1. Ifa usun fiséchún pwóppwóróusfengen a álisi ekkewe pwúpwúlú?

 IEI alon emén Chón Kraist mwán lón Canada: “Ua mochen nónnóm ren pwúlúwei we nge esap ren pwal emén. Ai nónnóm ren pwúlúwei we, usun a fen lapóló ai pwapwa lón ekkewe fansoun mi apwapwa me a mecheresiló ai upwe likiitú lón fansoun weires.” Emén mwán pwúpwúlú lón Australia a makkeei: “Lón úkúkún 11 ier ám pwúpwúlú, esap tiweló eú rán use fós ngeni pwúlúwei we.” A erá pwe ren fiséchún alen ar pwóppwóróusfengen a fen apéchékkúlaló ar ririin pwúpwúlú me álisiir ar repwe unusen lúkúlúkfengen. Emén fin Kraist lón Costa Rica a makkeei pwe fiséchún ar pwóppwóróusfengen me pwúlúwan we a álisatá pwapwaan ar ririin pwúpwúlú. A erá: “A álisikem ám aupwe arap ngeni Jiowa, túmúnúkem seni sóssót, etipeeúfengeniikem, me a apéchékkúlaló ám tong lefilem.”

2. Pwata a weires ngeni ekkóch pwúpwúlú an epwe sussuuk ewe alen pwóppwóróusfengen lefiler?

² Mi sussuuk ewe alen pwóppwóróusfengen lón ámi pwúpwúlú? Pwúngún pwe fán ekkóch epwe wor osukosuk lón ámi pwóróusfengen. Ámi me rúúemén ouse unuséch me a sókkofesen napanapemi. (Rom 3:23) Neman napanapen án inemi me sememi folenikemi ra sókkofesen, are ese lélléfengen eérenien fénúemi. Ina popun napanapen ámi pwóppwóróusfengen epwe sókkofesen. Ren ekkeei popun, ekkewe sou káé usun pwúpwúlú iter John M. Gottman me Nan Silver ra makkeei pwe mi lamot ekkewe pwúpwúlú repwe angang weires ika pwe ra mochen epwe fisiéch ar alen pwóppwóróusfengen me apéchékkúlaló ar ririin pwúpwúlú pwe epwe nómoffóchóló.

3. Met a fen álisi ekkewe pean pwúpwúlú ar repwe túttúmúnú péchékkúlen ar ririin pwúpwúlú?

³ A lamot angang weires ren an epwe sópwéch ewe  pwúpwúlú, nge epwe atoto pwapwa wachemwuk ngeni ekkewe pwúpwúlú. (SalAf. 9:9) Ekieki usun ewe pwúpwúlú mi tong án Isaak me Repeka. (Ken. 24:67) Ewe Paipel a apasa pwe ra túttúmúnú péchékkúlen ar tongfengen inaamwo ika ra fen pwúpwúlú fansoun langattam. Chómmóng pean pwúpwúlú ikenái ra pwal ina usun. Met a álisiir? Ra káé ar repwe uwawu enletin meefier me ekiekiir fán kirekiréch. Ra pwáraatá mirit, tong, súfél me tipetekison. Iei sipwe nengeni ifa usun ekkeei napanap repwe álisi ekkewe pwúpwúlú an epwe fisiéch ar pwóróusfengen.

4, 5. Ifa usun mirit a tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú ar repwe weweitifengeniir? Áweweei.

