Mu Tiise Linyalo La mina Ka Ku Ambolisananga Hande
Mu Tiise Linyalo La mina Ka Ku Ambolisananga Hande
“Linzwi le li bulezwi ka nako ye swaneleha, li swana sina apule ya gauda ye mwa pizana ya silivera.”—LIPROV. 25:11.
MU KONA KU ALABA CWAÑI?
Ki kabakalañi ku ba ni kutwisiso ha ku kona ku tusa batu ba ba nyalani ku ambolisanga hande?
Ki kabakalañi muuna ni musali ba ba nyalani ha ba swanela ku kutekana?
Ku bonisa buikokobezo ku kona ku tusa cwañi batu ba ba nyalani?
1. Ku ambolisananga hande ku tusize cwañi batu ba ba nyalani?
MUZWALE ya pila kwa naha ya Canada naa bulezi kuli: “Ni tabelanga ku tanda nako ni musalaa ka ku fita mutu ufi kamba ufi.” Muzwale yo naa ekelize ku bulela kuli haa tandanga nako ni musalaa hae, u ikutwanga ku ba ni tabo hahulu mwa bupilo mi ku ba belanga bunolo ku itiisa ha ba talimana ni miinelo ye taata. Muuna yo muñwi ya nyezi ya pila kwa Australia naa ñozi kuli, “Mwa lilimo ze 11 ze se lu nyalani, ha ku na lizazi le li kile la fita lu sa ambolisani ni musalaa ka.” Muuna yo naa bulezi kuli ku ambolisananga hande ku ba tusize ku sepana ka ku tala ni ku tiisa linyalo la bona. Kaizeli ya pila kwa naha ya Costa Rica naa ñozi kuli ku ambolisananga hande ku tusize yena ni muunaa hae ku ba ni tabo mwa linyalo la bona. Kaizeli yo naa ize: “Ku ambolisananga hande ku lu sutelelize bukaufi ni Jehova, ku lu silelelize kwa miliko, ku lu swalisanisize ka ku ba batu ba ba nyalani, mi ku tahisize kuli lu latane hahulu.”
2. Ki kabakalañi ha ku kona ku ba taata kuli batu ba ba nyalani ba ambolisane hande?
2 Kana mwa ambolisananga hande ni bakumina? Niti kikuli fokuñwi ku ka banga taata kuli mu eze cwalo kakuli kaufelaa mina ha mu si ka petahala, mi butu bwa mina bwa shutana. (Maro. 3:23) Mwendi lizo za mina za shutana ni za bakumina kamba ha mu si ka utiwa ka nzila ye swana ni ye ne ba utilwe ka yona bakumina. Kabakaleo, miambolelo ya mina ya kona ku ba ye shutana. Bakeñisa litaba zeo, bo John M. Gottman ni bo Nan Silver, babatisisi ba za manyalo, ne ba bulezi kuli batu ba ba nyalani ba swanela ku sebeza ka taata luli haiba ba bata kuli ba ambolisanange hande ni kuli linyalo la bona li ine nako ye telele.
3. Ki lika mañi ze tusize batu ba ba nyalani kuli ba tiise manyalo a bona?
3 Kuli batu ba be ni linyalo le li nde, ba tokwa ku sebeza ka taata, mi ku sebeza ka taata ku ka tahisa kuli bo muuna ni musali ba be ni tabo luli. (Muek. 9:9) Lwa kona ku ituta se siñwi kwa linyalo la Isaka ni Rebeka. (Gen. 24:67) Bibele i bonisa kuli ne ba zwezipili ku latana ku si na taba kuli ne se ba nyalani ka nako ye telele. Ni kacenu, batu ba bañata ba ba nyalani ba zwezipili ku tiisa manyalo a bona. Ki lika mañi ze ba tusize ku eza cwalo? Ba itutile ku bulela maikuto a bona ka ku lukuluha kono ili ka musa. Ba bonisa tulemeno to tu cwale ka kutwisiso, lilato, likute, ni buikokobezo. Ha lu nyakisiseñi mo tulemeno to, tu kona ku tuseza batu ba ba nyalani ku ambolisananga hande.
MU BONISE KUTWISISO
4, 5. Ku ba ni kutwisiso ku kona ku tusa cwañi batu ba ba nyalani kuli ba utwanange mwa lika ze ba eza? Mu fe mitala.
