Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Dua Adwelielilɛ Kpalɛ Zo Miemia Wɔ Agyalɛ Nu

Dua Adwelielilɛ Kpalɛ Zo Miemia Wɔ Agyalɛ Nu

“Edwɛkɛ mɔɔ bɛkɛha ye wɔ ye adenle zo la le kɛ ezukoa nvutuke ampolo mɔɔ la dwɛtɛ fufule pɛlɛte nu la.”—MRƐ. 25:11.

1. Kɛzi adwelielilɛ kpalɛ ɛboa agyalɛma ɛ?

ADIEMA nrenya bie mɔɔ ɔwɔ Canada la hanle kɛ: “Mebahulo kɛ menyia mekɛ dɔɔnwo memaa me ye metɛla awie gyɛne biala. Saa me wɔ ɔ nwo ɛkɛ a, me anyelielɛ yɛ kpole na me ngyegyelɛ zo te.” Kunli bie mɔɔ ɔwɔ Australia la hanle kɛ: “Wɔ ɛvolɛ 11 mɔɔ yɛdɛnla kɛ agyalɛma la, kenle ko bɔbɔ ɛnle ɛkɛ mɔɔ me nee me ye anli adwelie a. Adwelielilɛ kpalɛ ɛboa yɛ ɛmaa anwodozo mɔɔ yɛlɛ yɛmaa yɛ nwo la ɛyɛ kpole na ɛhye ɛmaa yɛ agyalɛ ne anu emia.” Adiema raalɛ ko mɔɔ ɔwɔ Costa Rica la hanle kɛ: “Adwelielilɛ kpalɛ ɛmaa anyelielɛ ɛra yɛ agyalɛ ne anu; yemaa yɛhwe yɛbikye Gyihova, yebɔ ye nwo bane yevi sɔnea nwo, yemaa yɛyɛ ko kɛ agyalɛma, na yemaa yɛ ɛlɔlɛ ɛyɛ kpole.”

2. Duzu a kola maa adwelielilɛ kpalɛ yɛ se a?

2 Ɛ nee wɔ bokavolɛ kola di adwelie kpalɛ anzɛɛ bɛngola ɔ? Ndelebɛbo wɔ nu kɛ ɔdwu mekɛ ne bie a ye ɛyɛlɛ yɛ se, ɔluakɛ agyalɛ ka menli nwiɔ mɔɔ bɛnli munli, yɛɛ bɛ subane, ɛleka mɔɔ bɛvi, abusua mɔɔ bɛvi nu nee ndetelɛ mɔɔ bɛnyianle ɛnle ko la bɔ nu. (Wulo. 3:23) Yeanga ye zɔ, ɔbahola yeara ye kɛ asolo kɛzi bɛ nuhua ko biala di adwelie la. Ɔlua ɛhye ati, John M. Gottman nee Nan Silver mɔɔ bɛyɛ neɛnleanu wɔ agyalɛ nu la hɛlɛle kɛ: “Ɔhyia akɛnrasesebɛ, mɔdenlebɔlɛ, nee gyima ɛsesebɛ na agyalɛ ahola agyinla.”

3. Duzu a ɛboa agyalɛma yemaa bɛmia bɛ agyalɛ ne anu kpalɛ a?

3 Gyima ɛsesebɛ a kola maa agyalɛ gyinla a. Noko eza ɔfa anyelielɛ kpole ɔba. Agyalɛma mɔɔ bɛkulo bɛ nwo la anye bɛahola alie kpalɛ. (Nolo. 9:9) Maa yɛzuzu Ayezeke nee Relɛbɛka agyalɛ ne mɔɔ ɛnee ɛlɔlɛ  wɔ nu la anwo. (Mɔl. 24:67) Baebolo ne ka kɛ ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa bɛ nwo la yɛle kpole wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee bɛva ɛvolɛ tendenle bɔbɔ bɛdɛnla la. Ɛhye le nɔhalɛ wɔ agyalɛma mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ɛnɛ la dɔɔnwo afoa nu. Duzu a boa bɛ a? Bɛzukoa kɛ bɛbala nɔhalɛlilɛ, atiakunlukɛnlɛma, nwunu, ɛlɔlɛ, ɛbulɛ, nee mɛlɛbɛnwoaze ali wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛda bɛ nzuzulɛ nee bɛ nganeɛdelɛ ali wɔ adwelielilɛ nu la. Kɛmɔ yɛbanwu ye la, saa subane ngɛnlɛma ɛhye mɔ wɔ agyalɛ nu a, ɔmaa bɛkola bɛdi adwelie kpalɛ dahuu.

