1. Ko e ha a Iehova ko e Evagelia ne mua ue atu?

 KO E tagata fakamatala ko ia kua talahau e tala mitaki. Ko e Atua ko Iehova ko e Evagelia fakamua mo e mua ue atu. He mole e totoko ha Atamu mo Eva, ne fakailoa e Iehova to moumou a Satani ko e Tiapolo. (Kene. 3:15) He tau senetenari, ne fakamaama e Iehova e puhala ka fakameā e higoa haana, puhala ka fakatotoka e ia e tau lekua ne fakatupu e Satani, mo e puhala ka liu e tau tagata ke moua e magaaho ke moui tukulagi. Ko e tau tala mitaki oti nei haia i loto he Kupu he Atua ko e Tohi Tapu.

2. (a) Ke he puhala fe ne eke e tau agelu mo tau evagelia? (e) Fakafifitakiaga mitaki fēfē a Iesu ma e tau tagata fakamatala?

² Ko e tau agelu foki e tau evagelia. Kua tala age e lautolu e tala mitaki, ti lagomatai e lautolu e falu ke fakaholofa e tala mitaki he lalolagi. (Luka 1:19; 2:10; Gahua 8:26, 27, 35; Fakakite. 14:6) Ka e kua e agelu ne mua ko Mekaeli? Ko ia foki e evagelia. He ha ha a Iesu he lalolagi, ko e gahua kua mua e aoga haana ko e fakamatala e tala mitaki. Ko e fakafifitakiaga haana kua fakakite kua lata foki e fakamatala ke eke mo gahua kua mua e aoga ki a tautolu.​​—Luka 4:16-21.

3. (a) Ko e heigoa e tala mitaki ne fakamatala e tautolu? (e) Ko e heigoa e tau hūhū kua lata ia tautolu ke tali?

³ Ne poaki a Iesu ke he tau tutaki haana ke eke mo tau tagata fakamatala. (Mata. 28:19, 20; Gahua 1:8) Ko e aposetolo ko Paulo ne tala age ki a Timoteo: “Kia eke e gahua he tagata fakamatala vagahau mitaki, kia fakakatoatoa ni hāu a feua.” (2 Timo. 4:5) Ko e heigoa e tala mitaki ne fakamatala e tautolu? Tala age e tautolu ke he tau tagata ko e ha tautolu a Matua he lagi, ko Iehova kua fakaalofa ki a tautolu. (Ioane 3:16; 1 Pete. 5:7) Ko e Kautu he Atua ko e fakamooliaga he fakaalofa haana ma e tau tagata. Ti ka tala age e tautolu ke he falu he eke a lautolu mo tau tagata he Kautu he Atua, omaoma ki a ia, ti taute e mena kua hako, to maeke a lautolu ke eke mo tau kapitiga haana. (Sala. 15:1, 2) To utakehe e Iehova e  tau matematekelea oti mo e momoko ne fakatupu he tau manamanatuaga kelea ha tautolu kua mole. Ko e tala mitaki lahi anei! (Isaia 65:17) Ha ko e tau tagata fakamatala, kua lata ia tautolu ke tali e tau hūhū ua aoga nei: Ko e ha e tau tagata kua lata ke logona e tala mitaki he vahā nei? Ti maeke fēfē a tautolu ke gahua fakalahi ko e tau tagata fakamatala?

4. Tau pikopiko fe kua talahau he tau tagata hagaao ke he Atua?

⁴ Manamanatu ke he tagata kua pikopiko ki a koe, he talahau kua tiaki he matua taane haau a koe mo e magafaoa. Pehē e tagata kua nakai fia iloa he matua taane haau a koe, fufū e ia e mena galo mai ia koe, ti kua vale a ia. Ti pehē mogoia e tagata kua mate e matua taane haau, ti nakai fai kakano ma haau ke lali ke kumi a ia. Falu kua talahau e tau mena pihia hagaao ke he Atua. Talahau e lautolu kua nakai maeke ke iloa e Atua, po ke vale a ia. Falu takitaki lotu ne fakaako to fakahala tukulagi he Atua e tau tagata kelea ke he afi fakakikiveka. Falu ne talahau kua fakatupu he Atua e tau afā po ke tau matematekelea fakaofo ke fakamamahi e tau tagata. Talahau e lautolu pete ne mamate e tau tagata mitaki mo e kelea he tau matematekelea fakaofo nei, kua fakaaoga ai he Atua ke fakahala e tau tagata.

