1, 2. ¿Baʼax ku tuklik u j-jaajkunajoʼob Jéeoba yoʼolal u kʼaabaʼ Dios?

TULÁAKAL le religionoʼob chéen ku yaʼalikoʼob ku tsaypachtikoʼob Cristooʼ, óoliʼ maʼatech u meyajtiʼob u kʼaabaʼ Dios. Jeʼex junpʼéel Biblia ich ingleseʼ ku yaʼalik: «U meyaj junpʼéel kʼaabaʼ utiaʼal u chʼaʼchiʼitaʼal le juntúuliliʼ jaajil Diosoʼ [...] jach junpuliʼ maʼ unaj u beetik le Iglesia Cristianaoʼ» (Revised Standard Version).

² Baʼaleʼ toʼon u j-jaajkunajoʼob Jéeobaeʼ jach kiʼimak k-óol k-bisik u kʼaabaʼ Dios yéetel k-nojbeʼenkúuntik (xok Salmo 86:12 yéetel Isaías 43:10). Tsʼoʼoleʼ kiʼimak k-óol tumen k-ojel baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaabaʼ Dios yéetel k-ojel baʼaxten kʼaʼabéet k-kiliʼichkúuntik (Mat. 6:9). Baʼaleʼ utiaʼal maʼ u tuʼubultoʼon nojoch baʼal k-kʼaj óoltmil Jéeobaeʼ *, yaan k-núukik óoxpʼéel kʼáatchiʼob: 1) ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaj óoltaʼal u kʼaabaʼ Dios? 2) Jéeobaeʼ ¿bix tsʼoʼok u yeʼesik ku náajmatik le kʼaabaʼ ku biskoʼ? 3) ¿Bix «k-xíimbal tu kʼaabaʼ Jéeoba»?

3. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaj óoltaʼal u kʼaabaʼ Dios?

³ Utiaʼal u yaʼalik máak u kʼaj óol u kʼaabaʼ Dioseʼ maʼ chéen yaan ka u yojéelt ku kʼaabaʼtik Jéeobaiʼ, baʼaxeʼ unaj u yojéeltik jach bix letiʼ. Unaj u yojéeltik bix u modos, baʼax ku tuklik u beetik yéetel le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Biblia ku beetkoʼ, jeʼex bix u tratartik le máaxoʼob meyajtikoʼ. Jéeobaeʼ jeʼex u bin u béeychajal baʼax ku tuklik u beetkeʼ bey u bin u yeʼesik bix letiʼoʼ (Pro. 4:18). Tu yaʼalaj tiʼ Adán yéetel tiʼ Eva bix u kʼaabaʼ; Evaeʼ tu chʼaʼchiʼitaj ka síij Caín (Gén. 4:1). Noé, Abrahán, Isaak yéetel  Jacobeʼ tu kʼaj óoltoʼob u kʼaabaʼ Dios. Baʼaleʼ ka kiʼikiʼtʼantaʼaboʼob, ka kanáantaʼaboʼob yéetel ka aʼalaʼabtiʼob tumen Dios baʼaxoʼob ku tuklik u beetkeʼ, tu maas kʼaj óoltoʼob bix letiʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yaʼalaj tiʼ Moisés baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaabaʼ.

4. ¿Baʼaxten tu kʼáataj Moisés u kʼaabaʼ Dios, yéetel baʼaxten maʼalob úuchik u beetik?

⁴ Xok Éxodo 3:10 tak 15. Le yaan 80 jaʼaboʼob tiʼ Moisesoʼ, aʼalaʼabtiʼ tumen Dios: «Jóoʼs in kaajal [...] tu luʼumil Egipto». Moisés túuneʼ tu kʼáataj bix u kʼaabaʼ Dios. Wa desde úuch ojéeltaʼak bix u kʼaabaʼ Dioseʼ, ¿baʼaxten tu kʼáataj Moisés? Lelaʼ ku yeʼesikeʼ taak u yojéeltik jach máax le Dios ku kʼaabaʼtik Jéeobaoʼ. U kʼáat u yojéelt baʼax jeʼel u yaʼalik tiʼ le israelitaʼob utiaʼal u creertikoʼob yaan u jáalkʼabtaʼaloʼoboʼ. Lelaʼ maʼalob tu beetil, tumen tsʼoʼok u máan kʼiin palitsiltaʼak le israelitaʼoboʼ, maʼ xaaneʼ maʼ tu jáan creertikoʼob wa jeʼel u jáalkʼabtaʼaloʼob tumen u Dios u úuchben chʼiʼibaloʼobeʼ. Yaan tak tiʼ letiʼobeʼ ku adorartikoʼob u diosoʼob le egipcioʼoboʼ (Eze. 20:7, 8).