⁴ Än Salomon Fos 16:20, NW, a apasa: “Emén mi pwáraatá mirit wóón och mettóch epwe kúna minne mi múrinné.” Án Kot we Kapas a ngenikich mirit me tipachem, ekkewe napanap mi lamot ren pwapwaan ewe pwúpwúlú. (Álleani Än Salomon Fos 24:3.) Áwewe chék, Keneses 2:18, a áiti ngenikich pwe Kot a féri ewe fefin pwe epwe álisien ewe mwán. A wewe ngeni pwe napanapen ewe mwán me ewe fefin epwe sókkofesen pwe repwe tongeni unusen ataweeifengeni met ra osupwangan. Ina popun napanapen án ekkewe fefin repwe pwóróus a sókkóló seni án ekkewe mwán. Lap ngeni ekkewe fefin ra mochen fós usun meefier, pwóróusen aramas, me ririin lefilen aramas. Ewe sókkun pwóróusfengen mi fis fán tong me wenechar a álisi ekkewe fefin ar repwe meefi tong. Iwe nge, chómmóng mwán eli resap mochen fós usun meefier nge ra sani ar repwe fós usun angang, minen kunou, osukosuken manawer are met epwe pwákini ar osukosuk. Ekkewe mwán ra pwal mochen meefi asúfél seni aramas.

⁵ Emén fin Kraist seni Britain a erá: “Pwúlúwei we a mochen an epwe mwittir pwákini ekkewe osukosuk me mwen an epwe mwo akkomw rongorong ngeniei.” Neminna a erá pwe a mmen elichippúng ena mettóch pún ren enletin a chék mochen án pwúlúwan we epwe aúseling ngeni me achocho le weweiti meefian. Emén mwán pwúpwúlú a makkeei, “Lupwen ám me pwúlúwei we aua kerán pwúpwúlú, ua kan mwittir kútta met epwe pwákini an osukosuk.” Nge ló, ló, ló, átena a mirititi pwe pwúlúwan we a wesewesen mochen i epwe aúseling ngeni. (SalF. 18:13; Jas. 1:19) Emén mwán mi mirit a silei meefien pwúlúwan we me a ámmeef ngeni pwe a tongei. A pwal affata ngeni neminnewe pwe met a ekieki me meefi a lamot ngeni. (1 Pet. 3:7) Iwe, pwal ewe fin pwúpwúlú mi pwáraatá mirit epwe achocho le weweiti ekiekin pwúlúwan we. Lupwen iir me rúúemén ra féri met Kot a kútta seniir, ra tongeni pwapwa lón ar pwúpwúlú me angangfengen le féri kefil mi múrinné.

6, 7. (a) Ifa usun Än Salomon Afalafal 3:7 a tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú le pwáraatá mirit? (b) Ifa usun ewe fin pwúpwúlú a tongeni pwáraatá mirit lupwen a fós ngeni pwúlúwan we? Mi lamot ewe mwán pwúpwúlú epwe achocho le féri met?

⁶ Mi lamot ekkewe pwúpwúlú repwe pwal silei pwe “a wor fansoun fanafanala pwal fansoun kakapas.” (SalAf. 3:1, 7) Emén fin Kraist mi fen pwúpwúlú úkúkún 10 ier a makkeei pwe a fen káé ineet atun epwe fós ngeni pwúlúwan we usun ekkóch mettóch. Ika ewe mwán a kon osukosuk lón an angang are lón pwal ekkóch wisan, iwe, a witiwiti pwal eú fansoun an epwe fós ngeni. Iwe, ar alen pwóppwóróusfengen a échúló. Lupwen ewe fin pwúpwúlú a fós fán kirekiréch me lón ewe “fansoun fich,” ese mwáál pwúlúwan we epwe fókkun pwapwa le aúseling ngeni.​—Álleani Än Salomon Fos 25:11.

⁷ Emén Chón Kraist mwán ese chék aúseling ngeni met pwúlúwan we a apasa, nge a pwal achocho le uwawu pwisin meefian. Emén chón emmwen lón ewe mwichefel, mi fen pwúpwúlú 27 ier a erá: “Ren ai upwe uwawu meefiei ngeni pwúlúwei we seni alóllóólun letipei a lamot upwe fókkun achocho.” Pwal emén Chón Kraist mwán mi fen pwúpwúlú 24 ier a erá pwe ese kon lien sani an epwe fós usun osukosuk. A meefi pwe ika ese fós usur, iwe repwe chék pwisin móróló. Nge  a pwal apasa: “Iei ua fen mirititi pwe ai pwáraawu meefiei esap weween pwe ua apwangapwang. Lupwen a weires ai upwe uwawu meefiei, ua iótek pwe upwe tongeni eáni ekkewe kapas mi fich me apasawu lón ewe napanap mi pwúng. Mwirin ua ngaselap me poputá le fós.” A lamot ekkewe pwúpwúlú repwe filatá ewe fansoun mi fich ar repwe fósfengen, eli lón ewe atun ra féri ar lesenin rán are álleani ewe Paipel nge iir chék rúúemén.