4 Liñolo la Liproverbia 16:20 li bulela kuli: “U utwisise hande zoo lutiwa, mi u ta zwela pili; sepa Muñaa bupilo, mi u ta ba ni litohonolo.” (Bibele ye Kenile, Hatiso ya 1984.) Linzwi la Mulimu li lu tusa kuli lu be ni kutwisiso ni butali bo lu tokwa kuli lu be ni tabo mwa linyalo. (Mu bale Liproverbia 24:3.) Ka mutala, liñolo la Genese 2:18 li lu bulelela kuli Mulimu naa bupile musali kuli a be mulikani kamba mutusi wa muuna. Taba yeo i bonisa kuli muuna ni musali ba shutana, ha i bonisi kuli ba swana. Ki lona libaka basali ha ba ambolanga ka nzila ye shutana ni baana. Basali ba bañata ba tabelanga ku ambola mo ba ikutwela, ku ambola za batu ba bañwi, ni ku ambola za bulikani. Basali ba ikutwanga ku latiwa haiba mu ambola ni bona ka lilato ni ka ku lukuluha. Ka ku shutana ni basali, baana ba bañata ha ba tabelangi ku ambola mo ba ikutwela kono ba kona ku tabela ku ambola za lika ze ñwi ze ezahezi, miinelo ye taata, ni mo ba kona ku tatululela miinelo yeo. Mi baana hape ba tabela ku kutekiwa.
5 Kaizeli yo muñwi wa kwa Britain naa ize: “Bo muunaa ka ba batanga ku tatulula butata kapili-pili ku fita ku teeleza pili ku na ha ni nze ni bulela.” Kaizeli yo u talusa kuli muinelo wo wa kona ku mu zwafisa bakeñisa kuli yena u tokwanga feela kuli bo muunaa hae ba mu teeleze ha nze a bulela ni ku lika ku utwisisa mwa ikutwela. Muunaa kaizeli yo naa ñozi kuli: “Ha ne lu nyalani ni bakuluna, ne ni na ni mukwa wa ku batanga ku tatulula kapili-pili butata bo ne ba kopananga ni bona.” Kono muzwale yo naa lemuhile kuli za naa bata musalaa hae luli kikuli a mu teelezange ha bulela. (Liprov. 18:13; Jak. 1:19) Muuna ya nyezi ya na ni kutwisiso u bonisa kuli wa iyakatwa maikuto a musalaa hae mi u ka sebelisana ni yena ka nzila ye ka tahisa kuli musali a ikutwe ku latiwa. Muuna u swanela ku bonisa musalaa hae kuli wa iyakatwa maikuto a hae. (1 Pit. 3:7) Mi musali ya na ni kutwisiso ni yena u ka utwisisa mwa nahanela muunaa hae. Batu ba ba nyalani ha ba latelela litaelo za Mulimu, ba kona ku ba ni tabo mwa linyalo la bona mi ba kona ku swalisana ni ku eza likatulo ze nde.
6, 7. (a) Liñolo la Muekelesia 3:7 li kona ku tusa cwañi batu ba ba nyalani kuli ba be ni kutwisiso? (b) Musali ya nyezwi u kona ku bonisa cwañi kutwisiso ha ambola ni muunaa hae, mi muunaa hae u swanela ku bonisa buikatazo mañi?
6 Batu ba ba nyalani hape ba swanela ku hupula kuli ku na ni “nako ya ku kuza, ni nako ya ku bulela.” (Muek. 3:1, 7) Kaizeli ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze lishumi naa ñozi kuli wa ziba nako ya swanela ku bulelela bo muunaa hae litaba ze ñwi. Haiba kuli bo muunaa hae ba katezi bakeñisa musebezi kamba buikalabelo bo buñwi, kaizeli yo wa libelelanga nako ye swanela ya ku ambola ni bona. Bakeñisa ku ezanga cwalo, ba banga ni nako ye nde ya ku ambolisana. Musali ya nyezwi ha bulela ka musa ni ka “nako ye swaneleha,” muunaa hae wa kona ku tabela ku teeleza ku yena.—Mu bale Liproverbia 25:11.
7 Mukreste ya nyezi u teelezanga ku musalaa hae ha bulela, mi hape u mu talusezanga mwa ikutwela. Muuna-muhulu ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 27 u bulela kuli: “Ni sweli na lika ka taata kuli ni bulelelange musalaa ka mo ni ikutwela luli.” Muzwale ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 24 u bulela kuli ha tabelangi ku bulela za butata bwa kopana ni bona mwa bupilo. U ikutwa kuli ku sa bulela butata bwa kopana ni bona ku tahisa kuli butata bo bu fele. Muzwale yo u ekeza kuli: “Ni lemuhile kuli ku bulela mo ni ikutwela ha ku talusi kuli na fokola. Ha ni palelwanga ku talusa mo ni ikutwela, ni lapelanga ku Mulimu kuli a ni tuse ku ziba za ku bulela ni mo ni swanela ku bulelela. Mi kihona ni ka lula moya ni ku kalisa ku bulela.” Batu ba ba nyalani ba tokwa ku keta nako ye nde ye ba ka ambolisananga, mwendi ha ba li ba nosi ka nako ye ba nyakisisa liñolo la zazi kamba ka nako ye ba bala Bibele hamoho.
