1, 2. N’otọ avọ otọ ze, oghẹrẹ uruemu vẹ esẹgbini gbe emọ a re wo kpahe ohwohwo, kọ eme ọ rẹ bẹ ẹsejọ?

EVAỌ obọ America, a nọ emọ buobu onọ nana: “Otẹrọnọ whọ rọ oghẹrẹ jọ riẹ nọ ọsẹgboni ra a ti whu odẹnotha, eme whọ te gwọlọ ta kẹ ae re a te whu?” Emọ buobu a ta kpahe ẹbẹbẹ hayo ẹwhọ jọ nọ ọ rrọ udevie rai avọ esẹgbini rai hi, ukpoye a ta nọ a re wou unu kẹ esẹgbini rai nọ: “Eva e dha owhai hi” jẹ ta nọ, “Me you owhai gaga.”—Obe na, For Parents Only (Rọkẹ Esẹgbini Ọvo) onọ Shaunti Feldhahn avọ Lisa Rice a kere.

² N’otọ avọ otọ ze, esẹgbini gbe emọ a re wo uyoyou kẹ ohwohwo. Ere o mae rrọ evaọ uviuwou Ileleikristi. Rekọ dede nọ esẹgbini avọ emọ rai a rẹ gwọlọ jọ kugbe ohwohwo ẹsikpobi, ẹsejọ ẹmeọta-kugbe ọ rẹ jọ bẹbẹ. Fikieme a rẹ rọ gwọlọ whaha oghẹrẹ eme jọ, dede nọ a rẹ ta eme efa kugbe sasasa? Eware jọ vẹ e rẹ sai ru ẹmeọta-kugbe jọ bẹbẹ? Kọ ẹvẹ ma sae rọ whaha eware itieye?

3. (a) Fikieme o rọ rrọ bẹbẹ kẹ ahwo iviuwou buobu re a ta ẹme kugbe? (b) Fikieme o gbẹ rọ jọ bẹbẹ kẹ ahwo Izrẹl oke anwae he re a ruẹ uvẹ nọ a rẹ rọ jọ kugbe?

³ O rrọ bẹbẹ kẹ ahwo iviuwou buobu re a hae ta ẹme kugbe ziezi. Orọnikọ ere o rrọ n’otọ ze he. Evaọ oke emọ Izrẹl, Mosis ọ kẹ esẹ ohrẹ nọ: “Wha rẹ rehọ [Ẹme Ọghẹnẹ] wuhrẹ emọ rai owowa, wha rẹ rehọ ae gbe-iku no wha keria eva iwou rai, no wha be nya eva edhere, gbe okenọ wha kiẹzẹ, gbe okenọ wha rọo ze.” (Izie. 6:6, 7) Evaọ okpẹdoke kpobi, emọ ahwo Izrẹl a jẹ hae jọ kugbe oni rai evaọ uwou hayo kugbe ọsẹ rai evaọ obọ ẹwọ hayo oria iruo riẹ. Esẹgbini gbe  emọ a wo oke nọ a jẹ hae rọ jọ kugbe jẹ ta ẹme kugbe ziezi. Fikiere, esẹgbini a wo uvẹ nọ a jẹ hae rọ riẹ ẹgwọlọ gbe uruemu emọ rai. Epọvo na re, emọ a wo uvẹ nọ a jẹ hae rọ riẹ esẹgbini rai ziezi.

4. Fikieme ẹmeọta-kugbe o rọ rrọ bẹbẹ kẹ iviuwou buobu?

⁴ Eware i wo ohẹriẹ gaga no enẹna? Evaọ erẹwho jọ, emọ i bi te oware ovo re a te fi ae họ isukulu hu, ejọ nọ a tẹ nwani te ikpe ivẹ no. Esẹgbini jọ a re no uwou kpohọ iruo evaọ ugbothabọ. Umutho oke nọ a be rọ jọ kugbe emọ rai nọ a hae rọ ta ẹme kugbe, ekọmputa, etẹlẹvisiọno gbe eware itieye efa e be rehọ oke na no. Evaọ iviuwou buobu, esẹgbini gbe emọ a bi yeri uzuazọ rri ọvuọ oboriẹ. Uvẹ ẹmeọta-kugbe o be jariẹ vievie he.

