1, 2. Kasi ni nkhondo wuli yanadi iyo yicitikenge sonosono, ndipo ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵazamukhumbikwira yayi kucita vici pa nkhondo iyi?

 PA Okutobala 30, 1938, ŵanthu mamiliyoni ghanandi ku United States ŵakategherezganga seŵero pa wayilesi. Seŵero la mise iyi likafuma mu buku la nkhani za sayansi zakwata waka lakucemeka The War of the Worlds (Nkhondo Yapakati pa Vyaru). Ŵakuseŵera ŵanyake awo ŵakaŵa nga mbakuyowoya nkhani pa wayilesi, ŵakalongosora kuti ŵankhondo ŵanandi ŵa ku Mars ŵiza pa caru capasi ndipo ŵaparanyenge vinthu vyose. Nangauli ŵakapharazga kuti pulogiramu iyi ya pa wayilesi likaŵa seŵero, kweni ŵanthu ŵanandi awo ŵakategherezganga ŵakaghanaghananga kuti nkhondo iyi yikaŵa yanadi ndipo ŵakacita wofi. Ŵanji ŵakamba na kujivikilira wuwo ku ŵalendo ŵakuyelezgera aŵa.

² Sonosono apa nkhondo yanadi yicitikenge. Ndipouli, ŵanthu ŵakutondeka kucitapo kanthu. Nkhondo iyi yili kuyowoyekerathu mu buku la nkhani za sayansi zakwata waka yayi, kweni mu Mazgu gha Ciuta, Baibolo. Ni nkhondo ya Ciuta ya Haramagedoni, iyo yizamuwuskapo mgonezi uheni uwu. (Uvu. 16:14-16) Pa nkhondo iyi, ŵateŵeti ŵa Ciuta pa caru capasi ŵazamukhumbikwira kuti ŵajivikilire ku ŵalendo ŵakufuma ku pulaneti linyake yayi. Ndipouli, ŵazamutindikika na ivyo vizamucitika ndiposo ŵazamuzizwa na nkhongono za Ciuta zakofya.

3. Kasi tisambirenge ucimi wuli, ndipo cifukwa wuli ngwakuzirwa kwa ise?

³ Ucimi wa Baibolo uwo uli pa Zekariya cipaturo 14 ukulongosora vinandi vya nkhondo ya Haramagedoni. Nangauli ucimi uwu ukalembeka vyaka 2,500 ivyo vyajumpha, kweni ngwakuzirwa comene kwa ise mazuŵa ghano. (Rom. 15:4) Vinandi ivyo vikuyowoyeka mu ucimi uwu ni vyakukhwaskana na vinthu ivyo vikucitikira ŵanthu ŵa Ciuta  kwambira apo Ufumu wa Mesiya ukakhazikikira kucanya mu 1914 ndiposo vinthu vyakukondweska ivyo vicitikenge sonosono. Ucimi uwu ukutiphaliraso vya “dambo lisani comene” ndiposo “maji ghamoyo.” (Zek. 14:4, 8) Dambo ili likucita mulimo wakuzirwa comene pakuvikilira ŵateŵeti ŵa Yehova. Para tingamanya ng’anamuro la maji ghamoyo agha, tiwonenge kuzirwa kwa kumwa maji agha, kweniso tikhumbenge kuti tighamwe. Ntheura, tiyeni titegherezge comene ucimi uwu.—2 Pet. 1:19, 20.

4. (a) Kasi “zuŵa la Yehova” likamba pawuli? (b) Vyaka vinandi pambere caka na 1914 cindafike, kasi ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakapharazganga vici, ndipo ŵalongozgi ŵa caru ŵakacita wuli?