8. Ki nto mañi ye kona ku tusa batu ba ba nyalani kuli ba be ni takazo ya ku ambolisananga hande?
8 Batu ba ba nyalani ba kona ku fumana taata ku ambolisananga ka nzila ye nde. Bubeli bwa bona ba tokwa ku lapelanga ku Mulimu kuli a ba fe moya wa hae ni kuli ba be ni takazo ye tuna ya ku ambolisananga. Batu ba ba nyalani ba kona ku ba ni takazo ya ku ambolisananga haiba ba lata Jehova, ni ku bata ku mu tabisa, mane hamohocwalo ni ku nga linyalo ku ba le li kenile. Kaizeli ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 26 naa ñozi kuli: “Na ni bo muunaa ka lu nga linyalo ku ba nto ya butokwa hahulu sina mwa li ngela Jehova mi mane ha lu nahanangi za ku kauhana. Ku ba ni mubonelo o cwalo ku lu tusanga ku sebeza ka taata kuli lu tatulule miinelo ye taata ye lu kopana ni yona mi lu ezanga cwalo ka ku ambolisana.” Haiba batu ba ba nyalani ili ba ba sepahala ku Mulimu ba tatulula butata bwa bona ka ku ambolisana, ba ka tabisa Mulimu mi u ka ba fuyaula.—Samu 127:1.
MU LATANE HAHULU
9, 10. Batu ba ba nyalani ba kona ku ezañi kuli ba latane hahulu?
9 Lilato ki kona kalemeno ka butokwa hahulu ke ba swanela ku ba ni kona batu ba ba nyalani. Bibele i bulela kuli “lilato ki tamo ye tamahanya batu ka ku petahala.” (Makolo. 3:14) Batu ba ba nyalani ba kona ku latana hahulu nako ha inze i ya mi hape nto ye ñwi ye kona ku ba tusa ku latana ki ha ba itiisa hamoho ha ba nze ba kopana ni miinelo ye minde ni ye maswe. Ba ka utwana hahulu. Ba ka tiisa linyalo la bona, isiñi ka libaka la kuli ba ezezananga lika ze tuna, inge mo ba bonisezanga mwa mafilimu, kono ka ku ezezana lika ze ñata ze si ze tuna hahulu, ze cwale ka ku kumbata bakubona, ku bulelela bakubona nto ye ñwi ka musa, ku ezeza bakubona nto ye ñwi ye nde, ku menyeza bakubona, kamba ku buza bakubona mo ba tolezi. Lika ze nyinyani zeo li kona ku tusa hahulu batu ba ba nyalani. Bo muuna ni musali ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo ze 19 ba bulela kuli zazi ni zazi ba lumelananga mawaile ni tushango kuli ba zibe haiba bakubona ba iketile.
10 Haiba muuna ni musalaa hae ba latana, ba ka isa pilu ku yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona. (Mafil. 2:4) Ha ba nze ba isezana pilu ku yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona, ba ka latana hahulu ku si na taba ni bufokoli bwa bona. Batu ba ba na ni tabo mwa linyalo la bona ba tiisanga hahulu linyalo la bona nako ha inze i ya. Haiba kuli mu mwa linyalo mu ipuze kuli: ‘Kana bakuluna na ba ziba hande? Kana na utwisisa maikuto ni mubonelo wa bona fa lika? Kana na hupulanga tulemeno twa bakuluna to tu nde to ne tu tahisize kuli ni nyalane ni bona?’
