1, 2. Mase yo wana adieyi bemonanga mu kuma kia muntu yo nkw’andi? Kansi, nkia diambu bewanananga diau ezak’e ntangwa?

WANA ayingi kuna Estados unidos bayuvulwa vo: “Avo bavovese vo mase maku mbazi befwa, nkia diambu wadi kubavovesa o unu?” Ndonga muna yau bayika vo ke bevovela ntantani bekalanga zau ko. Kansi, bezayisa mase mau vo: “Nunsila nlemvo muna vilwa wawonso yavanga” yovo “zola itoma kunuzolanga.”—Nkanda For Parents Only, wasoneka Shaunti Feldhahn yo Lisa Rice.

² Kieleka, o wana bezolanga mase mau, mase mpe bezolanga wan’au. Ediadi ditoma monekanga vana vena nkangu a Nzambi. Kana una vo mase yo wana bevavanga kala ye ngwizani ambote, ezak’e ntangwa diampasi dikalanga mu mokena. Ekuma divangamenanga? Ekuma dikadilanga diampasi kwa mase yo wana mu mokena maka mambu? Adieyi mase yo wana balenda vanga muna tomesa mpil’au ya mokenena?

3. (a) Ekuma dikadilanga diampasi kwa esi nzo zayingi mu kala ye mbokena zambote? (b) Ekuma ke diakadilanga diampasi ko kwa mase yo wana kuna Isaele yankulu mu kala ye mbokena zambote?

³ Diampasi dikalanga kwa esi nzo zayingi mu vaula ntangwa yafwana mu kala ye mbokena zambote. Kansi, muna lumbu ya Aneyisaele ke wau ko diakala. Mose wavovesa mase ma Aneyisaele vo: ‘Watoma longel’o [Mambu ma Nzambi] kwa wan’aku, wamokena mo vav’ofongele muna nzo, yovo se kiya yovo leka yovo sikama.’ (Nsi. 6:6, 7) O wana baviokesanga e lumbu ye ngudi zau kuna nzo yovo ye mase mau kuna mpatu yovo kuna salu. Mase yo wana bakalanga ye ntangwa yayingi mu kala vamosi yo mokena. Ediadi diasadisanga mase mu zaya e nsatu, ­makani ye ­kiwuntu kia wan’au. Diau adimosi mpe kwa wana, bakalanga ye ntangwa ye malau mayingi mu toma zaya mase mau.

4. Ekuma esi nzo zayingi o unu ke bemokenenanga ko?

⁴ O unu, e zingu kiaswaswana kikilu. Muna nsi zakaka, o wana beyantikanga tanga una bakinu yindende, ezak’e ntangwa vava belungisanga mvu miole. Mase ye ngudi zayingi besadilanga kwandá ye nzo zau. Vava mase yo wana bekalanga vamosi, beviokesanga ntangw’au mu tala televizau, sadila komputadore yovo telefone. Muna nzo zayingi, mase yo wana ke batomene zayana ko. Ke bekalanga ye ntangwa ya mokena ko.

5, 6. Aweyi mase makaka ‘bevaulwilanga’ e ntangwa mu kala vamosi yo wan’au?

⁵ Nga olenda ‘vaula’ e ntangwa muna mambu makaka kimana wakala ye ntangwa yafwana ya kalanga vamosi y’esi nzo aku? (Tanga Efeso 5:15, 16.) Esi nzo zakaka bebakanga nzengo za lembi viokesa ntangwa yayingi mu tala televizau yovo sadila Komputadore. Akaka bevanganga e ngolo za dila vamosi kana nkutu nkumbu mosi muna lumbu. E nsambila ya esi nzo ivananga elau kwa mase yo wana mu toma zayana ekolo belongokanga Nkand’a Nzambi vamosi. Kansi, eyayi ke yau kaka ko i ntangwa bafwete kalanga vamosi. Bafwete vaulanga e ntangwa ya mokena e lumbu yawonso. Vitila wana benda kuna sikola, ubavovesa diambu dialukasakeso, nubadika e sono kia lumbu ke lumbu yovo samba yau entwadi. O vanga wo dilenda kubasadisa e lumbu kiawonso.