5. Le baʼax tu núukaj Jéeoba tiʼ Moisesoʼ, ¿bix áantajnajik utiaʼal u maas naʼataʼal baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaabaʼ?

⁵ ¿Baʼax tu núukaj Jéeoba tiʼ Moisés? Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Ka waʼalik tiʼ le israelitaʼoboʼ: TEENEʼ TEEN tu túuxten tiʼ teʼex. [...] ‹Jéeoba› [u Dios] a máanjaʼan chʼiʼibaleʼex [...] tsʼoʼok u túuxtiken tiʼ teʼex». * Dioseʼ tu yaʼaleʼ yaan u kʼuchul u beetuba jeʼel baʼaxak u kʼáat utiaʼal u béeytal le baʼax u tukultmoʼ, wa mantatsʼ ken u beet baʼax ku yaʼalik. Le oʼolal teʼ versículo 15, Jéeobaeʼ tu yaʼalaj: «Lelaʼ letiʼ in kʼaabaʼ utiaʼal mantatsʼ yéetel tuláakal jaʼaboʼob minaʼan u xuul». Lelaʼ tu beetaj wal u maas yantal u fe Moisés, yéetel u taaktal u nojbeʼenkúuntik u kʼaabaʼ Dios.

6, 7. ¿Bix tu yeʼesil Jéeoba ku náajmatik u bisik u kʼaabaʼ?

⁶ Le maʼ úuch tʼaanak yéetel Moisesoʼ, Jéeobaeʼ tu tsʼoʼokbesaj le baʼax u yaʼalmoʼ tumen tu jáalkʼabtaj u kaajil Israel. Letiʼeʼ tu túuxtaj 10 noj yajiloʼob wa plagaʼob tu kaajil Egipto, beyoʼ tu mixbaʼalkúuntaj Faraón yéetel u diosoʼob le egipcioʼoboʼ (Éxo. 12:12). Ka tsʼoʼokeʼ tu bujaj u jaʼil le Chak kʼáaʼnáaboʼ ka tu beetaj u máan u kaajil Israel tu chúumuk, tsʼoʼoleʼ tu bulaj Faraón paʼteʼ yéetel u soldadoʼob (Sal. 136:13-15). Teʼ «nojoch sajbeʼentsil x-tokoy luʼu[moʼ]», Jéeobaeʼ tu tsʼáaj baʼax u jaant yéetel u yukʼ le u millonesil israelitaʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ ichil tuláakal le kʼiinoʼob tiaʼanoʼob  teʼ x-tokoy luʼumoʼ maʼ xuʼup u nookʼoʼobiʼ mix u xaanaboʼobiʼ (Deu. 1:19; 29:5). Jeʼex k-ilkoʼ mix baʼal jeʼel u beetik maʼ u béeykuntik Jéeoba baʼax u yaʼalmeʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yaʼalaj tiʼ Isaías: «Chéen teen ‹Jéeoba›; [...] junpáay tiʼ teneʼ minaʼan mix máak ku páajtal u toksaj» (Isa. 43:11).

⁷ Josué xaneʼ tu yilaj le baʼax tu beetaj Jéeoba tu kaajil Egipto bey xan teʼ x-tokoy luʼumoʼ. Le oʼolal tu tsʼook u kʼiiniloʼob u kuxtaleʼ béeychaj u yaʼalik tiʼ le israelitaʼoboʼ: «In kʼáat ka a wutsil kʼaj óolteʼex yéetel tuláakal a puksiʼikʼaleʼex bey xan yéetel tuláakal a wóoleʼex tsʼoʼok u béeychajal tuláakal baʼax tu séeb chiʼitaj ‹Jéeoba›, mix junpʼéel u séeb chiʼ pʼáat wa maʼ béeychajiʼ» (Jos. 23:14). K-ilkeʼ Jéeobaeʼ tu béeykuntaj baʼax tu yaʼalaj, bey túunoʼ «kʼuch u beetuba» le baʼax u kʼáatoʼ.