5, 6. Lauia fēfē e tau tagata he fakaakoaga he tupu mai noa mo e tau fakaakoaga lotu fakavai?

⁵ Talahau e falu kua nakai fai Atua. Ko lautolu ne talitonu ke he tupu mai noa ne talahau kua nakai fai Tufuga ti ko e tau mena momoui oti ne nakai eke he taha. Falu ne talitonu kua tupu mai e tau tagata he tau manu. Ti ko lautolu ne talitonu e mena nei, kua nakai ofo ai ha ko e favale po ke lotokai he tau tagata he falu mogo. Kua talitonu a lautolu ko e aga pauaki ma e tau tagata maō ke vale ke he tau tagata lolelole. Ti nakai ofo he pehē falu to tumau e nakai fakafili tonu. Ko e mena ia, ko lautolu ne talitonu ke he tupu mai noa kua nakai fai amaamanakiaga mooli.

⁶ Ko e fakaakoaga he tupu mai noa mo e tau fakaakoaga lotu fakavai ko e vala he kakano ne matematekelea e tau tagata he tau aho fakamui nei. (Roma 1:28-31; 2 Timo. 3:1-5) Nakai ko e tau tala mitaki e tau fakaakoaga nei. Ka e tuga he talahau he aposetolo ko Paulo, kua fakatupu e lautolu e tau tagata ke “pouligia ha lautolu a tau loto manamanatu, kua mafoki kehe a lautolu mai he moui ha he Atua.” (Efeso 4:17-19) Kua taofi foki he fakaakoaga tupu mai noa mo e tau fakaakoaga fakalotu fakavai e tau tagata ke talia e tala mitaki mai he Atua.​​—Totou  Efeso 2:11-13.

7, 8. Ko e heigoa ni e puhala ke maeke e tau tagata ke fakaako e tala mitaki?

⁷ Kaeke ke moua he tau tagata e fakafetuiaga mo e Atua, kua lata mua ia lautolu ke iloa kua moui a Iehova ti ha ha i ai e tau kakano mitaki ke iloa a ia. Maeke a tautolu ke lagomatai a lautolu ke iloa e Atua he fakamalolō ki a lautolu ke fakaako ke he tau mena ne tufugatia e ia. Ka makai e tau tagata ke kitekite ke he tau tufugatia ne viko takai ia lautolu mo e manamanatu fakalahi ke he tau mena ne kitia e lautolu, kua fakaako e lautolu e iloilo mo e malolō he Atua. (Roma 1:19, 20) Maeke fēfē a tautolu ke lagomatai e tau tagata ke maama ko e tau mena oti ne tufugatia he Atua kua ofoofogia? Maeke ia tautolu ke fakaaoga e tau porosua ua Was Life Created? mo e The Origin of Life​​—Five Questions Worth Asking. Ka e fai hūhū ne nakai maeke he tagata ke tali he fakaako ni hagaao ke he tufugatia. Ma e fakatai, nakai maeke a ia ke iloa e kakano ne fakaatā he Atua e matematekelea, finagalo he Atua ma e lalolagi, po ke kakano ne leveki he Atua a tautolu takitokotaha.