BƐLA NWUNU ALI

4, 5. Kɛzi nwunu boa maa agyalɛma nyia ndelebɛbo kpalɛ maa bɛ nwo ɛ? Maa neazo.

4 Mrɛlɛbulɛ 16:20 ka kɛ, ‘sonla mɔɔ da nwunu ali la bakpazi.’ Edwɛkɛ ɛhye le nɔhalɛ wɔ agyalɛ nee abusua nu. (Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 24:3.) Nwunu nee nrɛlɛbɛ mɔɔ tɛla biala la vi Nyamenle Edwɛkɛ ne anu. Mɔlebɛbo 2:18 ka kɛ Nyamenle bɔle raalɛ kɛ nrenya ɛsaso boavolɛ. Ɛhye kile kɛ ɔnva nwo kɛ bɛle ngakyile la, bɛkola bɛbɔ nu bɛyɛ debie bɛboa bɛ nwo. Yemɔti asolo kɛzi mrenya nee mraalɛ di bɛ adwelie la. Mraalɛ ta ka bɛ nganeɛdelɛ, menli nee agɔnwolɛvalɛ nwo edwɛkɛ. Bɛ nye die adwelie mɔɔ bɛfi ɛlɔlɛ nee nɔhalɛlilɛ nu bɛdi la anwo ɔluakɛ ɔmaa bɛte nganeɛ kɛ bɛkulo bɛ. Noko akee, mrenya dɔɔnwo kulo kɛ bɛkɛha bɛ gyima, ngyegyelɛ, nee kɛzi bɛbali ngyegyelɛ nwo gyima la anwo edwɛkɛ tɛla kɛ bɛkɛha bɛ nganeɛdelɛ nwo edwɛkɛ. Eza mrenya kulo kɛ bɛbu bɛ.

5 Adiema raalɛ bie mɔɔ ɔwɔ Britain la hanle kɛ: “Me hu anwo pele ye kɛ ɔbali ngyegyelɛ nwo gyima tɛla kɛ ɔbadie me edwɛkɛ.” Ɔhilele nu kɛ ɛhye kola maa ɔdi nyane kpalɛ ɔluakɛ mɔɔ ɔkpondɛ ala a le kɛ ɔ hu badie ye edwɛkɛ na yeade ye nganeɛdelɛ bo. Kunli bie noko hɛlɛle kɛ: “Mɔɔ yɛgyale ɛkɛ ne ala la, ɛnee mekulo kɛ menyia ngyegyelɛ biala mɔɔ me ye bayia la sɔbelɛ ndɛndɛ. Noko nzinlii, menwunle kɛ mɔɔ ɔkpondɛ la a le kɛ mebadie ye edwɛkɛ.” (Mrɛ. 18:13; Gye. 1:19) Kunli mɔɔ ɔlɛ nwunu la te ɔ ye nganeɛdelɛ bo na ɔdi nwolɛ gyima kpalɛ wɔ adenle kpalɛ zo. Eza ɔmaa ɔte ɔ bo kɛ ɔ ye nzuzulɛ nee ye nganeɛdelɛ nwo hyia ye kpalɛ. (1 Pita 3:7) Ɛhye maa raalɛ ne noko bɔ mɔdenle kɛ ɔbade ɔ hu edwɛkɛ bo. Saa kunli nee yelɛ di bɛ ɛzonlelilɛ nwo gyima kɛmɔ Ngɛlɛlera ne ka la a, ɔmaa bɛnyia anyelielɛ na bɛ agyalɛ ne yɛ kɛnlɛma. Eza ɔmaa bɛyɛ ko wɔ bɛ kpɔkɛzilɛ nu.

6, 7. (a) Adenle boni azo a ngyinlazo mɔɔ ɔwɔ Nolobɔvo ne 3:7 kola boa agyalɛma maa bɛda nwunu ali ɛ? (b) Duzu a yelɛ yɛ kile kɛ ɔlɛ nwunu a, na mɔdenle boni a ɔwɔ kɛ kunli bɔ a?

