1, 2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũkoragwo gatagatĩ-inĩ ga aciari na ciana, na nĩ ũritũ ũrĩkũ makoragwo naguo rĩmwe na rĩmwe?

“ŨNGĨMENYA atĩ aciari aku nĩ magaakua rũciũ-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩenda mũno kũmeera?” Kĩũria kĩu nĩ kĩoririo ciana nyingĩ bũrũri-inĩ wa Amerika nĩ andĩki a ibuku rĩĩtagwo For Parents Only. Ciana iria nyingĩ cioigire atĩ itingĩenda kwarĩrĩria mathĩna kana kwaga kũiguithania kũrĩa manakorũo nakuo, handũ ha ũguo cingĩra aciari a cio ũũ: “Njoherai” na “Nĩ ndĩmwendete mũno.”

² Na njĩra nguhĩ, ciana nĩ ciendete aciari a cio, nao aciari nĩ maciendete. Ũguo nĩguo gũkoragwo makĩria famĩlĩ-inĩ cia Gĩkristiano. O na gũtuĩka aciari na ciana nĩ meriragĩria gũkorũo na ũrata wa hakuhĩ, ndũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kwaranĩria rĩmwe na rĩmwe. O na rĩrĩa mararanĩria na njĩra njega-rĩ, nĩkĩ gĩtũmaga aciari na ciana mone hinya kwarĩrĩria maũndũ mamwe? Nĩ maũndũ marĩkũ matũmaga kwaranĩria gũkorũo kũrĩ ũndũ mũritũ? Mangĩĩthemwo atĩa?

3. (a) Kwaranĩria gũkoragwo kũrĩ ũndũ mũritũ harĩ famĩlĩ nyingĩ nĩkĩ? (b) Nĩkĩ ndwarĩ ũndũ mũritũ harĩ famĩlĩ cia Isiraeli ya tene kũhũthĩra mahinda hamwe?

³ Nĩ ũndũ mũritũ harĩ famĩlĩ nyingĩ kuona mahinda ma kũigana ma kwaranĩria. No ũguo tiguo kwarĩ hĩndĩ ya Aisiraeli. Musa eerire aciari ũũ: ‘Ũrutage ciana ciaku Kiugo kĩa Ngai na kĩyo, na waragie ũhoro wakĩo rĩrĩa ũikarĩte nyũmba yaku thĩinĩ, na rĩrĩa ũgũthiĩ na njĩra, na rĩrĩa ũkomete, o na rĩrĩa ũũkĩrĩte.’ (Gũcok. 6:6, 7) Ciana ciatindanagia na nyina mũciĩ kana na ithe wĩra-inĩ. Aciari na ciana nĩ maakoragwo na mahinda maingĩ ma kwaranĩria. Nĩ ũndũ ũcio, aciari nĩ maahotaga kũmenya mabataro, merirĩria, na ũmũndũ wa ciana ciao. Nacio ciana nĩ ciagĩaga na  mahinda ma kũigana ma kũmenya aciari a cio wega.

4. Nĩkĩ kwaranĩria nĩ ũndũ mũritũ famĩlĩ-inĩ nyingĩ ũmũthĩ?

⁴ Maũndũ nĩ ngũrani mũno ũmũthĩ. Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, ciana ciambagĩrĩria gũthiĩ cukuru irĩ nini mũno, kaingĩ ĩrĩ na mĩaka ĩĩrĩ tu. Aciari aingĩ marutaga wĩra kũraya na mũciĩ. Kahinda kanini karĩa aciari na ciana makoragwo hamwe, kaingĩ makahũthagĩra kwĩrorera TV, kompiuta-inĩ, na indo ingĩ ta icio. Maita maingĩ, aciari na ciana maikaraga ta andũ matoyaine. Maranagĩria maita manini mũno.

5, 6. Nĩ mogarũrũku marĩkũ aciari amwe mekĩte nĩguo magĩe na mahinda maingĩ na ciana ciao?

