1, 2. Athũkũmi ma Ngai methĩĩtwe mayĩw’a ata me nthĩ ĩno nthũku, na nĩ kwa nzĩa yĩva methĩawa na ũtũo?

  ĨLA wĩkalĩte nthĩ ĩno nthũku, we nĩwĩw’aa wĩ mwĩanĩe? Ethĩwa ndwĩw’aa wĩ mwĩanĩe, manya kana athũkũmi ala angĩ ma Yeova mew’aa o taku. Kuma myaka ya tene, athũkũmi ma Yeova methĩĩtwe mayĩw’a me aeni nthĩnĩ wa nthĩ ĩĩ nthũku. Kwa ngelekany’o, athũkũmi ma Ngai ala maĩ aĩkĩĩku meew’aa me aeni ĩla maendaa mangangĩte nthĩ ya Kanaani. Mbivilia yaĩtye ‘nĩmeetĩkĩlile kana maĩ aeni na aendi ma kyalo ĩũlũ wa nthĩ.’—Aevl. 11:13.

² O namo Aklĩsto etĩkĩw’a mauta ala ‘kwoo nĩ ĩtunĩ,’ mew’aa me “ekali ma ũeninĩ na aendi ma kyalo” nthĩnĩ wa nthĩ ĩno. (Avi. 3:20; 1 Vet. 2:11) “Malondu angĩ” ma Klĩsto o namo ‘ti ma nthĩ, o tondũ Yesũ ũte wa nthĩ.’ (Yoa. 10:16; 17:16) Ũu ti kwasya kana andũ ma Ngai mayĩthĩawa na “ũtũo.” Ũtũo ũla methĩawa naw’o ndũtonya kwoneka na metho, ĩndĩ nĩ vandũ methĩawa me asũvĩĩku na ve va kwendeesya. Nĩ ũtũo wĩva ũsu? Mose aandĩkie ũũ: ‘Mwĩaĩi, wĩthĩĩtwe ũtũo witũ nzyawanĩ syonthe.’ * (Sav. 90:1) Yeova eethĩiwe e “ũtũo” wa athũkũmi make ma ĩvinda ya tene ata? Ũmũnthĩ ethĩawa e “ũtũo” kwa athũkũmi make ata? Na akeethĩwa e ũtũo wa athũkũmi make ĩvinda yũkĩte ata?

3. Nthĩnĩ wa ĩandĩko ya Savuli 90:1, Yeova avw’ananĩthĩtw’e na kyaũ, na nĩkĩ?

³ Mavinda angĩ Mbivilia nĩmũelekanasya Yeova na syĩndũ ila tũtonya kwona nĩ kana tũmũmanye  nesa ũndũ ũilyĩ. Kwa ngelekany’o, nthĩnĩ wa ĩandĩko ya Savuli 90:1, Yeova avw’ananĩthĩtw’e na “ũtũo,” kana mũsyĩ. Mũsyĩ nĩ vandũ mũndũ ũtonya kwĩw’a e mwende, ate na wia, na vandũ ve mũuo. Nĩkĩ Yeova ũvw’ananĩthĩtw’e na “ũtũo,” kana mũsyĩ? Ũndũ wa mbee nĩ kana Mbivilia yaĩtye Yeova nĩ wendo. (1 Yoa. 4:8) O na ĩngĩ, Yeova nĩwendete mũuo na nũsũvĩaa andũ make na kũtuma ‘mekala mate na mũisyo.’ (Sav. 4:8) Kwa ngelekany’o, sũanĩa ĩũlũ wa ũnyanya katĩ wa Yeova na athũkũmi ma ĩvinda ya tene ta Avalaamu.

4, 5. Yeova amũsũvĩie Avalaamu ata?

⁴ Avalaamu nũtonya kwĩthĩwa aseng’ie ĩla Yeova wamwĩie atĩĩ: “Uma, we, nthĩ yaku, na kwa ũko waku . . . kũvika nthĩ ĩla nĩkwon’ya.” Ĩndĩ, ndeto sya Yeova ila iatĩĩe nitonya kwĩthĩwa syamũnengie ũkiakisyo. Aisye atĩĩ: “Ngakũtw’ĩkĩthya mbaĩ nene, na ngakũathima, na kũnenevya syĩtwa yaku.” O na ĩngĩ Yeova nĩwamwĩie Avalaamu atĩĩ: “Ngamaathima ala makũathimaa, na ũla ũkũumanĩaa ngamũumanĩa.”—Mwa. 12:1-3.

