1, 2. (a) Kasi “msasa wa Davide” ukaŵa vici, ndipo ukazengekaso wuli? (b) Kasi ŵateŵeti ŵa Yehova awo ŵakuteŵetera lumoza mazuŵa ghano mbanjani?

 PA UNGANO wakuzirwa wa wupu wakulongozga uwo ukacitikira mu Yerusalemu mu 49 C.E., msambiri Yakobe wakayowoya kuti: “Simeone [Petrosi] walongosora makoraghene umo Ciuta nyengo yakwamba wakang’anamukira ku mitundu kuti kwa iwo watoleko ŵanthu ŵa zina lake. Ndipo mazgu gha Zinchimi ghakuzomerezga ici, umo kuli kulembekera, ‘Pamanyuma pa vinthu ivi, nizamuwelera na kuzengaso cisakasa ca Davide ico cili kuwa; ndipo nizamuzengaso mahami ghake na kucijinthaso, mwakuti awo ŵakhalapo pa ŵanthu ŵapenje Yehova na mtima wose, pamoza na ŵanthu ŵa mitundu yose, ŵanthu awo ŵakucemeka na zina lane, wakuti Yehova, uyo wakucita vinthu ivi, vyakumanyikwa kufuma papo kale.’”—Mil. 15:13-18.

² “Msasa [cisakasa] wa Davide,” panji kuti nyumba yake yacifumu, ukawa apo Themba Zedekiya likawuskikapo pa uthemba. (Am. 9:11) Ndipouli “msasa” uwu ukazengekaso na mwana wa Davide, Yesu, uyo ni Themba lamuyirayira. (Ezek. 21:27; Mil. 2:29-36) Nga umo Yakobe wakayowoyera pa ungano wapadera uwu, ucimi wa Amosi ukafiskika pakuwunganya ŵahaliri ŵa Ufumu ŵakufuma ku Ŵayuda na Ŵamitundu. Mazuŵa ghano Ŵakhristu ŵakuphakazgika na mamiliyoni ghanandi gha ŵa “mberere zinyake” za Yesu ŵakukolerana pakupharazga unenesko wa mu Baibolo pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova.—Yoh. 10:16.

3, 4. Kasi ŵanthu ŵa Yehova ŵakacita wuli kuti ŵalutilire kuŵa ŵakukhora mwauzimu ku Babuloni?

³ Apo Ŵayuda ŵakatolekera ku wuzga ku Babuloni vikalongolerathu kuti “cisakasa ca Davide” cikawa. Pakuti mu Babuloni cisopa cautesi cikaŵa cakuzara comene, kasi ŵanthu ŵa Ciuta ŵakacita wuli kuti ŵalutilire kuŵa  ŵakukhora mwauzimu ku wuzga wa vyaka 70 kufuma mu 607 B.C.E. mpaka mu 537 B.C.E.? Umo ŵanthu ŵa Yehova ŵakucitira kuti ŵaŵe ŵakukhora mwauzimu mu caru ici cakuwusika na Satana ndimo nawo ŵakacitiranga. (1 Yoh. 5:19) Ciharo cauzimu cawovwira kuti ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵaŵe ŵakukhora mwauzimu.

⁴ Tili na Mazgu gha Ciuta agho nchigaŵa ca ciharo cithu cauzimu. Ŵayuda awo ŵakaŵa ku wuzga ku Babuloni ŵakaŵa na Malemba ghose Ghakupatulika yayi, kweni ŵakamanyanga waka Dango la Mozesi, na Malango Khumi gha mu Dango ili. Ŵakamanyanga ‘sumu za ku Ziyoni,’ ŵakakumbukanga ntharika zinandi, kweniso ŵakamanyanga ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakale awo ŵakaŵa ŵakugomezgeka. Enya, ŵazga aŵa ŵakaliranga para ŵakumbuka Ziyoni, ndipo ŵakamuluwa yayi Yehova. (Ŵazgani Salmo 137:1-6.) Ivi vikaŵawovwira kuti ŵalutilire kuŵa ŵakukhora mwauzimu nanga ni apo ŵakaŵa ku Babuloni uko kukaŵa mitheto na visambizgo vinandi vyautesi.

