1. ¿Baʼax utsiloʼob ku kʼamik le tsʼokaʼan u beeloʼob ku múul tsikbaloʼoboʼ?

JUNTÚUL sukuʼun kajaʼan Canadaeʼ, tu yaʼalaj: «Maas kiʼimak in wóol in máansik tiempo yéetel in watan ke yéetel yaanal máak. Tu yéeteleʼ jeʼel baʼaxakeʼ maas ku kiʼimakkúuntik in wóol yéetel wa yaan talamileʼ maʼ jach yaj in wuʼuyikiʼ». Juntúul íichamtsil kajaʼan Australiaeʼ, tu yaʼalaj: «Once jaʼaboʼob tsʼoʼokok k-beel, baʼaleʼ mix junpʼéel kʼiin máanak maʼ k-tsikbal. Tu kaʼatúulaloʼon k-ojel nojoch le yaabilaj yaan ichiloʼonoʼ. Baʼax áantkoʼoneʼ letiʼe k-múul tsikbal mantatsʼoʼ». Juntúul kiik kajaʼan Costa Ricaeʼ, tu yaʼalaj: «Tumen k-múul tsikbaleʼ k-maas bisikba, k-maas náatsʼal tiʼ Jéeoba, maʼ t-jáan lúubul tiʼ kʼeban yéetel k-maas yaabiltikba».

2. ¿Baʼaxoʼob jeʼel u beetik u talamtal u múul tsikbal le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ?

² Teech yéetel a núupeʼ, ¿ka múul tsikbaleʼex wa ku talamtal a beetkeʼex? U jaajileʼ ku yantal talamiloʼob, tumen le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ j-kʼebanoʼob, maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukuloʼobiʼ yéetel maʼ junpʼéeliliʼ bix líiʼsaʼaniloʼobiʼ (Rom. 3:23). Tsʼoʼoleʼ maʼ xaaneʼ jejeláas bix u tsikbal cada juntúul. Le oʼolaleʼ John M. Gottman yéetel Nan Silvereʼ ku yaʼalikoʼobeʼ «kʼaʼabéet chúukaʼan u yóoloʼob u aktáantoʼob jeʼel baʼaxakeʼ utiaʼal maʼ u pʼatkubaʼob».

3. ¿Baʼax áantik le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u bin utsil tiʼoboʼ?

³ U jaajileʼ kʼaʼabéet chúukaʼan u yóol máak utiaʼal u bin utsil tiʼ ken tsʼoʼokok u beel, baʼaleʼ ku taasik xan yaʼab kiʼimak óolal. Le máaxoʼob u yaabiltmubaʼoboʼ jeʼel u bin utsil tiʼobeʼ (Ecl. 9:9). Jeʼex Isaak yéetel Rebecaeʼ ka máan kʼiin tsʼoʼokok u beeloʼobeʼ láayliʼ u yaabiltmubaʼobeʼ (Gén. 24:67). Bey xan u yúuchul yéetel yaʼab máaxoʼob tsʼokaʼan u beeloʼob bejlaʼeʼ. ¿Baʼax áantkoʼob? Ku  yaʼalikoʼob baʼax ku tuklikoʼob yéetel bix u yuʼubikubaʼob, baʼaleʼ ku beetkoʼob yéetel yaabilaj. Tumen ku yilik u yeʼeskoʼob naʼatil, yaabilaj, tsiikil yéetel kabal óolal. Jeʼex ken k-il teʼ xookaʼ, wa yaan tiʼ le tsʼokaʼan u beeloʼob le kanpʼéel baʼaloʼobaʼ yaan u múul tsikbaloʼob.

4, 5. Le naʼatiloʼ, ¿bix u yáantik le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u naʼatikubaʼoboʼ? Aʼal junpʼéel bixi.

