1, 2. (a) “Nnḓu ya Davida” yo vha i mini, nahone yo vha i tshi ḓo fhaṱululwa hani? (b) Ndi vhonnyi vhane vha shuma nga vhuthihi sa vhashumeli vha Yehova ṋamusi?

KHA muṱangano u swayeaho wa tshigwada tshi langaho ngei Yerusalema nga 49 C.E., mufunziwa Yakobo o ri: “Simioni [Petro] o ri ṱalutshedza nga vhuḓalo nḓila ye Mudzimu a livhisa ngayo ṱhogomelo kha vha dzitshaka lwa u thoma nahone kha vhenevho a ḓinangela vhathu vhane vha ḓo vhidzwa nga dzina ḽawe. Zwenezwo zwi tendelana na zwo ambiwaho nga Vhaporofita, samusi ho ṅwalwa ha pfi, ‘Yehova o amba uri nga murahu ha zwenezwi zwithu ndi ḓo vhuya nda fhaṱulula nnḓu ya Davida ye ya vha yo wa; ndi ḓo fhaṱulula shubi ḽawo, uri vhathu vho salaho vha ṱoḓe Yehova nga mbilu yavho yoṱhe, khathihi na vhathu vha tshaka dzoṱhe, vhane vha vhidzwa nga dzina ḽanga vhane vha khou ita zwenezwi zwithu, zwo ḓivhiwaho u bva kale.’”—Mish. 15:13-18.

² “Nnḓu ya Davida” ine ya vha nnḓu ya musanda, yo lozwiwa musi Khosi Tsedekia a tshi dzhielwa muvhuso. (Amosi 9:11) Naho zwo ralo, yeneyo “nnḓu” yo vha i tshi ḓo fhaṱululwa musi Yesu muḓuhulu wa Davida a tshi vhewa Khosi ya lwa tshoṱhe. (Hesek. 21:27; Mish. 2:29-36) Samusi Yakobo o amba nga ha wonoyo muṱangano u swayeaho, honovhu vhuporofita ha Amosi ho ḓadzea musi hu tshi kuvhanganywa maḽaifa a Muvhuso a bvaho kha Vhayuda na Vhannḓa. Ṋamusi, masalela a Vhakriste vho ḓodzwaho na vha dzimilioni vha “dziṅwe nngu” dza Yesu, vha shuma nga vhuthihi u itela u ḓivhadza ngoho ya Bivhili sa vhashumeli vha Yehova.—Yoh. 10:16.

3, 4. Vhathu vha Yehova vho dzula hani vha tshi fulufhedzea naho vhe Babele?

³ Musi Vhayuda vha tshi iswa vhuthubwani ngei Babele, zwo vha zwi tshi tou vha khagala uri “Nnḓu ya Davida” yo lozwiwa. Samusi vhurereli ha mazwifhi ho vha ho phaḓalala ngei Babele, vhathu vha Mudzimu vho kona  hani u bvela phanḓa nga lwa muya lwa miṅwaha ya 70 musi vhe vhuthubwani u thoma nga 607 B.C.E. u swika nga 537 B.C.E.? Vho kona u bvela phanḓa nga nḓila i fanaho na ine rine sa vhathu vha Yehova ra bvela phanḓa ngayo kha ḽino shango ḽi langwaho nga Sathane. (1 Yoh. 5:19) Lupfumo lwashu lwa muya ndi lwone lwe lwa vha thusa uri vha dzule vha tshi fulufhedzea.

⁴ Ri na Ipfi ḽa Mudzimu ḽine ḽa vha tshipiḓa tsha ifa ḽashu ḽa lwa muya. Vhayuda vhe vha vha vhe vhuthubwani ngei Babele, vho vha vhe si na Maṅwalo Makhethwa, fhedzi vho vha vha tshi ḓivha Mulayo wa Mushe na Milayo ya Fumi. Vho vha tshi ḓivha ‘nyimbo dza Tsioni,’ na mirero minzhi, vha tshi dovha vha ḓivha na zwe zwa itea nga phanḓa kha vhaṅwe vhashumeli vha Yehova. Vhukuma, vhenevho vhathubwa vho vha tshi lila musi vha tshi elelwa Tsioni nahone a vho ngo hangwa Yehova. (Vhalani Psalme ya 137:1-6.) Zwenezwo zwo vha ita uri vha dzule vho fhaṱuwa muyani, naho vhe Babele hu re na pfunzothendwa nnzhi na maitele manzhi a mazwifhi.

