1, 2. Ifa ewe memmeef ekkewe sam me in me néúr kewe ra meefi lefiler? Nge ifa ewe mettóch a weires ar repwe féri?

 CHÓMMÓNG nau lón Merika ra pélúweni ei kapas eis: “Ika ka silei pwe semom me inom repwele máló lesor, met ka mochen ereniir ikenái?” Lap ngeniir ra erá pwe resap mochen fós ngeniir usun osukosuk are met ra tipefesen wóón. Nge, ra mochen ereniir: “Omusaaló ai tipis” me “Ua fókkun tongekemi.”​—For Parents Only, me ren Shaunti Feldhahn me Lisa Rice.

² Pwúngún pwe a wor tongfengen lefilen ekkewe nau me semer kewe me iner. A fókkun pwúng ei pwóróus lein néún Kot kewe aramas. Inaamwo ika a ina usun, nge fán ekkóch ese fisiéch ewe alen pwóróusfengen lefilen ekkewe sam me in me néúr kewe. Met popun? Met a eppeti án ekkewe sam me in me néúr kewe pwóróusfengen wóón ekkewe mettóch? Met ra tongeni féri pwe epwe múrinnéló alen ar pwóppwóróusfengen?

3. (a) Pwata a weires ngeni chómmóng famili an epwe fisiéch ar pwóróusfengen? (b) Pwata a ekis mecheres ngeni ekkewe famili lón Israel ar repwe pwóppwóróusfengen?

³ A mmen weires ngeni chómmóng famili an epwe wor ar naféchún fansoun pwe repwe pwóppwóróusfengen. Nge lón fansoun Israel lóóm a sókkóló. Moses a éúréúra ngeni ekkewe sam chón Israel ar repwe asukula néúr kewe án Kot kewe allúk, a erá: “Kopwe achocho le aiti ngeni noum kewe ekei kapas, kopwe pwal fos usur lupwen kopwe mot lon imwom pwal lupwen kopwe fetal won al, lupwen kopwe konola pwal lupwen kopwe pwätä.” (Tut. 6:6, 7) Ekkewe semirit lón ena fansoun, ra kan angangfengen me iner kewe lón imwer are mwinfengen me semer kewe le angang. A wor án ekkewe sam me in watteen fansoun le  nónnómfengen me fósfengen me néúr kewe. Ina popun, a mecheres ngeni ekkewe sam me in ar repwe silei napanaper, mocheniir me met ra osupwangan. Ekkewe semirit ra pwal tongeni silefichi semer kewe me iner.

4. Met a eppeti ewe alen pwóróusfengen lón ekkewe famili ikenái?

⁴ Nónnómun aramas ikenái a mmen sókkóló. Lón ekkóch fénú, mi chék kúkkún ierin ekkewe semirit nge ra poputá le sukul preschool, ekkóch a chék ruu ieriir. Chómmóng sam me in ra angang lón ekkewe leeni mi towau seni imwer. Nge, lupwen ra nónnómfengen me néúr kewe, ra áeá ar fansoun le katol TV are néúnéú computer are phone. Lón chómmóng famili, ekkewe sam, in, me néúr kewe rese wesewesen sissileifengenir. Usun ese chúen fis ar pwóppwóróusfengen.

5, 6. Met ekkóch sam me in ra féri pwe epwe watteeló ar fansoun nónnómfengen me néúr kewe?

⁵ Ka tongeni ekieki ekkewe mettóch kopwe féri pwe epwe watteeló ewe fansoun kopwe nónnóm ren óm famili? (Álleani Efisos 5:15, 16.) Ekkóch famili ra tipeeúfengen ar repwe akúkkúnaló ar fansoun le katol TV are néúnéú computer. Ekkóch ra akkóta ar repwe mwaren mwéngéfengen fán eú iteiten rán. Ewe fansoun famili fel, pwal ina eú fansoun mi éch ngeni chón ewe famili pwe repwe sissileifengenir atun ra káéfengen ewe Paipel. Nge esap chék ina ewe fansoun ra tongeni nónnómfengen. Mi lamot repwe awora fansoun le pwóppwóróusfengen iteiten rán. Me mwen ekkewe semirit repwe ló sukul, ereniir och mettóch epwe apéchékkúler, pwóróusfengen wóón ewe lesenin rán are iótekfengen. Ei mettóch epwe fókkun álisiir unusen ewe rán.

