1, 2. Nswaswani ye mabundu ma Kikristu kia Kimpangila, aweyi Mbangi za Yave bebadikilanga nkumbu a Nzambi?

MABUNDU ma Kikristu kia Kimpangila ke mesadilanga nkumbu a Nzambi ko. Kasikil’owu, e mvovo miantete mia nkanda Revised Standard Version mivovanga vo: “E nkumbu a Nzambi . . . ke ifwete sadilwa ko muna Mabundu ma Kikristu.”

² Kuna diak’e sambu, Mbangi za Yave bekalanga ye kiese kia yikilwa muna Nkumbu a Nzambi yo kembelela yo. (Tanga Nkunga 86:12; Yesaya 43:10.) Vana ntandu, tuna y’elau dia zaya e nsas’a nkumbu a Nzambi ye kuma dinina diamfunu vo yaveleleswa. (Mat. 6:9) Kansi, avo ke tukebele ko tulenda vidisa elau diadi. Muna kuma kiaki, yambula twabadika yuvu tatu yamfunu: O zaya e nkumbu a Nzambi aweyi disongele? Yave aweyi kesongelanga vo ofwanukini e nkumbu yayi yo wokesa vumi wa nkumbu andi? Aweyi tulenda kangalela muna nkumbu a Yave?

3. O zaya e nkumbu a Nzambi aweyi disongele?

³ Mayingi mevavwanga muna zaya e nkumbu a Nzambi ke zaya kaka mvovo “Yave” ko. Divavanga vo twazaya nkia mpila Nzambi kena o Yave, fu yandi, ekani, ye mpila kevangilanga o mambu mu sungula e mpila kekadilanga yo nkangu andi. Ekolo Yave kelungisanga ekani diandi, malembe-malembe osengomonanga e mpil’a Nzambi kena. (Nga. 4:18) Yave wasengomona e nkumbu andi kwa yakala yo nkento antete, kadi o Eva wasadila nkumbu yayi vava kawuta Kaini. (Etu. 4:1) E selo yakwikizi ya Yave nze Noa, Abarayama, Isaki yo Yakobo bazaya e nkumbu a Nzambi. Kansi, o luyangalalu lwau muna nkumbu yayi lwawokelanga ekolo Yave kabasambulanga, kubalunga-lunga yo kubasengomwena ekani diandi. Nzambi wasengomona diambu diamfunu kwa Mose mu kuma kia nsas’a nkumbu andi.

4. Ekuma Mose kayuvulwila e nkumbu a Nzambi? Ekuma o Mose katokanenanga?

⁴  Tanga Luvaiku 3:10-15. Vava Mose kalungisa 80 lwa mvu, Nzambi wankanikina vo: ‘Vaikisa nkangu ame, o wan’a Isaele muna Engipito.’ Mose wayuvula kiuvu kiamfunu kwa Yave: ‘Nani e nkumbu aku?’ Wau vo nkangu a Nzambi wazaya e nkumbu andi tuka kolo, ekuma Mose kayuvulwila kiuvu kiaki? Nanga wazola zaya mayingi mu kuma kia muntu ovwidi e nkumbu yayi, kimana kakwikidisa nkangu a Nzambi vo okubavuluza kikilu. Mose kuma kakala kiau mu tokana, kadi Aneyisaele mu ubundu bakala muna kolo kiakina. Nanga ke bakala diaka ye vuvu ko vo Nzambi a mase mau olenda kubavuluza. Akaka muna Aneyisaele bayantika nkutu sambila nzambi za Angipito.—Yez. 20:7, 8.

5. Adieyi Yave kasengomona kwa Mose mu kuma kia nkumbu andi?

⁵ Yave nkia mvutu kavana kwa Mose? Wamvovesa vo: “I wau wuwu vovesa wan’a Isaele vo, Omono Ikala untumini kwa yeno, NW.” * I bosi wakudika vo: “O Yave wa Nzambi a mase meno . . . untumini kwa yeno.” Yave wasengomona vo olenda vanga mawonso kazolele mu lungisa nsilu miandi ye olungisanga e mvovo miandi. Muna kuma kiaki, muna tini kia 15 Yave wavova vo: “Eyayi i nkumbu ame yamu mvu ya mvu, i luyindulu luame lulu yamu tandu ya tandu.” E mvovo miami miakumika lukwikilu lwa Mose yo kumfila mu songa o vumi.

6, 7.Yave aweyi kasongela vo ofwanukini e nkumbu yayi?

