1. Maeke fēfē he matutakiaga mitaki ke lagomatai e tau fakamauaga?

 KO E matakainaga i Kanatā ne pehē, “Manako au ke fakaaoga fakalahi e magaaho haaku mo e hoana haaku ke he ha tagata foki.” Ne lafi he matakainaga nei ko e hoana haana kua taute e tau magaaho fiafia he moui ke mua atu e fiafia mo e fakamukamuka e tau magaaho uka ke maeke ke fakauka. Ko e taane i Ausetalia ne tohi, “He 11 e tau he nonofo tokoua a maua, nakai fai aho ne mole ka e nakai tutala au mo e hoana haaku.” Pehē a ia ko e matutakiaga mitaki ne lagomatai a laua ke falanaki katoatoa ki a laua ni mo e moua e fakamauaga mauokafua. Ko e matakainaga fifine i Koseta Rika ne tohi ko e matutakiaga mitaki ne lagomatai a ia mo e taane haana ke moua e fakamauaga fiafia. Pehē a ia, “Kua futiaki tata lahi a maua ki a Iehova, puipui a maua mai he tau kamatamata, fakalataha a maua ko e hoa, mo e fakatupu e fakaalofa ha maua.”

2. Ko e ha kua uka ma e tau hoa ke matutaki mitaki?

² Ha ha i ai nakai e matutakiaga mitaki he fakamauaga haau? Mooli, to fai lekua e matutakiaga he falu magaaho. Kua nakai mitaki katoatoa tokoua a mua, ti kehekehe e tau aga ha mua. (Roma 3:23) Liga hau a koe he aga fakamotu kehe po ke liga nakai tatai e puhala ne feaki hake a mua. Ti liga kehekehe e puhala matutaki ha mua. Ma e tau kakano nei, ko e tau tagata kumikumi ke he fakamauaga ko John M. Gottman mo Nan Silver ne tohi kua lata e tau hoa ke makai ke gahua fakalahi ka manako a laua ke matutaki mitaki mo e tumau e fakamauaga ha laua.

3. Ko e heigoa ne lagomatai e tau hoa ke fakatumau e malolō he fakamauaga ha laua?

³ Ko e fakamauaga malolō ko e gahua uka, ka e to taute e taane mo e hoana ke fiafia lahi. (Fakama. 9:9) Manamanatu ke he fakamauaga ofania ha Isaako mo Repeka. (Kene.  24:67) Ne fakakite he Tohi Tapu kua fakatumau e fakaalofa lahi ha laua ki a laua ni he mole foki e leva he mau a laua. Tokologa e hoa he vahā nei ne maeke foki ke fakatumau e malolō he fakamauaga ha laua. Ko e heigoa ne lagomatai a laua? Ne fakaako a laua ke tutala hagaao ke he tau manatu mo e tau logonaaga ha laua ke he puhala fakamooli ka e totonu. Ne fakakite e laua e tau mahani kua manamanatu, fakaalofa, fakalilifu, mo e fakatokolalo. To kitia e tautolu mogonei e puhala he tau mahani nei ka lagomatai e hoa ke matutaki fakamitaki.

4, 5. Maeke fēfē he manamanatu ke lagomatai e hoa mau ke femaamaaki? Talahau e tau fakataiaga.

