1. ¿Imaynatam sapa kuti rimanakuyqa wakin casarasqakunata yanaparqa?

CANADÁ nacionmanta huk cristianom kaynata nirqa: “Piwanpas kanaymantaqa señoraywanmi maypipas kayta munani. Paywanmi anchata kusirikuni, ima llakiypas manataqmi llumpaychu”, nispa. Australia nacionmanta huk qosapas kaynatam qellqarqa: “Chunka hukniyoq watañam señoraywanqa casarasqa kachkani, ichaqa manam huk punchawllapas rimanakuytaqa saqenikuchu. Manam mayqanniykupas hukmanyasqaqa tarikunikuchu casado vidaykumantaqa. Chaypaqqa sapa kuti rimanakuyniykum anchata yanapawanku”, nispa. Costa Rica nacionmanta huk cristianapas nirqam: “Qosaywan sapa kuti rimanakusqayku casado vidaykuta allinta kallpanchaspanpas, yanaparuwarqakutaqmi Jehova Diosman astawan asuykunaykupaq, tentacionkunaman mana wichiykunaykupaq, huk sonqolla kanaykupaq hinaspa astawan kuyanakunaykupaqpas”, nispa.

2. ¿Imanasqam casado vidapi sasachakuykuna kanman?

² ¿Imatam niwaq qanmanta? ¿Yaqachu señoraykiwan otaq qosaykiwan parlasqaykichik miskin, icha sasachakunkichikchu rimariyta? Casado vidapiqa kanqamá sasachakuykunaqa pantaq runakuna hukllawakusqankurayku hinaspa sapaq uywasqa kaspanku imayna kayninku mana chaynalla kasqanrayku (Rom. 3:23). Chaymantapas, sapakamapam kan imayna parlayninku. Chayraykuchá John M. Gottman hinaspa Nan Silver sutiyoq estudiaq runakuna nirqaku: “Unaypaq kananpaqqa kallpanchakunam, mana iskayrayaqmi kana hinaspapas pacienciakunam”, nispa.

3. ¿Imataq achka runakunata yanaparqa casado vidankuta kallpanchanankupaq?

³ Casado vidapi allinta kawsanapaqqa anchatamá kallpanchakuna, ichaqa manamá yanqapaqchu kanqa, aswanqa kusisqamá tarikusun. Sonqomanta kuyanakuq casarasqakunaqa atinmankum kusisqa kawsakuytaqa (Ecl.  9:9). Rimarisun Isaacmantawan Rebecamanta (Gen. 24:67). Achka wataña casarasqa kaptinkupas, manam imapas qawachinchu kuyanakuyninku chiriyarusqanmantaqa. Kunan tiempopi achkallaña casarasqakunapas chaynam tarikunku. ¿Imanasqa? Paykunaqa qosankuwan otaq señorankuwanmi piensasqankumantawan imayna tarikusqankumanta kuyakuyllawan rimariyta yacharunku. Chaypaqqa tanteoyoq, kuyakuyniyoq, respetoyoq hinaspa humilde kanankupaqmi kallpanchakurqaku. Chayna kasqaykita casado vidaykipi qawachispaykiqa, manam sasachakunkichu qosaykiwan otaq señoraykiwan imamantapas rimariytaqa.

4, 5. ¿Imaynatam tanteoyoq kayqa yanapakun casarasqa kaqkuna kusisqa kawsakunankupaq? Rimarimuy kaypi willakusqankumanta.

⁴ Proverbios 13:15 nisqanman hinaqa, “pipapas favorecesqanmi tantearispa ruraq runaqa”. Chayna nisqanqa ancha allinmi casado vidapaq hinaspa familiakunapaqpas (leey Proverbios 24:3). Chayna tanteoyoq hinaspa yachayniyoq kanapaqqa, Diospa Palabrantam estudiana. Genesis 2:18 nisqanmi qawachiwanchik qaripa yanapaqnin kananpaq warmita Dios unanchasqanmanta. Chayna unanchasqa kasqantam warmiqa qawachin imayna kasqanpi. Piensariy: lliw warmikuna mana chaynalla kaspankupas, yaqa llapankum rimayta munanku imayna tarikusqankumanta, huk runakunamanta hinaspa hukkunawan imayna kasqankumantapas. Paykunaqa anchatam chaninchanku kuyakuywan hinaspa sonqomanta qosanku rimapayaptinqa, chaymi kuyasqa tarikunku. Achka qarikunam ichaqa mana anchatachu rimanku imayna tarikusqankumantaqa, aswanmi rimayta munanku llamkaymantawan sasachakuykuna imayna allichanamanta. Chaymantapas munankum respetasqa kayta.