6 Eza agyalɛma mɔɔ da nwunu ali la ze kɛ “mekɛ mɔɔ bɛyɛ koonwu, yɛɛ mekɛ mɔɔ bɛtendɛ” la wɔ ɛkɛ. (Nolo. 3:1, 7) Adiema raalɛ ko mɔɔ yeva ɛvolɛ bulu yegya la hanle kɛ: “Akee menwu kɛ tɛ mekɛ ne amuala a ɔfɛta kɛ meka ninyɛne bie mɔ anwo edwɛkɛ a, saa me hu adwenle wɔ gyima zo a, memaa mekɛ ekyi gua nu kolaa na meaha ninyɛne bie mɔ anwo edwɛkɛ. Ɛhye maa yɛkola yɛdi adwelie kpalɛ.” Yelɛ mɔɔ lɛ nwunu la tendɛ “wɔ ye adenle zo,” ɔze mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔtendɛ la.—Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 25:11.

Ninyɛne ngyikyi kola maa nzenzaleɛ mgbole ba agyalɛ nu

7 Mɔɔ Keleseɛnenli kunli ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔbadie ɔ ye edwɛkɛ la, eza ɔhyia kɛ ɔda ye nganeɛdelɛ ali. Asafo nu kpanyinli bie mɔɔ yegya ɛvolɛ 27 la hanle kɛ: “Membɔle mɔdenle menzukoale kɛ mebaha me ahonle nu edwɛkɛ meahile me ye.” Adiema nrenya bie mɔɔ ɔdaye noko yegya ɛvolɛ 24 la hanle kɛ: “Mekola mefa ninyɛne mesie me nu na medwenle kɛ, ‘Saa meanga nwolɛ edwɛkɛ a, ɔbavi ɛkɛ.’ Noko kɛkala menwu kɛ saa meda me nganeɛdelɛ ali a ɔngile bɛtɛɛyɛlɛ. Saa ɔyɛ me se kɛ mebala me nganeɛdelɛ ali a,  meyɛ edwɛkɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ meka nee adenle kpalɛ mɔɔ mebava zo meaha ye la anwo asɔne. Akee megu ɛnwomenle kpole ko na mebɔ ɔ bo metendɛ.” Nwolɛ hyia kpalɛ kɛ agyalɛma banwu mekɛ kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛdi adwelie la, bie a mekɛ mɔɔ bɛlɛsuzu alehyenlɛ ne anu tɛkese ne anwo anzɛɛ bɛlɛkenga Baebolo ne la.

8. Saa agyalɛ bagyinla a, duzu bieko a ɔwɔ kɛ Keleseɛne agyalɛma yɛ a?

8 Asɔneyɛlɛ nee ɛhulolɛ mɔɔ agyalɛma bɛanyia kɛ bɛbali adwelie la le debie mɔɔ nwolɛ hyia kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɔnla aze kɛ yɛbahakyi subane dɛba bie mɔɔ yɛlɛ la. Noko saa agyalɛma kulo Gyihova, bɛsɛlɛ ye sunsum ne, na bɛbu agyalɛ kɛ ɔle nwuanzanwuanza a, bɛbahola bɛayɛ nzenzaleɛ. Yelɛ bie mɔɔ yeva ɛvolɛ 26 yegya la hɛlɛle kɛ: “Me nee me hu yɛfa Gyihova adwenle mɔɔ ɔlɛ ye wɔ agyalɛ nwo la anyebolo zo, yemɔti agyalɛ nu ɛtetelɛ bɔbɔ ɛmba yɛ adwenle nu. Ɛhye maa yɛbɔ mɔdenle biala kɛ yɛbaziezie ngyegyelɛ mɔɔ kɛra yɛ avinli la.” Agyalɛma mɔɔ di nɔhalɛ maa Nyamenle wɔ adenle ɛhye azo la maa ɔ nye die na ɔyila bɛ.—Edw. 127:1.

BƐMAA BƐ ƐLƆLƐ ƐYƐ KPOLE

9, 10. Duzu a agyalɛma bahola ayɛ na bɛ ɛlɔlɛ ayɛ kpole a?

