Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Moo Wo Yehowa Biɛ Ngua a Hɛ Mi Nyami

Moo Wo Yehowa Biɛ Ngua a Hɛ Mi Nyami

“Ma je o [biɛ ɔ] yi kɛ ya neneene.”​—LA 86:12.

1, 2. Ngɛ be mi nɛ jamihi nɛ a tsɛɛ a he ke Kristofoli ɔ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu we ní ɔ, kɛ Yehowa Odasefoli lɛɛ a buu Mawu biɛ ɔ ha kɛɛ?

JAMIHI fuu nɛ a tsɛɔ a he ke Kristofoli ɔ kɛ Mawu biɛ ɔ tsɛ we lɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, a ngma ngɛ nya blimi munyu nɛ ngɛ Baiblo nɛ ji Revised Standard Version ɔ mi ke: “E sɛ nɛ Sɔlemi ɔ nɛ tsɛ Mawu kɛ biɛ ko.”

2 Se Yehowa Odasefoli bua jɔ wawɛɛ kaa a kɛ Mawu biɛ ɔ wo mɛ, nɛ a woɔ Mawu biɛ ɔ hɛ mi nyami. (Kane La 86:12; Yesaya 43:10, 11.) Jehanɛ se hu ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ kaa wa nu Mawu biɛ ɔ sisi, nɛ wa le kaa e sa nɛ wa tsɔ e biɛ ɔ he. (Mat. 6:9) Enɛ ɔ ji he blɔ ngua nɛ wa ná nɛ e sɛ kaa wa kɛ fiɛ kulaa. Nyɛ ha nɛ wa susu sane bimi etɛ nɛ a he hia nɛ ɔmɛ a he: Mawu biɛ ɔ nɛ wa maa le ɔ tsɔɔ mɛni? Kɛ Yehowa plɛ kɛ hi si ngɛ e biɛ ngua a nya, nɛ e wo e biɛ ɔ hɛ mi nyami ha kɛɛ? Nɛ mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ nyɛɛ ngɛ Yehowa biɛ ɔ mi?

NƆ́ NƐ MAWU BIƐ NƐ WA MAA LE Ɔ TSƆƆ

3. Ke nɔ ko le Mawu biɛ ɔ, mɛni lɔɔ tsɔɔ?

3 Mawu biɛ nɛ wa maa le ɔ biɔ babauu pe munyungu nɛ ji “Yehowa” a nɛ wa maa le. E tsɔɔ hu kaa e sa nɛ waa le Yehowa suhi, e yi mi tomi, kɛ bɔnɛ e peeɔ e níhi ha. Wa maa na enɛ ɔ ngɛ bɔnɛ e kɛ e sɔmɔli hiɔ si ha a mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke Yehowa ngɛ e yi mi tomi ɔ he ní tsue ɔ, e haa nɛ wa nuɔ sisi bɔɔbɔɔbɔɔ. (Abɛ 4:18) Yehowa ha nɛ Adam kɛ Hawa le e biɛ; Hawa wo Mawu biɛ Yehowa a ta benɛ a fɔ Kain ɔ. (1 Mose 4:1) Anɔkualetsɛmɛ komɛ nɛ a hi si blema a kaa Noa, Abraham, Isak, kɛ Yakob hu le Mawu biɛ. Jehanɛ se hu ɔ, suɔmi nɛ a ngɛ ha Yehowa a mi wa, ejakaa Yehowa jɔɔ mɛ, nɛ e susu a he, nɛ e ha nɛ a le e yi mi tomi. Mawu ha nɛ Mose le nɔ́ nɛ Mawu biɛ ɔ tsɔɔ.

