Bambutwile ne Bana—mwisambei na Buswe

“Nanshi bantu bonso bapeje pa kwivwana, bēje pa kwisamba, ne pa kukalabala napo, mo monka bējepo.”—YAK. 1:19.

USA KULONDOLOLA NAMANI?

Mwanda waka i biyampe kutūla’ko kitatyi kya kwisamba?

Lelo bambutwile babwanya kwingidija namani kisonekwa kya Yakoba 1:19?

Lelo bana babwanya kwingidija namani kisonekwa kya Yakoba 1:19?

1, 2. Le divule dine bambutwile ne bana bemonanga namani, ino le i kikoleja’ka kibwanya kwibatana kyaba kimo?

 “SHI ubayuka’mba bambutwile bobe basa kufwa kesha, le ukasaka kwibasapwila bika dyalelo?” Kino kyo kipangujo kyaipangwilwe tutwa na tutwa twa bana mu États-Unis. Pa kyaba kya kwimanina pa myanda ne kubulwa kumvwañana kubwanya kwibakambakanya, kintu kya bana 95 pa katwa banene’mba bakasapwila bambutwile babo amba: “Mfwilei’ko lusa” ne amba “nemusenswe bininge.”—For Parents Only, dya Shaunti Feldhahn ne Lisa Rice.

² Divule dine, bana bekalanga basenswe bambutwile babo, bambutwile nabo basenswe babo bana. Yemobikadilanga nakampata mu kisaka kya bwine Kidishitu. Nansha bambutwile ne bana byobasakanga kwilamata, kyaba kimo kwisamba kubwanya kukoma. Nansha mīsambo byoibwanya kwikala ya patōkelela kadi yampikwa kafinda, mwanda waka myanda imo ifwaninwe kwepukwa? Le i bijika’ka bibwanya kukankaja mīsambo miyampe? Le bibwanya kunekenibwa namani?

‘KŪLAI’ KITATYI KYA KWISAMBA

3. (a) Mwanda waka bisaka bivule i bikomenwe kwisamba mīsambo miyampe? (b) Mwanda waka bisaka bya mu Isalela wa kala kebyādipo bikomenwe kupityija kitatyi pamo?

³ Bisaka bivule bimwene bu i bikomo kwikala na kitatyi kifwaninwe kya kwisamba mīsambo miyampe. Kebyādipo nyeke uno muswelo. Mosesa wāfundije bashabana bene Isalela amba: “Ukebikomeneja [binenwa bya Leza] kudi bobe bāna, ne kwibisambijana pa kushikata mobe mu njibo, kadi poenda mwishinda, ne polāla, ne pobūka pene.” (Kup. 6:6, 7) Bana bādi bapityija difuku dituntulu shi na inabo kwinjibo, nansha na shabo ku madimi nansha ku kaji. Bambutwile ne bana bādi na kitatyi kivule kya kwibungila pamo ne kwisamba. O mwanda bambutwile bādi babwanya  kuyuka bisakibwa, byobasaka, ne ngikadilo ya babo bana. Mu muswelo umo onka, bana nabo bādi na kitatyi ne mukenga muyampe wa kuyuka bambutwile babo biyampe.

4. Mwanda waka bisaka bivule dyalelo i bikomenwe kwisamba?

⁴ Bine, būmi dyalelo i bwishile! Mu matanda amo, bana bashilulanga kufunda bakidi banuke, kyaba kimo pobakidi na myaka ibidi. Bashabana ne bainabana bavule bingidilanga kulampe na njibo. Mu kitatyi kityetye kishikatyile bambutwile ne bana pamo, babwanya kwisamba ne kupityija divule kitatyi ku kompyuta, televijo, ne ku bisanji bikwabo bya mīsambo. Mu bisaka bivule, bana ne bambutwile beshiyanga; kebeyukilepo bya binebine. Divule dine babwanya kukomenwa kwisamba biyampe.

5, 6. Le bambutwile bamo ‘bakūdile’ kitatyi kivule kya kupityija na babo bana namani?

⁵ Ubulwe’po ‘kukūla’ kitatyi kyopityijanga ku bintu bikwabo mwanda wa upityije kitatyi kivule na kyobe kisaka? (Tanga Efisesa 5:15, 16.) Bisaka bimo i bitūdile’ko mikalo mu kutala televijo nansha kwingidija kompyuta. Bikwabo biloñanga dibajinji bukomo bwa kudīla pamo difuku ne difuku. Bine, mpangiko ya butōtyi bwa kisaka i mipe bambutwile ne bana mukenga muyampe wa kwilamata ne kwisambila biyampe pa myanda ya ku mushipiditu! Kwitūdila’ko nsá umo nansha yenga mwanda wa ino mpangiko i ngalwilo miyampe, inoko bilomba bivule pa kushilula kwisamba mīsambo ya mushike. Pa kino, mufwaninwe kwisamba kitatyi ne kitatyi. Kumeso kwa obe mwana nkasampe kwenda ku masomo, mukankamike, langulukila nandi pa kisonekwa kya difuku ne kulombela nandi. Kulonga namino kukamulengeja apityije difuku dyandi biyampe.

