⁷ Achkaraqmi rimanapaq kachkan ancha chaninchanapaq cheqap yachachikuykunamanta, Dios serviyninchikmanta hinaspa vidanchikpi Dios imaymanata yanapawasqanchikmantapas. Achka watakunañam Anuario qellqapi leenchik Jehova Diospa serviqninkunapa Allpantinpi predicasqankumanta willakuykunata. Kay tiempokunapi Jehova Diospa testigonkunamantaqa yachachwanmi Historia de fe viva (1 hinaspa 2 partekunapi) nisqa videota qawaspa hinaspa Los testigos de Jehová, proclamadores del Reino de Dios nisqa qellqata leespapas. Revistanchikkunapas willawanchikmi iñiqmasinchikkunapa vidankumanta, chaykunam anchata kallpanchawanchik.

¹⁸ Anchatam yanapawanchik Diospa llaqtanmanta yachayninchikqa, ñawpaq tiempopipas Israel runakunatam allinta yanaparqa Egiptomanta Jehova Dios imayna librasqanmanta yachayninku (Ex. 12:26, 27). Yuyaqña Moises kachkaspanmi Israelitakunata nirqa: “Yuyariychikyá ñawpaq tiempokunamanta. Piensariychikyá ñawpaq watakunapi achka miraykunamanta. Tapurikuychikyá abueloykichikkunata hinaptinqa paykunam willasunkichik. Tapurikuychikyá yuyaqkunata hinaptinqa paykunam nisunkichik”, nispa (Deut. 32:7). Jehova Diospa serviqnin kasqanchikraykum kusikuywan yupaychanchik hinaspa tukuy ruwasqanmanta runamasinchikman willakunchik (Sal. 79:13). Chaymantapas, Diospa llaqtanmanta yachasqanchikmi yanapawasun Diosta hinalla servinapaq.

19. Cheqap yachachikuykunata yachaspaqa, ¿imatam ruwananchik?

¹⁹ Ancha kusisqam tarikunchik pantay yachachikuykunawan tutayaypi hina mana tarikusqanchikmanta. Chaynapi tarikunamantaqa cheqap yachachikuykunawanmi achkipi hina tarikunchik (Prov. 4:18, 19). Chaymi Bibliata allinta estudiananchik, tukuy sonqowantaqmi cheqap yachachikuykunamanta willakunanchik. Chaynapim salmista hina Jehova Diosta nisun: “Rimarisaqmi atiywan rurasqaykimanta. Yuyarichisaqmi allin rurasqaykimanta. Diosnilláy, qanmi warma kasqaymanta qawachiwarqanki milagroykikunata. Kunankamapas willakuchkaniraqmi qampa milagroykikunata. Diosnilláy, yuyaqña kaptiyqa amayá qonqarullawaychu. Diosnilláy, soqo umaña kaptiyqa amayá qonqarullawaychu. Ñoqaqa munachkaniraqmi qepa wiñaymanpas atiyllaykimanta willayta. Ñoqaqa munachkaniraqmi qepa hamuqkunamanpas kallpallaykimanta willayta”, nispa (Sal. 71:16-18).

20. ¿Imatam qawachinchik Diosman sonqo kaspaqa, hinaspa imatam niwaq Diospa llapallan kamachiq kasqanmantawan paylla yupaychanapaq kasqanmanta?

²⁰ Diosman sonqo kaspaqa, qawachinchikmi paylla llapallan kamachiq kananpaq derechoyoq kasqantawan paylla yupaychanapaq kasqantapas (Apoc. 4:11). Chuya espiritunwan Dios yanapawasqanchikraykum allin sonqoyoq runakunaman paymanta willakunchik hinaspapas lliw llakisqakunatam kallpanchanchik (Is. 61:1, 2). Diosqa manamá haykapipas saqenqachu llaqtantaqa nitaq lliw runakunata Satanas munaychakunantaqa. Diosmanta chaskisqanchik herencianchikmi yanapawasun qaqa hina takyanapaq chaynapi Diosmanta mana karunchakuspa kunan hinaspa wiña-wiñaypaq payta servinapaq (leey Salmo 26:11; 86:12).