5, 6. Ẹvẹ esẹgbini jọ a rọ ‘gwọlọ oke’ nọ a rẹ rọ jọ kugbe emọ rai ziezi?

⁵ Kọ whọ sae ‘gwọlọ oke’ no eware efa ze re whọ sai wo uvẹ nọ whọ rẹ rọ jọ kugbe ahwo uviuwou ra? (Se Ahwo Ẹfẹsọs 5:15, 16.) Ahwo iviuwou jọ a gba riẹ mu nọ a rẹ raha umutho oke fihọ etẹlẹvisiọno gbe ekọmputa. Iviuwou efa a gba riẹ mu nọ o tẹ kawo a rẹ re emu kugbe ẹsiẹvo evaọ okpẹdoke. Ọruẹrẹfihotọ egagọ uviuwou na o woma kẹhẹ, u re ru esẹgbini gbe emọ wo uvẹ nọ a re ro si kẹle ohwohwo jẹ ta ẹme kugbe ziezi kpahe eware nọ i kpomahọ egagọ Jihova. Nọ wha tẹ be hae rehọ oware wọhọ auwa ọvo ru onana k’oka k’oka u woma gaga, rekọ re a sai wo uvẹ ẹmeọta-kugbe ziezi o gwọlọ vi ere. O gwọlọ nọ a rẹ ta ẹme kugbe ẹsikpobi. Taure ọmọ ra o te kpohọ isukulu, wha se obe okpẹdẹ kugbe, hayo lẹ kugbe ọmọ na, ta oware jọ kẹe nọ o rẹ kẹe ọbọga. Who te ru ere, u ti fi obọ họ kẹ ọmọ na gaga evaọ okpẹdoke na.

⁶ Esẹgbini jọ a ru inwene jọ no evaọ uzuazọ rai re a sai wo oke ziezi nọ a rẹ rọ jọ kugbe emọ rai. Wọhọ oriruo, aye jọ nọ o wo emọ ivẹ nọ a re se Laura * o no  iruo nọ ọ jọ re ọ sai wo oke kẹ emọ riẹ. Ọ ta nọ: “Evaọ ohiohiẹ mai kpobi ma rẹ họrọ oma no uwou kpohọ iruo hayo isukulu. Taure me te no iruo ze evaọ owọwọ yọ ohwo nọ ma rehọ fihọ uwou nọ ọ rẹ yọrọ emọ mai, ọ rẹrote ae nọ a wezẹ no. Iruo mẹ nọ me siobọno na o whariẹ ze nọ me gbe bi ro wo ugho te epaọ ọsosuọ họ, rekọ enẹna mẹ be riẹ ebẹbẹ nọ emọ na a wo gbe eva rai. Mẹ rẹ gaviezọ kẹ ẹme nọ a be hae ta evaọ olẹ, wuhrẹ ae, jẹ tuduhọ ae awọ.”

7. Ẹbẹbẹ vẹ esẹgbini gbe emọ a ta nọ a be hai wo?

⁷ Nọ ahwo nọ a kere obe na, For Parents Only a nọ emaha buobu enọ no, a tẹ ruẹ oware ofa nọ o rrọ ọzadhe kẹ emamọ ẹmeọta-kugbe. A ta nọ: “Emọ na e ta nọ oware nọ esẹgbini rai a re ru nọ o rẹ mae kẹ ai uye họ, ‘A rẹ gaviezọ họ.’” Orọnikọ emọ ọvo i wo ẹbẹbẹ nana ha. Ere ọvona esẹgbini a rẹ ta nọ emọ rai a bi ru re. Re ẹmeọta-kugbe ọ sae jọ uviuwou, o gwọlọ nọ ahwo uviuwou na kpobi a rẹ gaviezọ kẹ ohwohwo ziezi.—Se Jemis 1:19.

8. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ gaviezọ kẹ emọ rai ziezi?

⁸ Esẹgbini, kọ wha be ginẹ gaviezọ kẹ emọ rai? Onana o rẹ sae jọ bẹbẹ nọ oma o tẹ rrọ owhẹ no hayo who te roro nọ oware nọ ọmọ na ọ be ta na u wuzou tere he. Rekọ oware nọ who roro nọ u wuzou ho na, o sae jọnọ u wuzou gaga kẹ ọmọ na. Re a “yo vẹrẹ” u dhesẹ nọ whọ rẹ gaviezọ ziezi kẹ oware nọ ọmọ ra ọ be ta gbe oghẹrẹ nọ ọ bẹ rọ tae. Urru nọ ọmọ ọ be rọ ta ẹme gbe oghẹrẹ nọ o bi ru evaọ etoke ẹmeọta na, u re fi obọ họ kẹ owhẹ riẹ epanọ oware nọ ọ be ta na o riẹe oma. Enọ nọ a rẹ nọ u wuzou gaga re. Ebaibol na ọ ta nọ, “Iroro nọ e rọ eva ohwo e wọhọ edidi ame, rekọ ohwo nọ ọ rẹ riẹ otọ oware ọ rẹ rehọ iroro na via.” (Itẹ 20:5) Re ohwo ọ sae riẹ oware nọ o rrọ ọmọ eva evaọ oghẹrẹ eme jọ, o gwọlọ otoriẹ avọ orimuo.

9. Fikieme u ro fo nọ emọ a yoẹme kẹ esẹgbini rai?

⁹ Emọ, kọ wha bi yo ẹme esẹgbini rai? Ebaibol na ọ ta nọ, “Ọmọ mẹ, yo oghrẹ ọsẹ ra, whọ jẹ uwuhrẹ oni ra fiẹ hẹ.” (Itẹ 1:8) Kareghẹhọ nọ ọsẹgboni ra a you owhẹ gaga yọ a gwọlọ nọ u woma kẹ owhẹ, fikiere o rrọ oware areghẹ re whọ gaviezọ je yoẹme kẹ ai. (Ẹf. 6:1) O rẹ mae lọhọ re who yoẹme kẹ ọsẹgboni ra nọ wha tẹ be hae ta ẹme kugbe, nọ whọ tẹ jẹ riẹ nọ a gine you owhẹ. Vuẹ ọsẹgboni ra epanọ eware e rrọ owhẹ oma. Onana u ti fi obọ họ kẹ ae riẹ owhẹ ziezi. Rekọ daoma riẹ ọsẹgboni ra ziezi re.

10. Eme ma wuhrẹ no iku Rehoboam nọ e rrọ Ebaibol na ze?

¹⁰ Yọroma gaga nọ ahwo nọ wha gbẹ rrọ ọhwa a tẹ be kẹ owhẹ ohrẹ kpahe oware nọ who re ru. Ẹsejọhọ a te vuẹ owhẹ oware nọ whọ gwọlọ yo, rekọ oyena u ti fi obọ họ kẹ owhẹ hẹ. Ukpoye, o rẹ sae wha uye se owhẹ. Fikinọ a wo areghẹ gbe orimuo wọhọ ekpako ho, ehwa ra buobu a riẹ epanọ oware nọ a be vuẹ owhẹ na o te jọ evaọ obaro ho hayo oware nọ u ti noi ze. Kareghẹhọ oware nọ Rehoboam ọmọ Solomọn ovie na o ru. Okenọ o zihe ruọ ovie Izrẹl no, o hai ti woma gaga o rọnọ o lele ohrẹ nọ ekpako na a kẹ riẹ. Rekọ o te lele ohrẹ ugheghẹ nọ ehwa riẹ a kẹ riẹ. Onana u te ru nọ o gbe ro wo uketha ahwo nọ a jọ otọ esuo riẹ hẹ. (1 Iv. 12:1-17) Ukpenọ whọ rọ aro kele uruemu ugheghẹ Rehoboam, daoma re whọ hai lele ọsẹgboni ra ta ẹme. Hae ta eva kẹ ọsẹgboni ra. Gaviezọ kẹ ohrẹ nọ a te kẹ owhẹ, wuhrẹ mi ai re who wo areghẹ.—Itẹ 13:20.

