1, 2. Kĩvathũkany’o na makanisa, Ngũsĩ sya Yeova syĩthĩawa na woni mwaũ ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Ngai?

 MAKANISA maingĩ nĩmaekete kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai. Kwa ngelekany’o, ndeto sya mwambĩlĩlyo sya Mbivilia ya Revised Standard Version syaĩtye kana nĩ “ũthũku mũno” kũmwĩta Ngai kwa ĩsyĩtwa o na yĩva kwosana na mũĩkĩĩo wa makanisa ma Kĩklĩsto.

² Ĩndĩ kĩvathũkany’o na makanisa asu, Ngũsĩ sya Yeova nitanĩaa kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai na kũyĩtaĩa. (Soma Savuli 86:12; Isaia 43:10.) O na ĩngĩ, nĩtwonaa ne ũndũ wa mwanya kũmanya kĩla kyonanaw’a nĩ ĩsyĩtwa ya Ngai, na vata wa kũthew’a kwayo. (Mt. 6:9) Na nũndũ nĩ ũndũ wa mwanya, twaĩle kũwosa kwa ũito. Kwondũ wa ũu, ekai tũneenee makũlyo aa atatũ ma vata: Kũmanya ĩsyĩtwa ya Ngai kwonanasya kyaũ? Yeova oonanisye ata kana nĩwaĩlĩtwe nĩ ĩsyĩtwa yĩu? Tũtonya kwĩkala kwosana na ĩsyĩtwa ya Yeova ata?

3. Kũmanya ĩsyĩtwa ya Ngai kwonanasya kyaũ?

³ Kũmanya ĩsyĩtwa ya Ngai ti o kũmanya ndeto “Yeova.” Ĩndĩ, nĩ kũmanya ndaĩa sya Yeova, ieleelo, na maũndũ ala wĩkĩte o tondũ maeleetw’e nthĩnĩ wa Mbivilia, na mũno mũno maũndũ ala wĩkĩte kwelekela athũkũmi make. Yeova nũendeeaa kwonany’a we nĩ Ngai wa mũthemba mwaũ, o ũndũ ũendeee kwĩanĩsya ieleelo syake. (Nth. 4:18) Yeova nĩwavuanisye ĩsyĩtwa yake kwa Atamu na Eva, na nĩkyo kĩtumi Eva wayĩtũmĩie ĩtina wa kũsyaa Kaini. (Mwa. 4:1) Andũ aĩkĩĩku ta Noa, Avalaamu, Isaka, na Yakovo nĩmeesĩ ĩsyĩtwa ya Ngai. O na ĩngĩ, o ũndũ waendeeie kũmaathima, kũmasũvĩa, na kũmavuanĩsya ieleelo syake, now’o maendeeie kũmũmanya nesa. Yeova nĩwamũeleisye Mose ũndũ wa mwanya mũno ĩũlũ wa ĩsyĩtwa yake.

4. Nĩ kyaũ kyatumie Mose akũlya Ngai ĩsyĩtwa yake, na nĩkĩ ũsu waĩ ũndũ wa vata?

 ⁴ Soma Kuma 3:10-15. Ĩla Mose waĩ na ũkũũ wa myaka 80, Ngai amwĩie atĩĩ: “[Enda] wumye andũ makwa, ana ma Isilaeli, Misili.” Mose nĩwakũlilye Yeova ĩkũlyo ya vata mũno. Amũkũlilye atĩĩ: ‘Syĩtwa yaku nata?’ Nĩkĩ Mose wakũlilye ũu na ĩsyĩtwa ya Ngai nĩyeesĩkĩe kuma tene? Endaa kũmanya Yeova nĩ Ngai wa mũthemba mwaũ, nĩ kenda aĩkĩĩthye ana ma Isilaeli kana Yeova nũtonya kũmatangĩĩa. Ĩkũlyo ya Mose yaĩ ya vata nũndũ Aisilaeli maĩ ngombo Misili vandũ va ĩvinda yĩasa na maĩ matonya kũlea kũĩkĩĩa kana Yeova no amatangĩĩe. O na Aisilaeli amwe maĩ mambĩĩisye kũthaitha ngai sya Misili!—Esek. 20:7, 8.

