Bashemi Ni Bana—Mu Ambolisanange Ka Lilato

“Mutu kaufela u lukela ku ba ya teeleza kapili, ya sa akufi ku bulela, ya sa akufi ku halifa.”—JAK. 1:19.

MU KONA KU ALABA CWAÑI?

Ki kabakalañi ha lu swanela ku banga ni nako ya ku ambolisananga?

Bashemi ba kona ku sebelisa cwañi manzwi aa kwa liñolo la Jakobo 1:19?

Bana ba kona ku sebelisa cwañi manzwi aa kwa liñolo la Jakobo 1:19?

1, 2. Ki maikuto mañi e ba na ni ona bashemi kwa bana ba bona ni e ba na ni ona bana kwa bashemi ba bona, kono ki butata mañi bo ba kopananga ni bona fokuñwi?

BANANA ba bañata ba ba pila kwa United States ne ba buzizwe puzo ye: “Ha ne mu ka utwa kuli bashemi ba mina ba shwa kamuso, ki lika mañi ze ne mu ka ba bulelela kacenu?” Buñata bwa banana bao ne ba bulezi kuli ne ba si ke ba tabela ku ambola za miinelo ye taata ye ba kopana ni yona kamba za ku shelana ko ne ku banga teñi mwahalaa bona ni bashemi ba bona. Kono banana bao ne ba bulezi kuli ne ba ka bulelela bashemi ba bona kuli: “Mu ni swalele, ne ni sa latelelangi milao ya mina” mi “Ni mi lata hahulu.”—Buka ya For Parents Only, ye ñozwi ki Shaunti Feldhahn ni Lisa Rice.

² Ki nto ye zibahala kuli bana ba lata bashemi ba bona mi bashemi ba lata bana ba bona. Lilato leo li fumaneha sihulu kwa batu ba Mulimu. Nihakulicwalo, ku banga taata fokuñwi kuli bashemi ni bana ba bona ba ambolisane. Ki kabakalañi ha ku banga taata kwa bashemi ni bana kuli ba ambolisanange lika ze ñwi? Bashemi ni bana ba kona ku ezañi kuli ba ambolisanange hande?

MU FUMANANGE NAKO YA KU AMBOLISANA

3. (a) Ki kabakalañi ha ku li taata kwa mabasi a mañata ku ambolisana hande? (b) Ki kabakalañi mabasi a Maisilaele ha ne a kona ku ambolisana hande?

³ Mabasi a mañata ha fumanangi nako ye ñata ya ku ambolisana hande. Kono mwa linako za Maisilaele, ku ambolisana ne ku si taata. Mushe naa laezi bashemi ba mwa Isilaele kuli: ‘U na ni ku luta bana ba hao manzwi a Mulimu ka tokomelo, u be ni ngambolo ka ona, niha u inzi mwa ndu ya hao, niha u zamaya mwa nzila, niha u yo lobala, niha u zuha.’ (Deut. 6:6, 7) Bana ne ba tandanga nako ni bomaa bona kwa ndu, kamba ni bo ndataa bona kwa musebezi. Bashemi ne ba na ni nako ye ñata ya ku ambola ni bana ba bona. Bakeñisa kuli ne ba banga ni nako ye ñata ya ku ba hamoho, ne ku banga bunolo kwa bashemi  ku ziba ze ba tokwa bana ba bona, ze ba tabela, mane ni ku ziba hande butu bwa bana ba bona. Mi bana ni bona ne ba kona ku ziba hande bashemi ba bona.

4. Ki lika mañi ze tahisa kuli mabasi a mañata a palelwe ku fumana nako ya ku ambolisana?

⁴ Bupilo kacenu ha bu swani ni mo ne bu inezi kwamulaho. Mwa linaha ze ñwi, banana ba kalanga sikolo inze ba sa li ba banyinyani luli, mane fokuñwi ba kalanga sikolo inze ba na ni lilimo ze peli. Bashemi ba bañata ba sebeleza kwahule ni sibaka se ba pila ku sona. Bashemi ni bana ha ba li hamoho, ba tandanga nako inze ba buha mazimumwangala kamba inze ba itusisa kompyuta kamba luwaile. Mwa mabasi a mañata, bashemi ni bana ha ba zibani hande. Mane mwendi mabasi ao ha ambolisanangi kamita.