8. Met epwe tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú ar repwe mochen amúrinnéló ar pwóppwóróusfengen?

⁸ A tongeni weires ngeni ekkewe pwúpwúlú ar repwe siwili napanapen ar pwóppwóróusfengen. Mi lamot iir me rúúemén repwe tingor án Kot we manaman mi fel, me repwe fókkun mochen amúrinnéló ar pwóppwóróusfengen. Ika ra tongei Jiowa, mochen apwapwaai i, me eáni ewe ekiek pwe ar ririin pwúpwúlú mi pin, iwe repwe mochen achocho le féri ena. Emén fin Kraist, mi fen pwúpwúlú 26 ier a makkeei: “Ám me pwúlúwei we aua eáni án Jiowa ekiek usun pwúpwúlú, ina popun esap mwo fán eú aua ekieki pwe aupwe imufesen. Ei mettóch a amwékútúkem le angang weires le pwákini ám kewe osukosuk ren ám fósfengen woor.” Eú pean pwúpwúlú mi tuppwél ngeni Kot lón ei mettóch epwe apwapwaai I me angei an we feiéch.​—Kölf. 127:1.

9, 10. Met ekkewe pwúpwúlú ra tongeni féri pwe repwe ámááraatá ewe tong lefiler?

⁹ Tong, ina ewe napanap mi lamot seni meinisin lón ewe pwúpwúlú. Ewe Paipel a apasa pwe tong a “ririfengenni o aunusochualo mettoch meinisin.” (Kol. 3:14, Testament Mi Fö) Tong enlet a mámmááritá lón ekkewe fansoun ekkewe rúúemén ra nónnómfengen me ra kúna pwapwa me osukosuk. A mwo nge péchékkúleló ar pacheéchfengen me ra pwapwaiti ar nónnómfengen. Ra apéchékkúlaló ar ririin pwúpwúlú, esap ren ar féri lefiler ekkewe mettóch mi watte, usun met sia kúna lón kachito are TV, nge ren ekkewe mettóch mi kisikis ra féri. Áwewe chék ren foropach, kapas fán kirekiréch, féffér mi pwáraatá tong, emelimel are eis seni enletin letip ika ifa usun. Ekkeei kúkkúnún mettóch ra fókkun tongeni álisatá péchékkúlen ewe ririin pwúpwúlú. Eú pean pwúpwúlú, iir mi pwapwa lón ar pwúpwúlú úkúkún 19 ier ra erá pwe ra kan kékké fengen are text fengen iteitan ren ar repwe silei ika met pwóróuseer.

¹⁰ Lupwen ekkewe mwán me fefin pwúpwúlú ra tongfengen, ra akkachocho ar repwe sissilefengeniir. (Fil. 2:4) Lapólóón ar sissilefengeniir, pwal ina péchékkúlen ar tongfengen inaamwo ika iir me rúúemén a wor ar apwangapwang. Eú  pwúpwúlú mi sópwéch a chék péppéchékúleló ar riri. Ina popun, ika en mi pwúpwúlú, pwisin eisinuk: ‘Ifa úkúkún ai silei pwúlúwei we? Ua weweiti meefian me an ekiek wóón mettóch? Ua kan ekieki usun napanapen pwúlúwei we, ekkewe ra efisi ai upwe sani i me lepoputáán?’