⁴ Proverbios 16:20, ku yaʼalikeʼ máax yaan u naʼat wa u «yojel u kanáant baʼax yaantiʼeʼ maʼalob u bin tiʼ». Lelaʼ maases ku béeytal ichil le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ (xok Proverbios 24:3). Chéen le Biblia tsʼáaiktoʼon le maas maʼalob naʼatil yéetel ojéelajiloʼ. Génesis 2:18, ku yaʼalikeʼ Dioseʼ tu beetaj le koʼolel utiaʼal u yáantik le xiiboʼ. Lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ koʼolel yéetel xiibeʼ maʼ igualoʼobiʼ. Lelaʼ jach jaaj tumen maʼ junpʼéeliliʼ baʼax ku tsikbaltikoʼobiʼ. Koʼoleleʼ maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukuliʼ, baʼaleʼ u maas yaʼabileʼ uts tu tʼaan u yaʼalik bix u yuʼubikuba yéetel bix u bin tiʼ u maasil. Letiʼobeʼ ku kiʼimaktal u yóoloʼob ken chʼenxikintaʼakoʼob, tumen ku yuʼubikoʼob yaabiltaʼanoʼob. Baʼaleʼ yaʼab xiiboʼobeʼ maʼ tu jach tsikbaltikoʼob bix u yuʼubikubaʼob; maas uts tu tʼaan u tsikbaloʼob tiʼ meyaj, tiʼ náaysaj óolal, tiʼ u talamiloʼob le kuxtaloʼ yéetel tiʼ bix jeʼel u yutskíintikoʼobeʼ. Tsʼoʼoleʼ u kʼáatoʼob ka eʼesaʼaktiʼob tsiikil.

⁵ Juntúul kiik kajaʼan Reino Unidoeʼ, ku yaʼalik: «In wíichameʼ tu lugar u chʼenxikintikeneʼ taak u jáan utskíintik le talamiloʼ. Leloʼ ku beetik u yaatal in wóol tumen chéen in kʼáat ka u chʼenxikinten yéetel ka u naʼat bix in wuʼuyikinba». Juntúul íichamtsileʼ tu yaʼalaj: «Le táant u tsʼoʼokol k-beeloʼ séeb in jáan ilik in wutskíintik le talamiloʼob ku yantal tiʼ in watanoʼ. Baʼaleʼ tin wileʼ chéen u kʼáat ka in chʼenxikinte» (Pro. 18:13; Sant. 1:19). Le íichamtsil yaan u naʼatoʼ tiʼ baʼaxoʼob ku beetkeʼ ku chʼaʼik en cuenta bix u tuukul u yatan yéetel bix u yuʼubikuba (1 Ped. 3:7). Le atantsil xanoʼ ku yilik u naʼatik bix u tuukul u yíicham. Wa tu kaʼatúulal ku naʼatik, ku yilik kʼaʼanaʼan yéetel ku beetik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, ku maas yaabiltikubaʼob. Jeʼel u páajtal u múul chʼaʼtuklikoʼob baʼax maʼalobeʼ yéetel u beetkoʼob.

6, 7. 1) Le baʼax ku yaʼalik Eclesiastés 3:7, ¿bix jeʼel u yáantik le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u yantal u naʼatoʼoboʼ? 2) ¿Bix jeʼel u yeʼesik naʼatil le atantsiloʼ, yéetel baʼax unaj u yilik u beetik le íichamtsiloʼ?

⁶ Le máax yaan u naʼatoʼ u yojel «yaan junsúutuk utiaʼal mak chiʼ, yaan junsúutuk utiaʼal tʼaan» (Ecl. 3:1, 7). Juntúul kiik diez jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, tu yaʼalaj: «Bejlaʼeʼ kin naʼatikeʼ yaan baʼaloʼob maʼ unaj u yaʼalik máak tiʼ jeʼel baʼaxak súutukileʼ». Tu yaʼalaj xan: «Wa yaʼab meyaj yaan tiʼ in wíicham yéetel yaʼab uláakʼ baʼax unaj u beetkeʼ kin páaʼtik u máan junpʼíit tiempo utiaʼal in waʼaliktiʼ wa baʼax. Ikil in beetik beyaʼ maas jatsʼuts k-tsikbal». Le atantsil yaan u naʼatoʼ ku tʼaan yéetel yaabilaj, tumen u yojel wa ku kanáantik baʼax ken u yaʼal yéetel ku yaʼalik «tu kʼiinileʼ» jatsʼuts u yuʼubaʼal (xok Proverbios 25:11).

