1, 2. ¿Wiˈixë Jyobaa tyestiigëty wyinmaytyë mä Jyobaa xyëë ets wiˈixë wiinkpë relijyonk wyinmay?

MÄ MAYË tsäjptëjk kyaj yajkajpxyë Diosë xyëë. Extëm nˈokpëjtakëm, tuˈugë Biiblyë diˈib inglés jyënaˈany mä tyimtsondaˈaky ko “kyaj yˈoyëty” yajtukmëgäjpxëdë Diosë xyëë mä tsäjptëjk (Revised Standard Version).

² Per ëtsäjtëm, Jyobaa tyestiigëty, mëj nnayjäˈäwëm ko nmënëjkxëmë Diosë xyëë ets ko nyajmëjpëtsëˈëmëm (käjpxë Salmo 86:12 * etsë Isaías 43:10). * Nan oy nnayjäˈäwëm ko njaygyujkëm wiˈix nyikejˈyë Diosë xëë ets wiˈix mbäät yˈity wäˈäts (Mat. 6:9). Tyäˈädë yëˈë diˈib xypyudëjkëm parë kyaj njäˈäytyëgoˈoyëm ko jantsy oy ko Jyobaa të nˈixyˈäjtëm. Pääty, min nˈokˈatsoˈowëmbijtëmë tyäˈädë tëgëëkpë yajtëˈëwën: 1) ¿Tidën yˈandijpy nˈixyˈäjtëmë Diosë xyëë? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa tkuytyuny extëmë xyëë nyikejy ets duˈun dyajmëjpëtsëmy? 3) ¿Wiˈix mbäät nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm mä Jyobaa xyëë?

3. ¿Tidën yˈandijpy nˈixyˈäjtëmë Diosë xyëë?

³ Ko nˈixyˈäjtëmë Diosë xyëë kyaj yëˈë jeˈeyë tˈandijy nmëdoyˈäjtëm o jeˈeyë njënäˈänëm Jyobaa. Yëˈë duˈun yˈandijpy nˈixyˈäjtëm wiˈix jyaˈayˈaty, ti tyuknibëjtakëp ets tijaty tyuumpy extëmë Biiblyë tmaytyaˈaky, extëm nˈokpëjtakëm ko tmaytyaˈaky mä wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty mët pënaty mëduunëp. Jyobaa kyuytyuumpy tijaty tyuknibëjtakëp ets wanaty wanaty xytyuknijäˈäwëm wiˈix jyaˈayˈaty (Prov. 4:18). Dios tyuknijäˈäwë xyëë ja Adán mëdë Eva, päätyë Eva tkäjpxpëtsëëmyë  Diosë xyëë ko myaxuˈunkˈäjtyë Caín (Gén. 4:1). Noé, Abrahán, Isaac etsë Jacob ninäˈä Dios tkamastuttë, nyijäˈäwëdë Diosë xyëë ets niˈigyë tnijäˈäwëdë wiˈixë Dios jyaˈayˈaty ko ojts kyunuˈkxëdë, kyuentˈäjtëdë ets ko tyuknijäˈäwëdë tijatyë nety tyuknibëjtakëp parë yëˈëjëty. Ok, ta Dios ttuknijäˈäwë Moisés wiˈixë xyëë nyikejy.

4. ¿Tiko Moisés dyajtëëy ti Dios txëˈaty, ets tiko mbäät njënäˈänëm ko tamë nety tiko tmëmay tmëdäjy?

⁴ Ko Moisésë jyëmëjt tmëdäjty 80, ta Dios yˈanmääyë: “Yajpëtsëmëtsë ngäjpn jap Egipto, yëˈë yˈuˈunk yˈënäˈkë Israel”. Perë Moisés ta dyajtëëy wintsëˈkën myëët ti txëˈaty. ¿Tiko dyajtëëy pën yajnijäˈäwëbë netyë Diosë xyëë desde tëëyëp? Yëˈë nety niˈigyë nyijawëyaampy wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty, ets ti mbäät ttuny parë israelitëty tmëbëktët ko Dios yëˈë diˈib yaˈˈawäˈätspëtsëmanëdëp. Ets tamë nety tiko Moisés tmëmay tmëdäjy, pes jekyë nety kujk ja israelitëty yajtuumbëˈattë ets waˈanë nety kyaj yˈittë seguurë pënë Dios mbäät yaˈˈawäˈätspëtsëmëdë. Tamë nety nääk diˈib axtë yˈawdäjttëp ja diosëty diˈib Egipto (Éx. 3:10-15; Ezeq. 20:7, 8).