8. Bejlaʼeʼ ¿bix u béeykuntik Jéeoba le baʼax u yaʼalmoʼ?

⁸ Bejlaʼa xaneʼ Jéeobaeʼ ku béeykuntik le baʼax u yaʼalmoʼ. Jéeobaeʼ tu nuʼuktaj Jesús utiaʼal u yaʼalikeʼ tu tsʼook kʼiinoʼobeʼ u maʼalob péektsilil le Reinooʼ yaan u kʼaʼaytaʼal «tuláakal yóokʼol kaab» (Mat. 24:14). Chéen le Dios yaan tuláakal páajtalil tiʼ jeʼel u béeytal u yaʼalik yaan u beetaʼal le meyajaʼ yéetel chéen letiʼ jeʼel u nuʼuktik le máaxoʼob «maʼ xooknajaʼanoʼob» yéetel «chéen ichil meyajil máakoʼob u taaloʼob» utiaʼal u beetkoʼob le meyajoʼ (Hch. 4:13). Le oʼolal ken táakpajkoʼon teʼ meyajoʼ u jaajileʼ táan k-áantaj utiaʼal u béeytal le baʼax aʼalaʼanoʼ. K-nojbeʼenkúuntik k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ yéetel k-eʼesik maʼ chéen k-aʼalik: «Kiliʼichkúuntaʼak a kʼaabaʼ. Taalak a [Reino]. Beetaʼak baʼax a kʼáat way luʼumeʼ jeʼel bix u beetaʼal teʼ kaʼanoʼ» (Mat. 6:9, 10).

9, 10. ¿Baʼax ku yeʼesiktoʼon tu yoʼolal Jéeoba le bix tu tratartil le israelitaʼoboʼ?

⁹ Jéeobaeʼ tu beetaj u maas kʼaj óoltaʼal tumen le israelitaʼob le maʼ úuch jóokʼkoʼob tu kaajil Egiptooʼ. Ka tu tsʼáaj Jéeoba u núuptʼaanil le Ley tiʼ le israelitaʼoboʼ bey ‹tsʼoʼok u beel› tu yéeteloʼobeʼ, le oʼolal ka tsʼoʼokeʼ kiʼimakchaj u yóol u tsʼáaiktiʼob tuláakal baʼax kʼaʼabéet. Le israelitaʼob wa le kaaj tu yéeyaj utiaʼal bisik u kʼaabaʼoʼ kʼuch u beetuba u ‹yatan› (Isa. 54:5, 6). Le ken u beet le israelitaʼob yéetel kiʼimak óolal baʼax ku yaʼalik Diosoʼ, Jéeobaeʼ ku kʼuchul u beetuba juntúul maʼalob ‹íichamtsil›. Le oʼolal ku tsʼáaik tuláakal baʼax kʼaʼabéettiʼob, ku kanáantkoʼob yéetel ku beetik u yantal jeetsʼelil tiʼob (Núm. 6:22-27). Bey túunoʼ u maasil kaajoʼobeʼ ku nojbeʼenkúuntikoʼob u kʼaabaʼ Dios (xok Deuteronomio 4:5-8 yéetel Salmo 86:7-10). Le oʼolal tu kʼiinil le israelitaʼoboʼ yaʼab j-táanxel luʼumiloʼob joʼopʼ u adorartikoʼob Jéeoba. Tu beetoʼob  jeʼex Rut, le moabita tu yaʼalaj tiʼ Noemí: «A kaajaleʼ letiʼ bíin in kaajalte, a [Dioseʼ] letiʼ xan bíin in [Diosinte]» (Rut 1:16).