Mose nu Mawu biɛ ɔ sisi, nɛ enɛ ɔ ha nɛ e hemi kɛ yemi mi wa

4. Mɛni heje nɛ Mose bi Mawu ke kɛ a tsɛɛ lɛ kɛɛ ɔ, nɛ mɛni heje nɛ e da blɔ kaa Mose bi Mawu jã a?

4 Kane 2 Mose 3:10-15. Benɛ Mose ye jeha 80 ɔ, Mawu ha lɛ nítsumi ko nɛ mi wa ke e tsu. Mawu de lɛ ke: “Ya je ye ma, Israelbi ɔmɛ kɛ je Egipt.” Mose kplɛɛ nɔ nɛ e bi Yehowa sane ko nɛ he hia ke: ‘Kɛ a tsɛɛ mo kɛɛ?’ Ke nihi le Mawu biɛ momo ɔ, lɛɛ mɛni heje mɔ nɛ Mose bi sane nɛ ɔ? Atsinyɛ jemi ko be he kaa e suɔ nɛ e le bɔnɛ Yehowa Mawu ngɛ ha tutuutu. Mose suɔ kaa e ma plɛ Israelbi ɔmɛ a yi mi konɛ a ná nɔ mi mami kaa Mawu ma he a yi wami. Nɔ́ nɛ Mose suɔ kaa e maa pee ɔ da, ejakaa Israelbi ɔmɛ hi nyɔguɛ yemi mi jehahi babauu. Enɛ ɔ he ɔ, eko ɔ, a he we yi kaa a nɛmɛ ɔmɛ a Mawu ɔ ma kpɔ mɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Israelbi ɔmɛ ekomɛ bɔni Egiptbi ɔmɛ a mawu ɔmɛ jami!—Eze. 20:7, 8.

5. Mɛni Yehowa de Mose kɛ kɔ e biɛ ɔ he?

5 Mɛni heto Yehowa ha Mose? E de Mose ke: “Bɔnɛ o ma de Israel bi ɔmɛ ji, ‘Nɔ nɛ a tsɛɛ lɛ IMI JI ɔ tsɔ mi nyɛ ngɔ.’” * Yehowa de Mose ke e de Israelbi ɔmɛ ke: ‘Yehowa nyɛ nɛmɛ a Mawu ɔ, lɛ nɛ e tsɔ mi nyɛ ngɔ.’ Enɛ ɔ tsɔɔ kaa Mawu maa pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e he hia kaa e pee konɛ e ha nɛ e si womihi nɛ ba mi. Enɛ ɔ tsɔɔ hu kaa e yeɔ e si womihi a nɔ be tsuaa be. Enɛ ɔ he ɔ, kuku 15 ɔ kaneɔ ke: “Biɛ nɛ ɔ ji ye biɛ kɛ yaa neneene, nɛ yi nɔhi nɛ maa ba a, mɛ hu a ma tsɛ mi jã.” Nɔ́ nɛ ɔ nɛ Mawu de Mose ɔ wo Mose he wami, nɛ e nya maa kpɛ e he!

YEHOWA HI SI NGƐ E BIƐ Ɔ NYA

6, 7. Kɛ Yehowa plɛ kɛ ye e si womi nɔ ha kɛɛ?

6 Benɛ Yehowa kɛ nítsumi wo Mose dɛ be bɔɔ se ɔ, Yehowa hi si ngɛ e biɛ ɔ nya nɛ e pee e he Israelbi ɔmɛ a Kpɔlɔ. E kɛ haomi nyɔngma ba Egiptbi ɔmɛ a nɔ kɛ tsɔɔ kaa Farao kɛ Egipt mawu ɔmɛ be he wami. (2 Mose 12:12) Kɛkɛ nɛ Yehowa gba Wo Tsu ɔ mi enyɔ, nɛ e ha Israelbi ɔmɛ nyɛɛ kɛ po wo ɔ, nɛ e kpata Farao kɛ e ta buli ɔmɛ a hɛ mi ngɛ wo ɔ mi. (La 136:13-15) Yehowa pee e he Yi Baalɔ kɛ ha Israelbi ɔmɛ nɛ́ a yibɔ maa pee ayɔ etɛ kɛ se ɔ ngɛ “nga kplanaa nɛ nɔ ngɛ gbeye” ɔ nɔ, nɛ e ha mɛ niye ní kɛ nyu! E ha we nɛ a tadehi nɛ gba ngɛ a he, nɛ a tokotahi hu tsɔ we. (5 Mose 1:19; 29:5) Ee, nɔ́ ko nɔ́ ko be nɛ ma nyɛ maa tsi Yehowa nya nɛ e be e si womi nɔ yee. Pee se ɔ, e de Yesaya ke: ‘Imi nɔ kake pɛ ji Yehowa, imi pɛ ji nɔ nɛ ma nyɛ ma he o yi wami.’—Yes. 43:11.

7 Yoshua nɛ ba ye Mose se ɔ hu na gbeye níhi nɛ Yehowa pee ngɛ Egipt kɛ nga a nɔ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Yoshua ma gbo ɔ, e de Israelbi ɔmɛ ke: ‘Nyɛ ti nɔ tsuaa nɔ le ngɛ e tsui mi, kɛ e klaa mi kaa Yehowa, nyɛ Mawu ɔ ha nyɛ ní kpakpa amɛ tsuo nɛ e wo si ke e ma ha nyɛ ɔ. E ye e si womi ɔmɛ tsuo kulaa nɔ; e si we eko.’ (Yos. 23:14) Ee, Yehowa ye e si womi ɔ nɔ pɛpɛɛpɛ.