5. Ndi vhuṱanzi vhufhio ha vhuraruthihi ha vhurereli vhune ra vha naho ha ngei Babele na Egipita ḽa kale?

⁵ Vhuraruthihi ha vhurereli yo vha i pfunzo yo ḓoweleaho vhukuma ngei Babele. Vhuṅwe vhuraruthihi ha Babele ho vha vhu tshi katela Sin (mudzimu wa ṅwedzi), Shamash (mudzimu wa ḓuvha), na Ishtar (mudzimukadzi wa mbebo na nndwa). Bugu ine ya pfi New Larousse Encyclopedia of Mytholog yo amba uri, ngei Egipita ḽa kale vhathu vho vha vha tshi gwadamela midzimu miraru ine ya katela khotsi, mme, na murwa. Naho yeneyi midzimu i tshi vhumba vhuraruthihi, yo vha i sa eḓani ngauri mudzimukadzi ndi ene we a vha a tshi dzhiiwa e wa ndeme. Tshiṅwe tshigwada tsha midzimu miraru ine ya vhumba vhuraruthihi ngei Egipita ho vha hu tshine tsha katela mudzimu Osiris, mudzimukadzi Isis, na murwa wavho Horus.

6. Ni nga ṱalusa hani Vhuraruthihi, nahone ro tsireledzwa hani uri ri si tende eneo mazwifhi?

⁶ Ḽa Vhudzhagane na ḽone ḽi funza nga ha Vhuraruthihi. Vhafunzi vha amba uri Khotsi, Murwa, na muya mukhethwa ndi Mudzimu muthihi. Fhedzi, zwenezwo zwi sasaladza muvhusahoṱhe Yehova, ngauri zwi ita uri a vhonale sa mudzimu a re tshipiḓa tshithihi tshi re na ṱhoho tharu. Vhathu vha Yehova vho tsireledzwa uri vha si tende eneo mazwifhi, ngauri vha tendelana na maipfi o hevhedzwaho ane a ri: “Isiraele, thetshelesa! Yehova Mudzimu wau ndi Yehova é eṱhe.” (Doit. 6:4) Yesu o dovha a amba maipfi a fanaho na eneo, nahone Vhakriste vhoṱhe vha ngoho vha tendelana nae.—Marko 12:29.

7. Ndi ngani zwi sa konadzei uri muthu ane a tenda kha Vhuraruthihi a lovhedzwe u itela u sumbedza uri o ḓiṋekedza zwa vhukuma kha Mudzimu?

⁷ Pfunzothendwa ya Vhuraruthihi, a i tendelani na ndaela ye Yesu a i ṋea vhatevheli vhawe ya uri vha ‘ite vhathu vha tshaka dzoṱhe vhafunziwa, vha vha lovhedze dzinani ḽa Khotsi na ḽa Murwa na ḽa muya mukhethwa.’ (Mat. 28:19) Zwenezwi zwi amba uri muthu ane a ṱoḓa u lovhedzwa sa Mukriste wa ngoho a vha Ṱhanzi ya Yehova, u fanela u ḓivha uri Khotsi, Yehova ndi ene muhulwane, a dovha a ḓivha na vhuimo ha ndeme ha Yesu, Murwa wa Mudzimu. U fanela u dovha a tenda uri muya mukhethwa ndi maanḓa a Mudzimu a shumaho, ane a si vhe tshipiḓa tsha Vhuraruthihi. (Gen. 1:2) Muthu ane a bvela phanḓa a tshi tenda Vhuraruthihi a nga si kone u lovhedzwa u itela u sumbedza u ḓiṋekedza hawe kha Yehova Mudzimu. Ri livhuha lungafhani uri ifa ḽashu ḽa muya ḽo ri tsireledza uri ri si tende yeneyo pfunzo ine ya nyadza Mudzimu!

8. Vhathu vha ngei Babele vho vha vhe na mavhonele afhio nga ha midzimu na madimoni?

⁸ Vhathu vha Babele vho vha vhe na pfunzothendwa nnzhi dza mazwifhi, vha dovha vha tenda na kha midzimu minzhi, madimoni, na u shumisa mimuya mivhi. The International  Standard Bible Encyclopaedia i ri: “Kha vhurereli ha Babele, midzimu ndi yone ye ya vha i ya ndeme, ha tevhela madimoni a re na maanḓa a u vhaisa vhathu na u vha shela malwadze o fhamba-fhambanaho ane a kwama muvhili na muhumbulo. Tshipiḓa tshihulwane tsha vhurereli tsho vha tshi tshi katela u lwa na enea madimoni, nahone fhethu hoṱhe vhathu vho vha vha tshi rabela midzimu u itela uri i vha thuse kha enea madimoni.”