¹⁰ Ichil le mil quinientos jaʼaboʼob tu bisuba yéetel u kaajil Israeloʼ Jéeobaeʼ tu yeʼesaj uláakʼ u modos. Kex maʼ tu yuʼubaʼal u tʼaan tumen le kaajoʼ yaʼab u téeneleʼ tu yeʼesaj ku «chʼaʼ[ik] óotsilil» yéetel «chúukaʼan [u] yóol» (Éxo. 34:5-7). Baʼaleʼ yaan xan u pʼiis u chúukaʼan óolal Dios, le oʼolal xuʼul u kʼamik u kaajil Judá tumen letiʼobeʼ maʼ tu kʼamoʼob Jesusiʼ yéetel tu kíimsoʼob (Mat. 23:37, 38). Le israelitaʼoboʼ xuʼul u kʼaʼamloʼob bey le kaaj bisik u kʼaabaʼ Diosoʼ. U maas yaʼabil le israelitaʼoboʼ kíimoʼob tu táan Jéeoba bey junkúul tikin cheʼeʼ (Luc. 23:31). Ka tsʼoʼokeʼ, ¿baʼax tu beetaj le israelitaʼob yéetel u kʼaabaʼ Diosoʼ?

11. ¿Baʼaxten xuʼul u meyaj u kʼaabaʼ Dios tiʼ le judíoʼoboʼ?

¹¹ Ka máan kʼiineʼ le israelitaʼoboʼ yaʼab baʼax joʼopʼ u creertikoʼob yoʼolal u kʼaabaʼ Dios, kʼuch tak u tukloʼob maʼ unaj u chʼaʼchiʼitkoʼobiʼ (Éxo. 20:7). Jujunpʼíitil ka xuʼul u meyajtiʼob. Jéeobaeʼ jach yaachaj tu yóol u mixbaʼalkúuntaʼal u kʼaabaʼ (Sal. 78:40, 41). Tumen le israelitaʼob tu xúumpʼattoʼob Jéeobaoʼ xuʼul u kʼaʼamloʼob. Jéeoba, le Dios «u pʼeek u kʼeʼexel[oʼ]», maʼ tu chaʼaj u seguer u kʼaj óoltaʼal u kaajil Israel bey le kaaj bisik u kʼaabaʼoʼ (Éxo. 34:14). Lelaʼ unaj u yeʼesiktoʼoneʼ jach kʼaʼabéet k-eʼesik tsiikil tiʼ u kʼaabaʼ le Máax beetmil tuláakal baʼaloʼ.

12. ¿Máaxoʼob kʼuch u beetubaʼob le kaaj bisik u kʼaabaʼ Diosoʼ?

¹² Jéeobaeʼ tu nuʼuktaj Jeremías utiaʼal u yaʼalik yaan u beetik «junpʼéel túumben núuptʼaan» yéetel junpʼéel túumben kaaj, u Israel Dios. Tu yaʼaleʼ yaan u kʼaj óoltaʼal tumen «u nojchil tak u [maas] chichnil» le máaxoʼob yaan teʼ kaajoʼ (Jer. 31:31, 33, 34). Le túumben núuptʼaanoʼ káaj u béeytal teʼ Pentecostés tu jaʼabil 33 tsʼoʼokok u taal Jesusoʼ. Teʼ túumben kaaj, «u Israel Dio[soʼ]», táakaʼan judíoʼob yéetel maʼ judíoʼobiʼ. Letiʼobeʼ kʼuch u beetubaʼob «junpʼéel kaaj bisik u kʼaabaʼ» Dios. Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ: «Le máaxoʼob ku biskoʼob in kʼaabaʼoʼ» (Gal. 6:16; Hch 15:14-17; Mat. 21:43, NM).

13. 1) ¿Baʼaxten k-aʼalik le yáax cristianoʼoboʼ meyajnajtiʼob u kʼaabaʼ Dios? 2) Techeʼ ¿bix a wuʼuyikaba ken a kaʼans tiʼ le máakoʼob u kʼaabaʼ Diosoʼ?