⁴ Pehē e Tau Fakatai 16:20: “Ko ia kua manamanatu ke he kupu, to moua ai e ia e mena mitaki.” Kua foaki he Kupu he Atua ki a tautolu e manamanatu mo e pulotu kua lata ia tautolu ke moua e fakamauaga fiafia. (Totou Tau Fakatai 24:3.) Ma e fakatai, ia Kenese 2:18 kua talahau ki a tautolu kua tufuga he Atua e fifine ko e lagomatai ke he tagata taane. Kakano e mena nei ko e tagata taane mo e fifine kua kehe mai he taha ke maeke ke fakakatoa a laua. Ko e kakano haia ne kehe e puhala matutaki he tau fifine ke he tau tagata taane. Laulahi he tau fifine ne manako ke tutala hagaao ke he ha lautolu a tau logonaaga, tau tagata, mo e tau fakafetuiaga. Ko e matutakiaga fakaalofa mo e fakamooli kua lagomatai e tau fifine ke logona e fakaalofa. Ka e tokologa e tagata taane ne liga nakai manako ke tutala hagaao ke he tau logonaaga ha lautolu ka e liga manako ke tutala ke he tau matagahua, tau lekua, mo e tau tali. Ne manako foki e tau tagata taane ke logona e fakalilifu.

⁵ Ko e matakainaga fifine i Peritania ne pehē, “Manako e taane haaku ke fakamafola fakamafiti e tau lekua ka e nakai fia fanogonogo ki a au.” Ne fakamaama e ia kua fakahogohogo manava e mena nei ha kua manako mooli a ia ke he taane haana ke fanogonogo ki a ia mo e lali ke maama e tau logonaaga haana. Ne tohi he taane, “He magaaho fakamua ne mau au mo e hoana haaku, ko e aga haaku ke kumi mafiti e tali ke he ha lekua haana.” Ka e nakai leva ti iloa e ia kua manako mooli e hoana haana ke fanogonogo ki a ia. (Fakatai 18:13; Iako. 1:19) Ko e taane ne manamanatu ne iloa e tau logonaaga he hoana haana mo e taute a ia ke he puhala ke logona hifo kua fakaalofa ki a ia. Ne fakamaaliali e ia ke he hoana haana ko e tau manatu mo e tau logonaaga haana kua aoga ki a ia. (1 Pete. 3:7) Ko e hoana foki kua manamanatu ne lali ke maama e tau logonaaga he taane haana. Ka taute he taane mo e hoana e mena ne manako e Atua ki a laua, maeke a laua ke moua e fakamauaga fiafia mo e ke gahua tokoua ke taute e tau fifiliaga pulotu.

6, 7. (a) Maeke fēfē e Fakamatalaaga 3:7 ke lagomatai e hoa ke fakakite e manamanatuaga? (e) Maeke fēfē e hoana ke fakakite e manamanatu ka tutala a ia ke he taane haana? Ko e heigoa e laliaga kua lata ke taute he taane?

⁶ Kua lata e hoa ke iloa foki na fai “vaha ke fakanono ai, mo e vaha ke vagahau ai.” (Fakama. 3:1, 7) Ko e matakainaga fifine ne fai taane ke hogofulu e tau ne tohi kua fakaako a ia ke tutala he magaaho hako ke he taane haana hagaao ke he tau mena pauaki. Ka okaoka a ia ha ko e gahua po ke falu matagahua, fakatali a ia ke he mogo mitaki ke tutala ki a ia. Ti ko e fua, kua mitaki e matutakiaga ha laua. Ka vagahau e hoana he puhala totonu “mo e lata ai,” to liga fiafia e taane haana ke fanogonogo ki a ia.​​—Totou  Tau Fakatai 25:11.

⁷ Ko e taane Kerisiano ne nakai fanogonogo hokoia ke he tau mena kua talahau he hoana haana ka e lali foki ke tala age ke he hoana haana ke he tau logonaaga ni haana. Ko e motua ne mau ke 27 e tau ne pehē: “Eketaha au ke tala age ke he hoana haaku e tau mena he fatuakiloto haaku.” Ko e matakainaga taane ne mau ke 24 e tau ne talahau na ai fa loto a ia ke tutala hagaao ke he tau lekua. Logona hifo e ia ka nakai tutala hagaao ki ai,  to galo ai. Ka e lafi e ia: “Mailoga e au nakai ko e fakamailoga he lolelole ke fakakite e tau logonaaga haaku. Ka taufetului au ke talahau e manatu haaku, ne liogi au ma e tau kupu hako ke talahau mo e he puhala hako ke talahau ai. Ti fafagu fakalahi au mo e kamata ke tutala.” Kua aoga ma e hoa ke fifili e magaaho hako ke tutala, liga kaeke ko laua ni tokoua hane fakatutala e lauga he aho po ke totou tokoua e Tohi Tapu.