5, 6. Ki licinceho mañi ze ba ezize bashemi ba bañwi ilikuli ba fumanange nako ye ñata ya ku ba ni bana ba bona?

⁵ Kana ku na ni linzila ze ñwi ze mu nahana ze kona ku mi tusa ku ba ni nako ye ñata ni lubasi lwa mina? (Mu bale Maefese 5:15, 16.) Mabasi a mañwi a lumelelani kuli a si ke a sinyezanga hahulu nako ye ñata kwa ku buha mazimumwangala kamba kwa ku itusisa kompyuta. Mabasi a mañwi ona a lukisize kuli a cange sico hamoho nihaiba feela hañwi ka zazi. Nako ya ku Lapela Sina Lubasi, ki nako ye nde kwa bashemi ni bana ya kuli ba zibane hande ha ba nze ba ituta Bibele hamoho. Kono Nako ya ku Lapela Sina Lubasi haki yona feela nako i nosi yeo lubasi lu swanela ku ba hamoho. Ba swanela ku fumananga nako ya ku ambola hamoho ka zazi. Bana ba mina ba si ka ya kale kwa sikolo, mu ba bulelelange nto ye ñwi ye ka ba susueza, mu nyakisisange ni bona liñolo la zazi kamba mu lapelange hamoho ni bona. Ku eza cwalo ku ka ba tusa hahulu mwa lizazi kaufela.

⁶ Bashemi ba bañwi ba ezize licinceho mwa bupilo bwa bona ilikuli ba tandange nako ye ñata ni bana ba bona. Ka mutala, basali ba ba bizwa bo Laura, * ba ba na ni bana ba babeli, ne ba tuhezi musebezi wa bona kuli ba tandange nako ye ñata ni bana ba bona. Bo Laura ba li: “Kaufelaa luna ne lu zwanga fa ndu kakusasana,  na ne ni yanga kwa musebezi, bana ba ka ne ba yanga kwa sikolo. Ha ne ni kotokanga manzibwana, ne ni fumananga kuli bana ba ka ba lobezi kale, mi ne ba yalelwanga ni ku lobazwa ki musali ya naa beleka fa lapa.” Ku zwa feela ka nako ye ne ba tuhezi musebezi, bo Laura ha ba sa na hande masheleñi mwa lubasi, kono ba ikutwa kuli se ba ziba hande mo ba ikutwela bana ba bona ni butata bo ba na ni bona. Bo Laura ba ekeza kuli: “Na teelezanga ku ze ba bulelanga bana ba ka mwa litapelo za bona, mi na ba tusanga, ku ba susueza, ni ku ba luta.”

MU BE BA BA “TEELEZA KAPILI”

7. Bashemi ni bana ba na ni pilaelo mañi ye swana?

⁷ Hamulaho wa ku buza mikulwani ba bañata, bañoli ba buka ye bonisizwe mwa paragilafu ya pili (For Parents Only), ba bulela kuli: “Banana be lu buzize kaufela ne ba bilaela hahulu kuli bashemi ba bona ha ba ba teelezangi.” Bashemi hañata ni bona ba bulelanga nto ye swana ka za bana ba bona. Kamukwaocwalo, haiba batu mwa lubasi ba bata kuli ba ambolisanange hande, ba tokwa ku teelezanga ka tokomelo ku za bulela mañi ni mañi mwa lubasi.—Mu bale Jakobo 1:19.

8. Bashemi ba kona ku teeleza cwañi ka tokomelo kwa bana ba bona?

⁸ Bashemi, kana mwa teelezanga kwa bana ba mina ka tokomelo? Ku eza cwalo ku kona ku mi bela taata sihulu ha mu katezi kamba bana ba mina ha ba bata ku ambola ni mina nto ye ñwi ye mu nga kuli haki ya butokwa. Kono mu hupule kuli lika ze mu nga kuli haki za butokwa ku mina li kona ku ba za butokwa kwa bana ba mina. Ku “teeleza kapili” ha ku talusi feela ku isa mamelelo ku za bulela mwanaa mina kono hape ku talusa ku isa mamelelo ka mwa bulelela. Muutwahalelo wa linzwi la mwanaa mina, muitusisezo wa lilama za mubili, ni mwa bonahalela fa sifateho, za kona ku mi tusa ku ziba luli mwa ikutwela mwanaa mina. Hape mwa kona ku ziba mo ba ikutwela bana ba mina ka ku ba buza lipuzo. Bibele i bulela kuli: “Mulelo wa mwa pilu ya mutu u swana sina mezi aa inzi kwatasi-tasi, ku yoo a ka kwateñi, konji ya na ni ngana.” (Liprov. 20:5) Mu tokwa ku ba ni kutwisiso ha mu ambola ni bana ba mina ilikuli mu zibe mo ba ikutwela. Ku eza cwalo ki kwa butokwa sihulu ha mu ambola ni bona litaba ze ba sa lukuluhi hande ku ambola.