5. Yeova amũtetheeisye Mose ata kũmanya kĩla ĩsyĩtwa yake yonanasya?

⁵ Yeova asũngĩie Mose ata? Asũngĩie atĩĩ: “Ũũ nĩw’o wĩtavya ana ma Isilaeli, NINYIE [“NGEETHĨWA KĨLA NĨENDA,” NW] nĩwe ũndũmĩte kũla mũĩ.” * O na ĩngĩ amwĩie atĩĩ: “Yeova, Ngai wa aaĩthe menyu . . . nũndũmĩte kũla mũĩ.” Ngai oonanisye kana ĩvinda yonthe akeanĩasya ndeto syake. Yeova aisye ũũ mũsoanĩ wa 15: “Yĩu nĩyo syĩtwa yakwa kũvika tene na tene, nayo nĩ ya kũndilikana kũvika nzyawa syonthe.” Ndeto isu no nginya syĩthĩwe syalũlũmĩĩilye mũĩkĩĩo wa Mose na syamũsengy’a.

6, 7. Yeova eanĩisye ata ũndũ wathanĩte?

⁶ Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kũmũtũma Mose, Yeova nĩweanĩisye ndeto syake kwa kũmovosya Aisilaeli kuma Misili. Nĩwathĩnisye Amisili kwa kũmaetee mothĩny’o ĩkũmi, na oonany’a kana Valao ndaĩ na vinya, o na ngai sya Misili iyaĩ na vinya. (Kuma 12:12) Na ĩndĩ aany’a Ũkanga Mũtune, na Aisilaeli maingĩla vo amatongoesye, na aananga Valao vamwe na asikalĩ make. (Sav. 136:13-15) Yeova nĩweethĩiwe e Mũsũvĩi wa thayũ ĩla wamanthĩie Aisilaeli aingĩ mũno lĩu na kĩw’ũ, me “weũnĩ . . . mũnene na wa ũtĩsya.” O na kwondũ wa vinya wake, iatũ syoo na ngũa syoo iyaatw’ĩka. (Kũt. 1:19; 29:5) Vaiĩ kĩndũ o na kĩva kĩtonya kũsiĩĩa Yeova ayĩanĩsya mawatho make! Atavisye Isaia atĩĩ: “Nyie, o nyie, nĩ Yeova; na nde vo vati mũtangĩĩi.”—Isa. 43:11.

 ⁷ O nake Yosua nĩweeyoneie meko ma Yeova ma ũsengy’o e Misili na e weũnĩ. Nĩkyo kĩtumi watavisye Aisilaeli e na mũĩkĩĩo mũlũmu ndeto ii: “Inyw’ĩ nĩmwĩsĩ ngoonĩ syenyu syonthe na mathayũnĩ menyu onthe, kũtyaalea kwĩanĩw’a ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ onthe maseo ala Yeova Ngai wenyu waneenie ũndũ wenyu; onthe nĩmeanĩw’e kwenyu, kũtyaalea kwĩanĩw’a ũndũ ũmwe katĩ wamo.” (Yos. 23:14) Nĩ w’o, Yeova nĩweanĩisye ũndũ wathanĩte.

8. Yeova eanĩasya mawatho make ata ĩvindanĩ yĩĩ yitũ?

⁸ O na ũmũnthĩ Yeova nĩwĩanĩasya mawatho make. Nĩwatũmĩie Mwana wake kwathana kana ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ ũkatavanw’a “nthĩ yonthe.” (Mt. 24:14) Ngai Mwene Vinya W’onthe nowe weka ũtonya kwathana na kũĩkĩĩthya kana wĩa ũsu nĩwathũkũmwa, aitũmĩa andũ aingĩ “matamanyĩĩtw’e, na mate na ũmanyi.” (Meko 4:13) Kwoou, tũithũkũma wĩa ũũ twĩthĩawa tũianĩsya wathani wa Mbivilia. O na ĩngĩ, twĩthĩawa tũimũkatha Yeova na tũyonany’a kana nĩtũĩkĩĩte ndeto ii ĩla tũũvoya: “Syĩtwa yaku yĩtaĩwe. Ũsumbĩ waku wũke. Kwenda kwaku kwĩke kũũ nthĩ o ta kũya ĩtunĩ.”—Mt. 6:9, 10.