⁶ Vava katuma Mose, ke vavioka kolo ko Yave wasonga vo e nkumbu yayi imfwanukini vava kavuluza Aneyisaele. Watwasa vuku kumi muna Engipito yo songa vo e nzambi za Engipito kumosi yo Faro ke zina yo nkuma ko. (Luv. 12:12) I bosi, wabula Mbu Ambwaki vana kati yo viokesa Isaele, vo i Faro yo makesa mandi wabavonda. (Nku. 136:13-15) Muna makanga, Yave walunga-lunga tezo kia mafunda tatu dia mafunda ma wan’a Isaele muna kubavana madia ye maza. E mvwatu miau ye nsampatu zau ke zafwa ko. (Nsi. 1:19; 29:5) Mawonso mama mesonganga vo ke vena diambu ko dilenda kakidila Yave mu vanga dina kakanini. Kuna kwalanda, wavovesa Yesaya vo: “Omono, mono kwame aka i Yave; ke vena mvuluzi akaka ko, mono kaka.”—Yes. 43:11.

⁷  O Yosua, ona wavinga vana fulu kia Mose, wamona mpe mavangu ma nkuma ma Yave muna Engipito ye muna makanga. Muna kuma kiaki, vava kiafinamanga lufwa lwandi, Yosua wavovesa Aneyisaele vo: “Nuzeye wo muna nsi zeno zawonso za ntima yo muna fulumwinu yeno yawonso, vo ke vakulukidi diambu ko muna mawonso mambote kavova Yave wa Nzambi muna diambu dieno; mawonso malunganini oko nwina, ke vakulukidi diambu ko.” (Yos. 23:14) Kileka, Yave walungisa kikilu nsilu miandi.

8. Aweyi Yave kesongelanga mu lumbu yeto vo ofwanukini e nkumbu yayi?

⁸ Diau adimosi mpe o unu, Yave olungisanga nsilu miandi. Muna Mwan’andi, wasakula vo muna lumbu yambaninu e nsangu za Kintinu zisamunwa ‘mu nza yawonso.’ (Mat. 24:14) Yave kaka olenda sakula ungunza mu kuma kia salu kiaki ye una yo nkuma wavanga mawonso kimana walungana. Osadilanga wantu bebadikilwanga vo ‘balembi longwa ye mpasi wantu’ mu sala e salu kiaki. (Mav. 4:13) Muna kuma kiaki, vava tusamunanga e nsangu zambote, ungunza wa Nkand’a Nzambi tulungisanga. Tuzitisanga S’eto yo songa vo ziku kikilu tuvovanga vava tusambanga vo: “Yambula nkumbu aku yazitiswa. E kintinu kiaku kiza. O luzolo luaku luavangam’ova nza nze koko’zulu.”—Mat. 6:9, 10.

9, 10. Muna mpila kakadilanga ye Aneyisaele, aweyi Yave kasengomwena diaka e nsas’a nkumbu andi? Nkia nluta diatwasa?

⁹ Ke vavioka kolo ko vava Aneyisaele bavaika muna Engipito, Yave wayisengomona mu mpila yakaka kwa nkangu andi. Yave wakanga yau ekangu dia Nsiku yo kubasia nsilu vo okubalunga-lunga nze una yakala kevanganga kwa nkaz’andi. (Yer. 3:14) Kuna diak’e sambu, Aneyisaele bakituka nze nkento a Yave, nkangu wayikilwanga muna nkumbu andi. (Yes. 54:5, 6) Kele vo balemvokela nkanikinu miandi, Yave wadi kala se ‘Nkaz’au.’ Wadi kubasambula, kubatanina yo kubavana luvuvamu. (Nta. 6:22-27) Muna mpila yayi, e nkumbu anene a Yave yadi zayakana kwa zula yawonso. (Tanga Nsiku 4:5-8; Nkunga 86:7-10.) Elo, ekolo Aneyisaele bakala se nkangu a Nzambi, nzenza zayingi bayikama nsambil’aludi. Bavanga nze Rutu wa mwisi Moabe ona wavova vo: “O nkangu aku i nkangu ame; o Nzambi aku i Nzambi ame.”—Rutu 1:16.

