Julani

Lutani pa vo ve mukati

Tumbikani Zina Laku Yehova

Tumbikani Zina Laku Yehova

“Nditumbikengi zina linu muyaya ndi muyaya.”​—SUMU 145:1.

1, 2. Mwakupambana ndi visopa vachikhristu, kumbi Akaboni aku Yehova atiliwona wuli zina laku Chiuta?

 VISOPA vachikhristu kanandi vikana kugwiriskiya nchitu zina laku Chiuta. Mwakuyeruzgiyapu, mazu ngakwamba nga m’Bayibolo linyaki ngakulembeka kuti, Visopa vachikhristu vigomezga kuti “nkhwambula kwenere” kumudana Chiuta ndi zina lelosi.—Revised Standard Version.

2 Mwakupambana ndi visopa vachikhristu, Akaboni aku Yehova mbakukondwa kugwiriskiya nchitu zina laku Chiuta ndipuso kulitumbika. (Sumu 145:1; Yes. 43:10) Kusazgiyapu pa fundu yeniyi, tiwona kuti ndi mwaŵi ukulu ukongwa kuziŵa vo zina laki ling’anamuwa ndipuso kuziŵa chifukwa cho zina laki litenere kutoweseka. (Mat. 6:9) Mwaŵi wenuwu tikhumbika kuwuto mwakupepuka cha. Mwaviyo, tiyeni tikambiskani mafumbu ngatatu ngakukhumbika ukongwa yanga: Kumbi kuziŵa zina laku Chiuta kung’anamuwanji? Kumbi vo Yehova a wachita mwakukoliyana ndi zina laki, vawovya wuli kuti litumbikiki? Kumbi tingayenda wuli mu zina laku Yehova?

KUMBI KUZIŴA ZINA LAKU CHIUTA KUNG’ANAMUWANJI?

3. Kumbi kuziŵa zina laku Chiuta kung’anamuwanji?

3 Kuziŵa zina laku Chiuta, kusazgapu vinandi ndipu kung’anamuwa kuziŵa ŵaka zina lakuti “Yehova” cha. Kung’anamuwa kuziŵa kuti Yehova ndi Chiuta wa mtundu wuli, mijalidu yaki, vo wakhumba kuchita ndipuso mo wachitiya vinthu, ukongwa mo wachitiya ndi ateŵeti ŵaki. Mbuneneska kuti Yehova waziŵiska ateŵeti ŵaki vinthu venivi kamana ndi kamana, mwakukoliyana ndi kufiskika kwa khumbu laki. (Nthanthi 4:18) Yehova wanguvumbuwa zina laki kwaku Adamu ndi Eva, ndichu chifukwa chaki Eva wanguligwiriskiya nchitu wati wabala Kaini. (Chiy. 4:1) Ateŵeti aku Yehova akugomezgeka nge Nowa, Abrahamu, Yisaki ndi Yakobe aliziŵanga zina laku Chiuta. Yiwu angumuziŵa ukongwa Yehova wati waŵatumbika, waŵawovya ndipuso waŵazumbuliya vo wakhumbanga kuchita. Mosese wanguziŵa fundu yinyaki yapade yakukwaskana ndi vo zina laku Chiuta ling’anamuwa.

4. Nchifukwa wuli Mosese wangufumba zina laku Chiuta, ndipu nchifukwa wuli vo wakhumbanga kuziŵa venga vakwenere?

4 Ŵerengani Chituwa 3:10-15. Mosese wati wafika vyaka 80, Chiuta wangumukambiya kuti wachiti nchitu yikulu ukongwa: “Ukatuzgi ŵanthu ŵangu, ŵana ŵaku Yisraele, m’charu cha Egipiti.” Mosese wangumuka mwaulemu kweni wangufumba fumbu lakukhumbika ukongwa. Iyu wangufumba kuti: ‘Zina linu ndimwi ayani?’ Kumbi Mosese wangufumbiyanji fumbu ili, pakuti panyengu iyi ndipu zina laku Chiuta layamba kali kuziŵika? Viwoneka kuti iyu wakhumbanga kuziŵa vinandi va munthu yo wamiya zina lo ndipuso fundu zo zatingi zikaŵachitiskengi Ayisraele kugomezga kuti Chiuta waŵataskengi nadi. Mosese wangumukika vo wakhumbanga kuziŵa, chifukwa Ayisraele anguja ku ukapolu kwa vyaka vinandi. Yiwu atenere kuti akayikanga asani Chiuta wa auskewu, watingi waŵataskengi nadi. Panyengu iyi ndipu Ayisraele anyaki ayamba kali kusopa achiuta a ku Egipiti!​—Ezek. 20:7, 8.