9. Ki kabakalañi bana ha ba swanela ku utwa bashemi ba bona?

⁹ Bana, kana mwa utwa bashemi ba mina? Linzwi la Mulimu li bulela kuli: “Mwanaa ka, utwa ndataho haa ku laya, mi u si ke wa hanyeza maho haa ku luta.” (Liprov. 1:8) Mu hupule kuli bashemi ba mina ba mi lata mi ba bata kuli mu kondise mwa bupilo, kamukwaocwalo, mu swanela ku ba utwa ni ku mamela ze ba mi bulelela. (Maef. 6:1) Haiba mu ambolisananga hande ni bashemi ba mina ni ku hupula kuli ba mi lata, ku ka mi bela bunolo ku ba utwa. Mu bulelele bashemi ba mina mo mu ikutwela. Ku eza cwalo ku ka tusa bashemi ba mina ku mi utwisisa. Mi ni mina mu swanela ku utwisisa bashemi ba mina.

10. Lu itutañi kwa mutala wa Roboami?

¹⁰ Kana mwa latelelanga likelezo ze zwa kwa litaka za mina? Mu tokomele. Likelezo za bona li kona ku bonahala ku ba ze nde ku mina kono ha li na ku mi tusa ni kamuta. Mane likelezo zeo za kona ku mi kenya mwa butata. Mikulwani ha ba na butali ni liseli sina ba bahulu. Buñata bwa mikulwani ha ba nahanangi moo likatulo ze ba eza cwale li kona ku ba kenyeza mwa butata kwapili. Mu hupule mutala wa Roboami, mwanaa Mulena Salumoni. Roboami ha naa bile mulena wa Isilaele, naa lukela ku latelela kelezo ya baana ba bahulu ba Isilaele. Kono Roboami naa latelezi kelezo ye si na tuso ya litaka za hae. Bakeñisa ku eza cwalo, batu ba bañata mwa mubuso wa hae ne ba mu kwenuhezi. (1 Mal. 12:1-17) Bana, mu si ke mwa ba sina Roboami. Mu bulelelange bashemi ba mina mo mu ikutwela. Mu latelelange kelezo ye ba mi fa, mi mu itute ku bona bakeñisa butali bo ba na ni bona.—Liprov. 13:20.

11. Ku kona ku ezahalañi haiba bashemi ba sa atumelehi?

 ¹¹ Bashemi, kana mwa tabela kuli bana ba mina ba to kupanga kelezo ku mina ku fita ku kupa kelezo kwa litaka za bona? Haiba mu bata kuli bana ba mina ba kupange kelezo ku mina, mu ba tuse kuli ba lukuluhe ha ba ambola ni mina. Kaizeli yo muñwi wa mukulwani naa ñozi kuli bashemi ba hae baa sisimukanga ha bulela za bashimani. Bakeñisa mo ba ezezanga bashemi ba hae, kaizeli yo u ikutwanga ku sa lukuluha, mi wa tuhelanga ku ambola za taba yeo. Kaizeli yo muñwi hape wa mukulwani naa ñozi kuli: “Mikulwani ba bañata ba batanga kuli bashemi ba bona ba ba fe likelezo, kono haiba bashemi ba bona ba sa isi pilu kwa ku ba fa likelezo, mikulwani bao ba ka yo bata likelezo ku mutu u sili, nihaiba ku mutu ya si na hande liseli.” Bashemi, mu teelezange kwa bana ba mina ni ku utwisisa mo ba ikutwela, ku si na taba ni ze ba bata ku ambola ni mina. Haiba mu eza cwalo, bana ba mina ba ka lukuluhanga ku ambola ni mina mi ba ka tabela ku latelelanga likelezo ze mu ba fa.