⁶ Bambutwile bamo babwenye kushinta bintu mu būmi bwabo mwanda wa kupityija kitatyi kivule na babo bana bankasampe. Kimfwa, Laura * inabana udi na bana babidi bankasampe, wālekele kaji ka kitatyi kyonso pa buno bubinga. Unena amba: “Batwe bonso twādi tutamba lubanga  ku njibo mwanda wa kwenda ku kaji nansha ku masomo. Kitatyi kyonadi njokela kwinjibo kyolwa, nadi ntana boi ke mulādike kala bami bana. Kuleka kami kaji kwētulombele kwikala na lupeto lutyetye, ino pano mwene’mba ndyukile milangwe ne makambakano a bami bana. Ntejanga byobanena mu milombelo kadi mbwanya kwibaludika, kwibakankamika ne kwibafundija.”

‘PEJA PA KWIVWANA’

7. Le i bika bivudile kwitompwela bana ne bambutwile?

⁷ Pa kupwa kwipangula bankasampe bavule, balembi ba dibuku dimo (For Parents Only) bamwene kijika kikwabo kikankajanga kwisamba. Banena amba: “Bana babajinji badi batompwela bambutwile babo amba, ‘kebasakengapo kuteja.’” Ano makambakano keadipo’nka ku mutamba umo. Divule dine bambutwile nabo batompolanga muswelo umo onka pa babo bana. Pa kulama mīsambo miyampe kadi yampikwa kafinda, bantu ba mu kisaka bafwaninwe kwiteja—kwiteja bya binebine—umo ku mukwabo.—Tanga Yakoba 1:19.

8. Le bambutwile babwanya namani kuteja babo bana bya binebine?

⁸ A bambutwile, le bine mutejanga benu bana? Mubwanya kukomenwa kuteja shi mwi bakōke nansha shi mīsambo imweka bu keidipo na mvubu. Inoko, byobya bimweka bu byampikwa mvubu kodi, bibwanya kwikala na mvubu mpata kudi obe mwana. ‘Kupeja pa kwivwana’ kushintulula kuteja na katentekeji, ke enkapo byobya bisamba obe mwana, ino i ne muswelo waesamba’byo. Bukata bwa diwi ne muneneno bilombolanga muswelo wiivwana nkasampe. Kwipangula bipangujo nako kudi na mvubu. Bible unena’mba, “kukala-ñeni kwa mu mutyima wa muntu i bwa mema a mushike; ino muntu wa kwivwanija ukateka’o monka.” (Nk. 20:5) Kwivwanija ne kusansanya bidi na mvubu nakampata kitatyi kyomwisambila na benu bana pa myanda iteneka mutyima.

9. Mwanda waka bana bafwaninwe kuteja bambutwile babo?

⁹ A bana, lelo mukōkelanga bambutwile benu? Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Wami mwana, ivwana bulombodi bwa shobe; kadi kokazobololapo lufundijo lwa inobe.” (Nk. 1:8) Vulukai amba, bambutwile benu bemusenswe ne kuta mutyima ku tumweno twenu, o mwanda i biyampe kwibateja ne kwibalēmeka. (Ef. 6:1) Bipēlanga kukōkela shi mwisamba mīsambo miyampe ne shi muyukile’mba i bemusanswe. Lombolai bambutwile benu momwiivwanina pa bintu kampanda. Kino kikebakwasha bemwivwane. Na bubine, nenu mufwaninwe kulonga bukomo bwa kwibevwana.