⁶ Mase makaka besobanga maka mambu muna zingu kimana bakala ye ntangwa yafwana ya kala vamosi yo wan’au. Kasikil’owu, Laura * una yo wana wole, wayambula salu kiavavanga vo kasala lumbu kiamvimba, kimana kakala ye ntangwa yafwana ya kala vamosi yo wan’andi. Wavova vo: “Muna mene yeto awonso muna nzo twavayikanga ye nzaki zawonso mu kwenda kuna salu yovo kuna sikola. Vava yavutukanga kuna nzo muna fuku, yawananga wan’ame baleka, basilunge kuna mfulu kwa mwan’a salu. Vava yayambula e salu, ke twakala diaka ye nzimbu nze zina yafutwanga ko, kansi owau izayanga e ngindu za wan’ame ye mambu mekubatokanesanga. Itoma wanga mana bevovanga muna sambu, yo vava una ndenda kubasadisila, kubakasakesa yo kubalonga.”

7. Nkia diambu betoma vovanga mase yo wana?

⁷ Vava bayuvula aleke ayingi, asoneki a nkanda For Parents Only, babakula diambu diakaka dikakidilanga e mbokena. Bavova vo: “Aleke ayingi bevovanga mu kuma kia mase mau vo ‘ke bekututambanga matu ko.’” Mase mpe diau adimosi bevovanga mu kuma kia wan’au. Muna kuma kiaki, avo esi nzo bazolele kala ye mbokena zambote, bafwete wanga muntu yo nkwandi.—Tanga Yakobo 1:19.

8. Mase, aweyi balenda tambila e matu kwa wan’au?

⁸ Mase, nga nutambang’o matu kwa wan’eno? Dilenda kala diampasi avo wayoya wina yovo e diambu kazolele kuvovesa ke dina mfunu ko kwa ngeye. Kansi, sungamena vo dina obadikilanga vo ke dina mfunu ko, dilenda kala diamfunu kwa mwan’aku. O kala ye ‘nzaki za wá’ ke disongele ko vo wasianga kaka e sungididi mu mana kevovanga o mwan’aku, kansi mpe muna mpila ina kevovelanga mo. Ezú dia ndinga, sinsu ye una ukalanga lose lwandi ekolo kevovanga, dilenda kusadisa mu zaya dina keyindulanga. O yuvula e yuvu mfunu mpe dina. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: ‘O luludiku muna ntim’a muntu, nga maza mansini; o nkwa umbakuzi ovola lo.’ (Nga. 20:5) Ofwete kalanga yo umbakuzi vava omokenanga yo wan’aku kimana wazaya e ngindu zau. Ediadi mfunu kikilu dina, musungula vava numokenanga mambu mana bemwenanga e nsoni muna mo mokena.

9. Ekuma o wana bafwete lemvokelanga mase mau?

⁹ Wana, nga nulemvokelanga mase meno? Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “E mwan’ame, w’elongi di’es’aku, kulembwa nsiku a ngw’aku ko.” (Nga. 1:8) Nusungamena vo mase meno zola betoma kunuzolanga ye wete dieno bevavanga. Muna kuma kiaki, diangangu nwabawilanga yo kubalemvokela. (Ef. 6:1) Avo nukala ye mbokena zambote ye mase meno yo sungamena vo zola bekunuzolanga, diasazu dikala muna kubalemvokela. Muna kuma kiaki, nuzayisanga mase meno una nuyindulanga mu kuma kia konso diambu. Ediadi dikubasadisa mu bakula ngindu zeno. Kansi, oyeno mpe nufwete vanganga ngolo za vava bakula e ngindu zau.