9, 10. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova kwosana na ũndũ wasũvĩaa Isilaeli?

⁹ Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa Aisilaeli mauma Misili, Yeova nĩwamavuanĩisye ũndũ ũngĩ ĩũlũ wake. Nĩwatianĩie ũtianĩo wa Mĩao namo, na atw’ĩka ‘mũũme woo’ eyũmbanĩtye kũmasũvĩa o tondũ mũndũũme ũsũvĩaa mũka. (Yel. 3:14) Namo Aisilaeli nĩmeetanĩiw’e na ĩsyĩtwa ya Yeova, na kwoou matw’ĩka ta mũka wake. (Isa. 54:5, 6) Keka nĩmaatĩĩie mĩao yake, ethĩwa amaathimie, akamasũvĩa, na akamatetheesya kwĩthĩwa na mũuo. (Mot. 6:22-27) Ũu waĩ ũtonya kũtuma ĩsyĩtwa ya Yeova ĩkathwa mbaĩnĩ syonthe. (Soma Kũtũngĩlĩlwa Kwa Mĩao 4:5-8; Savuli 86:7-10.) Ĩvinda ĩla Aisilaeli maĩ andũ ma Yeova, andũ aingĩ mate Aisilaeli nĩmambĩĩie kũmũthaitha Ngai wa w’o. Maisye ta ũla mũndũ mũka Mũmoavi weetawa Luthi ũla watavisye Naomi ndeto ii: “Andũ maku makeethĩwa andũ makwa, na Ngai waku Ngai wakwa.”—Lu. 1:16.

¹⁰ Yeova nĩwamasũvĩie Aisilaeli kwa ĩvinda ya vakuvĩ myaka 1,500, na kwondũ wa ũu, mamanya nesa ũndũ ũilyĩ. O na kau Aisilaeli nĩmamũvĩtĩasya  mũno, Yeova eethĩawa e “Ngai wĩ tei” na “ũtathataa mĩtũkĩ.” O na ĩngĩ, aĩ Ngai wĩ wũmĩĩsyo mwingĩ mũno. (Kuma 34:5-7) Ĩndĩ, Yeova nĩwaekie kũmomĩĩsya Ayuti ĩla mamũleile Mwana wake na mamũaa. (Mt. 23:37, 38) Aisilaeli nĩmaekie kũtw’ĩka andũ metanĩaw’a na ĩsyĩtwa ya Ngai. Kwosana na Yeova, Aisilaeli mailyĩ ta akw’ũ, kana mũtĩ mũmũ. (Luka 23:31) Ũu watumie methĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Ngai?

11. Ayuti maekie kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai nĩkĩ?

¹¹ Isitoli yonanasya kana Ayuti nĩmeethĩiwe na woni ũtaĩle ĩũlũ wa ĩsyĩtwa ya Yeova. Nĩmaekie kũyĩtamũka nũndũ mayĩkonanasya na maũndũ ma ũwe. (Kuma 20:7) Ĩtina wa ĩvinda, ndĩni ya Ayuti nĩyaekie kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai. Yeova nĩweewie woo mwingĩ nũndũ wa kwona ĩsyĩtwa yake yĩivũthw’a. (Sav. 78:40, 41) Ĩndĩ, Ngai “ũla wĩtawa Wĩ-kĩwĩu,” ndaĩ etĩkĩla andũ asu mamũleile maendeee kũtũmĩa ĩsyĩtwa yake nũndũ nĩwamakolete. (Kuma 34:14) Ũu wĩtwony’a kana nĩtwaĩle kũnenga ĩsyĩtwa ya Mũmbi witũ ndaĩa.

12. Naaũ mambĩĩie kwĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa ya Ngai?

¹² Kwĩsĩla mwathani Yelemia, Yeova nĩwawetie kĩeleelo kyake kya kũtianĩa “ũtianĩo mweũ” vamwe na mbaĩ ĩngĩ eka Isilaeli ala maumanĩte na Yakovo. Yelemia athanie kana andũ onthe ma mbaĩ ĩsu maĩ ‘mamũmanye Yeova kuma ũla mũnini woo kũvika ũla mũnene woo.’ (Yel. 31:31, 33, 34) Wathani ũsu wambĩĩisye kwĩanĩw’a ĩvinda ya Vendekosito mwaka wa 33 Ĩ.Y., ĩla Yeova wambĩĩisye ũtianĩo mweũ. Mbaĩ ĩsu ĩngĩ, kana “Isilaeli ma Ngai,” yaĩ ya Ayuti na andũ mate Ayuti. Mbaĩ ĩsu nĩyo yatw’ĩkie ‘andũ kwondũ wa syĩtwa ya Ngai.’ Yeova nake ametie ũũ: “[Andũ] ala syĩtwa yakwa yĩũwetwa ĩũlũ woo.”—Aka. 6:16; soma Meko 15:14-17; Mt. 21:43.