10. Le i ñeni’ka yotuboila ku mānga ya Lehaboma isekunwinwe mu Bible?

¹⁰ Mufwaninwe kudyumuka shi bilomba kuteja madingi a bankasampe ba yenu myaka. Babwanya padi kwimusapwila byobya byomusakanga kwivwana, ino madingi abo keabwanyapo kwimukwasha nyeke. Na bubine, abwanya’nka ne kwimona. Bankasampe bavule pa kubulwa tunangu ne bwino bwa bantu batame, bakomenwanga kumwena bintu kulampe kadi kebabwanyapo kuyuka bipa bibi bilupuka ku bilongwa kampanda. Vulukai kimfwa kya Lehaboma mwanā Mulopwe Solomone. Paāikele ke mulopwe wa Isalela, wādi ufwaninwe kulonda madingi a bana-balume banunu. Inoko aye walonda madingi mafwe a bankasampe baātamine nabo. Mu uno muswelo, babikalwa ba bulopwe bwandi baleka kumukwatakanya. (1 Bal. 12:1-17) Pa kyaba kya kwiula mwiendelejo wa Lehaboma wakubulwa tunangu, longai bukomo bwa kwisamba pa kubulwa kafinda na bambutwile benu. Mwibasapwilei milangwe yenu. Mwenai mu madingi abo ne kuboila ñeni ku tunangu twabo.—Nk. 13:20.

11. Le i bika bibwanya kulupuka’ko shi bambutwile ke bantupo balumbwa?

 ¹¹ Bambutwile, shi musaka benu bana baleke kulomba madingi ku balunda nabo, ikalai bantu balumbwa ne bapēla kwisamba nabo. Kaka umo nkasampe wasonekele amba: “Bambutwile bami balobanga kitatyi kyonso ntyotelanga nsongwalume. Kino kindobejanga kadi napela kwendelela kwibasapwila.” Kaka nkasampe mukwabo wasonekele amba: “Bankasampe bavule basakanga madingi a bambutwile babo, ino shi bambutwile babo kebebakwetepo na mutyika, bana bakenda ku muntu mukwabo ukebakwata na mutyika, enka ne kuboba kebadipo na bwino buvule.” Shi udi na mutyima wa kuteja bobe bana na lusa mu mwanda o-onso, padi ukamona’mba bakesamba patōkelela ne kulonda buludiki bobe.

‘IJAI PA KWISAMBA’

12. Le bintu bilonga bambutwile bibwanya kujikakanya mīsambo na babo bana namani?

¹² Kijika kikwabo kikankajanga kwisamba kibwanya kumweka shi bambutwile balonga bintu na kansontomokela kadi mu muswelo mubi pa byobya bibalombola babo bana. Pa kino, bambutwile bene Kidishitu basakanga kukinga babo bana. Ino “myaka ya malwa” i miyule byaka—bya ku mushipiditu ne bikwabokwabo. (2 Tem. 3:1-5) Inoko, byobya bimona bambutwile bu kukinga bibwanya kumweka ku babo bana bu kupityija’byo kipimo.

13. Mwanda waka bambutwile bafwaninwe kudyumuka mu mwanda utala kulombola milangwe yabo lubilolubilo?

¹³ I biyampe bambutwile baleke kulombola milangwe yabo lubilolubilo. Shako kebipēlangapo kuba talala shi obe mwana wakulombola kintu kampanda kisansa. Ino i biyampe kuteja na katentekeji kumeso kwa kulondolola. Solomone Mulopwe wa tunangu wāsonekele amba: “Yewa ulondolola kala kaivwanije, i bulembakane ne bumvu kwadi.” (Nk. 18:13) Shi mube talala, mukevwana bivule kadi benu bana bakendelela na kwisamba. Mufwaninwe kuyuka lusango lonso kumeso kwa kwibakwasha. Shi wikale talala ne kuteja, ubwanya kwivwanija bubinga bunenena mwana ‘binenwa bya kutyityijibwa.’ (Yoba 6:1-3) Byomudi bambutwile ba buswe, ingidijai matwi enu mwanda wa kwivwanija ne ludimi lwenu mwanda wa kundapa.

14. Mwanda waka bana bafwaninwe kwija pa kwisamba?

¹⁴ Bana, nenu musakilwa ‘kwija pa kwisamba,’ ke kupelapo kiponka na ponka byobya binena bambutwile benu, mwanda badi na kiselwa kibapele Leza kya kwimufundija. (Nk. 22:6) Nabo bātenwe padi mu ngikadilo na yomudi’mo dyalelo. Kadi, bealakanyanga pa bilubo byobālongele pobākidi bankasampe ne kusaka kwimukinga muleke kulonga bino bilubo. Nanshi, monai bambutwile benu bu balunda nenu, ke bu balwana nenupo; bu badingidi, ke bu bakwimupatanyapo. (Tanga Nkindi 1:5.) “Lemeka shobe ne inobe mwine kumo,” ne kwibalombola’mba wibasenswe’nka na mobakusanshilwe. Kino kikebapēlela ‘bakutamije biyampe monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Yehova.’—Ef. 6:2, 4.