⁵ Hihi no ũcarie ũrĩa ũngĩona mahinda maingaingĩ ma gũkoragwo na famĩlĩ yaku? (Thoma Aefeso 5:15, 16.) Famĩlĩ imwe nĩ inyihanyihagia mahinda marĩa ihũthagĩra kompiuta-inĩ kana kwĩrorera TV. Ingĩ nacio nĩ ciethaga ihinda rĩa kũrĩanĩra o na akorũo nĩ rita rĩmwe o mũthenya. Naguo ũthathaiya wa famĩlĩ nĩ ũheaga aciari na ciana kamweke kega ga gũkũria ũrata wa hakuhĩ na kwarĩrĩria maũndũ ma kĩĩroho mahoreire. Kũhũthĩra kĩndũ ta ithaa rĩmwe o kiumia ũthathaiya-inĩ ũcio nĩ wega, ĩndĩ rĩu torĩo ihinda rĩrĩa famĩlĩ yagĩrĩirũo gũkorũo ĩkĩaranĩria. Nĩ yagĩrĩirũo gũcaria mahinda ma kwaranĩria o mũthenya. Mwana waku atanathiĩ cukuru, mwĩre kaũndũ ga kũmwĩkĩra ngoro, mwarĩrĩrie rĩandĩko rĩa o mũthenya, kana mũhoe hamwe. Gwĩka ũguo no gũkorũo na ũguni mũno harĩ mwana waku mũthenya ũcio.

⁶ Aciari amwe nĩ mahotete gwĩka mogarũrũku nĩguo magĩe na mahinda maingĩ hamwe na ciana ciao. Kwa ngerekano, mũciari ũmwe ũkoragwo na twana twĩrĩ, aatigire wĩra nĩ ũndũ wa gĩtũmi kĩu. Oigire ũũ: “Rũcinĩ twoimaga ihenya ihenya tũrorete wĩra-inĩ kana arĩa angĩ cukuru. Ngĩcoka mũciĩ hwaĩ-inĩ ndaakoraga ciana ciakwa nĩ icũngire na ciatwarũo  toro nĩ mũirĩtu wa wĩra. Tũtikoragwo na mbeca nyingĩ kuuma ndatiga wĩra, no rĩu nĩ hotaga kũmenya mathĩna na mabataro ma ciana ciakwa. Ndathikĩrĩria maũndũ marĩa igwetaga mahoya-inĩ, nĩ hotaga gũciteithia, gũciĩkĩra ngoro, na gũciruta.”

7. Nĩ thĩna ũrĩkũ kaingĩ ũkoragwo gatagatĩ ga aciari na ciana?

⁷ Thutha wa kũhoya andũ aingĩ ethĩ ũhoro, andĩki a For Parents Only nĩ maagwetire ũndũ ũngĩ ũtũmaga andũ maage kwaranĩria na njĩra njega. Maatarĩirie ũũ: “Thĩna ũrĩa mũnene andũ ethĩ moigire wĩgiĩ aciari ao nĩ atĩ, ‘Matithikagĩrĩria.’” To aciari tu makoragwo na thĩna ũcio. Maita maingĩ aciari o nao nĩ moigaga atĩ ciana ciao itimathikagĩrĩria. Nĩguo andũ thĩinĩ wa famĩlĩ mahote kwaranĩria na njĩra njega, nĩ mekũbatara gũthikanĩrĩria.—Thoma Jakubu 1:19.

8. Aciari mangĩthikĩrĩria ciana ciao wega atĩa?

⁸ Hihi inyuĩ aciari nĩ mũthikagĩrĩria ciana cianyu? Ũcio no ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ rĩrĩa wĩ mũnogu kana rĩrĩa maũndũ marĩa mwana arakwĩra maroneka ta matarĩ ma bata. Ĩndĩ ũndũ ũrĩa ũroneka ũtarĩ wa bata harĩ we no ũkorũo ũrĩ wa bata mũno harĩ mwana waku. ‘Kũhiũha gũthikĩrĩria’ ti gũthikĩrĩria tu ũrĩa mwana waku aroiga, ĩndĩ nĩ nginya kũmenya ũrĩa areyaria. Mũgambo wake, kũrora ũrĩa araaria o hamwe na ũthiũ wake no gũteithie mũciari kũmenya ũrĩa mwana areciria. Ningĩ kũmũũria ciũria nĩ kwa bata. Bibilia yugaga, “Methugunda ma ngoro ya mũndũ matariĩ ta maĩ me irima iriku, ĩndĩ mũndũ mũtaũku nĩegwĩtahĩra.” (Thim. 20:5) Ũũgĩ na ũtaũku nĩ ibataranagia makĩria rĩrĩa ũrenda kwaria na ciana ciaku maũndũ marĩa cionaga arĩ hinya kwarĩrĩria.