⁶ Ekkóch sam me in ra féri ekkóch siwil lón manawer pwe epwe watteeló ar fansoun le nónnómfengen me néúr kewe. Áwewe chék, Laura, emén in mei wor rúúemén néún semirit, a towu seni an we angang full time fán iten néún kewe. * A erá: “Lesossor ám meinisin aua kan kitipépé le ló ngeni ám angang are sukul. Lupwen ua liwiniti imwei lepwin, nei kewe ra fen  annut, ewe chón túmúnúúr a fen annuter.” Seni ewe fansoun Laura a towu seni an angang, a kúkkúnúló ar moni tolong, nge a meefi pwe iei a wesewesen silei met ekiekin me osukosuken néún kewe. A pwal apasa: “Ua aúseling ngeni ar iótek me ua tongeni emmweniir, apéchékkúler me asukuler.”

7. Ifa ewe kapasen otuttur ekkewe sam me in me néúr kewe ra eáni?

⁷ Ekkewe sou makken ewe puk itelapan For Parents Only, ra kapas eis ngeni chómmóng kúkkún me sáráfé, nge iei met ra apasa: “Ewe mettóch ekkewe kúkkún me sáráfé ra kon eáni otuttur fán iten semer kewe me iner, ina ar rese aúseling ngeniir.” Fán chómmóng a pwal ina usun án ekkewe sam me in otuttur fán iten néúr kewe. Iwe, ren an epwe sussuuk ewe alen pwóppwóróusfengen lefilen chón ewe famili, a lamot repwe aúselingéchfengen.​—Álleani James 1:19.

8. Ifa usun ekkewe sam me in repwe wesewesen aúseling ngeni néúr kewe?

⁸ Ámi kana sam me in, oua wesewesen aúseling ngeni néúmi kewe? Eli epwe tongeni weires ngenikemi lupwen oua pekkus, are lupwen ra mochen fós usun och mettóch ese kon lien lamot me remi. Nge chechchemeni pwe eli ena mettóch ese kon lamot me remi nge a fókkun lamot me ren néúmi we. Ámi “müttir ngeni rong,” a wewe ngeni ámi oupwe áfánniéchú met néúmi a apasa me pwal napanapen an uwawu meefian. Ngingiin néúmi we, mwékútúkútún, me wowoon wóón mesan a tongeni pwáraaló enletin meefian. A pwal lamot oupwe kapas eis ngeni. Ewe Paipel a apasa: “Ekiekin letipen eman aramas a usun chök koluk mi alolol, nge eman aramas mi weweöch a tongeni üfiretä.” (SalF. 20:5) Mi lamot oupwe pwáraatá mirit lupwen oua fós ngeni néúmi kewe, weween a lamot oupwe silei wesewesen meefier. A ákkáeúin lamot ena lupwen oua pwóróusfengen wóón och mettóch ra pireir le fós usun.

9. Pwata a lamot ekkewe nau repwe aúseling ngeni semer kewe me iner?

⁹ Ámi kana nau, oua álleasochisi sememi kewe me inemi? Án Kot we kapas a apasa: “Nei kopwe aüselinga än semom kewe kapasen öüröür, nge kosap aleasolap ngeni mine inom a aiti ngonuk.” (SalF. 1:8) Chechchemeni, sememi kewe me inemi ra tongekemi, me ra ekieki met epwe échúitikemi iteitan, ina popun ámi aúseling ngeniir me álleasochisiir ina eú alen tipachem. (Ef. 6:1) Epwe mecheres ngonuk óm kopwe álleasochisi semom me inom ika a sussuuk ewe alen pwóróusfengen lefilemi me ika ka chechchemeni pwe ra tongeok. Ina popun, uwawu meefiom ngeni semom me inom usun ekkewe mettóch, pwe repwe tongeni weweiti ekiekum. Iwe nge, mi lamot kopwe pwal achocho le weweiti meefier.

10. Met sia tongeni káé seni pwóróusen Rehopoam?

¹⁰ Ka fen fiti án piloom kewe kapasen fén? Kopwe túmúnuk. Neman me reom met ra eáni kapasen fén ngonuk mi éch, nge eli esap fókkun álisuk. Eli epwe ina eú minen efeiengaw ngonuk. Ekkewe kúkkún me sáráfé, ese naf sileier me ese nóm rer ewe mirit mi nóm ren ekkewe mi mwukóló. Lap ngeniir rese ekieki ifa usun minne ra filatá le féri a tongeni efeiengawer lón ekkan rán epwe feito. Chechchemeni pwóróusen néún King Salomon we itan Rehopoam. Lupwen a wiseni ewe wis king lón Israel, itá epwe aúseling ngeni án ekkewe chinnap mwán kapasen fén. Nge a fen aúseling ngeni án pilóón kewe kapasen fén mi tiparoch. Iwe mwirilóón, lap ngeni ekkewe aramas mi nóm fán an nemenem ra ú ngeni. (1 King 12:1-17) Kosap áppirú met Rehopoam a féri. Fós ngeni semom me inom usun óm memmeef me ekiek. Álleasochisi alór me káé seni ar tipachem.​—SalF. 13:20.