9 Ɛlɔlɛ le subane mɔɔ hyia kpalɛ wɔ agyalɛ nu, ɔkola ɔmaa ‘koyɛlɛ di munli.’ (Kɔl. 3:14) Saa agyalɛma tɛnla kyɛ wɔ mekɛ kpalɛ nee ɛtane nu a, ɔmaa bɛnyia ɛlɔlɛ kpole bɛmaa bɛ nwo. Bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu yɛ se na bɛ nye die bɛ nwo kpalɛ. Tɛ ninyɛne mgbole mɔɔ bɛkile ye wɔ sini nu la a maa agyalɛ sɔ a. Emomu, agyalɛ zɛhae mɔ si pi, ɔlua ninyɛne ngyikyi le kɛ atuu ɛyɛlɛ, edwɛkɛ kpalɛ, nyɛleɛ kɛnlɛma, ɛzelekɛ monvoo, anzɛɛ “kɛ alehyenlɛ ne hɔle ye ɛ?” mɔɔ bɛbiza ye nɔhalɛ nu la azo. Ninyɛne ngyikyi ɛhye mɔ kola maa nzenzaleɛ mgbole ba agyalɛ nu. Agyalɛma bie mɔɔ bɛva anyelielɛ bɛdɛnla ɛvolɛ 19 la ka kɛ, bɛfɛlɛ bɛ nwo alehyenlɛ ne anu “bɛnea kɛzi ninyɛne ɛlɛkɔ ye la.”

10 Ɛlɔlɛ eza boa agyalɛma maa bɛkɔ zo bɛsukoa bɛnwu kɛzi bɛ nuhua ko biala de la. (Fel. 2:4) Ɛhye maa bɛ ɛlɔlɛ ne anu yɛ se ɔnva nwo kɛ bɛnli munli la. Mekɛ ne ɛlɛkɔ la, ɛnee agyalɛ mɔɔ anyelielɛ wɔ nu la anu ɛlɛye se kpalɛ. Saa wɔgya a biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo meze me bokavolɛ ne kpalɛ? Asoo meze ye adwenle nee  kɛzi ɔte nganeɛ wɔ ninyɛne nwo la? Asoo meta medwenledwenle subane mɔɔ manle menyianle ɛlɔlɛ memanle me bokavolɛ ne la anwo kpalɛ?’

BƐNYIA ƐBULƐ BƐMAA BƐ NWO

11. Duzu ati a ɛbulɛ nwo hyia na agyalɛ agyinla ɛ? Yɛ ndonwo.

11 Agyalɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ di munli a, yɛɛ tɛ mekɛ ne amuala a agyalɛma mɔɔ kulo bɛ nwo kpalɛ bɔbɔ la anloa sɛ bɛ nwo a. Ebileham nee Sɛla adwenle annyia wɔ ninyɛne kɔsɔɔti anwo. (Mɔl. 21:9-11) Noko akee, ɛhye anva manzonle ando bɛ avinli. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɛnee bɛda enililɛ nee ɛbulɛ ali bɛkile bɛ nwo. Kɛ neazo la, Ebileham hanle “mesɛlɛ wɔ” hilele Sɛla. (Mɔl. 12:11, 13, NW) Ɔdaye noko ɔdiele Ebileham na ɔvɛlɛle ye ‘me menle.’ (Mɔl. 18:12) Saa agyalɛma ɛnlɛ ɛbulɛ ɛmmaa bɛ nwo a, ɔda ali wɔ kɛzi bɛtendɛ bɛkile bɛ nwo la anu. (Mrɛ. 12:18) Ɛhye kola sɛkye bɛ agyalɛ ne, saa bɛanli nwolɛ gyima a.—Bɛgenga Gyemise 3:7-10, 17, 18.

12. Duzu ati a ɔwɔ kɛ menli mɔɔ ɛgya fofolɛ la bɔ mɔdenle fa ɛbulɛ tendɛ kile bɛ nwo ɛ?

12 Ɔwɔ kɛ menli mɔɔ ɛgya fofolɛ la bɔ mɔdenle fa ɛbulɛ nee ɛdendɛlɛ kɛnlɛma di gyima amaa yeanyɛ se kɛ bɛbavi ahonle nu bɛali adwelie kpalɛ dahuu. Kunli bie hanle kɛ mekɛ mɔɔ ɔgyale ɛkɛ ne ala la, ɛnee ɔ nee ɔ ye bɛnde bɛ nganeɛdelɛ, bɛ subane, nee bɛ ngyianlɛ bo. Yemɔti ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a ninyɛne ɛngɔ ye boɛ. Noko akee, ɔluakɛ bɛlale ndelebɛbo ali na bɛ kunlu yelɛyelale bɛ manle bɛ nwo la ati, bɛdɛnlanle kɛnlɛma. Ɔdoale zo kɛ mɛlɛbɛnwoaze, abotane, nee Gyihova anu anwodozo nwo hyia kpalɛ. Nea kɛzi ɛhye le folɛdulɛ kpalɛ maa yɛ kɔsɔɔti a!