MU SI “AKUFI KU BULELA”

12. Ki lika mañi ze kona ku tahisa kuli bana ba si ke ba lukuluha ku ambola ni bashemi ba bona?

¹² Mo ba ezeza bashemi kwa bana ba bona ku kona ku tahisa kuli bana ba bona ba si ke ba lukuluha ku ambolisana ni bona. Bashemi fokuñwi ba akufanga ku nyema bakeñisa za ba bulelezi mwanaa bona. Ki niti kuli lika ze maswe ki ze ñata mwa mazazi a maungulelo a, mi bashemi ba Sikreste ba bata ku sileleza bana ba bona. (2 Tim. 3:1-5) Kono bana fokuñwi ba kona ku bona lika ka nzila ye shutana ni mo ba li bonela bashemi ba bona mi ba kona ku ikutwa kuli bashemi ba bona ha ba ba fi tukuluho ni ye kana.

13. Ki kabakalañi bashemi ha ba sa swaneli ku akufanga ku bulela mubonelo wa bona?

¹³ Bashemi ba swanela ku tokomela kuli ha ba akufi ku bulela mubonelo wa bona. Ku taata kuli mina bashemi mu kuze muta bana ba mina ka bunyemi ba bulela nto ye ñwi ye mi utwisa butuku. Kono ki kwa butokwa kuli mu teeleze ka tokomelo pili mu si ka bulela kale se siñwi. Salumoni, Mulena ya butali, naa ñozi kuli: “Ya alaba a si ka utwisisa pili, u iponisa bukuba, mi u ipatela maswabi.” (Liprov. 18:13) Haiba mu wisa pilu ni ku teeleza ka tokomelo, mu ka utwisisa libaka mwanaa mina ha bulela ka bunyemi kamba “ka bubebe.” (Jobo 6:1-3) Mu kona feela ku tusa mwanaa mina haiba mu utwisisa muinelo wa hae ka ku tala. Ka ku ba bashemi ba ba lilato, mu teelezange ni ku utwisisa bana ba mina ha ba bulela ilikuli mu zibe mo mu kona ku ba tuseza.

14. Ki kabakalañi bana ha ba sa swaneli ku akufanga ku bulela?

¹⁴ Bana, ni mina mu tokwa ku sa akufanga ku bulela. Mu si ke mwa libala kuli Mulimu u file bashemi ba mina buikalabelo bwa ku mi luta, kamukwaocwalo, mu si ke mwa matukelanga ku hana ze ba mi bulelela. (Liprov. 22:6) Bashemi ba mina ni bona mwendi ne ba kopani ni muinelo o mu li ku ona kacenu. Ku zwa fo, baa ikupulanga bakeñisa mafosisa e ne ba ezize ha ne ba sa li ba banca, mi ha ba lati kuli ni mina mu eze mafosisa a swana. Bashemi ba mina ki balikani ba mina isiñi lila za mina. Ba bata ku mi tusa, isiñi ku mi utwisa butuku. (Mu bale Liproverbia 1:5.) Mu ‘kuteke bo ndataa mina ni bo ma mina,’ mi mu ba bonise kuli mwa ba lata sina mo ba mi latela ni bona. Ha mu ka eza cwalo, bashemi ba mina ba ka kona ku mi luta ka nzila ya tokwa Jehova.—Maef. 6:2, 4.

MU SI “AKUFI KU HALIFA”

15. Ki nto mañi ye ka lu tusa ku sa nyema hahulu ni ku bonisa pilu-telele kwa batu be lu lata?

¹⁵ Fokuñwi ha lu bonisangi pilu-telele kwa batu be lu lata. Muapositola Paulusi naa ñolezi Bakreste ba mwa Kolose kuli: “Mina baana, mu zwelepili ku lata basali ba mina mi mu si ke mwa ba ni buhali bo butuna ku bona. Mina bo ndate-bana, mu si ke mwa halifisa bana ba mina, kuli ba si ke ba nyefa.” (Makolo. 1:1, 2;  3:19, 21) Paulusi naa bulelezi Bakreste ba mwa Efese kuli: “Mu zwise ku mina mufuta kaufela wa ze baba, buhali, mabifi, ku tatauka, ni lipulelo ze maswe.” (Maef. 4:31) Haiba lu zwelapili ku bonisa tulemeno twa muselo wa moya wa Mulimu to tu cwale ka pilu-telele, bunolo, ni buiswalo, ku ka lu belanga bunolo ku sa nyema hahulu niha lu li mwa miinelo ye zwafisa.—Magal. 5:22, 23.