11. Met a tongeni fis ika a weires án ekkewe nau repwe fós ngeni semer kewe me iner?

¹¹ Sam me in, oua mochen néúmi kewe repwe kútta emmwen senikemi nge esap seni  pilóór kewe? Ika ina, ámecheresi ngeni néúmi kewe ar repwe fós ngenikemi. Emén Chón Kraist fépwúl teenage, a makkeei pwe seman kewe me inan ra kon lólilen iteiten an fós usun emén át. Ei mettóch a efisi an epwe pireir le fós ngeniir, iwe a úkútiw le fós ngeniir. Pwal emén fépwúl a makkeei: “Chómmóng teenage ra mochen angei kapasen emmwen seni semer kewe me iner, nge ika ekkewe sam me in rese kon alamota meefier, iwe, repwe kútta emmwen seni ekkewe ekkóch, pwal mwo seni chókkewe ese naf sileier.” Oupwe tipemecheres le aúseling ngeni néúmi kewe me weweiti meefier, ese lifilifil met ra mochen fós usun. Ika ina, resap pireir le fós ngenikemi, me repwe tipemecheres le álleasochisi ámi kapasen emmwen.

12. Ifa usun napanapen ekkewe sam me in ren minne néúr kewe ra apasa are féri epwe tongeni eppeti alen ar pwóppwóróusfengen?

¹² Napanapen ekkewe sam me in ren minne néúr kewe ra apasa are féri a tongeni eppeti án ekkewe nau mochen fós ngeniir. Eli epwe mwittir pwá án ekkewe sam me in rese pwapwaiti met néúr kewe ra apasa. Pwúngún, a wor chómmóng mettóch mi efeiengaw lón ekkeei ránin lesópwólóón, ina popun sam me in Chón Kraist ra mochen túmúnú néúr kewe. (2 Tim. 3:1-5) Iwe nge, fán ekkóch ekkewe nau rese weweiti ekiekin semer kewe me iner, iwe ra meefi pwe usun itá ra kalapuser.

13. Pwata a lamot ekkewe sam me in repwe túmúnú ar resap kon mwittir uwawu meefier?

¹³ Mi lamot ekkewe sam me in repwe túmúnú pwe resap kon mwittir uwawu meefier. Pwúngún pwe a weires ámi aupwe fanafaneló lupwen néúmi ra song me apasa mettóch oupwe lólilen ren. Nge a lamot oupwe aúselingéch ngeniir me mwen ámi oupwe fós. Ewe king mi tipachem itan Salomon a makkeei: “Are eman aramas a pälüeni mwen esamwo rongorong, ina an tiparoch epwe pwal säw.” (SalF. 18:13) Ika oua mosonoson me aúseling, eli oupwe tongeni weweiti ewe popun án néúmi “kapas ra pöchökül.” (Hiop 6:1-3) Ouse tongeni álisi néúmi kewe ika ouse unusen weweiti met ra fós usun. Ámi kana sam me in mi tong, oupwe aúseling ngeni néúmi kewe me achocho le weweiti meefier pwe oupwe tongeni wesewesen álisiir.

14. Pwata a lamot ekkewe nau repwe mmang le kapas?

¹⁴ Ámi kana nau, mi pwal lamot oupwe “mang ngeni kapas.” Chechchemeni pwe Kot a fen ewisa ngeni sememi kewe me inemi ewe wis ar repwe emiritikemi, ina popun ousap mwittir uwawu meefiemi ika ouse tipeeú ngeni met ra apasa. (SalF. 22:6) Neman ra fen pwal kúna ena esin osukosuk ka kúna iei. Pwal och, rese mochen óm kopwe usur le féri ekkewe mwáál ra féri atun ra sarafé. Semom me inom, iir chiechiom, nge esap chón oputok. Ra mochen álisuk, nge esap efeiengawok. (Álleani Än Salomon Fos 1:5.) “Kopwe asamolu semom me inom,” me pwár ngeniir pwe ka tonger usun ar tongeok. Óm féri ei epwe ámecheresi ar repwe emirituk lón ewe napanap Jiowa a mochen ar repwe féri.​—Ef. 6:2, 4.