¹³ Le yáax cristianoʼob, máaxoʼob táakaʼanoʼob ichil u Israel Diosoʼ, meyajnajtiʼob u kʼaabaʼ Dios. Letiʼobeʼ tu chʼaʼchiʼitoʼob u kʼaabaʼ Dios le ka meyajnajtiʼob le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. * Le oʼolal ka tʼaanaj apóstol Pedro tu táan judíoʼob yéetel maʼ judíoʼob teʼ Pentecostés tu jaʼabil 33 tsʼoʼokok u taal Jesuseʼ, yaʼab u téenel tu chʼaʼchiʼitaj u kʼaabaʼ Dios (Hch. 2:14, 20, 21, 25, 34). Le yáax cristianoʼoboʼ tu nojbeʼenkúuntoʼob Jéeoba, le oʼolal letiʼeʼ tu beetaj u bin utsil tiʼob teʼ kʼaʼaytajoʼ. Bejlaʼa xaneʼ Jéeobaeʼ ku beetik u bin utsil toʼon ken k-tsʼáa ojéeltbil u kʼaabaʼ, wa ku páajtaleʼ k-eʼesik tiʼ le máakoʼob tu bibliaʼoboʼ. Beyoʼ ku yojéeltikoʼob máax u jaajil Dios. Jach kiʼimak k-óol k-kaʼansik tiʼ le máakoʼob u kʼaabaʼ Diosoʼ. Tumen lelaʼ maʼ xaaneʼ yaan u beetik u káajal u biskubaʼob yéetel Jéeoba, tsʼoʼoleʼ jeʼex u máan le kʼiinoʼoboʼ yaan u maas biskubaʼob tu yéetel.

14, 15. Kex káaj u kaʼansaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtakeʼ, ¿baʼax tsʼoʼok u beetik Jéeoba utiaʼal maʼ u saʼatal le kʼaabaʼ tu yéeyaj u tiaʼalintoʼ?

¹⁴ Ka tsʼoʼok u kíimil le apostoloʼoboʼ káaj u maas kaʼansaʼal baʼaloʼob maʼ jaajtak ichil le múuchʼuliloʼ (2 Tes. 2:3-7). Yaan tak máaxoʼob ku kaʼansajoʼobeʼ xuʼul u chʼaʼchiʼitkoʼob u kʼaabaʼ Dios jeʼex u beetik le  judíoʼoboʼ. Baʼaleʼ ¿tu chaʼaj wa Jéeoba u saʼatal le kʼaabaʼ tu yéeyaj u tiaʼalintoʼ? Maʼatech. Kex u jaajil maʼ k-jach ojel bix u yaʼalaʼal úuchjeakileʼ, maʼ saʼatak u kʼaabaʼ tak bejlaʼeʼ. Desde úucheʼ ku tsʼíibtaʼal u kʼaabaʼ Dios tiʼ jejeláas bibliaʼob bey xan tiʼ le baʼaxoʼob ku tsʼíibtik le máaxoʼob xakʼaltik u tʼaaniloʼob le Bibliaoʼ. Jeʼex tu jaʼabil 1757, Charles Peterseʼ tu tsʼíibteʼ le kʼaabaʼ Jéeobaoʼ, maas ku chíikbesik bix le Dios bisik le kʼaabaʼoʼ, maʼ bey u yúuchul yéetel le tsikbeʼen kʼaabaʼoboʼ. Hopton Haynes xaneʼ tiʼ junpʼéel libro tu tsʼíibtaj tu jaʼabil 1797 yoʼolal u adorartaʼal Dioseʼ, tu yaʼaleʼ le judíoʼoboʼ u yojloʼob kaʼacheʼ Jéeoba u kʼaabaʼ Dios yéetel ku adorartikoʼob «jeʼex tu beetil Cristo yéetel u Apostoloʼoboʼ». Henry Greweʼ (1781-1862) maʼ chéen meyajnajtiʼ u kʼaabaʼ Diosiʼ, baʼaxeʼ tu tsʼáaj cuenta mixbaʼalkúuntaʼab u kʼaabaʼ le oʼolal unaj u nojbeʼenkúuntaʼal. George Storrs (1796-1879), juntúul máax múul meyajnaj yéetel Charles T. Russelleʼ, meyajnaj xan tiʼ u kʼaabaʼ Dios.

¹⁵ U jaʼabil 1931, jach maʼ kun tuʼubsbil tumen le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia, le bix kʼaj óoltaʼanil kaʼach le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, tu yaʼaloʼobeʼ yaan u kʼaabaʼtikoʼob u j-jaajkunajoʼob Jéeoba (Isa. 43:10-12). Beyoʼ tu yeʼesoʼob jach kiʼimak u yóoloʼob tiaʼanoʼob tiʼ «junpʼéel kaaj bisik u kʼaabaʼ» Dioseʼ yéetel taak u nojbeʼenkúuntikoʼob u kʼaabaʼ (Hch. 15:14). Leloʼ ku kʼaʼajsiktoʼon le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba tsʼíibtaʼan tu libroil Malaquías 1:11: «Tiʼ tuláakal u múuchʼ kaajiloʼob [...] yóokʼol kaab kin [nojbeʼenkúuntbil]».