8. Mɛni blɔ nɔ Yehowa ngɛ e si womi nɔ yee ngɛ mwɔnɛ ɔ?

8 Mwɔnɛ ɔ, Yehowa ngɛ níhi nɛ e wo si ke e maa pee ɔ pee. E gba kɛ gu e Bi ɔ nɔ kaa ngɛ nyagbe be nɛ ɔmɛ a mi ɔ, a maa fiɛɛ sane kpakpa nɛ kɔɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he ɔ kɛ “kpa je ɔ mi tsuo.” (Mat. 24:14) Yehowa pɛ nɛ e ma nyɛ maa gba kɛ fɔ si kaa a ma tsu nítsumi nɛ ɔ, nɛ e ngɛ he wami nɛ e ma ha nɛ nɔ́ nɛ e gba fɔ si ɔ nɛ ba mi. E kɛ ‘nimli guhi kɛkɛ nɛ ngɛ enɛ ɔ tsue, se pi womi mi leli.’ (Níts. 4:13) Enɛ ɔ he ɔ, ke wa fiɛɛ sane kpakpa a, wa ha Baiblo gbami ngɛ mi bae. Ke wa sɔle ke, “O biɛ ɔ he nɛ tsɔ. O matsɛ yemi ɔ nɛ ba; a pee nɔ́ nɛ o suɔ ngɛ zugba a nɔ kaa bɔ nɛ a peeɔ ngɛ hiɔwe ɔ,” lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ wa Tsɛ ɔ biɛ ɔ hɛ mi nyami woe.—Mat. 6:9, 10.

E BIƐ Ɔ JE AGBO

Farao kplɛɛ we nɔ kaa Yehowa ji Mawu Ope

9, 10. Mɛni wa kaseɔ ngɛ bɔnɛ Yehowa kɛ Israelbi ɔmɛ hi si ha a mi?

9 Benɛ Israelbi ɔmɛ je Egipt ɔ pɛ nɛ Yehowa tsɔɔ mɛ nɔ tutuutu nɛ e ji. Kɛ gu Mlaa somi ɔ nɔ ɔ, Yehowa wo Israelbi ɔmɛ si ke e maa hyɛ a nɔ kaa bɔnɛ huno hyɛɛ e yo nɔ ɔ. Israelbi ɔmɛ hu pee Yehowa okadi peemi mi yo nɛ e kɛ e biɛ ɔ fɔ a nɔ. (Yes. 54:5, 6) Ke a je a tsui mi nɛ a ba a he si ha Yehowa nɛ a ye e mlaa amɛ a nɔ ɔ, e maa pee a “huno” nitsɛnitsɛ. E maa jɔɔ mɛ, nɛ e maa bu a he, nɛ e ma ha mɛ he jɔmi. (4 Mose 6:22-27) Yehowa maa wo e biɛ ngua a hɛ mi nyami ngɛ je ma amɛ a kpɛti. (Kane 5 Mose 4:5-8; La 86:7-10.) Ngɛ Israelbi ɔmɛ a yinɔ sane mi tsuo ɔ, nibwɔhi hu ba piɛɛ a he kɛ ja Yehowa. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, mɛ hu a de nɔ́ nɛ Rut nɛ je Moab ɔ de Naomi ɔ. Rut de Naomi ke: “O je kɛ wɛ maa pee imi hu ye je kɛ wɛ, nɛ o Mawu maa pee ye Mawu.”—Rut 1:16.

10 Maa pee jeha 1,500 ɔ, Yehowa tsɔɔ Israelbi ɔmɛ Mawu tutuutu nɛ e ji kɛ gu bɔnɛ e kɛ mɛ hi si ha a nɔ. E ngɛ mi kaa a gbo e nɔ tue si abɔ mohu lɛɛ, se Yehowa tsɔɔ kaa e ji Mawu ‘mɔbɔ nalɔ nɛ e mi mi fu we mla.’ E ji Mawu nɛ toɔ e tsui si wawɛɛ nitsɛ. (2 Mose 34:5-7) Se huzu ngɛ Yehowa tsui si tomi ɔ he. Wa na enɛ ɔ be mi nɛ Yudabi ɔmɛ kua e Bi ɔ nɛ a gbe lɛ ɔ. (Mat. 23:37, 38) Mawu je e biɛ ngɛ helo nya Israelbi ɔmɛ a nɔ. Ngɛ Yehowa hɛ mi ɔ, a ngɛ kaa tso nɛ gbo. (Luka 23:31) Kɛ Israelbi ɔmɛ pee a ní ngɛ Mawu biɛ ɔ he ha kɛɛ?