5. Kumbi Yehova wangumuka Mosese kuti zina laki ling’anamuwanji?

5 Kumbi Yehova wangumuka wuli fumbu laku Mosese? Iyu wangukamba kuti: “Ukakambi ichi ku ŵa Yisraele, ‘NDINE wandituma kwaku imwi.’” b Mazu ngakuti, “NDINE” ngang’anamuwa kuti iyu wachitiska kuti vo wakhumba, vifiskiki. Ndipu mu vesi 15, Yehova wangukamba kuti: “Ili ndi zina langu muyaya, ndipu viyo ndimu ndikakumbukikiyanga mu migonezi yosi.” Kuziŵika kwa zina lenili kunguchitiska Mosese kuti waje ndi chigomezgu chakukho ndipuso wamutumbiki.

YEHOVA WANGUCHITA MWAKUKOLERANA NDI ZINA LAKI

6, 7. Kumbi Yehova wanguchita wuli vinthu mwakukolerana ndi vo zina laki ling’anamuwa?

6 Pati pajumpha kanyengu kamanavi kutuliya po Yehova wangutuma Mosese, iyu wanguchita vinthu mwakukoliyana ndi vo zina laki ling’anamuwa mwakuja Mtaski wa Ayisraele. Wangukhawuliska ŵanthu a ku Egipiti ndi miliri 10, kweniso wangulongo kuti achiuta a ku Egipiti, kusazgiyapu Farao, ŵenga ambula nthazi. (Chit. 12:12) Pavuli paki, Yehova wangupatuwa Nyanja Yiyera kuti Ayisraele ayambuki ndipu wangubizga Farao ndi asilikali ŵaki wosi m’maji. (Sumu 136:13-15) Panyengu yo ŵanthu ŵaki akujumpha 3 miliyoni ŵenga “mu mabozwa ngakuru ndi ngakofya,” Yehova wangulongo kuti Ngwakusunga umoyu mwakuŵapaska chakurya ndipuso maji. Wanguchitiska so kuti vakuvwala ndi sapatu zawu zileki kumala. (Mar. 1:19; 29:5) Venivi vilongo kuti, palivi cho chingamutondekeska Yehova kuchita vinthu mwakulingana ndi vo zina laki ling’anamuwa. Pavuli paki, wangukambiya Yesaya kuti: “Ini, ndini Ambuya [Yehova] ndipu pade paku ini palivi mtaski.”—Yes. 43:11.

7 Yoswa yo wangusere m’malu mwaku Mosese nayuso wanguwona nchitu zakuziziswa zo Yehova wanguchita ku Egipiti ndipuso mubozwa. Mwaviyo, Yoswa we pafupi kufwa wangukambiya Ayisraele ndi mtima wosi kuti: “Imwi mosi muziŵa mu mitima ndi umoyu winu, kuti palivi kanthu kamoza ka vinthu vamampha vo Ambuya Chiuta winu wangupangana paku imwi katondeka; vosi vafiskikiya imwi, palivi ko katondeka.” (Yos. 23:14) Kukamba uneneska, palivi cho Yehova wangutondeka kufiska, iyu wakufiska mazu ngaki ndipu ‘wanguchitiska kuti vo wakhumbanga, vifiskiki.’

8. Kumbi Yehova wachita wuli vinthu mazuŵa nganu mwakukolerana ndi vo zina laki ling’anamuwa?

8 Mwakuyanana ŵaka ndi mazuŵa nganu, Yehova ‘wachitiska kuti vo wakhumba, vifiskiki.’ Iyu wangugwiriskiya nchitu mwana waki kukambiya limu kuti m’mazuŵa ngakumaliya, uthenga wa Ufumu wazamupharazgika “m’charu chosi chapasi.” (Mat. 24:14) Yehova wakukambiya limu za nchitu yeniyi, watiyiwona mo yichitikiya ndipuso wagwiriskiya nchitu ŵanthu anandi “ŵambula kusambira ndi ŵaŵaka” kuti afiski nchitu yeniyi. (Mac. 4:13) Mwaviyo, asani tichita nawu nchitu yeniyi, ndikuti tifiska nawu uchimi wa m’Bayibolo. Tilongo kuti titumbika Ada ŵidu akuchanya asani tiromba kuti: “Lipaturiki zina linu. Ufumu winu uze. Khumbu linu lichitiki, panu pasi nge ndiko kuchanya.”​—Mat. 6:9, 10.