MU KUTEKANE
11. Ki kabakalañi batu ba ba nyalani ha ba swanela ku kutekana? Mu fe mutala wa mwa Bibele.
11 Nihaikaba kuli batu ba na ni tabo ye tuna mwa linyalo, ha ku na manyalo a petahalile. Batu ba ba nyalani fokuñwi ba kona ku shelana. Abrahama ni Sara ne ba shelananga fokuñwi. (Gen. 21:9-11) Kono ku shelana ko, ne ku si ka fokolisa linyalo la bona. Libaka? Bakeñisa kuli ne ba kutekana. Ka mutala Abrahama naa bulelanga ka likute ku Sara. (Gen. 12:11, 13) Mi Sara naa utwanga Abrahama mi naa bizanga Abrahama kuli “muñaa” ka. (Gen. 18:12) Kono haiba batu ba ba nyalani ba hanyaukelana, ba ka bonisa kuli ha ba kutekani. (Liprov. 12:18) Mi haiba ba sa kutekani, linyalo la bona ha li na ku tiya.—Mu bale Jakobo 3:7-10, 17, 18.
12. Ki kabakalañi batu ba ba sa zo nyalana ha ba swanela ku sebeza ka taata kuli ba twaele ku ambolanga ka likute?
12 Batu ba sa nyalana feela, ba swanela ku sebeza ka taata kuli ba twaele ku ambolanga ka musa ni ka likute. Ku eza cwalo ku ka ba tusa ku ambolanga ka ku lukuluha ku yo muñwi ni yo muñwi wa ku bona. Muuna yo muñwi ya nyezi u talusa kuli mwa lilimo za pili za linyalo la bona, naa sa utwisisangi maikuto, mikwa, ni lika za naa tokwa musalaa hae, mi musalaa hae ni yena naa sa utwisisangi lika ze swana ka za muunaa hae. Muinelo wo fokuñwi ne u ba zwafisanga. Bakeñisa ku ba ni kutwisiso ni tabo, silikani sa bona ne si tiile. Muuna yo hape u bulela kuli lika ze ñwi ze nee ba tusize ki ku ba ni buikokobezo, pilu-telele, ni ku sepa Jehova. Kaufelaa luna lwa kona ku tusiwa haiba lu eza cwalo!
MU IKOKOBEZE HA BUNITI
13. Ki kabakalañi ku ikokobeza ha ku kona ku tusa batu ba ba nyalani kuli ba be ni tabo?
13 Batu ba ba nyalani ba kona ku ambolisana ka musa ni ka kozo haiba feela ba bonisa “buikokobezo.” (1 Pit. 3:8) Muzwale yo muñwi ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 11 u bulela kuli buikokobezo bu kona ku tusa batu ba ba nyalani ku tatulula butata bwa bona, bakeñisa kuli mañi ni mañi mwa linyalo u ka kupanga swalelo. Muuna-muhulu yo muñwi ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 20 u bulela kuli: “Fokuñwi, ku bulelela bakumina kuli ‘Mu ni swalele’ kwa kona ku tahisa kuli ba ikutwe hande, ku fita ha mu ka ba bulelela kuli ‘Na mi lata.’” Muzwale yo u talusa kuli yena ni musalaa hae ba tusiwa ki tapelo kuli ba bonise buikokobezo. Muzwale yo u li: “Na ni musalaa ka ha lu lapelanga hamoho ku Jehova, lwa hupulanga bufokoli bwa luna ni sishemo sa lu bonisize Mulimu.” Ku eza cwalo ku ba tusa ku ba ni mubonelo o swanela ka za bona beñi ni ka za butata bo ba kona ku kopana ni bona.
14. Ki lika mañi ze kona ku ezahala haiba batu ba ba nyalani ba bonisa buikuhumuso?
14 Buikuhumuso bona bu tahisa kuli batu ba ba nyalani ba palelwe ku ambolisananga kamba ku tatulula butata bwa mwa linyalo la bona. Mutu ya ikuhumusa ha tabeli kamba mane ha koni ku bulela kuli, “Mu ni swalele shangwe.” Mutu yo u ka ikemela ha ezize nto ye ñwi, kamba u ka nyaza yo muñwi mwa sibaka sa ku itumelela mafosisa a hae. Mutu ya ikuhumusa ha nyemiswa, ha na taba ni kuli a kutisane pilu ni mutu ya mu foselize. U kona ku bulela ka ku hanyauka kamba mane u ka kuza feela. (Muek. 7:9) Haiba batu ba ba nyalani ba bonisa buikuhumuso, linyalo la bona la kona ku sinyeha. Lu swanela ku hupulanga kuli “Mulimu u hanyeza ba ba ikankabeka, kono u fa sishemo sa hae ku ba ba ikokobeza.”—Jak. 4:6.