⁸ Ko e puhala ni ke fakaako e tautolu e tala mitaki hagaao ke he Atua mo e haana finagalo ko e fakaako e Tohi Tapu. Ko e lilifu ma tautolu ke maeke ke lagomatai e falu ke fakaako  e tala mitaki! Kaeke ke manako a tautolu ke lagomatai e taha ke talitonu ke he Atua ti eke mo kapitiga Haana, kua lahi atu foki e mena ne lata ke fakaako e tautolu ki a ia. Lata a tautolu ke fakalagalaga a ia he lagomatai ai ke maama e kakano kua lata a ia ke talitonu. (2 Timo. 3:14) Ti lata ia tautolu ke fakaako ke fakalagalaga e tau tagata, tuga ne taute e Iesu. Ko e ha kua mitaki lahi a ia he fakalagalaga e tau tagata? Taha kakano ko e fakaaoga fakamitaki e ia e tau hūhū. Maeke fēfē a tautolu ke fifitaki a ia?

9. Ka manako a tautolu ke lagomatai e tau tagata ke talia e tala mitaki, ko e heigoa kua lata ia tautolu ke taute?

⁹ Kua lata he ha ke fakaaoga e tautolu e tau hūhū he gahua he fonua, tuga ne taute e Iesu? Manamanatu la ka tala atu e ekekafo haau to lahi mahaki e iihi haau. Liga talitonu a koe ki a ia. Ka e kua ka tala atu e ia e mena nei ka e nakai hūhū ki a koe hagaao ke he malolō tino haau? Liga to nakai talitonu a koe ki a ia. Lata foki he ekekafo iloilo ke hūhū mo e fanogonogo ke he tau tali ato maeke a ia ke lagomatai e tagata. Ti ka manako a tautolu ke lagomatai e tau tagata ke talitonu e tala mitaki he Kautu, lata ia tautolu ke fakaako ke hūhū e tau hūhū mitaki ke maeke ke maama e tautolu e lagomatai kua lata mo lautolu.

10, 11. Ka fifitaki e tautolu e puhala fakaako ha Iesu, ko e heigoa kua maeke ia tautolu ke taute?

¹⁰ Ne iloa e Iesu na fakaaoga he faiaoga e tau hūhū nakai ni ke iloa e tagata fakaako ka e lagomatai foki e tagata fakaako ke manamanatu mo e talahau e manatu haana. Ma e fakatai, he manako a Iesu ke fakaako e tau tutaki haana hagaao ke he mahani fakatokolalo, ne hūhū mua a ia ki a lautolu ke he hūhū ke maeke a lautolu ke manamanatu. (Mare. 9:33) Lagataha e hūhū a Iesu ki a Peteru, ne ua e tali ne amanaki ki ai, ti hūhū ki a Peteru ke fifili e tali hako. Lagomatai he mena nei a Peteru ke fakaako e fakatonuaga aoga. (Mata. 17:24-26) Taha magaaho foki, ne manako a Iesu ke iloa e tau mena he loto he tau tutaki haana, ti hūhū e ia e tau hūhū loga ne lagomatai a lautolu ke talahau e puhala ne logona hifo mooli a lautolu. (Totou Mataio 16:13-17.) Nakai ni tala age hokoia e Iesu e tau mena ke taute he tau tagata. He puhala ne hūhū e ia, ne omoomoi e ia e tau tagata ke talia e tala mitaki mo e taute e tau hikiaga ke he tau momoui ha lautolu.

¹¹ Ka fifitaki e tautolu e puhala ha Iesu he fakaaoga e tau hūhū, moua e tautolu e puhala mitaki lahi ke lagomatai e tau tagata takitaha ne feleveia e tautolu he gahua he fonua. Iloa foki e tautolu e puhala ke fakamaama ke he tau tagata ka nakai talitonu a lautolu ki a tautolu. Ti fakaako foki e tautolu e tau tagata ke aoga ai a lautolu. Mogonei to tutala a tautolu ke he tolu e fakataiaga he puhala ka fakaaoga fakamitaki e tautolu e tau hūhū.

12-14. Maeke fēfē a koe ke lagomatai e tama haau ke mauokafua ke fakamatala? Talahau e fakataiaga.