5. Kasi pali ukaboni wuli uwo ukulongora kuti Ŵababuloni na Ŵaeguputo ŵakasopanga ŵaciuta ŵatatu?

⁵ Cisambizgo cakuti kuli ŵaciuta ŵatatu cikaŵa cakuzara comene pakusopa mu Babuloni. Ciuta munyake wa Ŵababuloni wakaŵa na Sin (ciuta mwezi), Shamash (ciuta zuŵa), na Ishtar (ciuta mwanakazi wa kuwuska mphapu na wakovwira pa nkhondo). Kale ku Eguputo, kanandi ŵakatenge ciuta wakatoranga ciuta mwanakazi uyo wakamubabiranga mwana, ndipo “mwana wakaŵanga ciuta wacitatu. Pa ŵaciuta ŵatatu aŵa, nkhanandi yayi apo dada wakaŵanga na mazaza ghakuru, nyengo zinyake wakakhalanga na mwana wake, apo ciuta mwanakazi ndiyo wakaŵanga na mazaza ghakuru.” (New Larousse Encyclopedia of Mythology) Ciuta munyake wa ku Eguputo wakaŵa na ciuta Osiris, ciuta mwanakazi Isis, na mwana wawo Horus.

6. Kasi mungacilongosora wuli cisambizgo cakuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza, ndipo ise tavikilirika wuli ku cisambizgo cautesi ici?

⁶ Visopa ivyo vikujicema kuti ni Vyacikhristu vikusambizga kuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza. Ŵalongozgi ŵawo ŵakuyowoya kuti Dada, Mwana, na mzimu utuŵa ni Ciuta yumoza. Kweni cisambizgo ici cikuyuyura muwuso wa Yehova, cifukwa cikulongora kuti Yehova nchigaŵa waka ca Ciuta. Ŵateŵeti ŵa Yehova ŵavikilirika ku cisambizgo cautesi ici cifukwa ŵakukolerana na mazgu agha ghakuti: “Pulikani, O Israyeli, Yehova Ciuta winu ndi Yehova yumoza.” (Dute. 6:4) Yesu wakakora mazgu gha mu lemba ili, ndipo palije Mkhristu waunenesko uyo wangasuska mazgu agha.—Mrk. 12:29.

7. Cifukwa wuli nchambura macitiko kuti munthu uyo wakugomezga kuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza wabapatizike?

⁷ Cisambizgo cakuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza cikupambana na mulimo uwo Yesu wakapa ŵalondezgi ŵake wa ‘kuzgora ŵanthu ŵa mitundu yose kuŵa ŵasambiri, kuŵabapatiza mu zina la Ŵadada na la Mwana na la mzimu utuŵa.’ (Mat. 28:19) Kuti munthu wabapatizike na kuŵa Mkhristu wanadi ndiposo Kaboni wa Yehova, wakwenera kumanya kuti Dada, uyo ni Yehova ndiyo ngwankhongonozose, kweniso wakwenera kumanya udindo na mazaza gha Mwana wa Ciuta, uyo ni Yesu. Kweniso uyo wabapatizikenge wakwenera kugomezga kuti mzimu utuŵa ni nkhongono yakugwira nchito ya Ciuta, kuti nchigaŵa ca ŵaciuta ŵatatu yayi. (Gen. 1:2) Munthu uyo wakulutilira kugomezga kuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza wangabapatizika yayi. Tikuwonga comene kuti ciharo cithu cauzimu catovwira kuti tileke kugomezga cisambizgo ici ceneico cikuyuyura Ciuta.

8. Kasi Ŵababuloni ŵakaŵawonanga wuli ŵaciuta ndiposo viŵanda?

⁸ Ŵanthu mu Babuloni ŵakagomezganga  comene visambizgo vyautesi, vikozgo, viŵanda, na vyamizimu. Buku linyake likuti: “Padera pa ŵaciuta, viŵanda vikaŵaso vyakuzirwa comene mu cisopa ca Ŵababuloni. Ŵababuloni ŵakagomezganga kuti viŵanda vikaŵa na nkhongono zakutambuzgira ŵanthu na nthenda zakupambanapambana mu thupi na mu maghanoghano. Vikulongora kuti ŵanandi mu cisopa ŵakasuzgikanga na viŵanda, ndipo ŵakalombanga ku ŵaciuta ŵawo kuti ŵaŵavikilire ku viŵanda ivi.”