10. Adieyi tulongokele muna nona kia Rekabame?

¹⁰ Nufwete kebanga mu kuma kia malongi nuvewanga kw’aleke a ntela zeno. Malongi mau malenda kunuyangidika, kansi nanga ke mekunusadisa ko. Malenda kunutwasila mfwilu. Aleke ke bena ye ngangu ko nze ambuta. Ayingi ke bezayanga ko e mfwilu balenda baka kuna sentu mu kuma kia mavangu mau. Nusungamena e nona kia Rekabame wa mwan’a Solomo wa Ntinu. Vava kakituka se ntinu a Isaele, diangangu diadi kala kele vo walanda malongi ma mbuta za wantu. Kansi, walanda malongi ma uzowa m’aleke ana kasansuka yau. Muna kuma kiaki, wantu ayingi muna kintinu kiandi bantelamena. (1 Nti. 12:1-17) Vana fulu kia tanginina uzowa wa Rekabame, nuvangang’e ngolo za mokena ye mase meno. Nubazayisanga mana nuyindulanga. Nulemvokelanga malongi mau yo vwa nluta muna ngangu zau.—Nga. 13:20.

11. Adieyi dilenda bwa avo mase ke befinamanga wan’au ko?

¹¹ Mase, avo ke nuzolele ko vo wan’eno bavavanga malongi kw’akundi au a sikola, nubafinamanga yo mokena yau. Mpangi mosi wa dumbelele wavova vo: “Avo mpovele kaka e nkumbu etoko vana vena mase mame, vana vau befunganga makasi. Ediadi wonga dikumpananga mu kwamanana mokena yau.” Wakaka wavova vo: “Aleke ayingi bezolanga longwa kwa mase mau. Kansi avo mase mau bavezele e mvovo miau, kwa wantu akaka bekwenda vavila malongi, kana nkutu kw’awana bakondelo ngangu.” Avo yeno mase nusongele etima dia mokena yo wan’eno yo bakula ngindu zau, numona vo wan’eno kwa yeno bekwiza vavila malongi muna konso diambu yo kunulemvokela.

12. Aweyi mase balenda kakidila mbokena yo wan’au?

¹² E diambu diakaka dilenda kakidila mbokena i vava mase befunganga makasi mu kuma kia mana bezayiswanga kwa wana. Dialudi vo mase bena vo Akristu bevavanga tanina wan’au, kadi mu lumbu yayi yambaninu, mambu mayingi malenda sia kimwanda yovo zingu kia wan’au mu vonza. (2 Tim. 3:1-5) Kansi, dina mase bebadikilanga vo lutaninu, dilenda badikilwa nze pelezo kwa wan’au.

13. Ekuma mase ke bafwete kadilanga ye nzaki ko za songa ngindu zau?

¹³ Diangangu kwa Mase mu lembi kalanga ye nzaki za song’e ngindu zau. Kieleka, diampasi dikalanga mu kwamanana kala wabutama vava wan’eno bevovanga diambu ke dinuyangidikidi ko. Kansi, o teka wá vitila wavova mfunu kwina. Solomo wa ntinu angangu wavova vo: “On’ovana mvutwilu ke mu teka wa ko, Dia uzowa yo luvungu kwa yandi.” (Nga. 18:13) Avo okedi wabutama, otoma wá yo vana nzila kwa mwana kakwamanana vova. Muna sadisa mwana una ufwene, ofwete toma bakula mana kavovele. O muntu olenda vova diambu dia uzowa mu kuma kia ntima wabudika. (Yobi 6:1-3) Nze mase manzodi, nusadilanga matu meno muna vwa umbakuzi yo sadila lubini lweno muna wuka.

14. Ekuma wana ke bafwete kadilanga ye nzaki za vova ko?

¹⁴ Wana, yeno mpe ke nufwete kalanga ye nzaki za vova ko. Nufwete sungamenanga vo Nzambi wavana mase meno e kiyekwa kia kunulonga. Muna kuma kiaki, ke nukadinge ye nzaki za fidisa e mpaka ko mu mana bekunuvovesanga. (Nga. 22:6) Nanga yau mpe babwilwa kala diambu dina nunwananga diau o unu. Vana ntandu, bekendalalanga vava beyindulanga vilwa bavanga muna kileke. Ke bazolele ko vo yeno mpe nwavanga vilwa wau umosi. Muna kuma kiaki, nufwete badikilanga mase meno nze akundi eno, ke atantu ko. (Tanga Ngana 1:5.) “Zitisa s’aku yo ngw’aku” yo kubasonga vo zola okubazolanga nze una yau bekuzolelanga. Ediadi dikubavana e kiese kia kunulonga mun’owu wa “lusansu lwa Yave.”—Ef. 6:2, 4.

