BUSHE KUTI MWA-ASUKA IFI FIPUSHO?

Mulandu nshi umusumba wa Ninibe uwa ku kale balewitila ati “umusumba uusumya umulopa”?

Umusumba wa Ninebe, wali e musumba ukalamba uwa Buteko bwa bena Ashuri. Wali musumba wa maka sana uwakwete ifikuulwa ifisuma, amatempele ayasuma, imisebo iikalamba e lyo ne fibumba ifyakosa. Kasesema Nahumu uwali umuHebere atile uyu wali “musumba uusumya umulopa.”—Nahumu 3:1.

Ifyo alondolwele uyu musumba fyali fye bwino, pantu ifyo balenga pa fibumba fye sano lya kwa Sankeribu ku Ninibe filangilila ukuti abena Ashuri bali abankalwe. Pa cibumba cimo balengapo umufungwa na bamutinta ululimi ukulufumya mu kanwa uku ninshi na bamupopela pa nshi. Pali ifi fibumba balembapo no kuti pa kusenda abasha, balebakakila ku minyololo iyo balekakilako indobo isho balebatunga ku myona nelyo ku milomo. Pa basha pene balesalapo abakutungulula abasha banabo, kabili aba bene e bo balekobeka mu mikoshi imitwe ya mfumu shabo isho baipeye.

Uwasambilila sana ifya bena Ashuri, Archibald Henry Sayce, alondolwele ifyo abena Ashuri balecita nga bapoka umusumba. Atile: “Abashilika, baletulaika imitwe ya bantu mu mbali ya nshila, abalumendo na bakashana baleboca fye abatuntulu nangu ukubasunga pa kuti bakabacite ifyabipa fimbi, abaume balebapoopela, ukubafundulula inkanda ninshi bacilli abatuntulu, ukubatonkola amenso, balebaputula amolu na maboko, e lyo kabili balebateetako na matwi ne myona.”

Mulandu nshi abaYuda balebikila ica kucingilila pa mutenge wa ng’anda?

Lesa apeele abaYuda ifunde lya kuti: “Nga wakuula ing’anda, ukabikepo ica kucingilila pa mutenge, pa kuti taubikile umulandu wa mulopa pa ng’anda yobe pantu umo kuti aponapo.” (Amalango 22:8) Apo mu nshita sha kale abaYuda balecitila ifintu ifingi pa mutenge wa ng’anda, calilingile ukubeba ukubikapo ica kucingilila.

Imitenge ya mayanda ya bena Israele abengi yaleba iyabatama. Kanshi pa mutenge pali cifulo icisuma ica kontelapo akasuba, ukupupwa umwela, e lyo fye no kucitilapo imilimo ya pa ng’anda. Ulusuba nga lwaisa, pa mutenge e palewama sana ukulaala. (1 Samwele 9:26) E lyo pa mutenge pene e po abalimi baletemwa ukwanika ingano isho bashilapela kabili baleanikapo ne mikunyu ne fimamantwa fya myangashi.—Yoshua 2:6.

E lyo kabili, bamo balebomfya imitenge ukupepelapo Lesa wa cine e lyo bambi na bo balepepelapo utulubi. (Nehemia 8:16-18; Yeremia 19:13) Umutumwa Petro aninine pa mutenge ukuya ku kupepa ninshi akasuba kali pa kati. (Imilimo 10:9-16) Nga babomfya amabula ya fimuti fya myangashi nelyo amabula ya tuncindu ukupanga icintelelwe, pa mutenge palewama sana ukutushishapo.

Icitabo ca The Land and the Book citila, amayanda ya bena Israele yalikwete amatabo nelyo umutanto wa kunininapo ukuya pa mutenge wa ng’anda. Ayo amatabo nelyo umutanto fyaleba “pa nse ya ng’anda, ku mbali ya ng’anda.” Kanshi umuntu kuti aikila fye pa mutenge ukwabula ukwingila na mu ng’anda. Ici cilenga twaumfwikisha amashiwi Yesu alandile ilyo asokele abantu pa kufulumuka mu musumba uwali no konaulwa aya kuti: “Uukaba pa mutenge ekekila ku kufumya ifipe mu ng’anda yakwe.”—Mateo 24:17.