11. Eme ọ rẹ sae via nọ esẹgbini a te ru omarai wọhọ odudu?

 ¹¹ Esẹgbini, wha gbẹ gwọlọ nọ emọ rai a nyabru ehwa rai nọ a tẹ gwọlọ ohrẹ hẹ, wha ru omarai fihọ odudu hu nọ a rẹ sae ta ẹme kẹ hẹ. Uzoge oniọvo-ọmọtẹ jọ o kere nọ: “Mẹ tẹ nwane fodẹ odẹ ọmọzae, ọsẹgboni mẹ a ve ru oghẹrẹ jọ. Onana u re ru nọ mẹ gbẹ rọ gwọlọ ta ẹme nọ ọ rrọ omẹ eva ha.” Uzoge oniọvo-ọmọtẹ ọfa jọ o kere nọ: “Izoge buobu a rẹ nyabru esẹgbini rai kẹ ohrẹ, rekọ nọ a gbẹ be kẹ ai ovao ho, u ve ru nọ a rẹ rọ nya bru amọfa nọ a roro nọ a ti se ẹme rai gboja, makọ ahwo nọ a tube wo areghẹ kaka esẹgbini rai hi.” Whọ tẹ be hae romatotọ gaviezọ kẹ emọ ra evaọ ẹme kpobi nọ a wọ bru owhẹ ze, ẹsejọhọ a te hae ta eva rai kpobi k’owhẹ, jẹ gaviezọ kẹ uthubro ra.

12. Ẹvẹ oghẹrẹ nọ esẹgbini a re ru nọ emọ rai a tẹ be ta ẹme kẹ ae o sai ro bru ẹmeọta dhe?

¹² Oware ofa nọ o rẹ sai bru ẹmeọta-kugbe dhe họ, nọ esẹgbini a tẹ be hai do ku hayo rọ uruemu ofa dhesẹ nọ oware nọ emọ a ta o were rai hi. Uzẹme, esẹgbini Ileleikristi a gwọlọ thọ emọ rai. Eware enwoma buobu e vọ “edẹ urere” nana, te enọ e rẹ sae raha usu ohwo kugbe Jihova. (2 Tim. 3:1-5) Dede na, eware nọ esẹgbini a rri nọ a re ru rọ thọ emọ rai, ẹsejọhọ emọ na a re rri nọ onana o ga hrọ.

13. Fikieme u ro fo re esẹgbini a yọroma kpahe ẹme emọ rai nọ a rẹ kpahe fihọ kpata kpata?

¹³ U fo ho re esẹgbini a nwane ta iroro rai kpata kpata kpahe ẹme nọ ọmọ rai ọ wọ bru ae ze. Ginọ uzẹme, o rẹ nwane lọhọ ẹsikpobi hi re ọsẹgboni a fọ tou nọ ọmọ ọ tẹ ta okpẹme fihotọ. Rekọ, u fo nọ a rẹ gaviezọ ziezi taure a tẹ te kpahe ẹme. Solomọn ovie owareghẹ na o kere nọ: “Ọnọ o ri yo ẹme he ọ vẹ kẹ uyo, yọ ugheghẹ gbe omovuọ obọ riẹ.” (Itẹ 18:13) Whọ tẹ be romatotọ gaviezọ, emọ ra a te ta eware buobu kẹ owhẹ. O gwọlọ nọ who re yo iku na kpobi vevẹ re whọ tẹ sai fi obọ họ. O sae jọnọ oware jọ nọ o be kẹ ọmọ ra idhọvẹ o lẹliẹ e riẹ ta “eme aruọwha avọ ugheghẹ” na. (Job 6:1-3) Wọhọ esẹgbini nọ e rrọ yoyou, wha hae gaviezọ ziezi re wha sai wo otoriẹ emọ rai, jẹ hae ta ẹme nọ ọ rẹ kẹ ae ọbọga.