⁷ Juntúul íichamtsil meyajtik Dioseʼ maʼ chéen unaj u chʼenxikintik u yataniʼ, baʼaxeʼ letiʼ xaneʼ unaj u yaʼalik tiʼ u yatan bix u yuʼubikuba. Juntúul anciano veintisiete jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, tu yaʼalaj: «Ku talamtalten in waʼalik tiʼ in watan bix in wuʼuyikinba». Juntúul sukuʼun veinticuatro jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, tu yaʼalaj: «Maʼ tin waʼalik bix in wuʼuyikinba wa kin tuklik: ‹Wa maʼ in waʼalik mix baʼaleʼ tu juunal kun máan›. Baʼaleʼ tsʼoʼok in wilkeʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa maʼ xiiben le in waʼalik bix in wuʼuyikinbaoʼ. Ken in wuʼuy talam in waʼalik wa baʼaxeʼ kin kʼáatik u yáantaj Jéeoba utiaʼal in waʼalik tʼaanoʼob jatsʼuts u yuʼubaʼal yéetel utiaʼal in wilik bix maas maʼalob jeʼel in waʼalikeʼ. Tsʼoʼoleʼ kin chʼaʼik in wiikʼ utiaʼal u káajal in tʼaan». Unaj xan a kaxtikeʼex u súutukil, maʼ xaaneʼ ken a xakʼalxokteʼex ta  juunaleʼex u tekstoil le kʼiinoʼ wa ken a xokeʼex le Bibliaoʼ.

8. ¿Baʼax jeʼel u yáantik le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u tsʼíiboltik u múul tsikbaloʼoboʼ?

⁸ Le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ kʼaʼabéet u yilkoʼob kʼaʼanaʼan u payalchiʼob yéetel u chʼaʼtuklik u múul tsikbaloʼob. U jaajileʼ yaan kʼiineʼ maʼ chéen chʼaʼabiliʼ. Baʼaleʼ wa u yaabiltmoʼob Jéeoba, ku kʼáatkoʼob u kiliʼich muukʼ yéetel ku yilkoʼob kiliʼich le tsʼoʼokol beeloʼ yaan u tsʼíiboltik u múul tsikbaloʼob. Juntúul kiik veintiséis jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, tu yaʼalaj: «Teen yéetel in wíichameʼ k-jach chʼaʼik en cuenta bix u yilik Jéeoba le tsʼoʼokol beeloʼ, le oʼolal mix t-pool ku máan k-pʼatikba. Le oʼolal k-múul tsikbal utiaʼal k-utskíintik le talamiloʼoboʼ». Dioseʼ uts tu tʼaan u chúukpajal u yóol máak, le oʼolal ku kiʼikiʼtʼantik máaxoʼob beetik beyoʼ (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Baʼax maʼalob ka u beet le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u maas yaabiltikubaʼoboʼ?

⁹ Le yaabilajoʼ letiʼe baʼax maas unaj u yantal tiʼ le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ tumen «ku nupik tubeel tuláakal máak» (Col. 3:14). Le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ ku maas yaabiltikubaʼob ken múul chúukpajak u yóoloʼob yéetel ken u múul aktáantoʼob talamiloʼob wa ken u múul kiʼimakkúunt u yóoloʼob. Ku maas biskubaʼob yéetel ku pʼáatal maʼ taak u pʼatkubaʼobiʼ. Lelaʼ maʼ tu béeytal chéen ka u beet máak nukuch baʼaloʼob utiaʼal u yeʼesik u yaabilaj, jeʼex u yilaʼal teʼ peliculaʼoboʼ. Baʼaxeʼ mantatsʼ unaj u yeʼesik máak u yaabilaj kex yéetel mejen baʼaloʼob: u méekʼik u núup, u yaʼalik jatsʼuts tʼaanoʼob tiʼ, u beetik wa baʼax tu yoʼolal, u yeʼesik kiʼimak u yóol wa u yaʼalik yéetel yaabilaj «¿bix biniktech bejlaʼeʼ?». Tak chéen junpʼíit baʼal ka u beet máakeʼ yaʼab utsil ku taasik. Juntúul íichamtsil yéetel u yatan, diecinueve jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeloʼob yéetel kiʼimak u yóoloʼobeʼ, sáamsamal ku tʼankubaʼob tiʼ teléfono wa ku túuxtikoʼob mensaje utiaʼal u múul tsikbaloʼob. Le íichamtsiloʼ ku yaʼalik: «K-beetik chéen utiaʼal k-ojéeltik bix yanikoʼon».