11. Mɛni heje nɛ Yudabi ɔmɛ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu we ní hu ɔ?

11 Pee se ɔ, Israelbi ɔmɛ ná Mawu biɛ ɔ he juɛmi yaya. A susu kaa Mawu biɛ ɔ ngɛ klɔuklɔu tsɔ, lɔɔ he ɔ, e sɛ nɛ nihi nɛ a tsɛ Mawu biɛ ɔ. (2 Mose 20:7) Enɛ ɔ he ɔ, Yudabi ɔmɛ tsɛ we Mawu biɛ ɔ hu. Atsinyɛ jemi ko be he kaa enɛ ɔ dɔ Yehowa wawɛɛ. (La 78:40, 41) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Baiblo ɔ de kaa Mawu jeɔ e biɛ ɔ he hunga. Yehowa je e biɛ ɔ ngɛ Israelbi ɔmɛ a nɔ akɛnɛ a wui e hɛ mi nyami ɔ heje. (2 Mose 34:14) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e he hia wawɛɛ nɛ wa je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ ha wa Bɔlɔ ɔ biɛ ɔ.

A KƐ MAWU BIƐ Ɔ WO NI EHE KOMƐ

12. Mawu kɛ e biɛ wo mɛnɔmɛ?

12 Yehowa gu Yeremia nɔ kɛ wo si kaa e kɛ ma ehe ko, nɛ ji mumi mi Israel ɔ maa so “somi he.” Yeremia gba fɔ si ke ‘kɛ je jokuɛyo pe kulaa kɛ yaa si nɔkɔtɔma pe kulaa nɔ maa le Yehowa.’ (Yer. 31:31, 33, 34) Gbami nɛ ɔ ba mi ngɛ Pentekoste jeha 33 M.B. Mawu je somi ehe ɔ sisi. Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, a tsɛɛ ma he nɛ ɔ ke ‘Mawu Israel,’ nihi nɛ a je je mahi tsuo a mi piɛɛ ma he nɛ ɔ he. Yehowa kɛ e biɛ wo ma he nɛ ɔ mi bimɛ ɔmɛ.—Gal. 6:16; kane Bɔfo Ɔmɛ A Nítsumi 15:14-17; Mat. 21:43.

13. (a) Anɛ blema Kristofoli ɔmɛ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní lo? Moo tsɔɔ nya. (b) Kɛ o buɔ Yehowa biɛ ɔ nɛ o kɛ tsuɔ ní ngɛ fiɛɛmi nítsumi ɔ mi ɔ ha kɛɛ?

13 Blema Kristofoli ɔmɛ nɛ a ji ma he nɛ ɔ mi bimɛ ɔ kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke a tsɛ ngmami ko se kɛ je Hebri Ngmami ɔ mi ɔ, a kɛ Mawu biɛ ɔ tsuɔ ní. * Benɛ bɔfo Petro kɛ Israelbi kɛ ma jeli nɛ a tsake kɛ ba Yuda jami ɔ mi ɔ tu munyu ngɛ Pentekoste jeha 33 M.B. ɔ, e wo Mawu biɛ ɔ ta si abɔ. (Níts. 2:14, 20, 21, 25, 34) Blema Kristofoli ɔmɛ wo Yehowa biɛ ɔ hɛ mi nyami, enɛ ɔ he ɔ, e jɔɔ a fiɛɛmi nítsumi ɔ nɔ. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, ke wa tsɔɔ ni kpahi Mawu biɛ ɔ ngɛ mɛ nitsɛmɛ a Baiblohi a mi ɔ, Yehowa jɔɔ wa sɔmɔmi nítsumi ɔ nɔ. Ke wa pee jã a, lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ mɛ tsɔɔe nɛ a le anɔkuale Mawu ɔ. Enɛ ɔ ji he blɔ ngua nɛ waa kɛ nihi tsuo nɛ wa tsɔɔ mɛ Mawu biɛ ɔ ná! Ngɛ ni hehi nɛ a ba le Mawu biɛ ɔ a blɔ fa mi ɔ, enɛ ɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa maa ba a kɛ Yehowa a kpɛti, nɛ huɛ bɔmi nɛ ɔ mi maa ya nɔ maa wa nɛ e maa hi si kɛ ya neneene.

