1. ¿Imaynatataj wakin qhariwarmista sumajta parlarikusqanku yanapan?

CANADÁ suyumanta uj cristiano nerqa: “Warmiywanpuni astawanqa kayta munani. Paywan kaspaqa kusiy kajtinpis aswan kusisqa kani, llakiytapis muchuyta atillani”, nispa. Australia suyumanta uj qosataj nerqa: “Chunka ujniyoj watastaña casarasqa kaspapis sapa pʼunchay parlarikuykupuni. Chayraykutaj qhariwarmi kausayniykoqa sumaj sayasqa”, nispa. Costa Rica suyumanta uj hermanataj nerqa: “Sumajta parlarikusqaykurayku qhariwarmi jina kʼachata kausakuyku, Jehovaman astawan qayllaykuyku, juchapi urmaymanta jarkʼasqa kayku, aswan ujchasqa kayku, astawantaj munanakuyku”, nispa.

2. ¿Imaraykutaj qhariwarmi mana parlarikuyta atillankumanchu?

² Qankunarí, ¿sumajtachu qhariwarmi parlarikunkichej? Wakin kuteqa juchasapa kasqaykichejrayku mana atikullanqachu. Chantapis, mana kikinkamachu kankichej, nitaj kikin uywasqachu karqankichej (Rom. 3:23). Astawanpis mana kikintachu imatapis willanarikuyta yachankichej. Chayraykuchá qhariwarmi kausayta ukhunchaj iskay runas, kayta ninku: “Qhariwarmi kausay sumajllapuni kananpajqa mayta kallpakuna, mana iskayrayaspa imatapis ruwana, chantá imatapis muchuyta yachana”, nispa.

3. ¿Imataj ashkha qhariwarmista kʼachata kausakunankupaj yanapan?

³ Qhariwarmi kusisqa kausakunankupajqa mayta kallpachakunanku tiyan, munanakojtinkutaj kʼachata kausakunkuman (Ecl. 9:9). Isaacpiwan Rebecapiwan tʼukurina (Gén. 24:67). Paykunaqa casarakusqankumanta unayninmanpis munanakullarqankupuni. Kunanpis ashkha qhariwarmismanta kikillantataj nisunman. ¿Imatá chaypaj ruwanku? Imatachus yuyasqankuta, sonqonkupi imachus kasqantapis ni imata pakaspa kʼachamanta willanarikunku. Imaraykuchus allin yuyayniyoj kanku, munanakunku, qosankuta chayri warminkuta jatunpaj qhawanku, llampʼu sonqostaj kanku. Kay yachaqanapi rikusunchej  jina, qhariwarmi ajina kajtinkoqa parlarikuyta atillanqanku.

4, 5. ¿Imaynatataj allin yuyayniyoj kay qhariwarmi kausaypi yanapakun? Sutʼinchay.

⁴ Proverbios 16:20 nin: “Yachachisqa [chayri allin yuyayniyoj] runataqa allimpuni renqa”, nispa. Allin yuyaytawan yachaytawanqa Diospa Palabrallanpi tarinchej, chaytaj qhariwarmi kausaypi, familia ukhupi ima mayta yanapakun (Proverbios 24:3 leey). Génesis 2:18 versiculopi nisqanman jina, Diosqa warmita qharej yanapajnin kananpaj ruwarqa, chaytaj niyta munan qhariwan warmiwan mana kikinchu kasqankuta. Chayrayku warmeqa uj jinamantataj imamantapis parlarikun. Mana tukuy warmischu kikin kajtinkupis, yaqha tukuyninku imachus sonqonkupi kasqanmanta, waj runasmanta, imaynatachus wajkunawan kausakuymanta ima parlayta munanku. Chantapis, qosankuwan paykuna ukhulla kʼachamanta parlarikuspa munasqa kasqankuta reparanku. Qharistaj imachus sonqonkupi kasqanmanta mana parlayta munallankuchu, paykunaqa waj imasmanta, chʼampaykunamanta, imaynatachus chaykunata allinchaymanta imalla parlayta munanku. Jatunpaj qhawasqataj kayta munanku.

⁵ Reino Unido nisqamanta uj hermana kayta nerqa: “Qosayqa mana uyariwaspalla ima chʼampaytapis allinchaytapacha munan. Sumajta uyarinawanta, entiendenawanta imalla munashajtiy chayta ruwajtenqa llakisqa qhepakuni”, nispa. Uj qosataj nerqa: “Casarakusqaykutawanqa ima chʼampaynintapis allinchaytapacha munaj kani. Chaywanpis uyarinallayta munasqanta repararqani”, nispa (Pro. 18:13; Sant. 1:19, 20). Allin yuyayniyoj qosaqa imatachus warmin munasqanta yachan, chayman jinataj imatapis ruwan. Chantapis imatachus yuyasqanmanta, sonqonpi imachus kasqanmanta ima llakikun (1 Ped. 3:7). Warmipis qosanpa yuyasqanta entiendenanpaj kallpachakullantaj. Iskayninku Diospa kamachisqanta juntʼajtinku, chaytataj jatunpaj qhawajtinku kʼachata kausakunku. Chantapis yachaywan, maychus kajtataj imatapis ajllayta, juntʼayta ima atinku.