⁴ Cipaturo 14 ca buku la Zekariya cikwamba na mazgu ghakuti “zuŵa la Yehova.” (Ŵazgani Zekariya 14:1, 2.) Kasi zuŵa ili ni vici? Ni “zuŵa la Fumu,” ilo likamba apo “ufumu wa caru” ukazgoka “ufumu wa Fumu yithu na wa Khristu wake.” (Uvu. 1:10; 11:15) Zuŵa ili likamba mu 1914 apo Ufumu wa Mesiya ukakhazikiskika kucanya. Vyaka vinandi pambere caka ca 1914 cindafike, ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakapharazga ku mitundu kuti “nyengo zakutemeka za mitundu” zizamumara mu caka ici ndiposo kuti mu caru muzamuŵa masuzgo ghakuru kuluska kumanyuma kose. (Luka 21:24) Kasi mitundu yikacita wuli? M’malo mwa kupulikira cenjezgo la pa nyengo yake ili, ŵalongozgi ŵa ndyali na ŵa visopa ŵakanyoza na kutambuzga ŵapharazgi ŵakuphakazgika ŵamwamphu aŵa. Mwakucita nthena, ŵalongozgi ŵa caru aŵa ŵakanyozanga Ciuta Wankhongonozose, cifukwa ŵakuphakazgika ŵeneawo mbimiliri ŵa Ufumu ŵakwimira “Yerusalemu wakucanya,” uwo ni Ufumu wa Mesiya, weneuwo nawo ŵazamuwusako.—Heb. 12:22, 28.

5, 6. (a) Kasi nchinthu wuli ico cikayowoyekerathu kuti mitundu yizamucitira “msumba” na ‘ŵenekaya’ ŵake? (b) Kasi “ŵanthu ŵakukhalako” ŵakaŵa anjani?

⁵ Zekariya wakayowoyerathu ivyo mitundu yizamucita, wakati: “Msumba [wa Yerusalemu] upokeke.” “Msumba” ukwimira Ufumu wa Ciuta wakuwusika na Mesiya. Pa caru capasi ukwimilirika na ‘ŵenekaya’ ŵake awo Mbakhristu ŵakuphakazgika. (Fil. 3:20) Pa Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose, ŵabali awo ŵakaŵa na udindo ukuru mu gulu la Yehova ‘ŵakapokeka’ panji kuti kukakika, ndipo ŵakatumizgika ku jele la ku Atlanta, Georgia, U.S.A. ‘Zinyumba zikaskogheka’ mu fundo yakuti Ŵakhristu ŵakuphakazgika aŵa na ŵanji ŵakugomezgeka ŵakacitirika vinthu vyambura urunji na vyankhaza. Ŵalwani ŵakaphanga mazaza gha ŵakuphakazgika mwa kukanizga mabuku na mulimo wawo pakuŵa ŵapharazgi ŵa Ufumu.

⁶ Nangauli ŵanthu ŵa Ciuta ŵakaŵa ŵacoko, ŵakatetereka mautesi, kususkika, ndiposo kutambuzgika na ŵalwani, kweni kusopa kwaunenesko kukamazgikirathu yayi. Pakaŵa “ŵanthu ŵakukhalako,” awo Mbakhristu ŵakuphakazgika ŵakukhalako ŵeneawo ŵakakana kuti “ŵadumulikeko mu msumba.”

7. Kasi para Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuphakazgika ŵakugomezgeka ŵakuŵalekera cakuwonerapo wuli Ŵakhristu wose ŵaunenesko mazuŵa ghano?

⁷ Kasi ŵalwani ŵakaleka kutambuzga ŵanthu ŵa Ciuta Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose yikati yamara? Yayi. Mitundu yikaŵa kuti yicali kucita vinthu viheni ku ŵakuphakazgika na ŵanyawo ŵakugomezgeka awo ŵali na cigomezgo ca kuzakakhala pa caru capasi. (Uvu. 12:17) Nkhondo Yaciŵiri ya Caru Cose mbukaboni wa fundo iyi. Para Ŵakaboni ŵakuphakazgika ŵa Ciuta ŵakulutilira kuŵa ŵakugomezgeka, ŵakukhozga ŵateŵeti ŵa Ciuta mazuŵa ghano kuti ŵazizipizge viyezgo vyose ivyo ŵangakumana navyo. Vinyake mwa viyezgo ivi nkhususkika na ŵabali ŵawo ŵakuthupi ŵambura kugomezga, awo ŵakugwira nawo nchito, panji awo ŵakusambira nawo sukulu, ŵeneawo ŵakuŵagoska cifukwa ca cipulikano cawo. (1 Pet. 1:6, 7) Vilije kanthu kuti ŵakukhala nkhu, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵaŵikapo mtima comene kuluska kumanyuma kose ‘kuchintha  mu mzimu umoza,’ kuti ŵaleke ‘kutenthema na awo ŵakwimikana nawo.’ (Fil. 1:27, 28) Kweni kasi ŵanthu ŵa Yehova ŵangasanga nkhu civikiliro mu caru ico cikuŵatinkha?—Yoh. 15:17-19.