ZINA LAKI LITENERE KUTUMBIKIKA

9, 10. Kumbi vo Yehova wachitanga ndi Ayisraele vingulongo kuti wenga so ndi mijalidu niyi yinyaki, ndipu venivi vinguchitiskanji?

9 Pati pajumpha nyengu yimanavi Ayisraele ŵati atuwaku ku Egipiti, Yehova wanguchitiya ŵanthu ŵaki chinthu chachilendu. Kuziya mu marangu ngo wangupereka, iyu wangupangana nawu kuti wajengi ‘murumu wawu’ ndipu wenga wakunozgeka kuphwere maudindu ngosi ngo munthurumi watuŵa nangu. Ayisraele nawu anguja nge muwolu waku Chiuta ndipu ŵenga ŵanthu a zina laki. (Yes. 54:5, 6) Asani anguvwiya ndi kusunga marangu ngaki, iyu watingi wajengi nadi nge ‘Murumu’ wawu. Watingi waŵatumbikengi, waŵasungengi ndipuso watingi waŵapaskengi chimangu. (Maŵ. 6:22-27) Mwaviyo, zina laku Yehova latingi litumbikikengi pakati pa mitundu yinyaki. (Ŵerengani Marangu 4:5-8; Sumu 86:7-10.) Panyengu yo Ayisraele ŵenga paubwezi ndi Chiuta, ŵanthu anandi a mitundu yinyaki angwamba kusopa kwauneneska. Tingakamba kuti, angukamba vo Rute wa ku Moabu wangukambiya Naomi kuti: “Ŵanthu ŵaku ŵakaŵanga ŵanthu ŵangu, ndi Chiuta waku wakaŵanga Chiuta wangu.”​—Ruti 1:16.

10 Vo Yehova wanguchita ndi Ayisraele kwa vyaka pafupifupi 1,500, vingulongo mijalidu yinyaki yifya yo wenayu. Chinanga kuti Ayisraele abudanga mwakuwerezgawerezga, Yehova wanguŵachitiya “lisungu” ndipu wanguŵakwiyiya liŵi cha. Iyu wanguzizipizga. (Chit. 34:5-7) Kuzizipizga kwaku Yehova kwenga ndi pakumaliya paki, kungumala panyengu yo Ayuda angukana Yesu ndi kumubaya. (Mat. 23:37, 38) Vati vachitika ivi, Ayisraele anguleka kudanika zina laku Chiuta. Ubwezi wawu ndi Yehova ungumala ndipu ŵenga nge chimiti chakumira. (Luka 23:31) Kumbi venivi vinguŵachitiska kuti aliwonengi wuli zina laku Yehova?

11. Nchinthu wuli chinguchitiska Ayuda kuti aleki kutumbika zina laku Chiuta?

11 Mbiri yilongo kuti pati pajumpha nyengu, Ayuda angwamba kuwona zina laku Chiuta nge lakofya ukongwa ndipuso kuti lakhumbikanga cha kulizumbuwa. (Chit. 20:7) Pamana ndi pamana, Ayuda anguleka kuzumbuwa so zina laku Chiuta. Mwambula kukayika, ivi vingumukwiyisa Yehova kuwona kuti zina laki litumbikika cha. (Sumu 78:40, 41) Yehova wawona kuti zina laki ndakukhumbika ukongwa, ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti wachita sanji ndi zina laki. Mwaviyo, Ayisraele ŵenga akwenere cha kuligwiriskiya nchitu chifukwa chakuti alitumbikanga cha. (Chit. 34:14) Fundu yeniyi, yitenere kutiwovya kuziŵa kuti tikhumbika kulitumbikanga zina la Mulengi widu.