9. (a) Musi Vhayuda vhe vhuthubwani ngei Babele, vhanzhi vho thoma hani u tevhedza maitele a vhurereli ha mazwifhi? (b) Ro tsireledzwa hani kha khombo dza u ḓidzhenisa nga u ḓifunela kha u shumisana na madimoni?

⁹ Musi Vhayuda vhe vhuthubwani ngei Babele, vhanzhi vho thoma u tevhedza maitele a siho Maṅwaloni. Musi maitele a Tshigerika a tshi anda, Vhayuda vhanzhi vho tevhedza maitele a u langiwa nga madimoni, ngauri vho vha vhe na mavhonele a uri madimoni a nga vha avhuḓi kana mavhi. Ifa ḽashu ḽa muya ḽi a ri tsireledza kha khombo dza u ḓidzhenisa nga u ḓifunela kha madimoni, ngauri ri a zwi ḓivha uri Mudzimu u vhenga maitele a Babele a u shumisa mimuya mivhi. (Yes. 47:1, 12-15) Zwiṅwe hafhu, ri langiwa nga mavhonele a Mudzimu malugana na u shumisa mimuya mivhi.—Vhalani Doiteronomio 18:10-12; Nzumbululo 21:8.

10. Ndi mini zwine zwa nga ambiwa nga ha pfunzothendwa na maitele a Babele Ḽihulu?

¹⁰ U shumisa mimuya mivhi zwo vha zwi sa tevhedzwi fhedzi nga vhathu vha ngei Babele, fhedzi zwo dovha zwa tevhedzwa nga vhatikedzi vha Babele Ḽihulu, ḽine ḽa vha muvhuso wa shango wa vhurereli ha mazwifhi. (Nzumb. 18:21-24) The Interpreter’s Dictionary of the Bible i ri: “Babele [Ḽihulu] ḽi katela mivhuso yo fhamba-fhambanaho kana vhathu vha vhubvo ho fhamba-fhambanaho. Ḽi ṱaluswa zwihuluhulu nga pfunzothendwa dzaḽo dza ndeme, nṱhani ha fhethu kana mikano ya tshifhinganyana.” (Vol. 1, siaṱ. 338) Babele Ḽihulu ḽi tshee hone, nahone ḽi na maitele manzhi a u shumisa mimuya mivhi, u gwadamela zwifanyiso, na zwiṅwe zwivhi zwinzhi—fhedzi ḽi nga si vhe hone lwa tshifhinga tshilapfu.—Vhalani Nzumbululo 18:1-5.

11. Ndi tsevho dzifhio dzi re kha khandiso dzashu malugana na u shumisa mimuya mivhi?

¹¹ Yehova o ri: “A thi tsha konana nazwo” zwa u shumisa mimuya mivhi. (Yes. 1:13) Ḓanani ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha, vhathu vhanzhi vho vha vha tshi tevhedza maitele a u shumisa mimuya mivhi. Zion’s Watch Tower ya May 1885 yo ri: “U tenda uri vhafu vha khou tshila huṅwe fhethu a zwi khou thoma u vha hone zwino. Zwo vha zwi tshipiḓa tsha vhurereli ha kale, zwi mutheo wa zwoṱhe zwine vha zwi tenda.” Yeneyo thero yo dovha ya amba uri mavhonele a siho Maṅwaloni a uri vhafu vha davhidzana na vhane vha khou tshila “o dzumba zwine ‘madimoni’ a vha zwone zwa vhukuma, a dovha a ṋea maanḓa vhufhura ha eneo madimoni ane a ḓiita mimuya yo bvaho mivhilini ya vhathu vho faho, zwa ita uri a vhe na ṱhuṱhuwedzo khulwane kha zwiito na mahumbulele a vhathu vhanzhi.” Bugwana ya kale ine ya pfi What Say the Scriptures About Spiritism? yo ṋea tsevho dzi fanaho, samusi na khandiso dzashu dza zwenezwino dzi tshi ri ṋea tsevho dzo raloho.

12. Musi o hevhedzwa, ndi mini zwe Salomo a zwi amba nga ha vhuimo ha vhafu?

¹² “Vhoṱhe vhane vha ḓivha ngoho” vha nga kona u fhindula yeneyi mbudziso. (2 Yoh. 1) Ri a tendelana tshoṱhe na maipfi a Salomo ane a ri: “Mmbwa i tshilaho i fhira ndau yo faho. Ngauri vha tshilaho vha ḓivha uri vha ḓo fa; vho faho a vha na tshine vha tshi ḓivha; . . . Zwoṱhe zwine tshanḓa tshau tsha zwi kona, U zwi ite, nga maanḓa au U zwi ite; ngauri ngei vhudzula-vhafu hune wa ya hone, a hu na mushumo, a hu na ngelekanyo, a hu na nḓivho, a hu na vhuṱali.”—Muh. 9:4, 5, 10.