14. Fikieme u ro fo re emọ a rọ ẹrera ruọ ẹme?

¹⁴ Emọ, o gwọlọ nọ wha rẹ rọ ẹrera ruọ ẹme re, orọnikọ wha rẹ nwane fa ẹme ọsẹgboni rai họ akotọ họ nọ a tẹ be kẹ owhai ohrẹ, Ọghẹnẹ ọ kẹ rai owha-iruo na inọ a wuhrẹ owhai. (Itẹ 22:6) Ẹsejọhọ a rẹriẹ ovao ku ọkpọ eware nọ whọ be rẹriẹ ovao ku na no. U te no ere no, u wo eware jọ nọ e thọ rai obọ evaọ oke uzoge nọ a be vioja rai enẹna yọ a gwọlọ nọ oware utiona o via kẹ owhẹ hẹ. Fikiere, rri ọsẹgboni ra wọhọ egbẹnyusu orọnikọ ewegrẹ hẹ, ekohrẹ orọnikọ ahwo ọwọsuọ họ. (Se Itẹ 1:5.) “Dhẹ ọsẹ ra avọ oni ra,” re whọ rọ ere dhesẹ kẹ ai nọ who you rai wọhọ epanọ a you owhẹ na. Onana u ti ru ei lọhọ kẹ ọsẹgboni ra nọ a ti ro ‘wuhrẹ owhẹ edhere Ọnowo na.’—Ẹf. 6:2, 4.

15. Eme o ti ru nọ ma gbẹ te rọ kaki muofu hu nọ ahwo nọ ma you a tẹ maki ru omai thọ?

¹⁵ O rẹ jọ bẹbẹ kẹ omai re ma thihakọ nọ ohwo nọ ma you ọ tẹ ta hayo ru oware jọ nọ u kiehọ omai oma ha. Pọl ukọ na o kere se “erezi gbe imoni nọ i wo orọwọ evaọ Kristi nọ e rọ obọ Kọlọsi” nọ: “Ezae na wha you eyae rai, re wha se ae ba ekpokpo. Whai esẹ, wha ru emọ rai eva dha ha, ogbẹrọ ere he o vẹ te wha oyẹlẹ họ ae oma.” (Kọl. 1:1, 2; 3:19, 21) Pọl ọ tuduhọ inievo obọ Ẹfẹsọs awọ nọ: “Wha jọ eyayare kpobi, gbe ofu, gbe evaedha,  gbe enuodo, gbe eme iyoma eta, i no owhai obọ.” (Ẹf. 4:31) Ma te wo ẹzi uye-oruẹ krẹkri, oma-onyẹ gbe oma-yọrọ nọ e rrọ abọjọ ubi ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ, u ti ru nọ ma gbẹ te rọ kaki muofu hu nọ a tẹ maki ru omai thọ.—Gal. 5:22, 23.

16. Ẹvẹ Jesu ọ rọ kpọ ilele riẹ họ, kọ ẹvẹ onana u ro fo oware nọ ma re muẹrohọ?