5. ¿Wiˈixë Jyobaa ttuknijäˈäwë Moisés ti yëˈë txëˈaty?

⁵ ¿Wiˈixë Jyobaa tˈatsoojëmbijtyë Moisés? Duˈun tˈanmääy: “ËJTS DIˈIB TYUUMPY ETS DUˈUN TYUN JYATËDËT yëˈëjëts të xykyexy mä miitsëty. [...] Jyobaa, diˈib Diosˈäjt ja mˈap mˈokëty [...] yëˈëjëts të xykyexy mä miitsëty”. * Dios wyandak ko tyunaampy ti yëˈë tyimtsejpy parë dyaˈˈadëwët ti të ttuknibëjtäägë, tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko xëmë tkuytyunäˈänyë yˈayuk. Pääty mä bersikulo 15 jyënaˈanyë Jyobaa: “Duˈuntsën nxëˈaty xëmëkyëjxm, ets duˈunëts nyajjamyatsäˈäny winë xëë winë tiempë”. Ko duˈunë Moisés yaˈˈanmääy yëˈë diˈib yajkëktëjkë myëbëjkën ets yajmonyˈijx yajmonyjäˈäwë.

6, 7. ¿Wiˈixë Jyobaa tkuytyuuny extëmë xyëë nyikejy?

⁶ Ko Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja israelitëty, ta tkuytyuuny extëmë xyëë nyikejy. Kyajx mäjkë ayoˈon jap Egipto ets duˈun ttukˈijxy ja faraon ets ja diosëty ko kyaj tmëdattë mëjää (Éx. 12:12). Ojts dyajnaywyaˈkxyëty ja mejnyë Tsaptspë parë nyäjxtë ja israelitëty, ets ta nyëëjiˈkxtääytyë faraon mët ja tsyiptuumbëty (Sal. 136:13-15). Ets mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë miyonkˈamë israelitëty kyaj wiˈix jyäjt kyëbajttë mët ko Jyobaa myooyëdë käˈäy ukën etsë nëë diˈib nyijukyˈäjttë. Ets nuˈun ja tiempë nyajxy, kyaj tyujktë ja wyit xyox ets kyaj kyëˈëtstë ja kyëˈëk (Deut. 1:19; 29:5). Extëm të nˈijxëm, nitii mbäädë Jyobaa  kyayajtuˈudukyëty parë tkuytyunët extëmë xyëë nyikejy. Ok, ta tˈanmääyë Isaías: “Ëjts...ëjtsën Jyobaa, kyaj pënë wiinkpë yajnitsokpë” (Is. 43:11).

⁷ Josué, diˈib wyingudëgatsˈäjtë Moisés, nan yˈijx wiˈixë Jyobaa ttuuny tijaty mëjwiin kajaa Egipto ets mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë. Pääty ko nety yˈooganë, ta tˈanmääy amëk jotmëk ja israelitëty: “Miitsëty yajxon xynyijawëdë mët tukëˈëyë mgorasoon ets mët tukëˈëyë mniniˈkx mgëbäjk ko nituˈugë oybyë Jyobaa yˈää yˈayuk diˈib të tkajpxy duˈunyë të kyatëgoy. Tukëˈëyë të yˈadëëdäˈäy parë miitsëty. Nituˈugë yˈayuk diˈib kyaj të yˈadëy” (Jos. 23:14). Duˈunë duˈun, Jyobaa kyuytyuunë yˈayuk.

8. ¿Wiˈix tyamë Jyobaa tkuytyuny extëmë xyëë nyikejy?

⁸ Tyamë Jyobaa nan kyuytyuumbyë yˈayuk extëmë xyëë nyikejy. Mët yëˈëgyëjxmë yˈUˈunk ojts tnigajpxy ko mä ja tiempë jyëjpkëxanë, yajkäjpxwäˈkxäˈänyë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën “mä tëgekyë naxwinyëdë” (Mat. 24:14). Yëˈëyë Jyobaa diˈib mbäät tnaskäjpxë ets diˈib myëdäjtypyë mëkˈäjtën parë tkuytyunët, ets yëˈë yajtuumbyë jäˈäy diˈib “kyaj tmëdattë ja ëxpëjkën” (Apos. 4:13). Pääty ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë, yëˈë duˈun nyaˈˈadëˈëwëm diˈib të yajnaskäjpxë mä Biiblyë, nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets nyajnigëxëˈkëm ko tëyˈäjtën extëm nˈanmäˈäyëm: “Waˈan tmëjpëtsëmyë mxëë. Yajminë mˈanaˈamën. Waˈan dyajtuny ja mtsojkën, duˈun extëm jam tsäjpotm nanduˈun yä Naxwiiny” (Mat. 6:9, 10, Traducción del Nuevo Mundo [TNM]).