6, 7. 1) ¿Imaynatataj Eclesiastés 3:7 nisqan casarasqasta allin yuyayniyoj kanankupaj yanapanman? 2) ¿Imaynatataj uj warmi allin yuyayniyoj kanman, qosarí imata ruwananpajtaj kallpachakunan tiyan?

⁶ “Uj tiempoqa tiyan chʼinyanapaj, uj tiempotaj parlanapaj”. Qhariwarmi allin yuyayniyoj kanku chayqa ajinapuni kasqanta yachanku (Ecl. 3:1, 7). Uj hermana, pichus chunka watataña casarasqa, nerqa: “Kunanqa yachani wakin imasmanta mana ima ratopis parlanallaychu kasqanta”, nispa. Chantá nillarqataj: “Qosay ashkha llankʼayniyoj, ruwanasniyojtaj kasqanta rikuspaqa paywan imamanta parlarinay kajtin suyarini. Chayraykutaj aswan sumajta parlarikuyku”, nispa. Chantapis allin yuyayniyoj warmeqa miskʼi simiwan imatapis nin, yachantaj “maychus tiempompi uj palabrata nisqaqa” may sumaj kasqanta (Proverbios 25:11 leey).

⁷ Uj cristiano qosaqa warminta uyarinan tiyan, imachus sonqonpi kasqantapis mana pakaspa willarinan tiyan. Uj anciano, pichus 27 watastaña casarasqa, nerqa: “Imachus sonqoypi kasqanta mana warmiyman willariyta atillanichu”, nispa. Waj hermanotaj, pichus 24 watastaña casarasqa, nillarqataj: “‘Imapajtaj parlasajri, qonqapullasaj’ nispa yuyajteyqa imachus sonqoypi kasqanta pakayta atillani. Chaywanpis, imachus sonqoypi kasqanta warmiyman willareyqa mana llauchʼi runamanchu tukuchiwasqanta reparani. Mana parlariyta atispaqa Jehovaj yanapayninta mañakuni allinta imatapis ninaypaj, chantataj parlayta qallarini”, nispa. Chantapis, maychus tiemponpi parlayta yachana, ichapis sapa pʼunchay ukhunchana folletota chayri Bibliata qhariwarmi leeshaspa.

8. ¿Imaraykutaj cristiano qhariwarmis kʼachata kausakunankupaj kallpachakunku?

⁸ Qhariwarmi kajkunaqa Jehovamanta mañakunankupuni tiyan, aswan sumajta  parlarikunankupajtaj kallpachakunanku tiyan. Ichapis uywasqa kasqankuman jinalla imatapis ruwayta munankuman. Chaywanpis, Jehovata munakunku chayqa espíritu santonta mañakonqanku, qhariwarmi kausayta allinpaj qhawanqanku, kʼachata kausakunankupajtaj kallpachakonqanku. Uj hermana, pichus 26 watastaña casarasqa, nerqa: “Qhariwarmi kausayta Jehová jina qhawasqaykurayku, tʼaqanakuypeqa ni yuyallaykupischu. Chayrayku, sumajta parlarikuspa chʼampaykunasniykuta allinchanaykupaj kallpachakuyku”, nispa. Chayta ruwajkunaqa Diosta kusichinku, bendicionnintataj japʼinku (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Imastataj casarasqa kajkuna astawan munanakunankupaj ruwankuman?

⁹ Casarasqa kajkunaqa munanakunankupuni tiyan, imajtinchus munakoyqa “ujllaman sumajta tukuchin” (Col. 3:14). Chantapis mana wasanchanakojtinku, kusiypipis llakiypipis khuska kajtinkoqa astawan munanakunku, masichakunku, khuskataj kayta munanku. Chaypajtaj, mana peliculaspi jinachu tʼukuna imasta ruwananku tiyan, manaqa pisi imasllawan munakuyninkuta rikuchinakunkuman: ichapis ojllaykurikuspa, kʼachamanta parlarispa, imallatapis jaywarinakuspa, asirispa chayri “¿imayna risunki?”, nispa tapurinakuspa. Chaykunata ruwaspalla qhariwarmi kausayninkupi aswan kʼachata kausakunkuman. Uj qhariwarmi, pikunachus 19 watastaña sumajta kausakunku, pʼunchaypi telefononejta wajyanakunku chayri mensajesta apachinakunku. Qosa nin: “Chaytaqa imaynachus kashasqaykuta yachanallaykupaj ruwayku”, nispa.