8. (a) Kasi mapiri ghangimira vici mu Baibolo? (b) Kasi “lupiri lwa Maolive,” lukwimira vici?

⁸ Pakuti Yerusalemu panji “msumba” ni mazgu ghakuyelezgera agho ghakwimira Yerusalemu wakucanya, ipo “lupiri lwa Maolive, ulo luli panthazi pa Yerusalemu” nalo lukwimira cinthu cinyake. Kasi lupiri ulu lukwimira vici? Kasi “lukupaluka” wuli na kupanga mapiri ghaŵiri? Cifukwa wuli Yehova wakayowoya vya igho kuti “mapiri ghane”? azgani Zekariya 14:3-5.) Mu Baibolo, mapiri ghangimira maufumu, panji maboma. Kweniso kanandi Baibolo likuti vitumbiko na civikiliro vikufuma ku lupiri lwa Ciuta. (Sal. 72:3; Yes. 25:6, 7) Ntheura, lupiri lwa maolive ulo Ciuta wakwimilirapo, lweneulo luli ku mafumiro gha dazi kwa Yerusalemu, lukwimira muwuso wa Yehova, muwuso wake ukuru.

9. Kasi “Lupiri lwa Maolive” lukupaluka pa fundo wuli?

⁹ Kasi kugaŵika kwa lupiri lwa maolive kukung’anamuraci? Lupiri ulo luli ku mafumiro gha dazi kwa Yerusalemu, lukupaluka mu fundo yakuti Yehova wakukhazikiska muwuso unyake ucoko. Muwuso uwu ni Ufumu wa Mesiya uyo ni Yesu Khristu. Lekani pakuyowoya vya mapiri ghaŵiri agho ghapangika ku “Lupiri lwa Maolive,” Yehova wakuti ni “mapiri ghane.” (Zek. 14:4) Ghose ngake.

10. Kasi “dambo lisani comene” ilo lili pakati pa mapiri ghaŵiri likwimira vici?

¹⁰ Apo lupiri lwakuyelezgera lukupaluka, cigaŵa cimoza kumpoto ndipo cinyake kumwera, malundi gha Yehova ghakulutilira kuŵa pa mapiri ghose ghaŵiri. “Dambo lisani comene” likupangika kusi ku malundi gha Yehova cifukwa ca kupaluka uku. Dambo lakuyelezgera ili likwimira civikiliro ca Ciuta, ico ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakusanga mu muwuso wake na Ufumu wa Mesiya, uyo ni Mwana wake. Yehova wawoneseskenge kuti kusopa kwaunenesko kuleke kumara. Kasi kugaŵika kwa lupiri lwa maolive kukacitika pawuli? Kukacitika apo Ufumu wa Mesiya ukakhazikikira, Nyengo za Mitundu zikati zamara mu 1914. Kasi Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakamba pawuli kucimbilira ku dambo lakuyelezgera ili?

11, 12. (a) Kasi ŵanthu ŵakamba pawuli kucimbilira ku dambo lakuyelezgera? (b) Kasi nchivici ico cikulongora kuti mkono wankhongono wa Yehova ukulutilira kuvikilira ŵanthu ŵake?