9. (a) Kasi Ŵayuda ŵanandi ŵakamba wuli kugomezga visambizgo vyautesi vya cisopa ŵati ŵatolekera ku wuzga ku Babuloni? (b) Kasi tikovwirika wuli kuti tigege kugomezga viŵanda?

⁹ Ŵayuda ŵanandi ŵati ŵatolekera ku wuzga ku Babuloni, ŵakamba kugomezga vinthu ivyo vikususkana na malemba. Ŵayuda ŵanandi ŵakamba kugomezga fundo za Ŵagiriki zakuti viŵanda vingaŵa viwemi panji viheni. Ciharo cithu cauzimu cikutovwira kuti tigege kugomezga viŵanda, pakuti tikumanya kuti Ciuta wakasuska Ŵababuloni cifukwa ca kucita vyamizimu. (Yes. 47:1, 12-15) Kweniso tikulongozgeka na maghanoghano gha Ciuta pa nkhani ya vyamizimu.—Ŵazgani Duteronome 18:10-12; Uvumbuzi 21:8.

10. Kasi tingayowoyapo vici vyakukhwaskana na maluso ndiposo vigomezgo vya Babuloni Mukuru?

¹⁰ Mbababuloni pera yayi awo ŵakagomezganga mizimu. Awo ŵali mu Babuloni Mukuru, ufumu wa pa caru cose wa cisopa cautesi, nawo ŵakugomezga mizimu. (Uvu. 18:21-24) Dikishonare yinyake yikuti: ‘Mu Babuloni [Mukuru] muli maufumu na mitheto yinandi. Kweniso ŵanthu ŵakusopa vikozgo vyakupambanapambana.’ (The Interpreter’s Dictionary of the Bible Vol. 1, peji 338) Mu Babuloni Mukuru mwazura kugomezga mizimu, kusopa vikozgo, na zakwananga zinyake, ndipo wacalipo nangauli wakhaliskenge yayi.—Ŵazgani Uvumbuzi 18:1-5.

11. Kasi mabuku ghithu ghakuyowoya vici pa nkhani ya kugomezga mizimu?

¹¹ Yehova wakayowoya kuti: “Ntha nkhukhumba maubendezi” panji kuti nkhongono za mayere. (Yes. 1:13) Mu vyaka vya m’ma 1800 ŵanthu ŵakacitanga comene vyamizimu. Gongwe la Mulinda la Meyi 1885, ilo pa nyengo iyo likacemekanga kuti Zion’s Watch Tower likati: “Cigomezgo cakuti ŵakufwa mbamoyo ku malo ghanyake cikamba ni kale. Cikaŵa cimoza mwa vigomezgo vya cisopa ca ŵanthu ŵakale, ndipo ndiko kukafuma vidokoni vyose.” Kweniso nkhani iyi yikayowoya kuti fundo yambura kufuma mu malemba yakuti ŵakufwa ŵakuyowoya na ŵamoyo “yabenekelera upusikizgi wa viŵanda wakuti ŵanthu ŵangayowoya na mizimu ya ŵanthu ŵakufwa. Vikuyezgayezga kujibisa ndipo vikulutilira kunanga maghanoghano na umoyo wa ŵanthu ŵanandi.” Kabuku kakale kakuti What Say the Scriptures About Spiritism? (Ivyo Malemba Ghakuyowoya pa Nkhani ya Kugomezga Mizimu) nako kakacenjezga pa nkhani ya kugomezga mizimu nga umo ghakucitira mabuku ghithu ghanyake mazuŵa ghano.

12. Kasi Solomoni wakayowoya kuti nchivici ico cikucitika para munthu ŵafwa?

¹² “Wose awo ŵafika pa kumanya unenesko” ŵakumanya kuti ŵakufwa ŵakusuzgika yayi. (2 Yoh. 1) Tikukolerana na mazgu gha Solomoni ghakuti: “Ncheŵe yamoyo njiwemi kwakuluska nkhalamu yakufwa. Cifukwa ŵamoyo ŵakumanya kuti ŵafwenge, kweni ŵakufwa kuti ŵakumanya kanthu cara . . . Cose ico woko lako lasanga kucita, cicita na nkhongono zako; cifukwa kulije mulimo, panji maghanoghano, panji mahara, panji vinjeru, mu malaro uko ukuya.”—Muph. 9:4, 5, 10.