¹⁰ Muna kolo kia 1.500 za mvu, Yave wasengomona mambu mayingi mu kuma kia kiwuntu kiandi muna ­mpila  kakadilanga ye Aneyisaele. Kana una vo nkumbu miayingi bankolamena, Yave wasonga vo “Nzambi a nkenda” ye “nkwa ntim’evundu.” Wasonga mpe vo Nzambi a luzindalalu ye walakazi. (Luv. 34:5-7) Kansi, luzindalalu lwa Yave lwafokoka vava zula kia Ayuda kiabembola yo vonda Mwan’andi. (Mat. 23:37, 38) Aneyisaele bayambula yikilwa muna nkumbu a Nzambi. Vana meso ma Yave, bakituka nze wantu afwa ye nti ayuma. (Luka 23:31) Kuna kwalanda, aweyi Aneyisaele bayantika badikila nkumbu a Nzambi?

11. Ekuma Anayisaele bayambulwila sadila nkumbu a Nzambi?

¹¹ Kuna kwalanda, Anayisaele bayantika yima ngindu zambi mu kuma kia nkumbu a Nzambi. Bayindulanga vo ke ilendi vovwa ko kadi yavauka. (Luv. 20:7) Malembe-malembe bayambula sadila nkumbu a Nzambi. Ka lukatikisu ko vo Yave wakendalala kikilu mu mona e mpila ina e nkumbu andi yavezelwanga. (Nku. 78:40, 41) Yave watoma zitisanga e nkumbu andi. Nkand’a Nzambi uvovanga vo Yave nkwa-nsongo mu kuma kia nkumbu andi. Wau vo Anayisaele baveza e nkumbu a Yave, ke bafwana diaka yikilwa mu nkumbu yayi ko. (Luv. 34:14) Ediadi ditulongele vo diamfunu kikilu twazitisanga e nkumbu a Mvangi eto.

12. Aki nani bayantika yikilwa muna nkumbu a Nzambi?

¹² Muna Yeremiya, Yave wasia o nsilu wa kanga “ekangu diampa” ye zula kiampa, i sia vo, Isaele ya mwanda. Yeremiya wasakula mu kuma ki’awana bena muna zula kiaki vo, ‘bezaya Yave, tuka nleke yamuna mbuta.’ (Yer. 31:31, 33, 34) Ungunza wau wayantika lungana kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa Tandu Kieto vava Nzambi kasikidisa ekangu diampa. Aki nani Yave kakanga yau ekangu diampa? Muna Nkand’a Nzambi beyikilwanga vo “Isaele ya Nzambi,” ana batuka muna zula yawonso. Yave ovovanga mu kuma kiau vo ‘beyikilwa nkumbu ame.’—Ngal. 6:16; Tanga mavangu 15:14-17; Mat. 21:43.

13. (a)Nga Akristu a tandu kiantete basadilanga nkumbu a Nzambi? Sasila. (b) Aweyi omonanga vava osadilanga nkumbu a Yave muna salu kia umbangi?

¹³ Akristu a tandu kiantete, ana bakala muna zula kiampa basadilanga e nkumbu a Nzambi. Kasikil’owu, basadilanga e nkumbu andi vava bayikanga e Sono ya Kiyibere. * Vava Petelo wa ntumwa kafila elongi kwa ulolo wa Ayuda ye minkwikila mia Kiyuda kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa Tandu Kieto, nkumbu miayingi kasadila nkumbu a Nzambi. (Mav. 2:14, 20, 21, 25, 34) Akristu a tandu kiantete bazitisanga nkumbu a Yave. Muna kuma kiaki, Yave wasambula salu kiau kia umbangi. Diau adimosi mpe o unu, Yave osambulanga e salu kieto kia umbangi vava tuzayisanga e nkumbu andi kw’akaka yo kubasonga yo muna Nkand’a miau mia Nzambi. Ediadi elau diampwena tuna diau dia sadisa wantu mu zaya Yave. Ediadi dilenda kubasadisa mu yantika ngwizani ambote yo Yave eyi ilenda sikila yakwele mvu.

14, 15. Aweyi tuzayidi wo vo Yave otaninanga e nkumbu andi?