⁵ Yeova nĩwamwathie Avalaamu kana akamũathima na kũmũsũvĩa vamwe na ũsyao wake, na eanĩsya ũndũ ũsu. (Mwa. 26:1-6) Kwa ngelekany’o, nĩwamũsiĩĩie Valao na Mũsũmbĩ Avimeleki wa Ngelali nĩ kana maikamũae Avalaamu na kũmwosa Sala. O ta ũu, nĩwamũsũvĩie Isaka na Leveka. (Mwa. 12:14-20; 20:1-14; 26:6-11) Mbivilia yaĩtye kana Yeova “ndaaeka mũndũ ameke ũthũku; ĩĩ nĩwamakanasya asumbĩ kwondũ woo, akyasya, Mũtikakiite makwa ala metĩkĩw’e mauta, na mũtikeke athani makwa naĩ.”—Sav. 105:14, 15.

6. Isaka eeie Yakovo eke ata, na nĩvatonyeka Yakovo akethĩwa eewie ata?

⁶ Yakovo nĩ ũmwe katĩ wa athani ala mawetetwe. Ĩla wavikĩĩie ĩvinda ya kũtwaana, Isaka ĩthe wake amwĩie atĩĩ: “Ndũkaatwae mũka wa eĩtu ma Kanaani. Ũkĩla, ũende Vatani-alamu, nyũmbanĩ ya Mbethueli ĩthe wa mwenyu; na ũketwaĩe mũka kuma kũu eĩtunĩ ma Lavani.” (Mwa. 28:1, 2) Yakovo eekie o tondũ ĩthe wamwĩaĩie. Yakovo nĩwaumie Kanaani, na athi kĩlomita mbingĩ mũno, na nĩvatonyeka akethĩwa aendete Aalani e weka. (Mwa. 28:10) Nĩvatonyeka akethĩwa eekũlasya atĩĩ: ‘Nĩĩkala vau ĩvinda yĩana ata? Mwana-a-inyia wa mwaitũ nũkũnthokya na kũnenga kĩveti kĩmwendete Yeova?’ Ĩndĩ ve ũndũ weethĩiwe Lusi, kĩlomita 100 kuma Mbeeli-sieva, ũla watumie Yakovo aeka kũmaka. Nĩ ũndũ wĩva?

7. Ĩla Ngai wamumĩlĩĩile Yakovo ndotonĩ, amwĩkĩie vinya ata?

⁷ Ĩla Yakovo waĩ Lusi, Yeova nĩwamumĩlĩile ndotonĩ na amwĩa: ‘Sisya, nyie  nĩ vamwe naku, na ngakũsũvĩa o kũla wĩendaa, na ngakũtũnga ĩngĩ nthĩ ĩno; nũndũ ndikakũtia, mũvaka neeka ũla nakũtavisye.’ (Mwa. 28:15) Ndeto isu nĩsyamwĩkĩie vinya Yakovo na syamũnenga ũkiakisyo. Ĩtina wa ũu, no nginya Yakovo ethĩwe aĩ na mea ma kwona Yeova ayĩanĩsya maũndũ ala wamwathĩte. Nĩvatonyeka ũkethĩwa ũyĩw’a o tondũ Yakovo weew’aa ethĩwa nĩwaumie mũsyĩ na wathi kũmũthũkũma Yeova nthĩ ĩngĩ. No nginya Yeova ethĩwe aũsũvĩĩte kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o.

8, 9. Yeova eethĩiwe e “ũtũo” wa Yakovo kwa nzĩa syĩva, na tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ?