¹⁰ Le yaabilajoʼ ku péeksik xan le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u maas kʼaj óoltikubaʼoboʼ (Fili. 2:4). Ken u maas kʼaj óoltubaʼobeʼ ku maas yaabiltikubaʼob kex yaan jujunpʼéel baʼax maʼ maʼalob ku beetik cada juntúuliʼ. Le máaxoʼob kiʼimak u yóoloʼoboʼ ku maas yaabiltikubaʼob jeʼex u máan le jaʼaboʼoboʼ. Le oʼolal wa tsʼokaʼan a beeleʼ, tukle: «¿Jach wa tu jaajil in kʼaj óol in núup? ¿Kin  naʼatik wa bix u yuʼubikuba yéetel bix u tuukul? ¿Jaytéen kin tuukul tiʼ in núup, maʼ xaaneʼ tiʼ le modos jatsʼuts tin wilaj tiʼ letiʼ ka tin kʼaj óoltoʼ?».

11. ¿Baʼaxten le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ jach unaj u yeʼeskoʼob tsiikil? Aʼal junpʼéel baʼax uchaʼan.

¹¹ Tak le tsʼokaʼan u beeloʼob kiʼimak u yóoloʼoboʼ j-kʼebanoʼob, le oʼolaleʼ kex u yaabiltmubaʼobeʼ yaan kʼiin maʼ junpʼéeliliʼ bix u tuukuloʼobiʼ. Bey úuchik tiʼ Abrahán yéetel Sara (Gén. 21:9-11). Baʼaleʼ maʼ xuʼul u biskubaʼobiʼ. ¿Baʼaxten? Tumen tu paklan eʼesoʼob tsiikil. Jeʼex Abrahaneʼ tu yaʼalaj tiʼ Sara, «beet uts» (Gén. 12:11, 13). Saraeʼ tu yuʼubaj u tʼaan Abrahán yéetel ku yilik bey u «yuumeʼ» (Gén. 18:12, NM). Yoʼolal bix u tʼaan le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ ku yilaʼal wa ku yeʼeskoʼob tsiikil wa maʼ (Pro. 12:18). Wa maʼ tu yutskíintikoʼob le baʼax beetik u yantal le talamiloʼ, jach jeʼel u bintiʼob kʼaasileʼ (xok Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Baʼaxten le máaxoʼob táant u tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ maas unaj u yilik u tʼankubaʼob yéetel tsiikil?

¹² Le máaxoʼob táant u tsʼoʼokol u beeloʼoboʼ jach unaj u yilik u tʼankubaʼob yéetel yaabilaj bey xan yéetel tsiikil. Kʼaʼabéet u yilkoʼob maʼ u talamtal tiʼ mix juntúul u yaʼalik bix u yuʼubikuba wa baʼax ku tuklik. Juntúul íichamtsileʼ tu yaʼalaj: «Le táant u tsʼoʼokol u beel máakoʼ, kex kiʼimak u yóoleʼ, ku yantal talamiloʼob. Mientras le xiib wa le koʼolel maʼ u kan u naʼat bix u yuʼubikuba u núup, baʼax suuk u beetik yéetel baʼaxoʼob kʼaʼabéettiʼeʼ, ku yantal talamiloʼob. Baʼaleʼ wa ku naʼatkoʼob bix u yuʼubikuba u núup, ku yeʼeskoʼob kabal óolal, mantatsʼ kiʼimak u yóoloʼob, ku yeʼeskoʼob chowak óolal yéetel ku kʼubik u yóoloʼob tiʼ Jéeobaeʼ ku bin utsil tiʼob». ¡Le baʼax tu yaʼaloʼ jach jaaj!