9, 10. Extëmë Jyobaa jyaˈayˈajty mët ja israelitëty, ¿wiˈix niˈigyë nnijäˈäwëm mä wiˈix nyikejˈyë xyëë?

⁹ Ko ja israelitëty pyëtsëëmdë Egipto, ta Jyobaa niˈigyë dyajnigëxëˈky pënën yëˈë. Tmooy ja Ley mä ttukwandaky ko tkuentˈatäˈäny extëm tuˈugë yetyëjk tkuentˈatyë nyëdoˈoxy (Jer. 3:14). Ja israelitëty duˈun nyäjxtë extëmë Jyobaa “nyëdoˈoxy”, ets yëˈë ojts yajwinˈixtë parë tmënëjkxtët ja Diosë xyëë (Is. 54:5, 6). Ko tmëmëdoodë Dios xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot ets tkuytyuundë ja anaˈamën, ta ojts yajkunuˈkxtë, yajkuentˈäjttë ets tpattë jotkujkˈäjtën (Núm. 6:22-27). Ets duˈun niˈamukë jäˈäy tnijäˈäwëdë ko kyaj pënë wiinkpë Dios extëmë Jyobaa (käjpxë Deuteronomio 4:6, MNM; * Sal. 86:7-10). Ets nuˈun ja israelitëty jyukyˈäjttë jamˈäjt mayë jabyoˈkxyjyaˈay diˈib tëjkëdë Dios mëduumbë. May duˈun jyënandë extëmë Rut tˈanmääyë Noemí:  “Yëˈë mgäjpn yëˈëjëts ngäjpnˈataampy etsë mDios yëˈëjëts nDiosˈataampy” (Rut 1:16).

¹⁰ Jyobaa tyukˈijx niˈigyë ja israelitëty wiˈix yëˈë jyaˈayˈaty, nuˈun ja tiempë nyajxy 1,500 jëmëjt. Oy ja israelitëty kyujuundaktë, kanäkˈokë Jyobaa dyajnigëxëˈky ko yëˈë “tuˈugë Dios diˈib paˈˈayoop”, diˈib “kyaj pojënë jyotˈambëky” ets diˈib mëjwiin kajaa maˈkxtujkp (Éx. 34:5-7). Perë Jyobaa nan këjxpë myaˈkxtujkën. Pes ko ja israelitëty kyaj tkupëjktë Jesus ets dyaˈoˈktë, ta Dios kyaj nyekymyëmaˈkxtujkëdë (Mat. 23:37, 38). Ets ja israelitë tyëëm yˈääts, kyaj nyekyyajkäjpnˈäjttë parë tmënëjkxtëdë Diosë xyëë. Ets parë Jyobaa, duˈunxyëp extëm yˈoˈktë, extëm ko tyëˈëtsy tuˈugë ääy kepy (Luk. 23:31). ¿Wiˈixë net ok tˈijxtë Diosë xyëë?

11. ¿Tiko ja judiyëtëjk kyaj ojts tnekyyajtuunëdë Diosë xyëë?

¹¹ Ko tiempë nyajxy, ta ja judiyëtëjk tëgatsy wyinmääytyë mä Diosë xyëë, axtë wyinmääytyë ko kyaj mbäät yajkajpxy (Éx. 20:7). Ta duˈunyë wanaty wanaty tjäˈäytyëgooytyë Diosë xyëë. Jyobaa mëk tjäˈäwë ko ja xyëë kyayajwintsëˈkë (Sal. 78:40, 41). Jyobaa mëjë xyëë dyajnaxy. Biiblyë jyënaˈany ko yëˈë mëk tnitsiptuny. Kom ja judiyëtëjk kyaj tmëjˈijxtë Diosë xyëë, ta kyaj nyitëjkëdë tmënëjkxtët (Éx. 34:14). Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko jëjpˈam ets nmëjˈijxëmë Jyobaa xyëë.

12. ¿Diˈibë ja käjpn ojts tmënëjkxtë Diosë xyëë?