⁵ Gran Bretaña lawmanta huk cristianam nin: “Qosayqa uyariwananmantaqa chayllam ima sasachakuytapas allichayta munan. Chayna kasqanqa llumpaytam hukmanyachiwan, ñoqaqa uyariwanallantam munani”, nispa. Huk qosapas kaynatam nirqa: “Chayllaraq casarakuruptiykuqa, señoray sasachakuyninmanta manaraq rimayta tukuchkaptinmi ñoqaqa chaylla allicharuytaña munaq kani. Ichaqa musyakururqanim uyariykunallayta señoray munasqanta”, nispa (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Tanteoyoq qosaqa señoranpa imayna tarikusqanta qawaspanmi kallpanchakun entiendenanpaq. Reparantaqmi señoranpa imayna piensasqanpi hinaspa imayna tarikusqanpipas (1 Ped. 3:7). Señoranpas reparanantaqmi qosanpa imayna piensasqanpi. Iskayninku Bibliapa kamachisqankunata chaninchaspanku kasukuspankuqa, ancha kusisqam kawsakunqaku, allintataqmi imatapas tanteanqaku.

6, 7. a) ¿Imaynatam Eclesiastes 3:7 nisqan tanteoyoq kanankupaq casarasqakunata yanapan? b) ¿Imaynatam casada warmiqa yachayniyoq kanman, hinaspa imata ruwananpaqmi qosapas kallpanchakunan?

⁶ Casarasqa kaqkuna tanteoyoq kaspankuqa, yachankutaqmi upallanapaq hinaspa rimanapaq tiempo kasqanmanta (Ecl. 3:1, 7). Chunka wataña casarasqa cristianam nin: “Kunanqa yachaniñam qosayman imamantapas haykapi ninaymanta”, nispa. Nirqataqmi: “Qosaypa llamkaynin achkallaña kaptinqa, manam chayllachu imatapas niruni. Chayna ruwasqaymi yanapawan hawkalla parlanaykupaq”, nispa. Yachayniyoq warmiqa kuyakuyllawantaqmi riman, musyakunmi ‘terminonpi rimarisqa palabrakunaqa sumaqllaña’ kasqanta (leey Proverbios 25:11).

⁷ Tanteoyoq qosaqa manam uyariyllachu uyarin señorantaqa, aswanqa allintataqmi imayna tarikusqanmanta willakun. 27 wataña casarasqa ancianom nin: “Llumpaytam sasachakuni imayna tarikusqaymanta señorayman willayta”, nispa. 24 wata casarasqa cristianopas nirqam: “Imayna tarikusqaymantaqa manam willakunichu ‘ñamá pasaruwanqaña’ nispay. Ichaqa musyakururqanim imayna tarikusqaymanta willakuspayqa mana penqaypi qepasqayta. Rimarinaypaq sasachakuspayqa Diostam mañakuni sumaq rimayllawan  imatapas ninaypaq. Hinaspaymi wayrata soqospay rimayta qallariq kani”, nispa. Yachanataqmi haykapi chay ruwaytapas, ichapas rimariwaqchik Bibliata iskaynikichik leespaykichik otaq Diospa Palabranta sapa punchaw estudianapaq folletota qawaspaykichik.

8. ¿Imaraqtaq cristianokunata kallpanchanman casado vidankupi kusisqa kawsakunankupaq?

⁸ Casarasqakunapaqqa ancha allintaqmi Diosta mañakuyninkupas hinaspa sapa kuti rimanakunankupaq kallpanchakuyninkupas. Arí, sasaniraqmá kanman mana allin costumbrenchikta saqeyqa. Ichaqa, Jehova Diosta kuyaspankuqa hinaspa chuya espiritunta mañakuspankuqa chaynataq casarakusqankuta anchata chaninchaspankuqa kallpanchasqam kanqaku kusisqa kawsakunankupaq. 26 wataña casarasqa cristianam nin: “Qosaywan ñoqaqa Jehova Diospa qawasqanman hinam casado vidataqa qawaniku, chaymi mana piensayllapas-piensanikuchu rakinakuytaqa. Sasachakuykuna kaptinqa rimarispa allichanaykupaqmi kallpanchakuniku”, nispa. Casado vidata chaynata qawayninchikqa anchatamá Diosta kusichin hinaspapas bendicionnintam chaskisun (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Imakunatam casarasqa kaqkuna ruwanmanku kuyanakuyninkuta kallpanchanankupaq?