¹² Fakataiaga 1: Ko e heigoa haau ka taute ka matakutaku e tama fuata mui haau ke tutala ke he tau kapitiga aoga haana hagaao ke he tufugatia? Maeke fēfē a koe ke lagomatai a ia ke mauokafua he tutala ki a lautolu? He nakai tuhituhi po ke tala age ki a ia e mena ke talahau, maeke a koe ke hūhū e tau hūhū ka lagomatai a ia ke fakakite e tau logonaaga haana, tuga ne fakaako e Iesu a tautolu ke taute. Maeke fēfē a koe ke taute pihia?

 ¹³ Totou falu vala tala mo e tama haau he porosua The Origin of Life​​—Five Questions Worth Asking. He mole e kitekite ke he tau hūhū lima he porosua, tala age ke he tama haau ko e hūhū fe ne mua atu e fiafia haana ki ai. Fakamafana ki a ia ke manamanatu ke he falu kakano ne talitonu a ia ke he Tufuga mo e kakano kua manako a ia ke fekafekau ke he Atua. (Roma 12:2) Fakamaama ke he tama haau na maeke e tau manatu haana ke nakai tatai mo e haau.

¹⁴ Tala age ke he tama haau kua maeke a ia ke tutala ke he kapitiga aoga haana ke he puhala kua tutala a koe ke he tama haau. Maeke a ia ke tala age ke he kapitiga aoga haana falu vala tala hagaao ke he tufugatia ti hūhū ke he manatu haana. Ma e fakatai, maeke a ia ke hūhū ke he kapitiga aoga haana ke totou e puha he lau 21 he porosua. Ti maeke he tama haau ke hūhū, “Mooli kia na maeke he DNA ke moua e tau vala tala loga he fakatatai ke he ha komopiuta he lalolagi?” To liga talia he kapitiga aoga. Ti maeke he tama haau ke hūhū, “Ha kua mooli e mena ia, nakai kia fai kakano ke talitonu tuga ni he fai tagata ne talaga e komopiuta, fai tagata kua tufuga e DNA?” Ke lagomatai e tama haau ke mauokafua ka tutala ke he falu hagaao ke he tau taofiaga haana, maeke a koe ke fakamahani mo ia. Ka fakaako e koe e tama haau ke fakaaoga fakamitaki e tau hūhū, to lagomatai e koe a ia ke eke mo tagata fakamatala mitaki.

15. Maeke fēfē a tautolu ke fakaaoga e tau hūhū ke fakamaama ke he taha ne nakai talitonu ke he Atua?

¹⁵ Fakataiaga 2: He gahua fakamatala ha tautolu, liga feleveia a tautolu mo e tagata kua nakai iloa mooli ko e mena fai Atua po ke nakai talitonu ke he Atua. Maeke agaia a tautolu ke lali ke fakamaama ki a ia. Maeke a tautolu ke hūhū totonu ki a ia kua fiha e leva he logona pihia a ia po ke kakano fe kua fifili a ia ke nakai talitonu ke he Atua. Mole e fanogonogo a tautolu ke he mena ne talahau e ia, maeke a tautolu ke mailoga  kua liga manamanatu fakamitaki a ia ke he tau taofiaga haana. Maeke ia tautolu ke hūhū kaeke ke makai a ia ke totou e porosua kua foaki e fakamooliaga na tufugatia e moui. Ka makai a ia, maeke a tautolu ke age ki a ia e porosua Was Life Created? po ke porosua The Origin of Life​​—Five Questions Worth Asking. Ka fakailoilo mo e hūhū totonu e tautolu e tau hūhū, maeke ia tautolu ke hokotia e tala mitaki ke he loto he tagata.

16. Ko e ha kua lata ia tautolu ke mailoga kua nakai totou noa ni he tau tagata fakaako e tau tali mai he tohi po ke porosua?