11. Pwata a lamot súfélfengen lón pwúpwúlú? Apwóróusa eú pwóróus lón Paipel.

¹¹ Pwal mwo ekkewe pwúpwúlú mi kon sópwéch, ar riri ese unuséch. Fán ekkóch repwe tipefesen. Esap fansoun meinisin Apraham me Sara ra tipeeúfengen. (Ken. 21:9-11) Nge minne ra tipefesen wóón ese apwangapwangaaló ar ririin pwúpwúlú. Pwata? Pún ra súfélfengen. Áwewe chék, fán fáiro Apraham a ereni Sara “kese mochen.” (Ken. 12:11, 13, NW) Me Sara a álleasochisi Apraham, me ren pwe Apraham i an “samol.” (Ken. 18:12) Nge lupwen ekkewe pwúpwúlú ra fósfengen lefiler fán arochongaw, a pwáraatá pwe rese súfélfengen. (SalF. 12:18) Iwe, ika ese wor súfél lefiler, ar ririin pwúpwúlú epwe tongeni mu.​—Álleani James 3:7-10, 17, 18.

12. Ren ekkewe mi kerán pwúpwúlú, pwata a lamot ar repwe angang weires pwe repwe fósfengen fán súfél?

¹² Mi lamot ngeni ekkewe mi kerán pwúpwúlú ar repwe angang weires pwe repwe fósfengen fán súfél me kirekiréch. Ena mettóch epwe ámecheresaaló ar repwe pwóppwóróusfengen seni enletin letiper. Emén mwán pwúpwúlú a apwóróusa pwe lón ekkewe ier ra kerán pwúpwúlú, i me pwúlúwan we rese weweitifengeni meefier, minne ra eérenaaló le féri me met a lamot ngeniir. Ei mettóch a elichippúngúr fán ekkóch. Nge ra sópwéch lón ar achocho le apéchékkúlaló ar ririéch ren ar tipemirit, me ra tipemecheres ren ar rese kon meefi choun ekkewe mettóch rese weweitifengeni. A erá pwe a mmen lamot ar repwe pwáraatá tipetekison, mosonottam me lúkúlúk wóón Jiowa. A ifa me múrinnéén ei kapasen fén ngenikich meinisin!

13. Pwata ewe napanap tipetekison a mmen lamot ngeni pwapwaan eú pwúpwúlú?

¹³ A lamot ekkewe pwúpwúlú repwe “tipetekisonfengen” ika repwe eáni ewe sókkun pwóróusfengen mi fis fán kirekiréch me kinamwe. (1 Pet. 3:8) Emén Chón Kraist mwán mi pwúpwúlú 11 ier, a erá pwe tipetekison a álisi ekkewe pwúpwúlú le pwákini ar osukosuk pokiten ina met a amwékútúúr le apasa “Omusaaló tipis.” Emén mwán mi ásimaw, mi pwapwa lón an pwúpwúlú  20 ier a erá: “Fán ekkóch án emén apasa ‘omusaaló ai tipis,’ a fen lamot seni an epwe apasa ‘ua tongeok.’” A áweweei ifa usun iótek a álisiir me pwúlúwan we ar repwe pwáraatá tipetekison. A erá: “Lupwen ám me pwúlúwei we aua iótek ngeni Jiowa, a áchema ngenikem ám apwangapwang me án Kot kirekiréch ngenikem inaamwo ika ause fich ngeni.” Ei mettóch a álisiir ar repwe eáni ekiek mi pwúng usun pwisin iir me ar osukosuk.

14. Ifa usun lamalam tekia a tongeni kkúú ewe ririin pwúpwúlú?

¹⁴ Iwe nge, lamalam tekia, a tongeni eppeti án ekkewe pwúpwúlú alen pwóppwóróusfengen me ar tufichin pwákini ar osukosuk. Emén mi lamalam tekia esor an pwora, ese tongeni erá, “Kese mochen omusaaló ai tipis.” A kan kúnetipingen ren minne a féri are etipisi pwúlúwan we, nge ese fen pwáraatá pwe pwisin tipisin. Lupwen emén mi lamalam tekia a song ren emén, iwe ese mochen kútta kinamwe. A arochongaw lón an fós, are fen aménúngaweló. (SalAf. 7:9) Ewer, lamalam tekia a tongeni atai ewe ririin pwúpwúlú. A éch ach sipwe chechchemeni pwe “Kot a ü ngeni ekewe chon lamalamtekia, nge a ümöümöch ngeni ekewe chon tipetekison.”​—Jas. 4:6.