15. Met epwe álisikich ach sipwe mosonottam me mmang le song ngeni chókkewe sia tonger?

¹⁵ Esap fansoun meinisin sia kan mosonottam ngeni chókkewe sia tonger. Iei met aposel Paulus a makkeei ngeni ekkewe Chón Kraist lón Kolose: “Ämi mwän kana, oupwe echeni pwülüemi, nge ousap pöchökül ngeniir. Ämi sam me in kana, ousap asonga nöümi kana ren ämi apwüngüchouur, pwe resap apilükingau.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulus a ereni ekkewe chón Efisos: “Oupwe atoaua senikemi sokun koum, chou me song. Ousap chüen akürang ngeni aramas ika turunufaser, ousap pwal chüen oput eman aramas.” (Ef. 4:31) Ika sia achocho le alapaaló ach uwaani uwaan án Kot we manaman mi fel, ren choweán mosonoson,  nemeniéchú pwisin mochenich, me mosonottam, iwe, sia tongeni mmang le song pwal mwo nge lón ekkewe fansoun sia nóm lón osukosuk watte.​—Kal. 5:22, 23.

16. Ifa usun Jesus a apwúngú néún kewe aposel? Pwata sia ingeiti féfférún Jesus ngeniir lón ena atun?

¹⁶ Sam me in kana, ekieki án Jesus leenien áppirú. Anchangei úkúkún weiresin lón ewe sáingoon pwinin ar mwéngéfengen me néún kewe aposel. Jesus a silei pwe ekiseló chék epwele kúna watteen riáfféú me ninniiló. A silei lamoten an epwe amwéchú an tuppwél pwe iten Seman we epwe piniló me epwe suuk ngeni aramas ar repwe kúna manaw. Nge lón ena pwinin ekkewe aposel ra poputá le áninifengen wóón ié leir a lap seniir meinisin. Jesus ese chúwérúwér are kapasechou ngeniir. Nge fán mosonoson a apwúngúúr. Jesus a áchema ngeniir pwe ra fen álisi i lón fansoun weires. A pwal ereniir pwe i a lúkúlúk wóór pwe repwe amwéchú ar tuppwél inaamwo ika Satan epwele sótuniir. A pwal mwo nge pwon ngeniir pwe repwe eti i le wiseni ewe wis king lón láng.​—Luk. 22:24-32.

17. Met epwe álisi ekkewe nau ar repwe mmang le song?

¹⁷ A pwal lamot ngeni ekkewe nau ar repwe mmang le song. Ika en emén teenage, eli ka oput án semom me inom éúréúrak, pún me reom usun itá ra lúkúlúkúmmang ngonuk. Nge kopwe chechchemeni pwe pokiten ra tongeok iwe ra lólileniasinuk. Ika ka mosonoson le aúseling ngeniir me etiwa ar emmwen, repwe súfélituk me lúkúlúk wóóm. Iwe eli semom kewe me inom repwele mut ngonuk óm kopwe féri pwal ekkóch mettóch. Ewe Paipel a áiti ngenikich pwe emén mi mmang le song, i mi tipachem. A erá: “Eman aramas mi tiparoch a fokun songokai, nge eman aramas mi tipachem a engila fän mosonoson.”​—SalF. 29:11.

18. Ifa usun tong a álisatá fiséchún pwóppwóróusfengen lón ewe famili?

¹⁸ Ina minne, ámi kana sam me in, me ekkewe nau mi áchengicheng, ousap lichippúng ika ese kon fisiéch ámi pwóppwóróusfengen lón ámi famili. Oupwe akkachocho le amúrinnéló ámi pwóróusfengen me fiffiti ekkewe emmwen lón án Kot we Kapas. (3 Joh. 4) Lón ewe fénúfan sefé, sipwe unuséch meinisin, me esap chúen wor osukosuken ach sipwe pwóppwóróusfengen. Nge ren mwo iei, sia kan mwáálliló. Ina popun, kosap pireir le apasa “Omusaaló ai tipis.” Kopwe tipemecheres le omusaaló tipisin ekkewe ekkóch. Oupwe “tipeeufengen lon chen.” (Kol. 2:2) A wor manamanen ewe napanap tong. A álisikich ach sipwe mosonottam me kirekiréch. Tong a pwal álisikich ach sipwe mmang ngeni song me omusaaló tipisin ekkewe ekkóch. “A engila fän mettoch meinisin, a lükü meinisin, a apilüküni meinisin, a tipeppos fän mettoch meinisin.” (1 Kor. 13:4-7) Ika ka achocho le pwáraatá tong, ewe alen pwóróusfengen lón óm famili epwe múrinnéló. Ei mettóch epwe atoto ngonuk pwapwa me epwe elingaaló Jiowa.