14, 15. Kɛ wa plɛ kɛ le kaa Yehowa baa e biɛ ɔ yi ha kɛɛ?

14 Pee se ɔ, ngɛ kaseli ɔmɛ a gbenɔ se ɔ, hemi kɛ yemi kuali kɛ lakpa tsɔɔli kɛ a he ba wo Kristofoli asafo ɔ mi. (2 Tes. 2:3-7) Lakpa tsɔɔli nɛ ɔmɛ kplɛɛ Yudabi ɔmɛ a susumi kaa e sɛ nɛ nɔ ko nɛ tsɛ Mawu biɛ ɔ nɔ. Se anɛ Yehowa maa ngmɛ blɔ nɛ e biɛ ɔ nɛ laa lo? E be blɔ ngmɛe kɔkɔɔkɔ! E ngɛ mi kaa nɔ ko nɔ ko li bɔnɛ blema bi ɔmɛ tsɛ Mawu biɛ ɔ ha tutuutu mohu lɛɛ, se Mawu biɛ ɔ laa we. Yehowa biɛ ɔ je kpo ngɛ Baiblo sisi tsɔɔmihi babauu a mi jehahi babauu ji nɛ ɔ. Biɛ ɔ je kpo ngɛ níhi nɛ Baiblo he ní leli hu ngma a mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ jeha 1757 ɔ mi ɔ, Charles Peters ngma kaa “Mawu biɛ Yehowa a tsɔɔ Mawu tutuutu nɛ Yehowa ji pe e palemi biɛhi tsuo.” Ngɛ Mawu jami womi ko nɛ a ngma ngɛ jeha 1797 ɔ mi ɔ, Hopton Haynes ngma ngɛ jamɛ a womi ɔ yi 7 ɔ mi ke: “Biɛ nɛ Yudabi ɔmɛ kɛ tsɛɔ MAWU ji, YEHOWA; lɛ pɛ nɛ a jaa; lɛ pɛ nɛ Kristo kɛ e kaseli ɔmɛ hu ja.” Henry Grew (1781-1862) kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní, nɛ e nu sisi hu kaa nihi gbe Mawu biɛ ɔ he guɛ, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ a tsɔ Mawu biɛ ɔ he. George Storrs (1796-1879) kɛ Charles T. Russell bla kɛ tsu ní, nɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo a kɛ Mawu biɛ ɔ tsu ní.

15 Ngɛ jeha 1931 ɔ, nɔ́ ko ya nɔ ngɛ Mawu webi a blɔ fa mi nɛ sa kadimi wawɛɛ. Loko jamɛ a jeha a maa su ɔ, biɛ nɛ a kɛ tsɛɛ Mawu webi ji Je Kɛ Wɛ Baiblo Kaseli. Se ngɛ jeha 1931 ɔ, wa kplɛɛ Ngmami ɔ mi biɛ nɛ ji Yehowa Odasefoli ɔ nɔ. (Yes. 43:10-12) Enɛ ɔ he ɔ, a ha nɛ je ɔ tsuo le kaa a bua jɔ kaa a ji anɔkuale Mawu kake ɔ sɔmɔli, nɛ e kɛ biɛ ɔ wo mɛ, nɛ a jeɔ e biɛ ɔ yi. (Níts. 15:14) Enɛ ɔ ha nɛ wa kaiɔ munyu nɛ Yehowa tu ngɛ Malaki 1:11 ɔ. E de ke: “Je ma amɛ tsuo, kɛ je pu site he kɛ ya si pu sinɔ he ɔ woɔ ye hɛ mi nyami.”