15. Ifa usun Efisos 4:26, 27 a tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú le pwákini osukosuken lefiler?

¹⁵ Lupwen ekkewe pwúpwúlú ra tipefesen mi lamot repwe mwittir angang wóón ar osukosuk lap seni ar repwe lamalam tekia. Paulus a ereni ekkewe Chón Kraist: “Ousap amwöchü ämi song tori akkar epwe tuputiu. Ousap mwüt ngeni Tefil an epwe sotunikemi pwe oupwe tipis.” (Ef. 4:26, 27) Met epwe tongeni fis ika ekkewe pwúpwúlú rese álleasochisi ei kapasen fén? Emén fin Kraist a erá: “Use fókkun tongeni kinamwe le annut lón fitu pwin!” A fen éch ika ekkewe pwúpwúlú repwe mwittir pwákini ar osukosuk fán kinamwe. Pwúngún, eli a lamot ekkewe rúúemén repwe mwo amaséséló ar song me mwen ar repwe pwóróusfengen wóón ar osukosuk. Mi lamot repwe pwal iótek ngeni Jiowa pwe repwe tipetekison. Ena mettóch epwe álisiir ar resap chék ekieki en me pwisin meefian, nge repwe ekiekifichi ifa usun epwe pwák ar osukosuk.​—Álleani Kolose 3:12, 13.

16. Ifa usun tipetekison a álisi ekkewe pwúpwúlú le aúcheanifengeni napanaper kewe mi múrinné me ar kewe tufich?

¹⁶ Tipetekison a tongeni álisi ekkewe pwúpwúlú ar repwe aúcheanifengeni napanaper kewe mi múrinné me ar kewe tufich. Áwewe chék, pokiten sipeéchún ewe fin pwúpwúlú lón och mettóch, iwe a tongeni álisi an famili. Iwe ika ewe mwán a tipetekison epwe álisatá án neminna anganga an tufich fán iten ar famili, nge esap meefi pwe itá i epwe chék lipwákéch seni lón mettóch meinisin. Ren án átena féri ena a pwáraatá pwe a tongei me aúcheani pwúlúwan we. (SalF. 31:10, 28; Ef. 5:28, 29) Pwal och, ewe fin pwúpwúlú mi tipetekison esap esika pwisin an lipwákéch me eáni atakirikir lipwákingawen pwúlúwan we. Pokiten iir me rúúemén ra “eu chök inis,” án emén leir lamalam tekia lón ekkeei mettóch epwe efeiengawer me rúúemén.​—Mat. 19:4, 5.

17. Met epwe tongeni álisi ewe pwúpwúlú an epwe pwapwa me elingaaló Jiowa?

¹⁷ Ese mwáál oua áneánei pwe ámi pwúpwúlú epwe usun chék án Apraham me Sara, are án Isaak me Repeka. Oua mochen pwe ámi pwúpwúlú epwe pwapwa, nómoffóch me elingaaló Jiowa. Ina popun, eáni án Kot ekiek usun pwúpwúlú. Kútta álillis seni an we Kapas pwe oupwe mirit. Aúcheanifengeni ámi napanap mi múrinné pwe ewe tong lefilemi epwe péchékkúleló. (SalK. 8:6) Achocho le pwáraatá tipetekison. Oupwe pwáraatá súfél lefilemi. Ika oua féri ekkeei mettóch, ámi pwúpwúlú epwe atoto pwapwa ngenikemi me rúúemén me epwe pwal apwapwaai Sememi lón láng. (SalF. 27:11) Emén mwán Chón Kraist mi fen pwúpwúlú 27 ier a erá: “Use mwo nge ttana fán eú pwe pwúlúwei we ese nóm rei. Ám ririin pwúpwúlú a péppéchékúleló iteiten rán pokiten ám tong ngeni Jiowa me ám pwóróusfengen iteitan.” Péchékkúlen ámi ririin pwúpwúlú a pwal tongeni ina usun!