¹⁶ Fakataiaga 3: Ka taute e tautolu e fakaako Tohi Tapu, ko e heigoa ka tupu kaeke ke fakaatā e tautolu e tagata fakaako ke fatiaki e tau tali ne tohi he pepa po ke porosua? To liga nakai holo ki mua a ia he kupu mooli. Ko e ha? Ko e tagata fakaako ne fatiaki e tau tali ka e nakai manamanatu ki ai ka tuga e akau ne nakai hokulo e tau vaka. Liga uka a ia ke tumau ke he kupu mooli ka totoko he tau tagata a ia. (Mata. 13:20, 21) Ke lagomatai e tagata fakaako ha tautolu, kua lata a tautolu ke hūhū ki a ia e puhala ne logona hifo hagaao ke he tau mena ne fakaako e ia. Lali ke moua kaeke kua talia e ia e mena hane fakaako mo e kakano ne logona hifo pihia a ia. Ti lagomatai a ia ke fakakakano ke he tau Tohiaga Tapu ke maeke he tau mena ne talitonu e ia ke fakavē ke he Tohi Tapu. (Hepe. 5:14) Ka fakaaoga fakamitaki e tautolu e tau hūhū, to liga malolō e tau tagata fakaako ha tautolu ke he kupu mooli ti maeke ke fakamooli tumau ka totoko he falu a lautolu po ke lali ke fakahehē a lautolu. (Kolo. 2:6-8) Ko e heigoa foki e tau mena ka taute e tautolu ke eke mo tau tagata fakamatala mitaki?

17, 18. Ka haia a koe he gutuhala mo e taha tagata fakailoa hane tutala, maeke fēfē a koe ke lagomatai a ia?

¹⁷ Ne fakafano takitokoua e Iesu e tau tutaki haana ke gahua fakamatala. (Mare. 6:7; Luka 10:1) Fakamui, ne tutala e aposetolo ko Paulo hagaao ki a “lautolu oti ne gahua fakalataha” kua gahua “fakamakamaka fakalataha” mo ia he fakamatala e tala mitaki. (Filipi 4:3) He 1953, ne kamata he fakatokatokaaga e fakaholoaga pauaki ka fakamahani he tau tagata fakailoa e falu he gahua he fonua.

¹⁸ Ka fano a koe ke he gutuhala mo e taha tagata fakailoa, ko e heigoa haau ka taute ke lagomatai a ia ka e tutala a ia ke he tagata he kaina? (Totou 1 Korinito 3:6-9.) Kumi e tau kupu tohi he Tohi Tapu ni haau. Fanogonogo he tutala e tagata fakailoa neke manako a ia ke he lagomatai haau ke fakamaama age ke he tagata he kaina. (Fakama. 4:12) Ka e fakaeneene ke nakai fakatauhele ka fitā e tagata fakailoa he fakamatala po ke ka tutala e tagata he kaina. Ka fakatauhele e koe e fakatutalaaga, maeke a koe ke fakalolelole e tagata fakailoa po ke fakagoagoa e tagata he kaina. Nakai hepe ke taha po ke ua e manatu, ka mole ai ti lata ia koe ke toka e tagata fakailoa ke matutaki e tala haana.

19. Ko e heigoa ha tautolu ka manatu, ti ko e ha?

¹⁹ Ka ō a koe mo e tagata fakailoa he taha fale ke he taha fale, maeke fēfē a mua ke felagomataiaki ke eke mo tau tagata fakamatala mitaki? Fakaaoga e magaaho ke tutala ke he puhala ke fakaholo ki mua e tau fakataitaiaga haau. Kia fakaeneene ke nakai talahau e tau manatu fakalolelole hagaao ke he tau tagata he fonua ha mutolu. Ti ua gūgū hagaao ke he tau matakainaga. (Fakatai 18:24) Lata ia tautolu ke manatu kua nakai fai ia tautolu ne mitaki katoatoa. Kua foaki totonu mai e Iehova ki a tautolu e koloa uho he gahua he fonua ke he tala mitaki mo e fakaako a tautolu ke fakamatala. (Totou 2 Korinito 4:1, 7.) Kia fakakite e tautolu oti e loto fakaaue ke he tala mitaki he taute e tau mena oti ke eke a tautolu mo tau tagata fakamatala mitaki.