9. Ciana ciagĩrĩirũo gũthikĩrĩria aciari ao nĩkĩ?

⁹ Hihi inyuĩ ciana nĩ mwathĩkagĩra aciari anyu? Kiugo kĩa Ngai kiugaga, “Mũrũ wakwa, igua ũtaari wa thoguo, na ũmenye gũgatigana na kĩrĩra kĩa nyũkwa.” (Thim. 1:8) Ririkana atĩ aciari aku nĩ makwendete na nĩ makwendagĩra maũndũ mega, nĩ ũndũ ũcio nĩ wega kũmathikĩrĩria na kũmathĩkĩra. (Ef. 6:1) Mũngĩkorũo nĩ mũraranĩria na njĩra njega na aciari aku na ũkaririkana atĩ nĩ makwendete, nĩ ũndũ mũhũthũ kũmathĩkĩra. Kwoguo ĩraga aciari aku ũrĩa ũrona maũndũ. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩmateithagia gũkũmenya wega. O na we, nĩ ũrabatara kũgeria kũmamenya.

10. Tũreruta atĩa kuumana na ũhoro wa Rehoboamu?

¹⁰ Nĩ wega kwĩmenyerera rĩrĩa ũrathikĩrĩria ũtaaro kuuma kũrĩ andũ ethĩ a riika rĩaku. Mahota gũkũhe ũtaaro ũraiguĩka ta ũrĩ mwega, ĩndĩ no wage gũgũteithia. Ũtaaro ũcio o na no ũgũthũkie. Tondũ andũ aingĩ ethĩ matikoragwo na ũũgĩ na ũmenyeru ta wa andũ arĩa akũrũ, matihotaga kuona haraya kana gwĩciria moimĩrĩro ma gwĩka ũndũ mũna. Ta ririkanai ũhoro wa Rehoboamu mũrũ wa Mũthamaki Suleimani. Rĩrĩa aatuĩkire mũthamaki wa Isiraeli, ũngĩarĩ ũndũ mwega korũo nĩ aarũmĩrĩire ũtaaro wa andũ arĩa akũrũ. Ithenya rĩa ũguo, aarũmĩrĩire ũtaaro mũũru wa andũ ethĩ a riika rĩake. Nĩ ũndũ ũcio andũ arĩa aingĩ makĩrega kũnyita mbaru ũthamaki wake. (1 Ath. 12:1-17) Handũ ha gwĩka ta Rehoboamu, wĩrutanĩrie kwaranagĩria na njĩra njega na aciari aku. Merage mawoni maku. Gunĩkaga nĩ ũtaaro wao na wĩrutage kuumana na ũũgĩ wao.—Thim. 13:20.

11. Kũngĩthiĩ atĩa ciana ingĩona arĩ ũritũ kwaranĩria na aciari ao?

¹¹ Aciari, angĩkorũo mũtikwenda ciana cianyu icaragie ũtaaro wa andũ a riika  rĩao, geragiai gũkorũo na ũrata nacio ũndũ irĩhotaga kwaranĩria na inyuĩ. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ aandĩkire ũũ: “Ingĩgweta tu rĩĩtwa rĩa mwanake aciari akwa nĩ manjĩĩciria ũũru. Ũndũ ũcio ũtũmaga nemwo gũthiĩ na mbere kuga ũrĩa ngugaga.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ mwĩthĩ aandĩkire ũũ: “Andũ aingĩ ethĩ nĩ mendaga ũtaaro wa aciari ao, no aciari mangĩaga kũmathikĩrĩria, andũ ethĩ macaragia ũtaaro kũrĩ andũ angĩ nginya arĩa matarĩ na ũmenyeru.” Ũngĩkoragwo wĩhaarĩirie gũthikĩrĩria ciana ciaku ũrĩ na ũcayanĩri igĩkwĩra ũndũ o wothe, nĩ irĩonaga ũrĩ ũndũ mũhũthũ kwaria nawe na kũrũmĩrĩra ũtaaro waku.