¹² Jyobaa nyigäjpx mët yëˈëgyëjxmë Jeremías ko nety dyajnaxkëdäˈägäˈäny “tuˈugë jembyë kajpxyˈatypyë” mët tuˈugë jembyë käjpn. Nan ojts yajnaskäjpxë ko niˈamukë jäˈäy tˈixyˈatäˈändë Dios, “desde mutskatypyë axtë mëjjäˈäybyäätpë” (Jer. 31:31, 33, 34). Ja ogäˈän dyajnaxkëdakyë tyäˈädë jembyë kajpxyˈatypyë mä Pentekostes mä jëmëjt 33. Tyäˈädë jembyë käjpn, yëˈë “ja Diosë jyaˈay”, tëjkëp jap ja judiyë ets diˈib kyaj jyudiyëty ets yëˈë ja käjpn diˈib “myënëjkxtëp ja xyëë”, o extëmë Dios jyënany, ja “jäˈäyëty diˈib yajtukmëgäjpxtëbëtsë nxëë” (Gal. 6:16; Hech. 15:14-17, TNM; Mat. 21:43).

13. 1) ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë ko pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Kristë yajtuundë Diosë xyëë? 2) ¿Nuˈun xymyëjjawë ko xynyimaytyaˈagyë Jyobaa xyëë mä mˈëwaˈkxy mgäjpxwaˈkxy?

¹³ Pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Kristë, yëˈë tëjkëdë mä ja jembyë käjpn ets yajtuundë Diosë xyëë extëm ko ojts ttukkäjpxpattë Escrituras Hebreas. * Pedro kanäkˈok dyajtuunyë Diosë xyëë ko tmëtmaytyaky ja judiyëtëjk ets ja diˈib kyaj jyudiyëty mä ja Pentekostes mä jëmëjt 33 (Hech. 2:14, 20, 21, 25, 34, TNM). Pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Kristë, yajmëjpëtsëëmdë Jyobaa, ets yëˈë ojts kyunuˈkxëdë mä ojts yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë. Tyam nan xykyunuˈkxëmë Jyobaa ko ngäjpxwäˈkxëmë xyëë ets ko nduknijäˈäwëm pënaty myëdowandëp, ets axtë ndukˈijxëm mä kyëˈëm Biiblyë. Duˈun ndukˈixyˈäjtëmë Dios diˈib tëyˈäjtën. Jantsy oy nnayjäˈäwëm ko duˈun nduˈunëm. Pes mbäädë netë jäˈäy nyaymyaaybyekyëty mëdë Jyobaa ets winë xëë dyajkëktëkëdë nyaymyayë.

14, 15. Oy jyatëjkë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ¿wiˈixë Jyobaa të tkuwäˈänyë xyëë?

¹⁴ Ok, ko ja apostëlëtëjk ojts yˈoˈktääynyëdë, ta mä naymyujkën tyëjkë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (2 Tes. 2:3-7). Tam diˈib tukniˈˈijxë ko kyaj mbäät dyajtundë Diosë xyëë mët ko tmëdäjttë mëbëjkën extëm ja judiyëtëjk. Per ¿waˈanë Jyobaa tnasˈijxë parë xyëë jyëjptëgoyët? Kyaj, kyaj tnasˈijxë. Oy yajxon kyayajnijawë wiˈix ijtyë Diosë xyëë yajkajpxy, kyaj të jyëjptëgoy. Nuˈun kujkë xëë tiempë nyaxy miimbë Diosë xyëë mä kanäägë Biiblyë diˈib të yajkäjpxnaxy, ets nan të myiny kujayë mä ëxpëjkpajn diˈib yajpëtsëëmdëbë  jäˈäy diˈib yajniwij yajnikajtëbë Biiblyë. Extëm nˈokpëjtakëm, mä jëmëjt 1757 Charles Peters tkujäˈäyë ko extëm nyikejˈyë Jyobaa xyëë, yëˈë yajnigëxëˈkypy wiˈix jyaˈayˈaty ets ko mas oy yajtukmëgäjpxëdë xyëë. Ets mä jëmëjt 1797 Hopton Haynes tkujäˈäyë mä tuˈugë liibrë mä wiˈix yaˈˈawdatyë Dios, jyënany mä kapitulo 7: “JYOBAA yëˈë DIOSË xyëë diˈib Diosˈäjttë judiyëty, ets yëˈëyë yˈawdäjttë, duˈun extëmë Kristë mëdë yˈApostëlëty”. Etsë Henry Grew (1781-1862) kyaj jeˈeyë dyajtuunyë Diosë xyëë, jyaygyujkë ko kyaj nety të yajwintsëˈëgë ets ko tsojkëbë nety myëjpëtsëmët. Etsë George Storrs (1796-1879), diˈib tuunmujk mëdë Charles T. Russell, nan yajtuunë Diosë xyëë extëm ttuunyë Russell.