13. Vhayuda vho kwamiwa hani nga mvelele ya Vhagerika na vhurereli havho?

¹³ Vhayuda vho vha vha tshi ḓivha ngoho nga ha vhuimo ha vhafu. Musi Vhagerika  vha tshi kovhekanya muvhuso vha u ṋea vhalangammbi vha Alexander Muhulwane, ho itwa vhuḓidini ha uri Vhayuda na Vhasiria vha ṱanganedze vhurereli ha Gerika na mvelele dzaho. Nga nṱhani ha zwenezwo, Vhayuda vho ṱanganedza pfunzo dza mazwifhi dza uri muya wa muthu u bvela phanḓa u tshi tshila musi o no fa, na uri hu na fhethu hune vhafu vha shengedzwa hone. Bugu ine ya pfi The Religion of Babylonia and Assyria yo amba uri, Vhagerika a si vhone vhathu vha u thoma u tenda uri hu na fhethu hune ha shengedzwa mimuya ya vhathu, ngauri ho vha hu kale Vhababele vha tshi tenda uri “hu na huṅwe fhethu hune midzimu i re na maanḓa na madimoni zwa shengedza hone vhathu.” Nga zwenezwo, vhathu vha Babele vho vha vha tshi tenda uri muthu u na muya u sa fi. 

14. Yobo na Abrahamu vho vha vha tshi ḓivha mini nga ha lufu, na nga ha mvuwo?

¹⁴ Naho Yobo munna o lugaho o vha a si na Bivhili, o vha a tshi ḓivha ngoho nga ha vhafu. O vha a tshi ḓivha na uri Yehova Mudzimu a re na lufuno u ḓo ṱulutshelwa u mu vusa. (Yobo 14:13-15) Abrahamu na ene o vha a tshi tenda kha mvuwo. (Vhalani Vha-Heberu 11:17-19.) Samusi zwi sa konadzei u vusa muthu a sa fi, vhanevho vhanna vhane vha ofha Mudzimu vho vha vha sa tendi uri muthu u na muya u sa fi. A zwi timatimisi uri muya wa Mudzimu wo thusa Yobo na Abrahamu uri vha pfesese vhuimo ha vhafu, na uri vha vhe na lutendo kha mvuwo. Enea mafhungo-ngoho ndi tshipiḓa tsha ifa ḽashu.

15, 16. Ro vhofhololwa hani kha tshivhi na lufu?

¹⁵ Ri livhuha lungafhani uri Mudzimu o ri dzumbululela ngoho malugana na nḓila ine a ḓo ri vhofholola ngayo kha tshivhi na lufu zwe ra zwi mamela kha Adamu. (Vha-Roma 5:12) Ri a zwi ḓivha uri Yesu “ho ngo ḓela u shumelwa, fhedzi o ḓela u shumela vhaṅwe na u ṋekedza vhutshilo hawe uri vhu vhe tshirengululi a tshi itela vhanzhi.” (Marko 10:45) Zwi takadza lungafhani u ḓivha uri ro “vhofhololwa  nga tshirengululi tsho lifhiwaho nga Kristo Yesu.”—Vha-Roma 3:22-24.

¹⁶ Vhayuda na Vhannḓa vha ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, vho vha vha tshi fanela u rembuluwa zwivhini zwavho na u sumbedza u vha na lutendo kha tshiṱhavhelo tsha Yesu tshi rengululaho. Arali vha sa ita nga u ralo, vho vha vha sa ḓo hangwelwa. Na ṋamusi zwo tou ralo. (Yoh. 3:16, 36) Arali muthu a nambatela pfunzo dza mazwifhi dzi ngaho ya Vhuraruthihi, na ya uri muthu u na muya u sa fi, tshiṱhavhelo tshi rengululaho tshi nga si mu vhuyedze. Fhedzi riṋe ri nga vhuyelwa. Ri ḓivha ngoho nga ha “Murwa wa [Mudzimu] ane a mu funa, we ngae a ri vhofholola nga tshirengululi, zwine zwa amba u hangwela zwivhi zwashu.”—Vha-Kol. 1:13, 14.

17, 18. Ri nga wana ngafhi mafhungo ane a nga ri thusa a ḓivhazwakale yashu, nahone ri nga vhuyelwa hani nga u guda nga hao?