15. Adieyi dilenda kutusadisa mu kala ye volo yo lembi fungila azol’eto makasi?

¹⁵ Diampasi dikalanga mu song’e volo kw’awana tuzolanga. Paulu wa ntumwa wasonekena Akristu esi Kolosai vo: “Akala, nuzol’akazi eno, ke nubasila ndudi ko. Amase, ke nutokanisa wan’eno ko, benkwa dimbula vuvu.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulu wavovesa esi Efeso vo: “E ndudi yawonso, yo makasi, y’ekudi, ye miangu, yo kumbaziana, mbula makatulw’omu yeno.” (Ef. 4:31) Avo ­tusonga fu ya mwand’a Nzambi nze luzindalalu, lembama ye volo, tukala yo ntim’anleka kana nkutu vava vebwanga diambu dilenda kutufungisa makasi.—Ngal. 5:22, 23.

16. Aweyi o Yesu kasingikila alongoki andi? Ekuma yakadila yesivi?

¹⁶ Badika e nona kia Yesu. Yindula lukendalalu kakala lwau muna nlekelo a nsuka kakala ye ntumwa zandi. Yesu wazaya wo vo ke kolo ko ofwa lufwa lwampasi. Wazaya wo mpe vo kafwete sikila ye kwikizi kimana e nkumbu a S’andi yazitiswa yo vuluza wantu. Kansi muna nlekelo wauna, e ntumwa zandi bayantika tantana kana nani osundidi o nene vana bena. Yesu kabakazila ko ngatu kubavovesa mvovo mialuvezo. Kansi, wabasingika kuna ngemba zawonso. Yesu wabasungamesa vo ekolo kakala muna ntangw’ampasi banyikama. Kana una vo Satana wavavanga kubasesa yovo kubayungula nga masa, Yesu wakala ye vuvu vo besonga lukwikilu. Wabasia o nsilu vo bekala se atinu kumosi yo yandi kun’ezulu.—Luka 22:24-32.

17. Nki kilenda sadisa aleke mu kwamanana songa lulembamu?

¹⁷ O wana mpe bafwete songanga lulembamu. Avo u nleke, nanga kuyangalalanga ko vava mase maku bekuvananga malongi. Nanga olenda banza vo ke bekubundanga vuvu ko. Kansi, sungamena vo mase maku betokananga mu kuma kiaku, kadi zola bekuzolanga. Avo ubawididi kuna lulembamu lwawonso yo lemvokela luludiku lwau, bekuzitisa yo kubund’e vuvu. Mase maku balenda yantika kuyambulwila maka mambu. Nkand’a Nzambi uvovanga vo ona osonganga e volo, nkwa ngangu. Kadi muna Ngana tutanganga vo: “O zowa olasumuna makasi mandi mawonso: O nkwa ngangu odingika mo, okulula mo.”—Nga. 29:11.

18. O zola aweyi kusadisilanga esi nzo mu kala ye mbokena zambote?

¹⁸ Mase ye wan’azolwa, ke nudimbula vuvu ko avo e mbokena muna nzo zeno ke zikalanga zambote ko nze una nuzolanga vo zakala. Nukwamanana sia ngolo yo lemvokela malongi ma Nkand’a Nzambi. (3 Yoa. 4) Muna nz’ampa, wantu alunga bekala ye mbokena zambote. Kansi owau, yeto awonso tuvanganga mpilakanu. Muna kuma kiaki, kalanga ye nzaki za lomba e ndoloki. Lolokanga mpe akaka. ‘Nuyikakiana muna zola.’ (Kol. 2:2) O zola kuvwidi nkuma. ‘O zola tasi kulandula, kuna yo walakazi, ke kukutùndisa ko; ke kulembwa nsongi ko, ke kukuvàvila wandi ko, ke kusukwekudi ko, ke kubadika diambi ko; kuzizidila mawonso, kukwikila mawonso, kusilanga mawonso e vuvu, kuzindalela mawonso.’ (1 Kor. 13:4-7) Avo nukwamanana songa zola, e mbokena zeno muna nzo zikala zambote, ediadi dikunutwasila kiese yo kembelela Yave.