¹¹ Yesu wakacenjezga ŵalondezgi ŵake kuti: “Muzamuŵa ŵakutinkhika na mitundu yose cifukwa ca zina lane.” (Mat. 24:9) Thinkho ili lakura comene kwambira mu 1914 apo mazuŵa ghaumaliro wa mgonezi uwu ghakambira. Nangauli pa Nkhondo Yakwamba ya Caru Cose ŵalwani ŵakawukira Ŵakhristu ŵakuphakazgika, kweni ŵakuphakazgika ŵakakomeka wose yayi. Mu 1919 ŵakafwatuka ku Babuloni Mukuru, ufumu wa pa caru cose wa cisopa cautesi. (Uvu. 11:11, 12) a Pa nyengo iyi ndipo ŵanthu ŵakambira kucimbilira ku dambo ilo lili pakati pa mapiri gha Yehova.

¹² Kwambira mu 1919 dambo la Ciuta la civikiliro likulutilira kuvikilira ŵasopi ŵaunenesko pa caru cose. Kwa vyaka vinandi, mu vyaru vinandi ŵakakanizga mulimo wa kupharazga wa Ŵakaboni ŵa Yehova na mabuku ghakulongosora Baibolo. Mu vyaru vinyake, ivi vicali kucitika. Nanga ŵamitundu ŵangayezgayezga wuli kweni ŵazamumazgapo yayi kusopa kwaunenesko. Mkono wankhongono wa Yehova ulutilirenge kuvikilira ŵanthu ŵake.—Dute. 11:2.

13. Kasi tikukhalilira wuli mu dambo la Yehova la civikiliro, ndipo cifukwa wuli sono ndipo nchakuzirwa comene kucita nthena kuluska kale?

 ¹³ Usange tikudemelera kwa Yehova na kulutilira kuŵa ŵakukhora mu unenesko, iyo na Mwana wake, Yesu Khristu, ŵativikilirenge, ndipo Ciuta wazomerezgenge waliyose yayi panji cinthu cinyake cilicose kuti ‘citikwapure mu woko lake.’ (Yoh. 10:28, 29) Yehova ngwakunozgeka kupeleka wovwiri uliwose uwo ukukhumbikwa mwakuti timupulikire pakuŵa Muwusi wa Cilengiwa Cose na kulutilira kuŵa ŵakugomezgeka ku Ufumu wa Mesiya. Nchakuzirwa kuti tikhalilire mu dambo la civikiliro, pakuti dambo ili lizamuŵa lakuzirwa comene ku Ŵakhristu ŵaunenesko pa suzgo yikuru iyo yikusendelera comene.

14, 15. Pa zuŵa la ‘kurwa’ la Ciuta, kasi nchivici ico cizamucitikira awo ŵali kuwaro kwa dambo?

¹⁴ Apo umaliro wa mgonezi uwu ukusendelera, Satana wawukirenge comene ŵateŵeti ŵa Yehova. Pamanyuma, zuŵa la ‘kurwa’ la Ciuta lizamwiza kwimikana na ŵalwani ŵake. Yehova wazamuwoneseska kuti wamazgirathu kuwukira kose kwa Satana. Pa zuŵa ili, Fumu ya cilengiwa cose yizamumanyikwa mwapadera comene kuti yikumanya kurwa nkhondo kuluska umo yikacitira pa “zuŵa la nkhondo” lililose kumasinda.—Zek. 14:3.