¹⁰ Chantapis qhariwarmi munanakojtinkoqa purajmanta astawan rejsinakunku (Fili. 2:4). Ajinamanta, pantajtinkupis munakuyninku mana chiriyaponqachu. Chantapis watas pasasqanman jina aswan kʼachata kausakunku. Chayrayku, casarasqa kanki chayqa tapurikuy: “¿Sumajtachu warmiyta chayri qosayta rejsini? ¿Yachanichu imatachus yuyasqanta, imachus sonqonpi kasqantapis? ¿Qosaypi chayri warmiypi tʼukurinipunichu ichapis rejsinakushaytiyku imata ruwaspachus sonqoyta suwawasqanpi?”, nispa.

11. ¿Imaraykutaj qosa warminta jatunpaj qhawanan tiyan, jinallataj warmipis? Sutʼinchay.

¹¹ Sumajta kausakoj qhariwarmispis pantankupuni. Chayrayku, munanakojtinkupis mana kikintapunichu yuyanqanku. Abrahamwan Sarawanpis ajinapi rikukorqanku (Gén. 21:9-11). Jinapis kʼachallatapuni kausakorqanku. ¿Imaraykú? Imaraykuchus Abrahamqa warminta jatunpaj qhawaj, jinallataj Sarapis. Sutʼincharinapaj, Abrahamqa uj kutipi warminta kʼachamanta “niy ari” nispa nerqa (Gén. 12:11, 13). Sarataj qosanta kasukorqa, parlasqanwanpis jatunpaj qhawasqanta rikucherqa (Gén. 18:12). Qhariwarmi mana yuyaychakuspalla imatapis ninakojtinkoqa pisipaj qhawanakusqankuta rikuchinku (Pro. 12:18). Jinallatapuni parlankuman chaytaj qhariwarmi kausayninku mana allinman chayanman (Santiago 3:7-10, 17, 18 leey).

12. ¿Imaraykutaj niraj unaychu casarasqa kajkuna kʼachamanta parlarikunankupaj astawanraj kallpachakunanku tiyan?

¹² Niraj unaychu casarasqa kajkunaqa kʼachamanta parlarikunankupaj, jatunpaj qhawanakunankupaj ima astawanraj kallpachakunanku tiyan. Astawanpis ni imata pakaspa, sutʼimantataj parlarikunanku tiyan. Uj qosa nerqa: “Casaraytawan kusisqa kausakuspapis mana yuyasqanchejman jinapunichu. Qharipis warmipis imachus sonqonkupi kasqanman, yachasqa kasqankuman, imatachus necesitasqankuman ima yachaykunankukamaqa mana tukuy imapunichu allin kanqa. Chaywanpis, maychus kajllata yuyajtinku, llampʼu sonqo kajtinku, mana usqhayllata phiñarikojtinku, pacienciakojtinku, Jehovapitaj atienekojtinku, kʼachata kausakonqanku”, nispa. Ajinapunitaj chayqa.

13. ¿Imaraykutaj qhariwarmi llampʼu sonqo kasqankuta rikuchinanku tiyan?

¹³ Qhariwarmi “llampʼu” sonqos kanku chayqa kʼachamanta parlarikuyta atillanku (1 Ped. 3:8). Uj hermano, pichus 11 watastaña casarasqa, nerqa: “Llampʼu sonqo kaspaqa ima chʼampaytapis usqhayllata allinchanchej, perdonakuytataj munanchej”, nispa. Uj ancianotaj, pichus 20 watastaña casarasqa, nerqa: “Wakin kuteqa ‘munakuyki’ ninamantaqa ‘perdonariway’ niy aswan sumaj”, nispa. Chantá nillantaj: “Llampʼu sonqo kanapajqa Jehovaj yanapayninta mañakuna. Khuska Jehovamanta mañakuspaqa pantaj runas kasqaykuta, pay perdonananpaj wakichisqa kasqanta ima yuyarikuyku. Chaytaj  imatapis maychus kajllata qhawanaypaj yanapawan”, nispa.

14. ¿Imataj kanman qhariwarmi jatunchakojtinku?