¹⁶ Dai roro kpahe oriruo Jesu. Roro kpahe idhọvẹ nọ e jariẹ oma evaọ etoke emu owọwọ urere nọ ọ re kugbe ikọ riẹ. Jesu ọ riẹ nọ umutho euwa jọ ọvo i kiọkọ, kẹsena o ve ti whu uwhu oja. O gwọlọ nọ o re kru ẹrọwọ riẹ te urere re ọ sai ru odẹ Ọsẹ riẹ fo je ru uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ lọhọ kẹ ahwo-akpọ. Ghele na, evaọ etoke emuọriọ nana, ‘ẹwhọ ọ ruọ udevie ikọ riẹ kpahe ọnọ a roro nọ ọ mae rro.’ Jesu o doku ai hi, yọ o muofu kẹ ae gbe he. Ukpoye, ọ romatotọ lele ae ta ẹme. Ọ kareghẹhọ ae nọ a jọ kugbe ei evaọ etoke edawọ riẹ. Dede nọ Setan ọ gwọlọ nọ o re voro ae wọhọ eka, ẹme nọ Jesu o lele i rai ta u dhesẹ nọ o fi eva họ ae nọ a te sai kru ẹrọwọ rai. Ọ tubẹ re ọvọ kugbe ae dede.—Luk 22:24-32.

17. Eme o ti fi obọ họ kẹ emọ fọ tou gaviezọ kẹ esẹgbini rai?

¹⁷ O gwọlọ nọ emọ a rẹ fọ tou jẹ gaviezọ re. Nọ emọ a tẹ kpako te izoge no, a rẹ sai roro nọ ohrẹ nọ ọsẹgboni rai a be kẹ ae u dhesẹ nọ a fi eva họ ai hi. Dede nọ o rẹ sae wọhọ ere ẹsejọ, riẹ nọ ọsẹgboni ra a bi ru oyena kpobi fikinọ a you owhẹ. Whọ tẹ be hae romatotọ gaviezọ kẹ ae je lele oware kpobi nọ ọsẹgboni ra ọ ta kẹ owhẹ, who ti wo adhẹẹ evaọ aro rai yọ whọ te rọ ere dhesẹ nọ whẹ yọ emamọ ọmọ. Uruemu utiona u ti ru nọ whọ te hai ro wo ufuoma evaọ eware jọ. Who te wo oma-oriẹsuo, u dhesẹ nọ who wo areghẹ. Obe Itẹ o ta nọ, “Ohwo ogheghẹ ọ rẹ ta ofu riẹ kie, rekọ ohwo nọ o wareghẹ yọ ọ fọ rirẹ.”—Itẹ 29:11.

18. Ẹvẹ uyoyou o sae rọ wha emamọ ẹmeọta-kugbe ze?

¹⁸ Fikiere, whai esẹgbini gbe emọ, otẹrọnọ wha be sae ta ẹme kugbe te epanọ wha gwọlọ evaọ iviuwou rai hi, wha jọ obọ o rrọ owhai hi. Wha gbẹ daoma, je kruga evaọ egagọ uzẹme na. (3 Jọn 4) Evaọ akpọ ọkpokpọ na, ahwo kpobi a te jọ gbagba yọ onana u ti ru nọ ma te hae rọ ta ẹme kugbe ohwohwo ababọ ẹwhọ. Enẹna mai kpobi ma re ru eware jọ thọ. Rekọ hai wou unu ẹsikpobi. Hae rọ vrẹ. Jọ ‘uyoyou u ku owhai gbe.’ (Kọl. 2:2) Uyoyou u wo ẹgba gaga. ‘Uyoyou u re wo odiri krẹkri avọ ọriẹruo. O rẹ kpare ẹme ọgaga avọ ofu hu. Uyoyou u re thihakọ eware kpobi, rọwo eware kpobi, u re rẹro eware kpobi, je wo odiri eva eware kpobi.’ (1 Kọr. 13:4-7) Wha hai dhesẹ uyoyou, u ti ru ẹmeọta-kugbe rai jọ ziezi, onọ o te wha evawere fihọ uviuwou rai jẹ wha ujiro se Jihova.