8. Ko e heigoa ka lagomatai e tau hoa ke manako ke fakaholo ki mua e matutakiaga ha laua?

⁸ Kua fa uka ke he hoa ke hiki e puhala kua matutaki a laua. Ko e taane mo e hoana kua lata ke liogi ma e agaaga he Atua mo e manako malolō ke fakaholo ki mua e matutakiaga ha laua. To moua e laua e manako ia ka fakaalofa a laua ki a Iehova, manako ke fakafiafia a ia, mo e onoono ke he fakamauaga ha laua ko e mena tapu. Ko e matakainaga fifine ne mau ke 26 e tau ne tohi: “Ne onoono fakahokulo e taane haaku mo au ke he onoonoaga ha Iehova ke he fakamauaga, ti nakai manatu a maua ke he tau vevehe. Taute he mena nei a maua ke gahua malolō ke fakamafola e tau lekua he fakatutala tokoua.” Ko e hoa ne fakamooli ke he Atua ke he puhala nei to fakafiafia a ia mo e moua e monuina haana.​​—Sala. 127:1.

9, 10. Ko e heigoa he hoa ka taute ke fakatupu e fakaalofa ha laua?

⁹ Ko e fakaalofa ko e mahani aoga lahi he fakamauaga. Pehē e Tohi Tapu ko e fakaalofa ko e “pipi haia ke fakamaopoopo ai.” (Kolo. 3:14) Ko e fakaalofa mooli kua tupu he fai magaaho he mole ti fehagai tokoua e taane mo e hoana ke he tau magaaho mitaki mo e tau magaaho kelea. Ne eke a laua mo tau kapitiga tata lahi mo e fiafia ke fakalataha tokoua. Ne fakamalolō e laua e fakamauaga, nakai he taute gahoa e falu mena lalahi ma e taha, tuga ne kitia e tautolu he tau kifaga po ke televisoni, ka ko e taute he tau mena ikiiki ma e taha. Ko e tau mena nei ko e peka atu, talahauaga totonu, gahua manamanatu, mamali mafanatia, po ke talahauaga mooli “fēfē e aho haau?” Ko e tau mena ikiiki nei kua aoga lahi ke he fakamauaga. Taha e hoa ne mau fiafia ke 19 e tau ne pehē kua telefoni po ke meli hila a laua he aho “ke kitia ko e mitaki nakai.”

¹⁰ Ka fefakaalofaaki e taane mo e hoana, kua lali a laua ke feiloaaki tumau. (Filipi 2:4) Ko e lahi e iloa e laua a laua, to tupu malolō e fakaalofa ha laua, pete he fai lolelole tokoua a laua. Ko e fakamauaga fiafia kua malolō fakahaga he fai magaaho. Ti ka fai taane po ke fai hoana a koe, hūhū hifo: ‘Iloa mitaki fēfē e  au e taane po ke hoana haaku? Maama nakai e au e tau logonaaga mo e tau manatu haana ke he tau matakupu? Fa mahani nakai au ke manamanatu ke he tau mahani kua futiaki fakamua au ke he taane po ke hoana haaku?’