⁸ Ĩla Yakovo wavikie Aalani, Lavani nĩwamũthokisye nesa na ĩtina amũnenga Lea na Lakeli methĩwe iveti syake. Ĩtina wa ĩvinda ĩna, Lavani nĩwaalyũlile ĩtuvi ya Yakovo mavinda ĩkũmi. (Mwa. 31:41, 42) Ĩndĩ, Yakovo nĩwoomĩĩisye maũndũ asu onthe nũndũ aĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akaendeea kũmũsũvĩa. Ũu nĩ w’o nũndũ ĩla Ngai wamwĩie asyoke nthĩ ya Kanaani, Yakovo aĩ na “ndĩthya nene sya mbũi na malondu, na athũkũmi eĩtu na aũme, na ngamĩle na mang’oi.” (Mwa. 30:43) Yakovo nĩwamũtũngĩie Yeova mũvea mũno na avoya atĩĩ: “Ndyaĩlwe nyie nĩ kanini mbee ka moseo maku me wendo, na w’o w’onthe ũla wamwonisye mũthũkũmi waku; nĩkwĩthĩwa nĩnaingie Yolotani ũũ na ndata yakwa; na yu nĩnĩtw’ĩkĩte nguthu ilĩ.”—Mwa. 32:10.

⁹ Maũndũ asu makwatie Avalaamu, Isaka, na Yakovo meĩkĩĩthya ũw’o wa ndeto ii sya Mose ũla wavoyie atĩĩ: “Mwĩaĩi, wĩthĩĩtwe ũtũo witũ nzyawanĩ syonthe.” (Sav. 90:1) Yeova ndaalyũka nũndũ “kwake kũitonyeka kwĩthĩwa kũalyũkĩka, kana kyuu kya kũalyũka.” O na ũmũnthĩ, Yeova nũmendete na nũmasũvĩaa athũkũmi make ala aĩkĩĩku. (Yak. 1:17) Ekai twone Yeova ekaa ũu kwa nzĩa syĩva.

10. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũĩkĩĩthya kana Yeova nĩwe ũtũo wa athũkũmi make?

¹⁰ Kwasũanĩa wĩ kotinĩ ũyumya ũkũsĩ ĩũlũ wa mũndũ mũĩ mũno na wĩ vinya mũno. Mũndũ ũsu nĩ mũkengani mũnene na nĩ mũaani, na andũ nthĩ yonthe mekaa ũndũ ũnũkwenda. We ũtonya kwĩw’a ata wauma kotinĩ? We no wĩthĩwe na wia? Ĩĩ! Wĩthĩwa ne ũndũ wa vata ũsũvĩanwe na mũndũ ũsu mũthũku. Ngelekany’o ĩno nĩyĩeleetye nesa ũndũ kwĩthĩawa kwa athũkũmi ma Yeova ala matavanasya mateũkĩa kana Satani nĩ mũkengani. (Soma Ũvuan’yo 12:17.) We Satani nũsiĩĩte andũ ma Ngai maikatavany’e? Aiee! Vandũ va ũu, nĩmaendeee kũtavany’a nthĩ yonthe na kũvikĩĩa andũ aingĩ. Ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo, Yeova nĩwĩthĩĩtwe e “ũtũo” witũ. (Soma Isaia 54:14, 17.) Ethĩwa tũikaeka Satani atũkenge, Yeova akeethĩawa e “ũtũo” witũ.

11. Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya kumana na athũkũmi ma ĩvinda ya tene?

¹¹ Ekai twĩmanyĩsye ũndũ ũngĩ ĩũlũ wa Avalaamu, Isaka, na Yakovo. O na kũtw’ĩka mekalaa nthĩ ya Kanaani, nĩmaendeeie kwĩvathana na andũ ma nthĩ ĩsu ala maĩ na mwĩkalo mũthũku. (Mwa. 27:46) Athũkũmi asu ma tene mayaĩ na mĩao mingĩ ya kũmatongoesya kũmanya ũla ũseo na ũla ũthũku. Nĩmeesĩ kĩla Yeova wendete na kĩla ũmenete. Nũndũ Yeova nĩwe waĩ ũtũo woo, nĩmeevathanaa na andũ ala matamwĩsĩ. Nĩmatataa ũndũ matonya  mevathane na andũ asu. Kwa kwĩka ũu, nĩmatũtiĩie ngelekany’o nzeo. Ĩla ũũnyuva maũndũ ma kwĩtanĩthya kana anyanyau, we nũatĩĩaa ngelekany’o ya athũkũmi asu ma ĩvinda ya tene? Ũndũ wa kũmakya nĩ kana amwe nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩmew’aa me eanĩe nthĩnĩ wa nthĩ ĩĩ ĩtongoew’e nĩ Satani. Mũvoye Yeova aũtetheesye ethĩwa nĩwĩw’aa ũu. Lilikana kana nthĩ ĩno nĩ ya Satani na nĩwĩyendete, na ndatũthĩnĩkĩaa.—2 Ako. 4:4; Aev. 2:1, 2.