¹⁴ Chaywanpis jatunchakojtinkoqa mana allinta kausakuyta, nitaj allinta parlarikuytapis atenqankuchu, “perdonariway” niytapis manchachikonqanku. Jatunchakoj runaqa “pantaykuni, perdonariway ari” ninanmantaqa achakistaraj maskʼan. Pantaykusqanta mana manchachikuspa reparakunanmantapis qosan chayri warmin imaspichus pantaykusqallanta qhawan. Imatapis nirejtintaj allinyakuyta maskʼananmantaqa phiñarikuspa kutichikunpacha chayri niña parlayta munanchu (Ecl. 7:9). Rikunchej jina, jatunchakoyqa qhariwarmi kausayta mana allinman chayachinman. Kayta ama qonqanachu: “Diosqa jatunchakojkunaj contrankupi sayaykun, kʼumuykukojkunatatajrí qhasilla kʼacha yanapayninwan yanapan” (Sant. 4:6).

15. ¿Imaynatataj Efesios 4:26, 27 yuyaychasqan casarasqasta chʼampaykunasninkuta allinchanankupaj yanapanman? Sutʼinchay.

¹⁵ Qhariwarmi kausaypeqa phiñanakuy kanqapuni. Chaywanpis jatunchakunankumantaqa chayta allinchanankupacha tiyan. Pabloqa hermanosman nerqa: “Nitaj inti yaykunankama phiñasqallapuni kaychejchu. Nillataj Kuraj Supaytapis uyariychejchu”, nispa (Efe. 4:26, 27). Diospa Palabranpi yuyaychasqanman jina mana ruwaspaqa qhasillata ñakʼarinchej. Uj hermana llakiywan nerqa: “Wakin kuteqa qosaywan noqawan mana Efesios 4:26, 27 versiculospi nisqanman jinachu ruwarqayku. Chay kutispitaj ni puñuypis chayawarqachu”, nispa. Aswan allinmin allinyakuyta munaspa usqhayllata imatapis sutʼinchayqa. Chaypajtaj ichapis sonqo tiyaykunankama suyarina kanman. Chantapis, Jehovamanta allin yuyayta, llampʼu sonqo kaytawan mañakuna. Chaytaj chʼampaykunata allinchanapaj yanapawasun, nitaj noqallanchejpichu yuyasun. Manarí chʼampaykunaqa yapakullanqapuni (Efesios 4:32 leey).

16. ¿Imaynatataj llampʼu sonqo kay casarasqasta yanapan?

¹⁶ Casarasqa kajkuna maychus kajllata yuyajtinku, llampʼu sonqostaj kajtinku, qosaqa warmin imatapis sumajta ruwayta yachasqanmanta kusikonqa, jinallataj warmipis. Sutʼincharinapaj, ichapis warmi imatapis sumajta ruwayta yachasqanwan familianta yanapan. Qosan llampʼu sonqo, pay kikinmantataj maychus kajta yuyan chayqa mana warminmanta aswan sumaj kaytachu maskʼanqa, astawanqa chayta ruwanallanpajpuni kallpachanqa. Ajinamanta, warminta munakusqanta, jatunpaj qhawasqanta ima rikuchenqa (Pro. 31:10, 28; Efe. 5:28, 29). Warmipis ajinallataj chayqa imatapis sumajta ruwayta yachasqanmanta mana runaykachanqachu, nitaj qosanta pisipaj qhawanqachu. Casarasqa kajkunaqa “ujllaña” kanku, chayraykutaj ujnin ñakʼarejtenqa iskayninku ñakʼarinku (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Imaynatataj casarasqa cristianos kusisqa kausakunkuman, Jehovatataj jatunchankuman?

¹⁷ Casarasqa kanki chayqa qhariwarmi kausayniyki Jehovata jatunchananta, kusisqallapuni kausakuyta imachá munanki, imaynatachus Abrahamwan Sarawan chayri Isaacwan Rebecawan kausakorqanku ajinata. Chaypajqa qhariwarmi kausayta Jehová jina qhawanayki tiyan. Bibliapi allin yuyayta, yachayta ima maskʼay. Chantapis warmiykita chayri qosaykita munakuy, imajtinchus munakoyqa “sinchʼi nina larway jina” (Cant. 8:6). Astawanpis llampʼu sonqo kanaykichejpaj kallpachakuychej. Purajmantataj jatunpaj qhawanakuychej. Chaykunata ruwajtiykichejqa qhariwarmi kʼachata kausakunkichej, Jehovatataj kusichinkichej (Pro. 27:11). Chantá, ichapis uj hermano jina yuyankichej, pichus 27 watastaña casarasqa, nerqataj: “Mana warmiywanqa imaynachus kausayniy kanman. Qhariwarmi kausayniykoqa sapa pʼunchay aswan sumaj. Chaytaj Jehovata munakusqaykurayku, sumajta parlarikuyta yachasqaykurayku ima”, nispa.