11. Ko e ha e fakalilifu kua aoga he fakamauaga? Fakakite e fakafifitakiaga he Tohi Tapu.

¹¹ Ko e tau fakamauaga fiafia lahi mahaki ne nakai ko e tau fakamauaga mitaki katoatoa. Kua liga nakai fetaliaaki e hoa he falu mogo. Ko Aperahamo mo Sara ne nakai fetaliaaki tumau a laua. (Kene. 21:9-11) Ka e nakai fakalolelole he mena nei e fakamauaga ha laua. Ko e ha? Ne fefakalilifuaki a laua. Ma e fakatai, ne ui fakamolemole a Aperahamo ki a Sara. (Kene. 12:11, 13) Ti omaoma a Sara ki a Aperahamo mo e manatu ki a ia ko e “iki” haana. (Kene. 18:12) Ke he taha faahi, ko e hoa ne vagahau vale ki a laua ni kua fakakite kua nakai fefakalilifuaki. (Fakatai 12:18) Ka nakai fai fakalilifu, kua hagahaga kelea e fakamauaga ha laua.​​—Totou  Iakopo 3:7-10, 17, 18.

12. He mau foou e hoa, ko e ha kua lata ia laua ke gahua fakalahi he vagahau fakalilifu ki a laua?

¹² He mogo fakamua ato mau e hoa, kua lata ia laua ke gahua fakalahi ke vagahau totonu mo e fakalilifu ki a laua ni. To taute he mena nei ke mukamuka lahi ma laua ke matutaki fakamooli. Taha e taane ne fakamaama he tau fakamua he mau ha laua, ko ia mo e hoana haana ne nakai maama e tau logonaaga, tau aga, mo e tau manako ha laua. Fakahogohogo manava he mena nei a laua falu magaaho. Ka kua maeke a laua ke moua e fakafetuiaga mitaki he totonu mo e fuluola e tau mahani fakafekī. Pehē a ia kua aoga foki ke fakakite e mahani fakatokolalo, fakauka, mo e falanaki ki a Iehova. Ko e fakatonuaga mitaki anei ma tautolu oti!

13. Ko e ha e mahani fakatokolalo kua aoga lahi ma e fakamauaga fiafia?

¹³ Maeke he hoa ke matutaki ke he puhala totonu mo e mafola ka mahani fakatokolalo tokoua a laua. (1 Pete. 3:8) Taha e matakainaga taane ne fai hoana ke 11 e tau ne pehē kua lagomatai he mahani fakatokolalo e hoa ke fakamafola e tau lekua ha kua omoomoi a laua ke pehē “Fakamolemole atu au.” Ko e motua ne 20 e tau he mau fiafia ne pehē, “Falu mogo ko e talahauaga ‘Fakamolemole atu au’ kua mua atu e aoga ke he talahauaga ‘Fakaalofa  au ki a koe.’” Fakamaama e ia e puhala kua lagomatai a ia mo e hoana haana ke fakakite e mahani fakatokolalo. Pehē a ia, “Ka tutala tokoua au mo e hoana haaku ki a Iehova, fakamanatu ki a maua e nakai mitaki katoatoa ha maua mo e fakaalofa noa he Atua.” Lagomatai he mena nei a laua ke hako e onoonoaga ki a laua ni mo e lekua.

14. Ko e heigoa ka taute he fakaikaluga ke he fakamauaga?

¹⁴ Ko e fakaikaluga ke he taha faahi, kua uka lahi ke he taane mo e hoana ke matutaki mo e fakamafola e tau lekua. Ko e tagata fakaikaluga ne nakai manako po ke loto malolō ke talahau, “Fakamolemole atu au, fakamagalo mai la.” Taute e ia e tau piuaga ke he tau mena ne taute e ia, po ke tukupau e taha tagata ka e nakai talahau e hepe haana. Ka ita e tagata fakaikaluga ne nakai lali a ia ke taute mafola. Ne vagahau vale a ia po ke nakai fia loto ke tutala. (Fakama. 7:9) E, maeke he fakaikaluga ke moumou e fakamauaga. Mitaki ke manatu kua “totoko atu he Atua ke he tau fakatokoluga, ka e foaki e fakaalofa noa ke he tau fakatokolalo.”​​—Iako. 4:6.