13. ¿Baʼaxten jach unaj u yeʼesik kabal óolal le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ?

¹³ U múul tsikbal máakeʼ bey jaʼ ku yáalkabeʼ. Kʼaʼabéet «kabal óolal» utiaʼal maʼ u xuʼulul u yáalkab le jaʼ wa le tsikbaloʼ (1 Ped. 3:8). Juntúul sukuʼun once jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, ku yaʼalik: «Le kabal óolaloʼ ku beetik u séeb utskíintaʼal talamiloʼob tumen ku péeksik máak u kʼáat perdón». Juntúul anciano veinte jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beel yéetel kiʼimak u yóoleʼ, ku yaʼalik: «Yaan  kʼiineʼ maas kʼaʼanaʼan u yaʼalaʼal ‹saʼasten› ke u yaʼalaʼal in ‹yaabiltmech›». Tu yaʼalaj xan: «Le payalchiʼoʼ jach jeʼel u yáantik máak u yeʼes kabal óolaleʼ. Ken múul payalchiʼinakoʼon tiʼ Jéeobaeʼ, ku kʼaʼajaltoʼon j-kʼebanoʼon yéetel ku chʼaʼiktoʼon óotsilil, leloʼ ku yáantken in wil tuláakal jeʼex unajoʼ».

14. ¿Baʼax talamil ku taasik le kaʼanal ichil tiʼ le tsʼokaʼan u beeloʼoboʼ?

¹⁴ Baʼaleʼ le kaʼanal ichiloʼ jach junpuliʼ maʼ tu yáantaj utiaʼal u biskuba máak. Ku talamkúuntik u múul tsikbal máak, tumen ku pʼáatal maʼ taak u kʼáatik perdoniʼ wa maʼ chúukaʼan u yóol u beetiʼ. Le máax kaʼanal u yichoʼ tu lugar u yaʼalik «saʼasten, perdonarten», ku kaxtik baʼax u yaʼale. Tu lugar u kʼamik yaan baʼax maʼ maʼalob u beetmeʼ, ku chʼíikil u yil baʼax maʼ maʼalob ku beetik u núupiʼ. Ken u yuʼub yaan baʼax ku beetaʼaltiʼeʼ, tu lugar u kaxtik jeetsʼelileʼ, ku tsʼíikil, ku yaʼalik baʼal utiaʼal u sutik u jeel wa ku jáawal u tʼaan (Ecl. 7:9). Jeʼex k-ilkoʼ le kaʼanal ichiloʼ jeʼel u jubik le tsʼoʼokol beeloʼ. Maʼ u tuʼubultoʼoneʼ «Dioseʼ ku tsʼáaikuba tu contra le máaxoʼob kaʼanal u yichoʼoboʼ, baʼaleʼ ku yeʼesik nojoch utsil tiʼ le máaxoʼob kabal u yóoloʼoboʼ» (Sant. 4:6).

15. Tsol bix jeʼel u yáantaʼal le tsʼokaʼan u beeloʼob tumen le baʼax ku yaʼalik Efesoiloʼob 4:26 yéetel 27 utiaʼal u yutskíintikoʼob le talamiloʼoboʼ.