¹⁵ Pa zuŵa la kurwa la Ciuta, kasi nchivici ico cizamucitikira awo ŵali kuwaro kwa “dambo lisani comene” la civikiliro? Ŵazamuŵavya “ungweru wakuzirwa” wa Ciuta, uwo nkhutemweka na iyo. Pa zuŵa ili “ŵakavalo, myulu, ŵangamila na mbunda, na vyakuŵeta vili vyose,” vyeneivyo vikwimira vilwero vya nkhondo vya mitundu, vizamuŵa vyambura nchito. Vilwero ivi ‘vizamuzizima,’ vizamutondeka kugwira nchito cifukwa vizamuŵa nga vyawomira na mphepo. Yehova wazamugwiliskiraso nchito “nthenda ciwowota.” Kwali nthenda iyi yizamuŵa yanadi panji yayi, kweni yizamucetamiska ŵalwani. Pa zuŵa ilo “maso ghawo . . . na malulimi ghawo nagho ghamkuvunda” pa fundo yakuti ŵakuwukira aŵa ŵazamuŵa nga mbacibulumutira ndipo ŵazamuleka kuyowoya mazgu ghawo ghamuyuyuro. (Zek. 14:6, 7, 12, 15; NW) Pa caru capasi palije uyo wazamucimbira pharanyiko ili. Ŵankhondo awo ŵazamuŵa ku cigaŵa ca Satana pa nkhondo iyi ŵazamuŵa ŵanandi comene. (Uvu. 19:19-21) “Ŵakukomeka ŵa Yehova pa zuŵa ilo ŵati ŵaŵepo kufumira ku mphelerekezgo kuyakafika ku mphelerekezgo ya caru capasi.”—Yer. 25:32, 33.

16. Apo tikuwona kuti zuŵa la kurwa la Ciuta likusendelera, kasi ni mafumbo wuli agho tikwenera kughanaghanirapo, ndipo tizamukhumbikwira kucita vici?

¹⁶ Nyengo zose nkhondo yikwiziska masuzgo, nanga nkhu awo ŵakuluska. Cakurya cingasoŵa. Katundu wangatayika. Tingatondeka kukhala nga umo tikakhaliranga nyengo zose. Wanangwa ungacepako. Kasi tizamucita wuli usange masuzgo agha ghazakatiwira? Kasi tizamwenjerwa? Kasi tizamutaya cipulikano cithu cifukwa ca masuzgo? Kasi tizamutaya cigomezgo na kuŵa ŵambura kukondwa? Cizamuŵa cakuzirwa comene kuti pa nyengo ya suzgo yikuru tizakalutilire kuŵa na cipulikano mu nkhongono za Yehova za kuponoska na kukhalilira mu dambo la Yehova la civikiliro.—Ŵazgani Habakuk 3:17, 18.

17, 18. (a) Kasi “maji ghamoyo” ni vici? (b) Kasi “nyanja ya ku mafumiro gha dazi” na “nyanja ya ku manjiliro gha dazi” zikwimira vici? (c) Apo mukulindilira vinthu ivyo vikwiza kunthazi, kasi mwaŵikamo mtima kucita vici?

¹⁷ Para Haramagedoni yajumpha, “maji ghamoyo” ghazamulutilira kwenda kufuma ku cizumbe ca Ufumu wa Mesiya. “Maji ghamoyo” agha ni vinthu ivyo Yehova wakupeleka kuti tiŵe na umoyo. “Nyanja ya ku mafumiro gha dazi” ni Nyanja Yakufwa, ndipo “nyanja ya ku  manjiliro gha dazi” ni Nyanja ya Meditereniyani. Nyanja zose izi zikwimira ŵanthu. Nyanja Yakufwa yikwimira awo ŵali mu malaro gha cikumbusko. Pakuti Nyanja ya Meditereniyani yili na vyamoyo vinandi, yikwimira nadi “mzinda ukuru” wa awo ŵazamupona pa Haramagedoni. (Ŵazgani Zekariya 14:8, 9; Uvu. 7:9-15) Ntheura, magulu ghose ghazamusanga candulo mwa kufwatuka ku wuzga wa nyifwa iyo yili kwiza cifukwa ca Adamu apo ghazamulutilira kumazga nyota yawo na maji ghamoyo ghakuyelezgera, panji “mlonga wa maji gha umoyo.”—Uvu. 22:1, 2.

¹⁸ Apo Yehova wazamuparanyira mgonezi uheni uwu, wazamutivikilira na kutinjizga mu caru ciphya ca urunji. Nangauli mitundu yose yikutitinkha, tiyeni tifwilirepo kuti tilutilire kuŵa ŵakugomezgeka ku Ufumu wa Ciuta, na kuŵikapo mtima kuti tikhalilire mu dambo la Yehova la civikiliro.