13. (a) Mo Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nĩmatũmĩaa ĩsyĩtwa ya Ngai? Elesya. (b) Wĩw’aa ata ĩla ũũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai ũitavany’a?

¹³ Andũ ma mbaĩ ĩsu nzaũ nĩmatũmĩaa ĩsyĩtwa ya Ngai yĩla yĩandĩkĩtwe Maandĩkonĩ ma Kĩevelania. Meekaa ũu nũndũ nĩmo maĩ andũ ‘ala syĩtwa [ya Ngai] yawetawa ĩũlũ woo.’ * Nĩkyo kĩtumi ĩvinda ya Vendekosito mwaka wa 33 Ĩ.Y. mũtũmwa Vetelo aineena na ĩkomano ya Ayuti, na andũ mate Ayuti ala malikĩte ũthaithinĩ wa Kĩyuti, watũmĩie ĩsyĩtwa ya Ngai mavinda maingĩ. (Meko 2:14, 20, 21, 25, 34) Yeova nĩwamaathimie Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa nũndũ nĩmanengete ĩsyĩtwa yake ndaĩa. O ta ũu, ũmũnthĩ Yeova nũtũathimaa nũndũ nĩtũtavasya angĩ ĩsyĩtwa yake na nĩtũtetheeasya ala mekwendeew’a mamanye ĩsyĩtwa yĩu, tũitũmĩa Mbivilia syoo! Ũu ũtumaa mamanya Ngai wa w’o. Kyu nĩ kĩanda kya mwanya ta kĩ kwitũ na kwoo! Amwe mamanya ĩsyĩtwa ya Ngai nĩmambĩĩasya ũnyanya ũtonya kũendeea tene na tene vamwe nake.

14, 15. O na kũtw’ĩka kwĩ akaĩi aingĩ ma mũĩkĩĩo, Yeova ekĩte ata kwondũ wa ĩsyĩtwa yake?

¹⁴ Atũmwa mamina kũkw’a, akaĩi ma mũĩkĩĩo nĩmambĩĩie kwananga kĩkundi kya Kĩklĩsto. (2 Ath. 2:3-7) Amanyĩsya  ma ũvũngũ nĩmaekie kũtũmĩa ĩsyĩtwa ya Ngai o tondũ Ayuti meekĩte. Ĩndĩ, Yeova ndaĩ etĩkĩla ĩsyĩtwa yake yĩvetangwe vyũ! Ĩsyĩtwa yĩu yĩ o vo o na ũmũnthĩ, o na kau vaiĩ mũndũ wĩsĩ ũndũ yatamũkawa. Nĩyĩkwatĩkanaa Mbivilianĩ mbingĩ, na mavukunĩ maingĩ ala mandĩkĩtwe nĩ asomi ma Mbivilia. Kwa ngelekany’o, mwaka wa 1757, Charles Peters aandĩkie kana kĩvathũkany’o na masyĩtwa ma ũnene ma Ngai, “Yeova,” nĩyo ĩsyĩtwa yĩla “yonanasya nesa ũndũ ũilyĩ.” Hopton Haynes aandĩkie ũũ nthĩnĩ wa ĩvuku yake ya mwaka wa 1797 na yĩla yĩneeneete maũndũ ma ũthaithi: “YEOVA nĩyo ĩsyĩtwa ya NGAI yĩla Ayuti matũmĩaa na nĩwe mathaithaa. O na nowe wathaithawa nĩ Yesũ na Atũmwa make.” Henry Grew (1781-1862) nĩwatũmĩaa ĩsyĩtwa ya Ngai na nĩweesĩ kana ve vata wa ĩthew’e. O nake George Storrs (1796-1879) ũla waĩ mũnyanyae wa Charles T. Russell, nĩwatũmĩaa ĩsyĩtwa ya Ngai.