12. (a) Yeova atetheeasya athũkũmi make ata? (b) We wĩw’aa ata ĩũlũ wa ũtethyo ũla Yeova ũnengae athũkũmi make?

¹² Nĩ kana twĩsũvĩane na nzĩa ila Satani ũtũmĩaa, no nginya twĩtĩkĩle ũtethyo ũla Yeova ũnengae athũkũmi make. Ũtethyo ũsu nĩ maũndũ ta maũmbano ma Kĩklĩsto, ũthaithi wa mũsyĩ, na “mĩthĩnzĩo,” ĩla nĩ atumĩa ma kĩkundi, ala matũtetheeasya ĩla twakwatwa nĩ mathĩna. (Aev. 4:8-12) Mwana-a-asa George Gangas ũla kwa myaka mingĩ waĩ Nzamanĩ Ĩla Ĩtongoesye aandĩkie atĩĩ: “Ĩla nĩ na [andũ ma Ngai], nĩw’aa nĩ mwĩanĩe vamwe na mũsyĩ wakwa.” We nĩwĩw’aa ũu?

13. Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya ĩandĩkonĩ ya Aevelania 11:13?

¹³ Ũndũ ũngĩ tũtonya kwĩmanyĩsya kumana na athũkũmi asu ma Ngai ma tene nĩ kana twaĩle kwĩthĩwa twĩyũmbanĩtye kwĩthĩwa twĩ kĩvathũkany’o na andũ ma nthĩ. O tondũ twonie  kalungunĩ ka mbee, athũkũmi asu ‘nĩmeetĩkĩlaa kana maĩ aeni na aendi ma kyalo ĩũlũ wa nthĩ.’ (Aevl. 11:13) We nũtw’ĩte kwĩthĩwa wĩ kĩvathũkany’o na andũ ma nthĩ? Kwĩka ũu ti ũndũ wĩ laisi. Ĩndĩ nũtonya kwĩka ũu ũtetheew’e nĩ Yeova na Aklĩsto ala angĩ. Lilikana kana ndwĩ weka. O na athũkũmi onthe ma Yeova nĩmokitanaa na Satani na nthĩ ĩla ũtongoesye. (Aev. 6:12) Ĩndĩ, tũkasinda ethĩwa Yeova nĩwe ũtũo witũ.

14. Athũkũmi ma Yeova meteele “ndũa” yĩva?

¹⁴ Twaĩlĩte kwĩyĩelekany’a na Avalaamu kwa kũendeea kweteela mũthĩnzĩo ũla twathĩtwe. (2 Ako. 4:18) Mũtũmwa Vaulo aandĩkie kana Avalaamu “nĩweteelaa onw’e ndũa ĩla yĩ na myambĩlĩlyo, na mwambĩlĩlya na mwaki wayo nĩ Ngai.” (Aevl. 11:10) “Ndũa” ĩsu nĩ Ũsumbĩ wa Masia. No nginya Avalaamu ethĩwe eeteelete “ndũa” ĩsu. Ithyĩ tũyĩthĩawa tweteele ndũa ĩsu. Ũsumbĩ wa Ngai ũla nĩw’o “ndũa” ĩsu nũsumbĩkĩte ĩtunĩ.  O mĩtũkĩ, Ũsumbĩ ũsu ũkasumbĩka nthĩ yonthe. W’o mwĩkalo waku nĩwonanasya kana nũĩkĩĩaa Ũsumbĩ ũsu? We nũvĩtasya mbee maũndũ ma Ũsumbĩ na kwĩvathana na nthĩ ĩno?—Soma 2 Vetelo 3:11, 12.

15. Kũkeethĩwa ata kwa ala mekwatasya nthĩ ĩno?

¹⁵ “Woo” wĩendeea kwongeleka o ũndũ mũminũkĩlyo wa nthĩ ũendeee kũthengeea. (Mt. 24:7, 8) Maũndũ makeethĩwa me mathũku mũno ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene. Ĩvindanĩ yĩu, kũkeethĩwa na wanangĩko na andũ mayĩthĩwa na wia mwingĩ. (Ava. 3:16, 17) Andũ makeethĩwa mate na wĩkwatyo na kwondũ wa ũu, makeevitha “ngunganĩ na mbainĩ sya iĩma.” (Ũvu. 6:15-17) Ĩndĩ moseũvyo ma siasa na ma viasala, ala meũvw’ananĩthw’a na ngunga na iĩma, maikamasũvĩa.