16. Jesu naa sikuluzi cwañi balutiwa ba hae, mi ki kabakalañi nzila ya naa ba sikuluzi ka yona ha i li ye nde?

¹⁶ Mu nyakisise mutala wa Jesu. Mu nahane mwa naa ikutwela Jesu fa mulalelo wa mafelelezo ni baapositola ba hae. Jesu naa ziba kuli naa tuha a shwa lifu le li butuku luli. Naa ziba kuli naa tokwa ku sepahala ilikuli libizo la Ndatahe li keniswe ni kuli batu kaufela ba kone ku piliswa. Kono fa mulalelo o swana wo, baapositola ba kalisa ku kanana ka za kuli ki mañi yo mutuna mwahalaa bona. Jesu naa si ka ba tataukela kamba ku ba halifela. Kono naa ba sikuluzi ka musa. Jesu naa ba hupulisize kuli ne ba swalisani ni yena mwa linako ze taata. Mi Jesu naa sepile kuli baapositola ba hae ne ba ka zwelapili ku sepahala niha ne ba ka likiwa ki Satani. Mane naa ba sepisize kuli ne ba ka yo ba malena ni yena mwa lihalimu.—Luka 22:24-32.

17. Ki nto mañi ye ka tusa bana ku sa halifa kapili?

¹⁷ Bana ni bona ba tokwa ku sa nyemanga hahulu. Haiba kuli mu mikulwani, mwendi ha mu tabelangi ku fiwa kelezo ki bashemi ba mina. Mu kana mwa ikutwa kuli ku mi fa kelezo ku bonisa kuli bashemi ba mina ha ba mi sepi. Kono mu hupule kuli bashemi ba mina ba mi iseza pilu kakuli ba mi lata. Haiba mu teeleza ku bona ka tokomelo ni ku latelela likelezo za bona, ba ka mi kuteka ni ku mi sepa. Mi bashemi ba mina ba ka mi fanga tukuluho ye tuna ya ku eza lika ze ñwi. Bibele i bonisa kuli mutu ya sa akufi ku halifa u butali. I li: “Litanya u bonahalisa buhali bwa hae kaufela; kono mutu ya butali wa iswala, mi wa kuyuka.”—Liprov. 29:11.

18. Lilato li tusa cwañi mabasi kuli a ambolisanange hande?

¹⁸ Kamukwaocwalo, bashemi ni mina bana mu si ke mwa zwafa haiba kuli ha mu ambolisanangi hande mwa lubasi lwa mina sina mo mu batela. Mu zwelepili ku sebeza ka taata kuli mu ambolisanange mwa lubasi, mi mu latelele kelezo ye mwa Linzwi la Mulimu. (3 Joa. 4) Mwa lifasi le linca, lu ka petahala mi ha ku na ku ba ni butata bwa ku sa ambolisananga hande. Kono pili nako yeo i si ka fita kale, lu ka ezanga mafosisa. Kamukwaocwalo, mu si ke mwa zina-zinanga ku kupa swalelo. Mu swalelange ba bañwi ka pilu kaufela. Mu “swalisane hamoho ka lilato.” (Makolo. 2:2) Lilato li maata. Li lu tusa ku ba ni pilu-telele ni musa. Li lu tusa ku sa nyema hahulu ni ku lu tusa ku swalela ba bañwi. “Li kwahela linto kaufela, li lumela linto kaufela, li sepa linto kaufela, li itiisa mwa linto kaufela.” (1 Makor. 13:4-7) Haiba mu zwelapili ku bonisa lilato, mu ka ambolisananga hande mwa lubasi lwa mina. Ku eza cwalo ku ka mi fa tabo mi ku ka lumbekisa Jehova.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Kana mwa kona ku tandanga nako ye ñata ni lubasi lwa mina ku fita ku eza lika ze ñwi?

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Kana mwa teelezanga ka tokomelo kwa bana ba mina?