⁹ Casado vidapiqa astawanmi kuyanakuyqa kanan, “kuyanakuyllam tukuy imatapas sumaqtaqa allinyanachin” (Col. 3:14). Casarasqakuna llakipipas otaq kusikuypipas huk sonqolla kaptinkuqa, kuyanakuyninkum astawan wiñan. Chaymantapas aswan amistadmi kanku, astawantaqmi kuskalla kay munasqankupas wiñan. Casado vidapi chayna kawsakunapaqqa, yuyarispalla ancha chaninniyoq kaqkunata qonamantaqa sapa kutim imallawanpas kuyakuyninchikta qawachina, chayqa kanmanmi: kuyakuywan abrazaykuy, kuyakuywan rimariykuy, kuyakuywan asiriykuy, imapipas yanapaykuy otaq sumaqllata kaynata tapuykuypas: “¿Imaynallataq karamunki?”, nispa. Kaykunallata ruwaspapas casado vidapiqa sumaq kawsakuytam atichwan. 19 wataña casarasqa iñiqmasinchikkunam sapa punchaw telefonowan qayanakunku otaq chaynintakama qellqanakunku. Qosanmi nin: “Chaynataqa ruwaniku imayna tarikusqaykuta yachanallaykupaqmi”, nispa.

¹⁰ Casarasqakunapa kuyanakuyninkuqa tanqanmi hinalla reqsinakunankupaq (Filip. 2:4). Allin reqsinakuyninkuqa kuyakuyninkutam wiñachin hinaspapas casado vidankum allin takyasqa kanqa pantaq kaptinkupas. Casado vidankupi kusisqallaña kawsakuqkunaqa tiempopa risqanman hinam kuyanakuyninkuta astawan kallpanchanku. Casarasqa kaspaykiqa tapukuy: “¿Allintachu reqsini qosayta otaq señorayta? ¿Entiendenichu imayna  tarikusqantawan imayna piensasqanta? ¿Sapa kutichu piensani señoraypa otaq qosaypa sumaq kayninkunapi?”, nispa.

11. ¿Imanasqataq casado vidapi respetanakuyqa ancha allin? Rimarimuy Abrahanmantawan Saramanta.

¹¹ Casado vidankupi mayna kusisqaña kawsakuqkunapas pantaq runakunam kanku. Chaymi wakinpiqa mana acuerdopichu kanqaku. Chaynapim wakinpiqa Abrahanwan Sarapas tarikurqaku (Gen. 21:9-11). Tukuy imapi mana acuerdopi kasqankuqa manamá kuyanakuyninkutaqa chiriyarachirqachu. ¿Imanasqa? Iskayninku respetanakusqankuraykum. Abrahamqa “ama hina kaspa” nispanmi señoran Sarata niq (Gen. 12:11, 13, NM). Sarañataqmi kasukuq karqa hinaspapas ‘señorniy’ nispanmi niq (Gen. 18:12). Casado vidapi mana respetanakuy kasqanqa sutillam qawakun imayna rimanakusqankupi (Prov. 12:18). Sasachakuyninkuta mana allinta allichaspankuqa, yanqacharunmankum casado vidankutaqa (leey Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Imanasqataq chayllaraq casarasqakunaqa astawanraq kallpanchakunanku respetowan rimanakunankupaq?

¹² Astawanmi chayllaraq casarasqakunaqa kallpanchakunanku kuyakuywan hinaspa respetowan rimanakunankupaq. Tukuytamá ruwananku mana hukmanyaspalla hawka rimanakunankupaq. Huk qosam nirqa: “Casarakuruspa qallariy watakuna ancha kusikunapaq kaptinpas, wakinpiqa llumpay hukmanyanapaqmi kanman. Señoraykipa otaq qosaykipa imayna kasqanman, costumbrenkunaman hinaspa munasqankunaman amañanaykikamaqa hinallam sientinachikuyqa kanqa. Ichaqa anchatam yanapakun entiendeq kay, humilde kay, piñanakuruspapas asichikuq kay, pacienciakuq kay hinaspa Jehova Diospi hapipakuypas”, nispa. Arí, tukuy chaykunaqa allintamá yanapakun.

13. ¿Imanasqataq humilde kayqa ancha allin casarasqakuna kusisqa kawsakunankupaq?

¹³ Casarasqa kaqkunaqa atinmankum kuyakuywan hinaspa hawkalla rimanakuytaqa, chaypaqqa iskayninkum ‘humillakuq’ kananku (1 Ped. 3:8). Chunka hukniyoq wataña casarasqa cristianom kaynata nirqa: “Humilde kayqa ‘pampachaykuway’ ninapaq kallpanchakusqanraykum allintapuni yanapakun ima sasachakuytapas allichanapaq”, nispa. 20 wataña casarasqa ancianom kaynata nirqa: “Wakinpiqa ‘pampachaykuway’ niymi aswan allinqa ‘kuyaykim’ niymantaqa”, nispa.  Nirqataqmi: “Jehova Diosta kuskayku mañakusqaykuqa yuyarichiwankum pantaq runakuna kasqaykuta hinaspa Dios llakipayakuq kasqantapas”, nispa. Chayqa paykunatam yanapan humilde kanankupaq hinaspa sasachakuyninkuta mana hatunyachinankupaq.

14. ¿Imanasqam hatunchakuyqa casado vidapi mana allinchu?