BƐLA MƐLƐBƐNWOAZE ALI

13. Duzu ati a mɛlɛbɛnwoaze nwo hyia na anyelielɛ ara agyalɛ nu ɛ?

13 Agyalɛ nu adwelielilɛ kpalɛ le kɛ azule mɔɔ se bɛtɛɛ wɔ tola nu la. Saa “bɛbɛlɛ bɛ nwo aze” a, ɔbamaa azule ne aze dahuu. (1 Pita 3:8) Adiema nrenya bie mɔɔ yegya ɛvolɛ 11 la ka kɛ: “Mɛlɛbɛnwoaze boa agyalɛma maa bɛkola bɛsiezie bɛ avinli edwɛkɛ ɔluakɛ ɔmaa bɛka kɛ ‘Meanyɛ ye boɛ.’” Kpanyinli ko mɔɔ yegya ɛvolɛ 20 na ɔ nye die la ka kɛ: “Ɔdwu mekɛ ne bie a ‘Meanyɛ ye boɛ’  ɛhanlɛ nwo hyia tɛla ‘Mekulo wɔ.’” Ɔtoa zo kɛ: “Debie mɔɔ boa kpalɛ maa bɛda mɛlɛbɛnwoaze ali la a le asɔneyɛlɛ. Saa me nee me ye bɔ nu yɛ asɔne a, ɔmaa yɛkakye kɛ yɛnli munli na Gyihova Nyamenle da ye ɛlolɛ kpole ne ali kile yɛ. Ɛhye boa maa menyia adwenle kpalɛ na medi ninyɛne nwo gyima wɔ adenle kpalɛ zo.”

Bɛhɔ zo bɛli adwelie kpalɛ wɔ bɛ agyalɛ nu

14. Duzu a anwomemaazo fa ba agyalɛ nu a?

14 Noko, anwomemaazo maa ɔyɛ se kɛ agyalɛma bali adwelie na baziezie bɛ avinli edwɛkɛ. Anwomemaazo sonla ɛnlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbakpa kyɛlɛ na yeaha kɛ “meanyɛ ye boɛ, mesɛlɛ wɔ gyakyi maa ɔha.” Saa ɔfo a, kɛ anrɛɛ ɔbalie ye nvonleɛ yeado nu la, ɔfa edwɛkɛ ɔyeye ɔ nloa, anzɛɛ ɔfa ye nvonleɛ ne anwo ɛzonle ɔsoa awie mɔ. Yɛɛ saa ɔfa ɛya a, ɔtudu safule anzɛɛ ɔndɛne awie zo. (Nolo. 7:9) Nɔhalɛ, anwomemaazo kola sɛkye agyalɛ. Yemɔti ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ “Nyamenle bɛlɛ mɔɔ le mgbanyizonle la aze, na ɔmaa mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze la zo.”—Gye. 4:6.

15. Kilehile kɛzi folɛdulɛ mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛsema 4:26, 27 kola boa agyalɛma maa bɛsiezie bɛ avinli la anu.