‘IJA PA KUKALABALA’

15. Le i bika biketukwasha tuleke kujimija kitūkijetyima ne kulobela bantu botusenswe?

¹⁵ Ketutūkijijangapo nyeke boba botusenswe mutyima. “Kudi bapandulwemo ne bāna betu ba binebine ba mudi Kidishitu badi mu Kolose,” mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Bānwe balume nenu, mwikale kusanswa bakaji, ne kwibasanshija mpika. Bānwe bashabo nenu, kemukisomba bāna benu, mwanda wa kunena’mba, bakanyoñama pa mutyima.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Polo wēsāshile bene Efisesa amba: “Kadi mufundulei ko mudi bululu bonso, ne bukalabale, ne kufuna bulobo, ne lupotopoto, ne lubabo.” (Ef. 4:31) Kutamija kitūkijetyima, kutalala ne kwīfula—bintu bibadilwa mu kipa  kya mushipiditu wa Leza—kuketukwasha tūbe talala nansha ke mu makambakano.—Ngat. 5:22, 23.

16. Le Yesu wālemunwine bandi bana ba bwanga namani, ne mwanda waka kino kyādi kintu kya kutendelwa?

¹⁶ Tulangulukilei bidi pa kimfwa kya Yesu. Langa’po bidi njia mikatampe yaāivwene pa bidibwa bya mfulo bya kyolwa byaādile na bandi bana ba bwanga. Yesu wāyukile amba mu mansá kampanda usa kufwa lufu lwa bityebitye kadi lusansa. Buujila bwa dijina dya Shandi ne lupandilo lwa kisaka kya muzo wa muntu byādi bimanine pa kikōkeji kyandi. Inoko, pa bino bidibwa, pātalukile “lupata monka mu bukata [mwa batumibwa]’mba: Le i wepi usa kutumba ke mukatampe mwine?” Yesu kebafuninepo nansha kwibalobela. Ino walangulukile nabo bityebitye. Yesu wēbavulwije’mba, bāmukwatakenye mu bitatyi bya kutompibwa. Yesu wādi ukulupile amba bakashala bakōkele nansha Satana byaādi usaka kwibapepa pamo bwa ñano. Wāsambile’nka ne kipwano nabo.—Luka 22:24-32.

17. Le i bika bikakwasha bana bobe talala?

¹⁷ Bana nabo basakilwa kuba talala. Nakampata kitatyi kyobasongola, babwanya padi kulanga’mba buludiki bwibapa bambutwile bulombola amba kebebakulupilepo. Nansha byobibwanya kwikala kyaba kimo uno muswelo, yukai amba kintu kitele’ko bambutwile mutyima i kulombola buswe bobemuswele. Shi mwibateje na katentekeji ne kwibevwana, bakemulēmeka ne kwimukulupila. Uno mwiendelejo ubwanya kwimupeja bwanapabo mu myanda mivule ya mu būmi. Kulombola kwīfula i mwiendelejo wa tunangu. Lukindi lumo lwa tunangu lunena amba: “Kivila kinena ne bulobo bwakyo bonsololo; ino muntu wañeni ukankaja’bo ne kutalaja’bo.”—Nk. 29:11.

18. Le buswe bubwanya kulumbulula mīsambo namani?

¹⁸ Nanshi banwe bambutwile ne bana baswe, kemwakatyumukwai mutyima shi kemwisambepo pampikwa kafinda mu kisaka kyenu na momwadi musakila. Longai nyeke bukomo kadi nangilai nyeke mu bubinebine. (3 Yoa. 4) Mu ntanda mipya, bantu babwaninine bakabwanya kwikutyila mu bumo mu muswelo mubwaninine, kwampikwa kwivwana bintu mu muswelo mubi nansha mfika. Pano’ko bidi, batwe bonso tuloñanga bintu byotwialakanga mwenda mafuku. Nanshi ketwakeshisai kulomba lusa. Twilekelei bitupu. ‘Tubambakanibwei pamo ponka mu buswe.’ (Kol. 2:2) Buswe budi na bukomo. ‘Buswe butūkije mutyima kulampe kwine kadi ne kutalala’bo. Kebukolomonwangapo ne kufwatakanya bibi kwine mpika. Kadi abo bupūtanga bintu byonso, bwitabija byonso, bukulupila byonso, bwikankamika kukōkela bintu byonso.’ (1 Kod. 13:4-7) Endelelai kutamija buswe, ne mīsambo ikekala miyampe, iletela kisaka kyenu nsangaji ne kutumbija Yehova.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 19]

[Kifwatulo pa paje 20]

Kokaleka bilabi nansha kwitolwela bikukankaje kwisamba na kyobe kisaka

[Kifwatulo pa paje 23]

Le utejanga bobe bana na katentekeji?