13. Kasi Ŵayuda ŵakakhwaskika wuli na maluso na cisopa ca Ŵagiriki?

¹³ Ŵayuda ŵakaŵa na mwaŵi wa kumanya unenesko pa nkhani ya ŵakufwa. Ndipouli, apo ufumu wa Girisi ukagaŵika ku ŵalongozgi ŵa ŵankhondo ŵa Alexander Mukuru,  Ŵagiriki ŵakayezgayezga kuti caru ca Yuda na ca Siriya viŵe vyakukolerana mwa kuŵacicizga kuti ŵazomere cisopa na maluso gha Ŵagiriki. Pamanyuma Ŵayuda ŵakazomera visambizgo vyautesi, cakuti umoyo wa munthu ukufwa yayi, na cakuti kuli malo agho mizimu yikuyuzgikira. Mbagiriki yayi awo ŵakambiska fundo yakuti mizimu yikusuzgika ku malo ghanyake, pakuti Ŵababuloni ndiwo ŵakagomezganga kuti “kuli caru cinyake . . . malo agho kuli citengero, . . . agho ghakuwusika na ŵaciuta na viŵanda vyankhongono ndiposo vyankhaza comene.” (The Religion of Babylonia and Assyria) Enya, Ŵababuloni ŵakagomezganga kuti mzimu ukufwa yayi.

14. Kasi Yobu na Abrahamu ŵakamanyanga vici vyakukhwaskana na nyifwa na ciwuka?

¹⁴ Nangauli munthu wakunyoloka Yobu wakaŵa na Malemba yayi, kweni wakamanyanga unenesko wakukhwaskana na nyifwa. Kweniso wakamanyanga kuti Yehova ni Ciuta wacitemwa uyo wangaŵa wakukhumbisiska kumuwuska usange wangafwa. (Job 14:13-15) Abrahamu nayo wakaŵa na cigomezgo mu ciwuka. (Ŵazgani Ŵahebere 11:17-19.) Pakuti nchambura macitiko kuwuska munthu uyo wangafwa yayi, ŵanalume aŵa, ŵeneawo ŵakawopanga Ciuta ŵakagomezganga yayi kuti mzimu wa munthu ukuleka kufwa. Mzimu wa Ciuta ndiwo ukawovwira Yobu na Abrahamu kuti ŵamanye umo ŵakufwa ŵaliri ndiposo kuti ŵaŵe na cipulikano mu ciwuka. Fundo izi nazo nchigaŵa ca ciharo cithu.

15, 16. Kasi tili kufwatulika wuli ku kwananga na nyifwa?

¹⁵ Kweniso tikuwonga kuti Ciuta wali kutivumbulira unenesko wakukhwaskana na nthowa yakutiwombolera ku kwananga na nyifwa, ivyo tili kuhara kufuma kwa Adamu. (Rom. 5:12) Tikumanya kuti Yesu “wakiza, kuteŵetereka cara, kweni kuteŵetera na kupeleka  umoyo wake kuŵa ciwombolero ca ŵanandi.” (Mrk. 10:45) Nchakuzirwa comene kumanya vya “kufwatulika na ciwombolero cakupelekeka na Khristu Yesu.”—Rom. 3:22-24.

¹⁶ Ŵayuda na Ŵamitundu ŵa mu nyengo iyo Cikhristu cikambiranga ŵakakhumbikwiranga kupera zakwananga zawo na kuŵa na cipulikano mu sembe yakuwombora ya Yesu. Para apo ca, ŵakatenge ŵagowokelekenge yayi. Ndimoso viliri mazuŵa ghano. (Yoh. 3:16, 36) Usange munthu wakudemelera ku visambizgo vyautesi, nga nchakuti kuli ŵaciuta ŵatatu mwa Ciuta yumoza na cakuti mzimu ukuleka kufwa, wangasanga candulo yayi na ciwombolero. Kweni ise tingasanga candulo. Tikumanya unenesko wakukhwaskana na “Mwana [wa Ciuta] wakutemweka, mwa mweneuyo tili kufwatulika kwizira mu ciwombolero, uko nkhugowokereka kwa zakwananga zithu.”—Kol. 1:13, 14.