15 Saa agyalɛma adwenle ɛnnyia wɔ debie nwo a, ɔwɔ kɛ bɛbɔ mɔdenle bɛsiezie tɛla kɛ bɛbayɛ anwomemaazo. Pɔɔlo dule Keleseɛnema folɛ kɛ: “Bɛmmamaa sɛnzɛne ne tɔ bɛ ɛya zo. Bɛmmamaa Abɔnsam adenle.” (Ɛfɛ. 4:26, 27) Saa yɛanva folɛdulɛ ɛhye mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la yɛanli gyima a, yɛ nwo ɛnrɛdɔ yɛ. Adiema raalɛ ko hanle kɛ: “Saa ɔdwu mekɛ ne bie na me nee me hu yɛanva folɛdulɛ mɔɔ ɔwɔ Ɛfɛsɛsema 4:26, 27 la yɛanli gyima a, ɔmmaa mengola da!” Nea kɛzi ɔle kpalɛ kɛ yɛbava anzondwolɛ adenle zo yɛaziezie edwɛkɛ ɛkɛ ne ala ɛ! Ɔle kpalɛ kɛ agyalɛma bamaa bɛ nwo mekɛ bɛamaa ninyɛne aha aze kolaa na bɛayɛ ɛhye. Eza ɔwɔ kɛ bɛsɛlɛ Gyihova kɛ ɔmaa bɛbɛlɛ bɛ nwo aze. Ɛhye bamaa bɛ nuhua ko biala ava ye adwenle azie kɛzi bɛbaziezie bɛ avinli la azo, ɔnrɛmaa bɛnrɛva bɛ adwenle bɛnrɛzie bɛ nwo zo.—Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 4:32.

16. Kɛzi mɛlɛbɛnwoaze maa agyalɛma kile anyezɔlɛ wɔ bɛ mɔdenlebɔlɛ nwo ɛ?

16 Mɛlɛbɛnwoaze maa agyalɛma fa bɛ adwenle sie bɛ mɔdenlebɔlɛ anzɛɛ bɛ subane kpalɛ zo. Kɛ neazo la: Bie a ɛnee yelɛ ne lɛ ɔ sa anloa gyima bie mɔɔ ɔfa ɔboa abusua ne a. Saa ɔ hu bɛlɛ ɔ nwo aze a ɔnrɛde nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɔtɛla ye wɔ debie biala anu, emomu, ɔbahanvo ye wɔ nwo yeava yeahile kɛ ɔkulo ye na ɔsonle bolɛ ɔmaa ye. (Mrɛ. 31:10, 28; Ɛfɛ. 5:28, 29) Zɔhane ala a yelɛ mɔɔ le bɛlɛvo la noko ɛnrɛva ye mɔdenlebɔlɛ ɛnrɛdu ɔ nloa anu anzɛɛ ɔnrɛgolo ɔ hu anwo a. Kɛmɔ bɛ mu nwiɔ bɛle ‘nwonane ko’ la ati, debie mɔɔ yɛ nyane la ka bɛ mu nwiɔ.—Mat. 19:4, 5.

17. Duzu a baboa na agyalɛ mɔɔ wɔ ɛkɛ ɛnɛ la ayɛ anyelielɛ na yeawula Nyamenle anyunlunyia ɛ?

17 Kpolerazulɛ biala ɛnle nwo kɛ ɛkulo kɛ wɔ agyalɛ ne yɛ kɛ Ebileham nee Sɛla anzɛɛ Ayezeke nee Relɛbɛka ɛdeɛ ne mɔɔ ɛnee nɔhalɛ anyelielɛ wɔ nu, ɔhyɛle, na ɔwulale Gyihova anyunlunyia la. Saa ɛkulo ye zɔhane a, ɛnee bu agyalɛ kɛmɔ Gyihova bu ye la. Kpondɛ nwunu nee nrɛlɛbɛ wɔ ye Edwɛkɛ ne anu. Saa ɛnyia wɔ bokavolɛ ne anwo adwenle kpalɛ a ɛbanyia nɔhalɛ ɛlɔlɛ mɔɔ ɔle kɛ Gyihova “sendɔlɔra” ne la wɔamaa ye. (Sɔl. 8:6) Bɔ mɔdenle kɛ ɛbanyia mɛlɛbɛnwoaze. Kile ɛbulɛ maa wɔ bokavolɛ ne. Saa ɛkola ɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ a, wɔ agyalɛ ne bamaa ɛdawɔ nee wɔ anwuma Selɛ ne anye alie. (Mrɛ. 27:11) Ɛ nee kunli bie bayɛ adwenle wɔ edwɛkɛ ɛhye mɔɔ ɔhɛlɛle la anwo: “Saa me ye ɛnle nu a, anrɛɛ mengola menwu kɛzi me ɛbɛlabɔlɛ bayɛ a. Kenle ko biala yɛ agyalɛ ne anu mia. Ɛhye ɛyɛ boɛ ɔlua Gyihova anwo ɛlɔlɛ nee adwelielilɛ kpalɛ mɔɔ yɛdi ye dahuu la azo.”