¹⁵ Baʼaleʼ maʼ unaj k-tuklik wa mix bikʼin ken k-eʼes kaʼanal ichiliʼ. Le oʼolal ken úuchkeʼ maʼ unaj k-aʼalik wa maʼ jaajiʼ, baʼaxeʼ unaj k-kʼamik yéetel k-séeb utskíintik. Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Maʼ u tʼúubul kʼiin wa láayliʼ kʼuuxeʼexeʼ, maʼ a tsʼáaikeʼex tuʼux u meyaj le Kʼaasilbaʼaloʼ» (Efe. 4:26, 27). Wa maʼ t-beetik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ taaliʼtoʼon k-muʼyaj. Juntúul kiikeʼ yaat u yóol ka tu yaʼalaj: «Teen yéetel in wíichameʼ yaan kʼiineʼ maʼ t-beetik baʼax ku yaʼalik Efesoiloʼob 4:26 yéetel 27. ¡Jach maʼ kiʼimak in wóol ken weenkeniʼ!». Maas maʼalob ka u séeb utskíint máak le talamil utiaʼal u yantal jeetsʼeliloʼ. Maʼ xaaneʼ unaj k-páaʼtik u máan junpʼíit tiempo utiaʼal u jáawal k-kʼuuxil. Maʼalob xan ka k-kʼáat tiʼ Jéeoba ka yanaktoʼon jatsʼuts modos, jeʼex le kabal óolaloʼ. Beyoʼ yaan k-chʼíikil k-il tuʼux yaan le talamiloʼ, maʼ tiʼ máax yaan u culpailiʼ. Wa maʼ k-beetik beyoʼ yaan u maas nojochtal le talamiloʼ (xok Colosasiloʼob 3:12, 13).

16. Le kabal óolaloʼ, ¿bix u yáantik le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u yilkoʼob jeʼex unaj le jatsʼuts modos yaan tiʼ cada juntúuloʼ?

¹⁶ Le kabal óolaloʼ ku yáantik máak u yil le jatsʼuts modos yaan tiʼ u núupoʼ. Maʼ xaaneʼ le atantsiloʼ yaan jujunpʼéel baʼal jach u yojel u beet utiaʼal u yutsil u familia. Wa le íichamtsil kabal u yóoloʼ, maʼ ken u yuʼub táan u mixbaʼalkúuntaʼal, baʼaxeʼ yaan u líiʼsik u yóol u yatan utiaʼal u seguer u beetik. Beyoʼ ku yeʼesik yaabilaj tiʼ yéetel ku yilik koʼoj u tojol (Pro. 31:10, 28; Efe. 5:28, 29). Le atantsil kabal u yóol xanoʼ maʼ ken u taasuba noj baʼalil mix ken u mixbaʼalkúunt u yíicham. Kʼaʼajakteʼexeʼ «junpʼéeliliʼ wíinklil[eʼex]», le baʼax beetik u muʼyaj juntúuleʼ ku beetik u muʼyaj uláakʼ juntúul (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Bix jeʼel u yantal kiʼimak óolal tiʼ le tsʼokaʼan u beeloʼob utiaʼal u nojbeʼenkúuntikoʼob Diosoʼ?

¹⁷ Maʼ xaaneʼ teech yéetel a núupeʼ a kʼáat a nojbeʼenkúunteʼex Jéeoba yéetel ka yanakteʼex kiʼimak óolal mantatsʼ, jeʼex Abrahán yéetel Sara wa Isaak yéetel Rebeca. Baʼaleʼ unaj a wilkeʼex le tsʼoʼokol beel jeʼex u yilik Jéeobaoʼ. Xokeʼex le Biblia utiaʼal u yantalteʼex naʼatil yéetel ojéelajil. Ilawileʼex le jatsʼuts modos yaan tiʼ cada juntúuloʼ utiaʼal a maas yaabiltikabaʼex (Cant. 8:6). Eʼeseʼex xan kabal óolal yéetel tsiikil ta baatsileʼex. Wa ka beetkeʼex le baʼaloʼobaʼ yaan u kiʼimaktal a wóoleʼex bey xan a Taataʼex yaan teʼ kaʼanoʼ (Pro. 27:11). Maʼ xaaneʼ yaan a wuʼuyikabaʼex jeʼex juntúul sukuʼun veintisiete jaʼaboʼob tsʼoʼokok u beeleʼ, tu yaʼalaj: «Maʼ tu páajtal in kuxtal wa minaʼan in watan tin wéetel. Cada kʼiin ku máaneʼ k-maas yaabiltikba. Lelaʼ ku béeytal tumen k-yaabiltmaj Jéeoba yéetel k-múul tsikbal mantatsʼ».