12. Aciari mangĩtũma atĩa ciana iritũhĩrũo nĩ kwaranĩria nao?

¹² Ũndũ ũngĩ ũgiragia aciari na ciana maranĩrie nĩ angĩkorũo nĩ mekũrakario nĩ maũndũ marĩa ciana ciao irameera. Ma nĩ atĩ, aciari Akristiano nĩ mendete kũgitĩra ciana ciao. ‘Matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria’ kũrĩ na mogwati maingĩ. (2 Tim. 3:1-5) O na kũrĩ ũguo, ciana no cione ta aciari marakĩria njano rĩrĩa marageria gũcigitĩra.

13. Nĩkĩ aciari nĩ magĩrĩirũo gwĩthema kũhiũha kwaria?

¹³ Nĩ ũndũ wa ũũgĩ aciari gwĩthema kũhiũha kwaria. Ma nĩ atĩ, ti hingo ciothe arĩ ũndũ mũhũthũ mũciari kwaga kwaria rĩrĩa mwana wake aramwĩra maũndũ maramũrakaria. Ĩndĩ harĩ bata gũthikĩrĩria wega mbere ya kwaria. Mũthamaki Suleimani aandĩkire ũũ: “Mũndũ gũcokia ũhoro atanaigua nĩ ũrimũ, na nĩ ũndũ wa gũtũma one thoni.” (Thim. 18:13) Ũngĩĩgirĩrĩria na ũthikĩrĩrie, no ũhote kũmenya kĩrĩa kĩratũma mwana waku ‘aarie na marũrũ.’ (Ayub. 6:1-3, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language) Nĩguo ũhote gũteithia mwana waku, nĩ wega wambe ũmenye maũndũ mothe. Na njĩra ya wendo, thikĩrĩria na ũgerie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa mwana waku aroiga nĩguo ũhote kũmwĩra ũndũ ũngĩmũteithia kũna.

14. Ciana ciagĩrĩirũo gwĩthemaga kũhiũha kwaria nĩkĩ?

¹⁴ O na inyuĩ ciana, nĩ mũkũbatara gwĩthema ‘kũhiũha kwaria’ kana kũregana na ihenya na ũrĩa aciari maroiga, tondũ Ngai nĩ amaheete wĩra wa kũmũruta. (Thim. 22:6) No kũhoteke manacemania na maũndũ o ta marĩa mũrahiũrania namo. Makĩria ma ũguo, nĩ maiguaga ũũru nĩ ũndũ wa mahĩtia marĩa meekire marĩ ethĩ na matingĩenda mũingĩre mahĩtia-inĩ ta macio. Aciari aku nĩ arata aku no ti thũ. Wendi wao nĩ gũgũteithia no ti gũgũthũkia. (Thoma Thimo 1:5.) “Tĩa thoguo na nyũkwa,” na ũmonagie atĩ nĩ ũmendete o ta ũrĩa makwendete. Ũndũ ũcio nĩ ũrĩtũmaga ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o ‘gũkũrera na mũrutanĩre o na mũtaarĩre ũrĩa wa Mwathani.’—Ef. 6:2, 4.

15. Nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia gũkirĩrĩria na kwaga kũrakarĩra arĩa twendete?

¹⁵ Rĩmwe na rĩmwe nĩ twagaga ũkirĩrĩria harĩ arĩa twendete. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Tũkũmũtũmĩra marũa maya inyuĩ andũ arĩa aamũre, o inyuĩ ariũ a Ithe witũ mũtũũire thĩinĩ wa Kristo mũrĩ ehokeku o kũrĩa Kolosai.” “Na inyuĩ athuri-rĩ, endagai atumia anyu, na tigagai kũmakũũma. Na inyuĩ maithe-rĩ, tigagai kũrakaria ciana cianyu, mũtigatũme igĩe na kĩnyiria.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulo eerire Aefeso ũũ: “Eheriai kũrĩ inyuĩ ũhoro wothe wa gũtũũranĩria ũũru ngoro, o na mang’ũrĩka na marakara na gũtetania na kũrumana.” (Ef. 4:31) Gũkũria maciaro ma roho wa Ngai ta ũkirĩrĩria, ũhoreri, na kwĩgirĩrĩria nĩ kũrĩtũteithagia tũtikahiũhage  kũrakara rĩrĩa tũrĩ na mĩtangĩko.—Gal. 5:22, 23.