16. Waĩle kwĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto, na nĩkĩ?

¹⁶ Ĩndĩ kĩvathũkany’o na ũu, Yeova eendeea kwĩthĩwa e “ũtũo” wa andũ make na kũmasũvĩa. O tondũ mwathani Avakuki wawetie, ‘makatana nthĩnĩ wa Yeova.’ O na ĩngĩ, ‘makatanĩa Ngai wa ũtangĩĩo woo.’ (Ava. 3:18) Yeova akeethĩwa “ũtũo” woo ata ĩvindanĩ yĩu ya thĩna? No nginya tweteele twĩona. Ĩndĩ, twaĩle kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana ala ma “ĩkomano ĩnene” meendeea kwĩthĩwa me ngwatanĩo, na Yeova akamatavya ũndũ maĩle kwĩka o tondũ weekie ĩla Aisilaeli maumĩte Misili. (Ũvu. 7:9; soma Kuma 13:18.) Yeova nũtonya kwĩsa kũtũtavya kwĩsĩla ikundi ũndũ tũkeka. Andũ ma Ngai makasũvĩĩwa “tũsũmbanĩ” tũla tũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Isaia 26:20. (Soma.) Nĩvatonyeka tũsũmba tũu tũkethĩwa ikundi sya Kĩklĩsto ila syĩ nthĩ yonthe. We nĩwonaa maũmbano ma Kĩklĩsto me ma vata? We nũatĩĩaa maũndũ ala Yeova ũtwĩĩaĩaa kwĩsĩla kĩkundi?—Aevl. 13:17.

17. Nĩ kwa nzĩa yĩva Yeova wĩthĩawa e “ũtũo” o na kwa athũkũmi make ala makwie me aĩkĩĩku?

¹⁷ Yeova endeea kwĩthĩwa e “ũtũo” o na kwa ala makakw’a me aĩkĩĩku thĩna mũnene ũte mũviku. Ũu ũkatonyeka ata? Ĩvinda yĩasa ĩtina wa Avalaamu, Isaka, na Yakovo makw’a, Yeova eeie Mose atĩĩ: “Ninyie Ngai wa . . . Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo.” (Kuma 3:6) Ĩtina wa Yesũ aweta ndeto ila syĩ ĩandĩkonĩ yĩu, aisye atĩĩ: “We ti Ngai wa ala akw’ũ, ĩndĩ nĩ wa ala me thayũ: nĩkwĩthĩwa onthe me thayũ kwake.” (Luka 20:38) Vate nzika, Yeova akathayũũkya ala makwie me aĩkĩĩku, na kwoou kwake no ũndũ ũmwe na me thayũ.—Mũta. 7:1.

18. Nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ, Yeova akeethĩwa e “ũtũo” wa andũ make kwa nzĩa yĩva yĩ mwanya?

¹⁸ Yeova akeethĩwa e “ũtũo” wa andũ make nthĩnĩ wa nthĩ nzaũ kwa nzĩa yĩ mwanya. Ĩandĩko ya Ũvuan’yo 21:3 yaĩtye atĩĩ: “Sisya, ĩeema ya Ngai yĩ vamwe na andũ, nake akatũa vamwe nao.” Yeova akamũtũmĩa Yesũ Klĩsto kũsumbĩka nthĩ ĩvindanĩ ya ĩla myaka ngili. Mũminũkĩlyonĩ wa myaka ĩsu ngili, Yesũ akamũtũngĩa Ĩthe wake Ũsumbĩ nũndũ akeethĩwa aminĩte kwĩanĩsya kĩeleelo kya Ngai ĩũlũ wa nthĩ. (1 Ako. 15:28) Ĩtina wa ũu, andũ makeethĩwa me eanĩu na Yeova akamasumbĩka we mwene. Ũsu nĩ wĩkwatyo mũseo ta kĩ! Ekai tũendeee kwĩyĩelekany’a na athũkũmi ma Ngai ma tene ala maĩ aĩkĩĩku, na tũimũtw’a Yeova “ũtũo” witũ.