17, 18. Kasi nkhani za mdauko withu tingazisanga nkhu, ndipo tingasanga candulo wuli para tingazisambira?

¹⁷ Pali vinandi ivyo tingayowoya vyakukhwaskana na visambizgo vyaunenesko ivyo tikusambira, ivyo vikuticitikira pakuŵa ŵateŵeti ŵa Ciuta, ndiposo vitumbiko vyauzimu na vyakuthupi ivyo tikusangwa navyo. Kwa vyaka vinandi, mu Yearbook mukuŵa nkhani zinandi zakukondweska za umo milimo yithu yikwendera pa caru cose capasi. Mavidiyo gha Faith in Action, Cigaŵa 1 na Cigaŵa 2, na mabuku ghanyake nga ni Proclaimers of God’s Kingdom, ghakulongosora mdauko withu. Kweniso kanandi mu magazini ghithu mukuŵa nkhani zakukondweska zakulongosora umoyo wa Ŵakhristu ŵanyithu.

¹⁸ Tikusanga candulo para tikusambira mdauko wa gulu la Yehova, nga umo Ŵaisrayeli ŵakasangiranga candulo apo ŵakaghanaghaniranga umo Ciuta wakaŵathaskira ku wuzga ku Eguputo. (Ex. 12:26, 27) Apo Mozesi wakaŵa mucekuru wakawona milimo yakuzizwiska ya Ciuta, ndipo wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Kumbukani mazuŵa gha kale. Mughanaghanepo pa vilimika vya zinthanga zinandi; fumba wuso ndipo iye tiwakulongore; ŵalara ŵinu, ndipo iwo tiŵamuphalireni.” (Dute. 32:7) Pakuŵa ‘ŵanthu ŵa Yehova, na mberere za maluhari ghake,’ tose tikupharazga na cimwemwe vya malumbo ghake na kuphalira ŵanji za milimo yake yankhongono. (Sal. 79:13) Kweniso nchiwemi kusanda mdauko withu, kusambirapo kanthu, na kuwona ivyo ticitenge munthazi.

19. Pakuti tikwenda mu ungweru wauzimu, kasi tikwenera kucita vici?

¹⁹ Tikuwonga comene kuti ise tikwenda mu mdima yayi kweni tikwenda mu ungweru wakufuma kwa Ciuta. (Zinth. 4:18, 19) Tiyeni tifwilirepo kusambira Mazgu gha Ciuta na kuphalirako ŵanji unenesko nga umo wakacitira wamasalimo uyo wakalumba Fumu Yikuru Yehova kuti: “Tindicindike urunji winu, winu pera. A Ciuta, mwandisambizga kwamba ku wanici wane, ndipo ndicali kupharazga milimo yinu yakuzizwiska. Nanga mphakucekura ine na kuŵa na mbuha, A Ciuta, mungandisidanga, ndisuke ndipharazge nkhongono zinu ku nthanga yinyake.”—Sal. 71:16-18.

20. Kasi ni nkhani wuli izo zikukolerana, ndipo mukukhwaskika wuli na nkhani izi?

²⁰ Pakuŵa ŵanthu ŵa Yehova ŵakujipatulira, tikumanya kuti nkhani ya muwuso wa Ciuta na ya kugomezgeka kwa iyo zikukolerana. Nadi, tikupharazga unenesko wakuti Yehova ndiyo ni Muwusi wa Cilengiwa Cose ndipo tikwenera kumusopa na mtima wose. (Uvu. 4:11) Pakuti mzimu wake uli pa ise, tikupharazgaso makani ghawemi ku ŵakuzika, kukulunga ŵakuphyoka mtima, na kusanguluska wose awo ŵakutengera. (Yes. 61:1, 2) Nangauli Satana wayezga kuti wawuse ŵanthu ŵa Ciuta ndiposo ŵanthu wose, kweni ise tikuwonga comene ciharo cithu cauzimu ndipo taŵikapo mtima kulutilira kuŵa ŵakugomezgeka kwa Ciuta na kulumba Fumu Yikuru Yehova sono mpaka muyirayira swii.—Ŵazgani Salmo 26:11; 86:12.