16. Jesu aarũngire arutwo ake na njĩra ĩrĩkũ, na nĩkĩ ũcio warĩ ũndũ wa mwanya mũno?

¹⁶ Ta wĩcirie kĩonereria kĩa Jesu. Wĩcirie ũhoro wa mĩtangĩko mĩnene ĩrĩa aarĩ nayo hwaĩ-inĩ wa mũthia ũrĩa maarĩyanĩire na arutwo ake. Jesu nĩ aamenyaga atĩ thutha wa mathaa maigana ũna nĩ angĩakuire gĩkuũ kĩa ruo. Wĩhokeku wake nĩguo ũngĩatũmire rĩĩtwa rĩa Ithe rĩtherio na andũ mahonokio. O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ya irio icio, ‘arutwo nĩ maakararanirie nĩ ũrĩkũ wao ũngĩtuwo mũnene kũrĩ arĩa angĩ.’ Jesu ndaigana kũmakũũma kana kũmarakarĩra. Ithenya rĩa ũguo, aamarũngire arĩ na ũhoreri. Nĩ aamaririkanirie atĩ nĩ maakoretwo hamwe nake magerio-inĩ. O na gũtuĩka Shaitani eendaga kũmathũngũthia o ta ũrĩa ngano ĩthũngũthagio-rĩ, Jesu aarĩ na ma atĩ nĩ mangĩaikarire marĩ ehokeku. O na nĩ aagĩire kĩrĩkanĩro nao.—Luk. 22:24-32.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia ciana itikahiũhage kũrakara?

¹⁷ Ciana o na cio nĩ ikũbatara gwĩthema kũhiũha kũrakara. Makĩria ciakinyia mĩaka ya ũtinĩnja, ciana no cione ta ũtongoria ũrĩa aciari maracihe ũronania atĩ maticiĩhokete. O na gũtuĩka rĩmwe na rĩmwe no ũkorũo na mawoni ta macio-rĩ, ririkana atĩ aciari magũtangĩkagĩra tondũ nĩ makwendete. Ũngĩmathikagĩrĩria ũrĩ na ũkirĩrĩria na ũkamathĩkĩra, nĩ marĩkũheaga gĩtĩo na magakwĩhoka. Nĩ ũrĩtũmaga makũhe wĩyathi makĩria wa gwĩka maũndũ matiganĩte. Nĩ ũndũ wa ũũgĩ kwĩgirĩrĩria. Thimo ĩmwe yugaga ũũ: “Kĩrimũ, marakara makĩo nĩkĩmoimagĩria mothe, no mũndũ mũũgĩ, make nĩamagiragĩrĩria agakĩmahoreria.”—Thim. 29:11.

18. Wendo ũteithagia andũ atĩa kwaranĩria na njĩra njega?

¹⁸ Aciari na ciana, o na angĩkorũo thĩinĩ wa famĩlĩ yanyu mũtikoretwo mũkĩaranĩria na njĩra njega ta ũrĩa mũngĩenda-rĩ, mũtigakue ngoro. Thiĩi na mbere kwĩrutanĩria na kũrũmĩrĩra ũhoro ũrĩa wa ma. (3 Joh. 4) Thĩinĩ wa thĩ njerũ, andũ akinyanĩru makaaranagĩria na njĩra nginyanĩru, gũtarĩ na kwaga kũiguithania kana ngarari. Ĩndĩ, mahinda-inĩ maya ithuothe nĩ twĩkaga maũndũ tũgacoka kwĩrira. Gwathiĩ ũguo, hiũhagai kũhoya mũhera. Ũhonagĩrai mwĩyendeire. ‘Ikaragai muohanĩtio nĩ wendani.’ (Kol. 2:2) Wendo nĩ ũrĩ hinya. ‘Nĩ ũkiranagĩrĩria na ũgatugana, ningĩ ndũrĩ marakara, na ndwĩcokagia, nĩ wĩtiiragĩrĩria maũndũ mothe, na ũgetĩkia maũndũ mothe, na ũkerĩgĩrĩra maũndũ mothe, o na ũgakirĩrĩria maũndũ mothe.’ (1 Kor. 13:4-7) Mwathiĩ na mbere kuonania wendo, nĩ mũrĩaranagĩria na njĩra njega, mũgakorũo na gĩkeno thĩinĩ wa famĩlĩ na mũkagoocithia Jehova.