MOO NYƐƐ NGƐ YEHOWA BIƐ Ɔ MI

16. Mɛni heje nɛ e ji he blɔ ngua nɛ wa ná kaa wa maa nyɛɛ ngɛ Yehowa biɛ mi ɔ?

16 Gbalɔ Mika ngma ke: ‘Je ma amɛ a ti nɔ tsuaa nɔ nyɛɛɔ ngɛ lɛ nitsɛ e mawu biɛ mi. Se wɔɔ lɛɛ Yehowa, wa Mawu ɔ biɛ mi wa maa nyɛɛ ngɛ kɛ maa ya neneene.’ (Mika 4:5) Yehowa wo Baiblo Kaseli ɔmɛ a hɛ mi nya wawɛɛ kɛ gu e biɛ ɔ nɛ e kplɛɛ nɛ a kɛ fɔ a nɔ ɔ nɔ. Jã nɛ Yehowa pee ɔ hu tsɔɔ kaa e kplɛɛ a nɔ. (Kane Malaki 3:16-18.) Anɛ mo hu o nuɔ he jã lo? Anɛ o ngɛ mɔde bɔe konɛ o ‘nyɛɛ ngɛ Yehowa biɛ ɔ mi’ lo? Anɛ o le nɔ́ nɛ Mawu biɛ ɔ mi nɛ wa maa nyɛɛ ngɛ ɔ tsɔɔ lo?

17. Mɛni Mawu biɛ mi nɛ wa maa nyɛɛ ngɛ ɔ tsɔɔ?

17 Mawu biɛ ɔ mi nɛ wa maa nyɛɛ ngɛ ɔ biɔ nɛ ke e hí kulaa a, waa pee níhi etɛ komɛ. Kekleekle ɔ, e sa nɛ waa tsɔɔ ni kpahi Mawu biɛ ɔ, nɛ́ waa le kaa nihi nɛ a ‘tsɛɛ Yehowa biɛ ɔ pɛ nɛ a ma he a yi wami.’ (Rom. 10:13) Nɔ́ nɛ ji enyɔ ɔ, e he hia nɛ wa susu Yehowa su kpakpa amɛ a he, titli ɔ, e suɔmi ɔ. Nɛ nɔ́ nɛ ji etɛ ɔ, e sa nɛ waa ba wa he si nɛ waa nyɛɛ ngɛ e dami mlaa amɛ a nya, konɛ wa ko gbe wa Tsɛ ɔ biɛ klɔuklɔu ɔ he guɛ. Ke wa pee jã a, lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ nyɛɛe ngɛ Mawu biɛ ɔ mi. (1 Yoh. 4:8; 5:3) Anɛ o mwɔ o yi mi kpɔ kaa o maa ‘nyɛɛ ngɛ Yehowa wa Mawu ɔ biɛ mi’ kɛ ya neneene lo?

18. Mɛni heje nɛ nihi tsuo nɛ a woɔ Yehowa biɛ ngua a hɛ mi nyami ɔ kɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi hyɛɛ be nɛ maa ba hwɔɔ se ɔ blɔ ɔ?

18 E be kɛe kulaa nɛ nihi tsuo nɛ a kua Yehowa aloo a be bumi ha lɛ ɔ maa le nɔ nɛ e ji. (Ezek. 38:23) Nihi tsuo nɛ a ngɛ kaa Farao ɔ piɛɛ he. Farao de ke: ‘Mɛnɔ ji jamɛ a Yehowa a? Mɛni heje nɛ e sa kaa ma bu e gbi tue.’ Yehowa ha nɛ Farao na Mawu nɛ lɛ Yehowa a ji! (2 Mose 5:1, 2; 9:16; 12:29) Se wɔɔ lɛɛ wɔ nitsɛmɛ lɛ wa je wa tsui mi nɛ wa le lɛ. Wa bua jɔ kaa a kɛ Mawu biɛ ɔ wo wɔ, nɛ wa buɔ lɛ tue. Enɛ ɔ he ɔ, wa ngɛ nɔ mi mami kaa hwɔɔ se ɔ, si nɛ e wo ngɛ La 9:10 maa ba mi. E de ke: ‘Yehowa, nihi nɛ le o biɛ ɔ, a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ o nɔ. Ejakaa ni nɛmɛ nɛ hla o se blɔ ɔ, mo Yehowa, o kua we mɛ.’

^ kk. 5 Mawu biɛ ɔ ji Hebri peemi munyungu ko nɛ e sisi ji “e peeɔ.” Enɛ ɔ he ɔ, biɛ “Yehowa” a sisi ji “O Deɔ O Peeɔ.”—1 Mose 2:4.

^ kk. 13 Yehowa biɛ ɔ je kpo ngɛ Hebri Ngmami ɔ nɛ blema Kristofoli ɔmɛ kɛ tsu ní ɔ mi. Eko ɔ, Yehowa biɛ ɔ je kpo ngɛ Septuagint, nɛ ji Hebri Ngmami ɔ nɛ a tsɔɔ sisi kɛ ya Hela gbi mi ɔ hu mi.