¹⁴ Hatunchakuq kaymi ichaqa mana yanapakunchu allinta apanakunapaqqa. Manataqmi pampachakuyta mañakunapaqpas yanapawanchikchu, chayraykum sasachakuypas kan allinta parlarinapaq. Humilde kaspa ‘pampachaykuway’ ninanmantaqa, hatunchakuq kaqqa manam chaytaqa ruwanchu. Chaymantapas mana allin ruwarusqanta reqsikunanmantaqa, hukninpa pantasqankunapim astawan reparan. Huknin imatapas niruptinñataqmi mana pampachanakuyta munanchu. Nanay simiwanmi riman otaq sientikuruspanmi rimaytapas mana munanchu (Ecl. 7:9). Qawasqanchikman hinaqa, hatunchakuyqa yanqacharunmanmi casado vidataqa. Ama qonqasunchu, “Diosqa hatun tukuqkunapa contranpim kachkan ichaqa favorecenmi humildekunataqa” (Sant. 4:6).

15. ¿Imaynatam Efesios 4:26, 27 nisqan casarasqakunata yanapanman sasachakuyninkuta allichanankupaq?

¹⁵ Wakinpiqa yaqapaschá hatunchakuyta munasun. Chayna kaptinqa utqayllamanmi imatapas ruwananchik mana chayna kanapaq. Pablom iñiqmasinkunata nirqa: ‘Amayá inti seqaykunankamaqa piñakuruychikchu. Amayá chikantapas dejakuychikchu Diablo huchallichisunaykichiktaqa’, nispa (Efes. 4:26, 27). Bibliapa nisqanta mana kasukusqanchikraykum wakinpiqa yanqapas-yanqa ñakarinchik. Huk cristianam nirqa: “Wakinpiqa manamá qosaywanqa kasukuqchu kaniku Efesios 4:26, 27 nisqantaqa. Chaymi puñuytapas mana atiqchu kani”, nispa. Aswan allinmi allinyanakunapaq chaylla parlayninchikqa. Arí, wakinpiqa allinmi kanman hawkayaykuspaña rimariyqa. Allintaqmi kanman humilde kanapaq Jehova Diosta mañakuypas. Kayqa allintam yanapakun imayna tarikusqanchikpi mana llumpayta reparaspa sasachakuykunata allichanapaq (leey Colosenses 3:12, 13).

16. ¿Imaynatam humilde kayqa casarasqakunata yanapanman hukninpa imapas ruway atisqanta chaninchananpaq?

¹⁶ Humilde kayqa yanapakuntaqmi hukninpa imapas ruway atisqanta chaninchananpaq. Ichapas casarasqa warmiqa qosanmantaqa wakinkunata aswan allinta ruwayta atinman chaynapi familianta yanapananpaq. Qosan humilde kaspanqa manachá hukmantaqa qawanqachu, aswanqa kusikunqachá chayna kasqanmanta. Chayna kaspanmi qosanqa qawachinqa kuyasqantawan chaninchasqanta (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Manataqchá señoranpas humilde kaspanqa chayna allin ruwasqanmantaqa hatunchakunqachu nitaq qosantapas penqaypiqa churanqachu. Bibliaqa ninmi “iskayninku huk runa hinallaña” kasqankuta, chaymi huknin hukmanyaruptinqa hukninpas hukmanyasqa kanqa (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Imaynatam casarasqakunaqa kusisqa kawsakuyta atinmanku hinaspa Diostapas hatunchanmanku?

¹⁷ Qamqa munankichá casado vidayki Abrahampawan Sarapa otaq Isaacpawan Rebecapa hina kananta. Munankitaqchá kusisqa, unaypaq kananta hinaspa Jehova Diosta hatunchanantapas. Chaypaqqa Jehova Dios hinam qawanayki casado vidataqa. Tanteoyoq hinaspa yachayniyoq kanaykichikpaq Bibliata estudiaychik. Chaninchanakuspa kallpanchakuychik ‘Diosmanta hamuq nina hina kuyakuynikichik’ kananpaq (Cant. 8:6). Kallpanchakuychiktaq humilde kanaykichikpaq hinaspa respetanakunaykichikpaqpas. Tukuy chaykunata ruwaspaykichikqa, kusisqamá casado vidaykichikpi tarikunkichik hinaspapas Jehova Diospa sonqontam kusichinkichik (Prov. 27:11). Chaynaqa, yaqapaschá 27 wataña casarasqa huk iñiqmasinchik hina tarikunkichik, paymi qellqarqa: “Imaynaraq kayman señoraywan mana kaspayqa. Sapa punchawmi casado vidaykuqa astawan kallpanchakun. Chaypaqqa anchatam yanapawanku Jehova Diosta kuyasqayku hinaspa sapa kuti rimanakusqayku”, nispa.