MTUNDU WUFYA UNGUDANIKA ZINA LAKU YEHOVA

12. Kumbi Yehova wanguchita wuli kuti waje ndi ŵanthu wo angudanika zina laki?

12 Kuziya mwaku Yeremiya, Yehova wanguvumbuwa kuti wakhumbanga kujalikiska “phanganu lifya” ndi mtundu wufya wa Yisraele. Yeremiya wangukambiya limu kuti, ‘kutuwa ku mumana mpaka ku mura waziŵengi Yehova.’ (Yer. 31:31, 33, 34) Uchimi uwu ungwamba kufiskika pa Pentekoste mu 33 C.E., Chiuta wati wajalikiska phanganu lifya. Mtundu wufya wenuwu, “Yisraele yo waku Chiuta,” ungusazgapu Ayuda ndipuso ŵanthu anyaki. Yehova wangukamba kuti, ŵanthu ŵenaŵa ŵenga ‘ŵanthu a zina laki’ pamwenga ‘ŵanthu wo adanika zina laki.’—Ŵag. 6:16; Mac. 15:14-17, NW; Mat. 21:43.

13. (a) Kumbi Akhristu a munyengu ya akutumika agwiriskiyanga nchitu zina laku Chiuta? Konkhoskani. (b) Kumbi mwaŵi wakugwiriskiya nchitu zina laku Chiuta pakupharazga mutiwuwona wuli?

13 Nge ‘ŵanthu a zina laki,’ Akhristu a munyengu ya akutumika agwiriskiyanga nchitu zina laku Chiuta, zina lenili lasanirikanga m’Malemba nga Chiheberi. Ndichu chifukwa chaki po Petro wakambanga ku Ayuda ndipuso wo angwamba Chiyuda pa Pentekoste mu 33 C.E., wanguzumbuwa kanandi zina laku Chiuta. (Mac. 2:14, 20, 21, 25, 34) c Akhristu a munyengu ya akutumika atumbikanga Yehova, ndipu iyu watumbikanga phamphu lawu lakupharazga. Mwakuyanana ŵaka ndi mazuŵa nganu, Yehova watumbika nchitu yidu yakupharazga zina laki ndipuso asani titiŵalongo ŵanthu wo akhumba kuliziŵa kutuliya m’Mabayibolo ngawu. Asani tichita viyo, ndikuti titiŵalongo Chiuta wauneneska. Uwu ndi mwaŵi ukulu ukongwa kwaku isi kweniso kwaku yiwu. Nyengu zinyaki kuŵaziŵiska Chiuta wauneneska kungaŵachitiska kuti ayambi kuja paubwezi wakukho ndi Yehova, wo ungalutiriya mpaka muyaya.

14, 15. Kumbi Yehova wakuchitanji kuti zina laki lijepu mpaka sonu chinanga kuti kwenga ampatuku?

14 Akutumika ŵati ŵafwa, ŵanthu ampatuku angwamba kutimbanyizga mpingu wachikhristu. (2 Ŵat. 2:3-7) Asambizi aboza azomerezganga midawuku ya Ayuda yakukanizga kugwiriskiya nchitu zina laku Chiuta. Kumbi Yehova watingi wazomerezgengi kuti zina laki limaliyi limu? Awa! Chinanga kuti tingaziŵa cha mo zina ili lizumbulikiya kweni lasungika mpaka sonu. Kwa vyaka vinandi laja lichilembeka m’Mabayibolo ngakupambanapambana ndipuso m’mabuku nga ŵanthu wo asambira za Bayibolo. Mwakuyeruzgiyapu, mu 1757 Charles Peters wangulemba kuti, zina lakuti “Yehova,” litovya kuziŵa umampha Chiuta yo munthu wakamba kuluska mazina nganyaki ngaulemu. Mu 1797, Hopton Haynes wangulemba buku laki lo likonkhoska za kusopa Chiuta. Mu mutu 7 wa buku lo wangwamba ndi mazu ngakuti: “Ayuda awonanga kuti zina lakuti YEHOVA lenga lakwenere kumudaniya CHIUTA yo amusopanga nge mo wanguchitiya so Khristu ndi Akutumika ŵaki.” Henry Grew (1781-1862), wangugwiriskiya nchitu zina laku Chiuta, iyu waziŵanga kuti ŵanthu alinyozanga ndipu wakhumbanga kuti litowi. Mwakuyanana ŵaka, George Storrs (1796-1879), yo wagwiranga nchitu limoza ndi Charles T. Russell, wagwiriskiyanga nchitu zina laku Chiuta nge mo Russell wachitiyanga.