¹⁵ Mä jëmëjt 1931 ja mä Diosë kyäjpn tyëgäjtsyë xyëë. Abëtsemy nyaxwinyëdë ja nety yajtijtë diˈib yˈËxpëjktëbë Biiblyë, per mä tadë jëmëjt, ta yajxëëmooytyë Jyobaa tyestiigëty (Is. 43:10-12). Duˈun ttuknijäˈäwëdë naxwinyëdë jäˈäy ko jantsy mëjë nety nyayjawëdë ko tmëdundë Diosë tëyˈäjtënbë, ets ko yëˈë nety tuˈugë käjpn diˈib myënëjkxtëbë Diosë xyëë parë dyajmëjpëtsëmäˈändë (Hech. 15:14, TNM). Ko nwinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa të tkuwäˈänyë xyëë, ta njamyajtsëm wiˈix jyënaˈanyë Malaquías 1:11: “Desde mä xëë pyëtsëmy ets axtë mä kyëdaˈaky, yëˈë nxëëjëts yˈitäˈäny mëj mäjatyë nax käjpn”.

16. ¿Tiko mbäät nnayjäˈäwëm mëj ko nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm mä Jyobaa xyëë?

¹⁶ Ja kugajpxy Miqueas tkujäˈäyë: “Tukëˈëyë nax käjpn, nyëˈëyoˈoyaˈany tyuˈuyoˈoyaˈany mä ja xyëëjë diosëty, per ëtsäjtëm, nnëˈëyoˈoyäˈän nduˈuyoˈoyäˈänëm mä Jyobaa xyëë diˈib nDiosˈäjtëm winë xëë winë tiempë axtë winë xëë winë tiempë” (Miq. 4:5). Ko Jyobaa ojts tnasˈixë ets tmënëjkxtëdë xyëë ja diˈib yˈËxpëjktëbë Biiblyë, kyaj jeˈeyë jantsy mëj nyayjäˈäwëdë, yëˈë duˈun parë yajtukˈijxtë ko yajkupëjktëbë nety (käjpxë Malaquías 3:16-18). * ¿Nuˈunën mijts xyajtsobääty ko xymyënëjkxyë Diosë xyëë? ¿Mduumbyë mëjää parë mnëˈëyoˈoy mduˈuyoˈoy mä “Jyobaa xyëë”?

17. ¿Ti yˈandijpy nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm mä Jyobaa xyëë?

¹⁷ Parë nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm mä Diosë xyëë, tsojkëp nduˈunëm diˈib yä tëgëk pëky yajmaytyakp. Myëduˈuk, tsojkëp ngäjpxwäˈkxëmë tyäˈädë xëë, pes nnijäˈäwëm ko “pënaty kyäjpxtëbë Jyobaa xyëë, yëˈë nitsoˈogäämp” (Rom. 10:13, TNM). Myëmajtsk, jëjpˈam nyaˈijxëmë tsojkën extëmë Jyobaa (1 Fwank 4:8). Ets myëdëgëëk, tsojkëp nmëmëdoˈojëm xondaˈakyˈää xondaˈakyjyotë Jyobaa yˈanaˈamën parë kyaj nyaˈˈaxëˈkëmë xyëë (1 Fwank 5:3). ¿Mnëˈëyoˈoyäämp mduˈuyoˈoyäämp mijts “winë xëë winë tiempë mä Jyobaa Diosë xyëë”?

18. ¿Ti yˈawijx jyëjpˈijxtëp pënaty yajnäjxtëp mëjë Diosë xyëë?

¹⁸ Tim tsojk tnijawëyäˈändë pënën Jyobaa pënaty nibëdëˈkëp o kyaj myëjpëjtäˈägëdë (Ezeq. 38:23). Ets pënaty duˈun extëmë faraon, diˈib jënan: “¿Pënë duˈun Jyobaa parëts nmëmëdowëdë yˈayuk?”. Faraon kuanë tˈixyˈajty pënën Jyobaa (Éx. 5:1, 2; 9:16; 12:29). Per ëtsäjtëm, të nnijäˈäwëm pënën Jyobaa mët ko të nˈixyˈäjtëm. Jantsy oy nnayjäˈäwëm ko nmënëjkxëmë xyëë ets ko ndukˈijtëmë “käjpn diˈibë mënëjkxëp ja xyëë”. Pääty, seguurë nˈawijx njëjpˈijxëm diˈib yajpatp mä Salmo 9:10: “Pënaty yˈixyˈäjttëbë mxëë mëbëkanëp, mët ko mijts Jyobaa, kyaj xymyastuˈudäˈäny pënaty mˈëxtääyëp”.