16. ¿Baʼaxten nojoch baʼal k-xíimbal tu kʼaabaʼ Jéeoba?

¹⁶ Profeta Miqueaseʼ tu yaʼalaj: «Tumen tuláakal le kaajoʼoboʼ, bíin xíimbalnakoʼob cada juntúul tu kʼaabaʼ u diosoʼob, baʼaleʼ toʼoneʼ yaan k-xíimbal tu kʼaabaʼ Jéeoba k-Dios utiaʼal mantatsʼ, tak utiaʼal kʼiinoʼob minaʼan xuul» (Miq. 4:5, NM). Jéeobaeʼ tu chaʼaj u meyaj u kʼaabaʼ utiaʼal u kʼaj óoltaʼal le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ. Letiʼobeʼ jach kiʼimakchaj u yóoloʼob, tumen tu yiloʼobeʼ kʼamaʼanoʼob tumen Dios (xok Malaquías 3:16-18). Techeʼ ¿bix a wilik le úuchik u chaʼik Dios k-bisik u kʼaabaʼoʼ? ¿Ka tsʼáaik wa a wóol «xíimbal tu kʼaabaʼ Jéeoba»? ¿A wojel wa baʼax u kʼáat u yaʼal leloʼ?

17. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal k-xíimbal tu kʼaabaʼ Dios?

¹⁷ Yaan óoxpʼéel baʼal táakaʼan ichil u xíimbal máak tu kʼaabaʼ Dios. Yáaxeʼ, unaj k-tsʼáaik ojéeltbil u kʼaabaʼ, tumen k-ojel chéen le «máax chʼaʼchiʼitik u kʼaabaʼ ‹Jéeoba› bíin toʼokok» (Rom. 10:13). U kaʼapʼéeleʼ, unaj k-eʼesik u jatsʼuts modos Dios, maases le yaabilajoʼ (1 Juan 4:8). U yóoxpʼéeleʼ, yéetel kiʼimak óolal unaj k-beetik baʼax ku yaʼalik k-Taata yaan teʼ kaʼanoʼ utiaʼal maʼ u yaʼalaʼal baʼal tiʼ u kiliʼich kʼaabaʼ (1 Juan 5:3). ¿Tsʼoʼok wa a chʼaʼtuklik a «xíimbal tu kʼaabaʼ Jéeoba k-Dios utiaʼal mantatsʼ»?

18. Le máaxoʼob ku nojbeʼenkúuntikoʼob u kʼaabaʼ Jéeobaoʼ, ¿baʼaxten yéetel kiʼimak óolal ku páaʼtkoʼob baʼax ku taal u kʼiin?

¹⁸ Maʼ kun xáantaleʼ tuláakal le máaxoʼob ku mixbaʼalkúuntikoʼob Jéeobaeʼ yaan u yojéeltikoʼob máax letiʼ (Eze. 38:23). Ichiloʼobeʼ yaan máakoʼob ku yaʼalikoʼob jeʼex Faraoneʼ: «¿Máax túun ‹Jéeoba›, utiaʼal ka in tsʼoʼokbes u tʼaan[?]». Faraoneʼ kex maʼ u kʼáateʼ tu yojéeltaj máaxiʼ (Éxo. 5:1, 2; 9:16; 12:29). Baʼaleʼ toʼoneʼ tsʼoʼok k-kʼaj óoltik Jéeoba tumen bey t-óotiloʼ. Jach kiʼimak k-óol k-kʼaj óoltaʼal yéetel u kʼaabaʼ yéetel kiʼimak k-óol xan k-antal ichil le «kaaj bisik u kʼaabaʼ[oʼ]». Le oʼolal kiʼimak k-óol k-páaʼtik le baʼax ku yaʼalik Salmo 9:10: «‹Jéeoba›, le máaxoʼob [«u kʼaj óoloʼob a kʼaabaʼoʼ», NM] u kʼubmoʼob u yóoloʼob tiʼ teech, tumen mix bikʼin ka xúumpʼattik le máaxoʼob ku kaxtikechoʼoboʼ».