15. Maeke fēfē he Efeso 4:26, 27 ke lagomatai e hoa ke fakatotoka e tau lekua he vahāloto ha laua?

¹⁵ Ka nakai fetaliaaki e taane mo e hoana, kua lata a laua ke gahua ke fakamafola fakamafiti e lekua ka e nakai fakaikaluga. Ne tala age a Paulo ke he tau Kerisiano: “Aua foki neke to e la ka e ita agaia a mutolu. Aua foki neke fakaatā e mutolu ha mena ma e tiapolo.” (Efeso 4:26, 27) Ko e heigoa ka tupu ka nakai muitua he hoa e fakatonuaga nei mai he Kupu he Atua? Taha e matakainaga fifine ne fakamaama: “Ko e fua kelea ko e mohe alafia au he falu pō!” Kua mitaki lahi ke lali ke fakamafola mafiti e lekua he puhala mafola. Mooli, ko e taane mo e hoana kua liga lata ke age ke he taha e magaaho ke fakatotoka hifo to tutala hagaao ke he mena ne tupu. Kua lata foki a laua ke liogi ki a Iehova ke lagomatai a laua ke mahani fakatokolalo. To lagomatai he mena nei a laua, ke nakai manamanatu ni ki a ia po ke tau logonaaga haana, ka e hagaaki ke fakamafola e lekua.​​—Totou  Kolose 3:12, 13.

16. Maeke fēfē e mahani fakatokolalo ke lagomatai e hoa ke tokiofa ha laua a tau mahani mitaki mo e tau lotomatala?

¹⁶ Maeke he fakatokolalo ke lagomatai e hoa ke ofania e tau mahani mitaki mo e tau lotomatala ha laua ni. Ma e fakatai, ko e hoana ne fai lotomatala pauaki kua fakaaoga ke aoga e magafaoa. Ko e taane fakatokolalo to nakai logona hifo kua mitaki atu a ia ke he hoana haana he tau mena oti ka e fakamafana ke he hoana ke matutaki ke fakaaoga e lotomatala haana. He taute pihia, kua fakakite he taane kua ofania mo e tokiofa e ia e hoana. (Fakatai 31:10, 28; Efeso 5:28, 29) Ko e hoana fakatokolalo foki to nakai hula hagaao ki a ia po ke vaiga e taane haana he nakai tatai e tau lotomatala. Ha ko laua tokoua ko e “tino taha,” kua fakakite e fakaikaluga he tau puhala nei kua fakahukia tokoua a laua.​​—Mata. 19:4, 5.

17. Ko e heigoa ka lagomatai e tau fakamauaga ke fiafia mo e ke fakaheke e Atua?

¹⁷ Manako mooli a koe ke moua e fakamauaga tuga ha Aperahamo mo Sara po ke ha Isaako mo Repeka. Manako a koe ke he fakamauaga haau ke fiafia, ke tumau, mo e ke fakaheke a Iehova. Ti onoono ke he fakamauaga tuga ne onoono e Atua ki ai. Kumi e manatu ke he Kupu haana. Tokiofa e tau mahani mitaki ha mua ke maeke ke tupu e fefakaalofaaki ha mua. (Lo. a Solo. 8:6) Gahua fakalahi ke fakakite e mahani fakatokolalo. Kia fefakalilifuaki. Ka taute e mua e tau mena nei, to tamai he fakamauaga ha mua e fiafia ki a mua mo e ke he Matua ha mua he lagi. (Fakatai 27:11) Taha e matakainaga taane ne fai hoana ke 27 e tau ne pehē: “Nakai kitia e au e moui haaku he nakai ha ha ai e hoana haaku. Kua matutaki e fakamauaga ha maua ke tupu malolō he tau aho takitaha. Kakano he mena nei ha ko e fakaalofa ha maua ma Iehova mo e matutakiaga tumau ni ha maua.” Ko e fakamauaga ha mua to malolō lahi foki tuga ha laua!