¹⁷ Ifa ḽashu ḽa muya ḽi katela pfunzo dza ngoho dzine ra tshila u tendelana nadzo, tshenzhelo dzashu sa vhashumeli vha Mudzimu, na phaṱhutshedzo dza muya na dza ṋama dzine ra ḓiphina ngadzo. Lwa miṅwaha minzhi, Yearbook dzashu dzi na mafhungo a nyanyulaho a zwine zwa khou itea mashangoni o fhamba-fhambanaho. Ḓivhazwakale yashu yo haseledzwa kha vidio ine ya pfi Faith in Action, Tshipiḓa 1 na 2, na kha khandiso dzi ngaho ine ya pfi Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom. Magazini dzashu dzi anzela u vha na thero dzine dza amba nga ha tshenzhelo dza vhatendi nga riṋe vha funwaho.

¹⁸ Ri a vhuyelwa nga u ṱhogomela ḓivhazwakale ya ndangulo ya Yehova, samusi na vhathu vha Isiraele vho vhuyelwa nga u elekanya nga ha nḓila ye Mudzimu a vha vhofholola ngayo vhupulini ha Egipita. (Ek. 12:26, 27) Musi Mushe o no kalaha, o vhudza Vhaisiraele nga ha mishumo i mangadzaho ya Mudzimu, a ri: “Elelwa maḓuvha a kale. Sedzá zwa miṅwaha ya lini na lini. Vhudzisa khotsi-au, a U vhudze, U anetshelwe nga vhahulwane.” (Doit. 32:7) Samusi ri ‘vhathu vha Yehova vha re dzinngu dza mafulo awe,’ roṱhe ri mu renda nga dakalo ra dovha ra vhudza vhaṅwe nga ha mishumo yawe ya maanḓa. (Ps. 79:13) Zwiṅwe hafhu, zwine ra zwi guda kha ḓivhazwakale yashu zwi ḓo ri thusa uri ri dzule ri tshi shumela Mudzimu nga u fulufhedzea.

19. Samusi ri tshi ḓiphina nga tshedza tsha muya, ri fanela u ita mini?

¹⁹ Ri a livhuha vhukuma uri a ri swiswini, fhedzi ri ḓiphina nga tshedza tsha muya tshi bvaho ha Mudzimu. (Mir. 4:18, 19) Ngauralo, ri fanela u fhisetshela u guda Ipfi ḽa Mudzimu, na u vhudza vhaṅwe mafhungo maḓifha u tendelana na thabelo ya mupsalema we a khoḓa Murena Muvhusahoṱhe Yehova nga maipfi ane a ri: “Ndi ḓo khoḓa nda ri: Mululamisi ndi Iwe U woṱhe. Mudzimu, wo mpfunza u bva hanani hanga, na zwino ndi kha ḓi ḓivhadza maḓembe au. Zwino ndi tshi vhó kalaha, ndi tshi tshena mbvi, U sóngo ndaṱa, ndi vhuye ndi hanele vhaḓuhulu zwa tshanḓa tshau, na zwa maanḓa au, ndi vhudze mirafho ine ya ḓo ḓa.”—Ps. 71:16-18.

20. Musi ri tshi fulufhedzea kha Yehova, ri vha ri tshi khou sumbedza mini, nahone ni ḓipfa hani nga ha zwenezwo?

²⁰ Sa vhathu vha Yehova vho ḓiṋekedzaho, ri a ṱhogomela khani ya ndeme ya malugana na vhuvhusahoṱhe ha Mudzimu na u fulufhedzea hashu. Musi ri tshi fulufhedzea ri vha ri tshi khou sumbedza uri ri a pfesesa uri Yehova ndi ene Muvhusahoṱhe, na uri ro tea u mu gwadamela zwi tshi bva mbiluni. (Nzumb. 4:11) O ri ṋea muya wawe mukhethwa u itela uri ri kone u ḓivhadza mafhungo maḓifha kha vho vuḓaho, ri phuphe vha mbilu dzo pwashakanaho, na u fhumudza vha lilaho. (Yes. 61:1, 2) Hu sa londwi vhuḓidini ha Sathane vhune ha sa ḓo bvelela, ha u ṱoḓa u langa tshoṱhe vhathu vha Mudzimu na u langa vhaṅwe vhathu vhoṱhe, riṋe ri dzhiela nṱha ifa ḽashu ḽa muya nahone ro ḓiimisela u dzula ri tshi fulufhedzea kha Mudzimu, na u hulisa Yehova Murena Muvhusahoṱhe zwino na nga hu sa fheli.—Vhalani Psalme ya 26:11; 86:12.