15. Liñolo la Maefese 4:26,27 li kona ku tusa cwañi batu ba ba nyalani ku tatulula butata mwa linyalo la bona?
15 Batu ba ba nyalani ha ba shelana, ba swanela ku bona teñi kuli ba tatulula kapili butata bwa bona ku fita ku bonisa moya wa buikuhumuso. Paulusi naa bulelezi Bakreste kuli: “Mu si ke mwa likelelwa ki lizazi mu nze mu halifile, mu si ke mwa fa Diabulosi kolo.” (Maef. 4:26, 27) Ku kona ku ezahalañi haiba batu ba ba nyalani ba sa lateleli kelezo yeo ye zwa mwa Linzwi la Mulimu? Kaizeli yo muñwi naa bulezi kuli: “Bakeñisa ku sa latelela kelezo yeo, ni ikutwa ku lembwala hahulu mwa linyalo la ka, mi ze zwile mwateñi kikuli ha ni bonangi buloko!” Ki ko kunde kuli batu ba ba nyalani ba tatululange butata bu sa zuha feela ili ka musa. Batu ba ba nyalani ba tokwa ku bona teñi kuli bunyemi bwa bona bwa kuyuka pili ba si ka ambola kale za butata bwa bona. Hape ba swanela ku lapela ku Jehova kuli a ba tuse ku ba ni buikokobezo. Ku eza cwalo ku ka tusa mañi ni mañi wa bona ku nahanisisa mwa kona ku tatululela butata bo ba talimana ni bona, ku fita ku iyakatwa feela za hae.—Mu bale Makolose 3:12, 13.
16. Ku bonisa buikokobezo ku kona ku tusa cwañi batu ba ba nyalani kuli ba itebuhe tulemeno to tunde ni buikoneli bo ba na ni bakubona?
16 Buikokobezo bwa kona ku tusa batu ba ba nyalani ku itebuha tulemeno to tunde ni buikoneli bwa na ni bona mutu ye ba nyalani ni yena. Ka mutala, musali wa kona ku ba ni buikoneli bo bu ipitezi ili bo bu kona ku mu tusa ku babalela hande lubasi. Muuna ya ikokobeza ha swaneli ku ikutwa kuli u swanela ku ba ni buikoneli bo bu fita bwa musalaa hae, kono u swanela ku susueza musalaa hae ku zwelapili ku peta za kona ku likana ni buikoneli bwa na ni. Mi muuna ha eza cwalo, u ka bonisa kuli wa lata musalaa hae mi wa itebuha yena. (Liprov. 31:10, 28; Maef. 5:28, 29) Mi musali ya ikokobeza ni yena ha na ku ikuhumusa kamba ku bulela maswe muunaa hae kuli a bonise inge kuli muunaa hae ha naa buikoneli bo bu swana ni bwa hae. Bakeñisa kuli bubeli bwa bona ki “nama i liñwi,” kaufelaa bona ba ka utwa butuku haiba yo muñwi ku bona a ikuhumusa.—Mat. 19:4, 5.
17. Ki lika mañi ze kona ku tusa batu ba ba nyalani kuli ba be ni tabo ni kuli linyalo la bona li kutekehise Mulimu?
17 Ku si na ku kakanya, ni mina mu bata kuli linyalo la mina li be sina mo ne li inezi la Abrahama ni Sara kamba la Isaka ni Rebeka. Mu bata kuli mwa linyalo la mina ku be ni tabo ni kuli mu kutekehise Jehova. Kamukwaocwalo, mu nge linyalo la mina sina mwa li ngela Mulimu. Mu bate kutwisiso mwa Linzwi la hae. Mu itebuhe tulemeno twa bakumina ilikuli mwa linyalo la mina ku be ni tabo. (Pina 8:6) Mu like ka taata ku bonisa buikokobezo. Mu kuteke bakumina. Haiba mu eza lika zeo kaufela, mwa linyalo la mina ku ka ba ni tabo mi mu ka tabisa Ndataa mina wa kwa lihalimu. (Liprov. 27:11) Muzwale yo muñwi ya saa bile mwa linyalo ka lilimo ze 27 u bulela kuli: “Ha ni zibi kuli ne ni ka pila cwañi kambe musalaa ka ha yo. Linyalo la luna li zwelapili ku tiya ka zazi ni zazi, kakuli lwa lata Jehova mi lwa ambolisananga kamita.” Ni mina linyalo la mina la kona ku tiya cwalo!
[Lipuzo za Tuto]
[Maswaniso a fa likepe 16]
Batu ba ba nyalani ha ba eza lika ze ñwi ze nyinyani, ba ka ba ni tabo ye tuna hahulu mwa linyalo la bona
[Siswaniso se si fa likepe 17]
Mu ambolisanange hande ni bakumina