15 Chaka cha 1931 chenga chapade ukongwa, chifukwa m’chaka ichi Akusambira Bayibolo wosi angwamba kudanika zina la m’Malemba lakuti Akaboni aku Yehova. (Yes. 43:10-12) Mwaviyo, anguziŵiska charu chosi kuti anyadiyanga kuti ‘mbanthu a zina laki,’ ndipuso akankhuska zina lenili. (Mac. 15:14) Fundu zenizi, zititikumbuska mazu ngaku Yehova ngo nge pa Malaki 1:11 ngakuti: ‘Kutuwa ko lituliya lumwi mpaka ko liselere, zina langu ndikuru mukati mu mitundu.’

MUYENDENGI MU ZINA LAKU YEHOVA

16. Nchifukwa wuli titenere kuwuwona kuti ndi mwaŵi kuyenda mu zina laku Yehova?

16 Mchimi Mika wangukamba kuti: ‘Mitundu yosi ya ŵanthu, yitenda mu zina laku chiuta waki, kweni ifwi tendengi mu zina la Ambuya [Yehova] Chiuta widu muyaya ndi muyaya.’ (Mika 4:5) Kukamba uneneska, wenga mwaŵi ukulu ukongwa kuti Yehova wazomerezgi Akusambira Bayibolo kuti ayambi kugwiriskiya nchitu zina laki. Ivi valongonga so kuti mbakuzomerezgeka ndi iyu. (Ŵerengani Malaki 3:16-18.) Kumbi imwi muwona wuli? Kumbi muyesesa ‘kuyenda mu zina laku Yehova’? Kumbi muziŵa vo tikhumbika kuchita kuti tiyendengi mu zina laku Yehova?

17. Kumbi tikhumbika kuchitanji kuti tiyendengi mu zina laku Chiuta?

17 Kwenda mu zina laku Chiuta kukhumbika vinthu vitatu. Chakwamba tikhumbika kupharazgiya ŵanthu za zina laki ndipuso kuziŵa kuti ŵija wo ‘adanengi pa zina laku Yehova ndiwu akataskikanga.’ (Ŵar. 10:13) Chachiŵi, titenere kuyesesa kuja ndi mijalidu yaku Yehova, ukongwa jalidu la chanju. (1 Yoh. 4:8) Chachitatu, titenda mu zina laku Chiuta asani tivwiya ndi mtima wosi fundu zaki za urunji ndipuso asani tileka kunyozesa zina lakupaturika la Ada ŵidu. (1 Yoh. 5:3) Kumbi muyendengi nadi ‘mu zina la Ambuya [Yehova] Chiuta widu muyaya ndi muyaya’?

18. Nchifukwa wuli wosi wo atumbika zina laku Yehova alindizga ndi chigomezgu vo wakulayizga?

18 Pambula kuswera yapa, wo akana pamwenga apepuska Yehova azamuchichizgika kumuziŵa. (Ezek. 38:23) Ivi vazamuchitikiya ŵanthu wo ŵe ndi mtima wangati waku Farao, yo wangukamba kuti: “Njani yo Ambuya [Yehova], wakuti ndiphwere mazu ngaki?” Farao wanguchichizgika kumuziŵa Yehova. (Chit. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Isi tikukhumba tija kumuziŵa Yehova ndipu tinyadiya kuziŵika ndi zina laki ndipuso kuja ŵanthu ŵaki akuvwiya. Mwaviyo, te ndi chigomezgu kuti wafiskengi vo vikulayizgika pa Sumu 9:10 po patiti: ‘Wo ŵaziŵa zina linu ŵaŵika chigomekezgu chawu mwaku imwi, Ambuya [Yehova], kuti mwaŵajowo cha akumupenjani.’

a M’Bayibolo akamba kuti zina laku Chiuta ndi Yehova, kweni m’Bayibolo la Chitonga, m’malu mwakulemba Yehova akulemba kuti Ambuya.

b Zina laku Chiuta likulembeka mu vilembu vinayi vachiheberi vo ving’anamuwa kuti “wafiska.” Mwaviyo, zina lakuti “Yehova” ling’anamuwa kuti, “iyu wachitiska kuti vo wakhumba, vifiskiki.”

c Chinanga kuti m’Bayibolo la Chitonga palivi zina laku Chiuta pa mavesi ngosi yanga, m’Malemba nga Chiheberi ngo Akhristu a munyengu ya akutumika agwiriskiyanga nchitu, pa mavesi ngenanga penga vilembu vinayi va Chiheberi vo vamiyanga zina laku Chiuta.