¹⁴ Kuna kwalanda, umpengomoki wakota muna nkutakani ya Kikristu muna tandu kiantete, musungula vava antumwa bafwa. (2 Tes. 2:3-7) Alongi aluvunu batanginina e fu kia Ayuda kia lembi sadila e nkumbu a Nzambi. Nga Yave wayambula vo nkumbu andi yavila? Ve  kikilu. Dialudi vo katuzeye ko e mpila yayikilwanga e nkumbu a Yave kuna nz’ankulu. Kana una vo i wau, e nkumbu andi ke yavila ko. Tuka mvu miayingi, e nkumbu a Nzambi isadilwanga mu nsekola zayingi za Nkand’a Nzambi ye muna nkanda mi’awana belongokanga oma ma Nkand’a Nzambi. Kasikil’owu, muna mvu wa 1757 Charles Peters wasoneka vo e nsas’a nkumbu a Nzambi, Yave, itoma songanga e mpila Nzambi kena, ke mu mazina mandi ko. Muna 1797, Hopton Haynes wasoneka muna kapu kia 7 muna nkand’andi mu kuma kia nsambil’a Nzambi vo: “YAVE i nkumbu a NZAMBI basadilanga Ayuda, yandi kaka basambilanga nze una wavanga Kristu ye Antumwa zandi.” Henry Grew (1781-1862) kasadila kaka nkumbu a Nzambi ko kansi, wabakula mpe vo e nkumbu a Nzambi vezwa ivezwanga, ye ifwete zitiswa. Diau adimosi, George Storrs (1796-1879) ona wasalanga kumosi yo T. Russell, wasadila mpe nkumbu a Nzambi.

¹⁵ Diambu diamfunu kikilu diavangama muna mvu wa 1931. Alongoki a Nkand’a Nzambi mu nza yawonso, bayantika yikilwa muna nkumbu ina muna Nkand’a Nzambi, i sia vo, Mbangi za Yave. (Yes. 43:10-12) Bazayisa kw’awonso ova nza vo bayangalala kikilu kala selo ya Nzambi mosi kaka aludi yo yikilwa “muna nkumbu andi” yo kembelela yo. (Mav. 15:14) Vava tuyindulanga una Yave ketaninanga e nkumbu andi, dikutusungamesanga e mvovo miandi mina muna Malaki 1:11 vo: “Tuka kuna ndungumuk’a ntangwa yakuna ndimuk’andi, e nkumbu ame se nene muna zula.”

16. Ekuma tufwete dio badikila vo kangalela muna nkumbu a Yave elau diampwena kikilu?

¹⁶ O Mika wa ngunza wasoneka vo: “Kadi nkangu miawonso midiata konso muntu muna nkumbu a yandi nzambi, kansi yeto tudiatila muna nkumbu a Yave wa Nzambi eto yakwele mvu.” (Mika 4:5) Kuna kwa nkangu a Nzambi, o yikilwa mu nkumbu andi elau diampwena kikilu. Ekiaki mpe i ziku kisonganga vo edienga dia Nzambi bena diau. (Tanga Malaki 3:16-18.) Nga i diau mpe omonanga? Nga ovanganga mawonso mu “kangadila muna nkumbu a Yave”? Nga ozeye dina divavwanga?

17. Adieyi divavwanga muna kangalela muna nkumbu a Nzambi?

¹⁷ Mambu tatu mevavwaga muna kangalela muna nkumbu a Nzambi. Diantete, tufwete zayisanga e nkumbu yayi kw’akaka, yo kubazayisa vo ndiona kaka “ovovelel’e nkumbu a Yave, ovuluzwa.” (Roma 10:13) Diazole, tufwete tangininanga e fu ya Yave musungula zola kwandi. Diatatu, tufwete lemvokelanga nsiku mia Nzambi. Muna mpila yayi, tusonga vo tuzitisanga e nkumbu a S’eto. (1 Yoa. 4:8; 5:3) Nga okwamanana “diatila muna nkumbu a Yave wa Nzambi eto yakwele mvu”?

18. Ekuma awonso bezitisanga e nkumbu anene a Yave balenda kadila ye vuvu kiasikila kia kusentu?

¹⁸ Awonso bevezanga Yave yovo bekunkolamenanga besinga zaya kana nani i Yave. (Yez. 38:23) Wantu awaya bafwanana yo Faro ona wavova vo: “Nani i Yave, yawila nding’andi?” Ke vavioka kolo ko, Faro wazaya kana nani i Yave. (Luv. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Kansi oyeto tuzeye Yave yo kala akundi andi. Tuna ye kiese kia kala nkangu andi owu ukunlemvokelanga yo yikilwa muna nkumbu andi. Tuna ye vuvu muna nsilu wasonama muna Nkunga 9:10 vo: “Bekubunda vuvu, ana bazeye nkumbu aku; Kadi kwabasisidi ko, ana bekutomba, e Yave.”