¹⁵ Mwaka wa 1931 waĩ wa vata mũno nũndũ nĩw’o athũkũmi ma Yeova mambĩĩie kwĩtwa Ngũsĩ sya Yeova. (Isa. 43:10-12) Kwondũ wa ũu, nĩmatavanisye nthĩ yonthe kana nĩmatanĩaa kwĩthĩwa athũkũmi ma Ngai ũla wa w’o, kana kwĩthĩwa ‘andũ kwondũ wa syĩtwa yake.’ (Meko 15:14) Ũndũ ũsu ũtũlilikanasya ndeto sya Yeova ila syĩ ĩvukunĩ ya Malaki 1:11 yĩla yaĩtye atĩĩ: “Kuma syũa yauma o na kũvika yathũa syĩtwa yakwa yĩthĩwaa ĩnene katĩ wa Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ.”

16. Nĩkĩ twaĩlĩte kwona wĩ ũndũ wa ndaĩa kwĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa ya Yeova?

¹⁶ Mwathani Mika aandĩkie ũũ: “Ngo syonthe sya andũ iendaa kĩla ũmwe syĩtwanĩ ya ngai yake: na ithyĩ tũkaendaa syĩtwanĩ ya Yeova Ngai waitũ tene na tene.” (Mika 4:5) Ĩla Yeova weetĩkĩlilye Amanyĩw’a ma Mbivilia mambĩĩe kwĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa yake, ũsu waĩ ũndũ mũnene kũthonoka kũnengwa ndaĩa tũ. Ũu wamaĩkĩĩthisye kana Yeova nũmetĩkĩlĩte. (Soma Malaki 3:16-18.) Ũu nĩw’o we wĩw’aa? We nĩwĩkĩaa kĩthito ‘kũendaa syĩtwanĩ ya Yeova’?

17. Nĩ maũndũ meva ala twaĩle kwĩka nĩ kana tũendae ĩsyĩtwanĩ ya Ngai?

¹⁷ Ve maũndũ atatũ twaĩle kwĩka nĩ kana tũendae ĩsyĩtwanĩ ya Ngai. Ũndũ wa mbee, twaĩle kũtavya angĩ ĩsyĩtwa yĩu, tũililikana kana “o ũla ũkekaĩla syĩtwa ya Mwĩaĩi [Yeova], nũkatangĩĩwa.” (Alo. 10:13) Ũndũ wa kelĩ, twaĩle kwĩthĩwa na ndaĩa ta sya Yeova, na mũno mũno kwĩthĩwa na wendo. Na ũndũ wa katatũ, nĩtwaĩlĩte kũmwĩw’a Yeova nĩ kana tũnenge ndaĩa ĩsyĩtwa yake. (1 Yoa. 4:8; 5:3) We nĩwĩyumĩtye ‘kũendaa syĩtwanĩ ya Yeova tene na tene’?

18. Nĩkĩ ala manengete ndaĩa ĩsyĩtwa ya Yeova matakĩaa kĩndũ?

¹⁸ O mĩtũkĩ onthe ala mamũleaa Yeova makamanya nĩwe ũũ. (Esek. 38:23) Mailyĩ ta Valao ũla waisye atĩĩ: “Yeova nũũ, nĩthukĩĩsye wasya wake?” Yeova nĩwatumie Valao amũmanya we nĩwe ũũ. (Kuma 5:1, 2; 9:16; 12:29) Ĩndĩ, ithyĩ nĩtweenyuvĩie kũmũmanya Yeova. O na ĩngĩ, nĩtwĩw’aa mũyo kwĩthĩwa tũyĩtanĩw’a na ĩsyĩtwa yake na kũatĩĩa mĩao yake. Kwoou twĩkalaa tũteũkĩa kĩndũ, nũndũ wa ũndũ twathĩtwe ĩandĩkonĩ ya Savuli 9:10 yĩla yaĩtye atĩĩ: ‘Ala mesĩ syĩtwa yaku makakwĩkwatya we; nĩkwĩthĩwa we, Yeova, ndũnamba kũmatia ala makũmanthaa.’