1, 2. Tataswan wawaswan munanakojtinkupis, ¿imata ruwaytataj mana atillankuchu?

TATASPAJ uj librota qhelqakunanpaj, Estados Unidospi tiyakoj ashkha waynuchusta, sipaskunata ima kayta tapukorqa: “Tatasniyki qʼaya wañupunankuta yachawaj chay, ¿imatataj paykunaman niwaj?”, nispa. Yaqha tukuyninku “rabiachisusqaykichejmanta perdonawaychej”, “mayta munakuykichej” nispa niyta munasqankuta nerqanku, manataj tatasninkuwan chʼampaypi kasqankumantachu chayri phiñanakusqankumantachu parlarqanku.

² Wawasqa tatasninkuta munakunku, jinallataj tatasninkupis, astawanraj cristiano familiaspeqa. Chaywanpis, familia jina sumajta kausakuyta munaspapis mana parlarikuyta atillankuchu. Wakin familiaspitaj wakin imasmantaqa ni parlallankupischu. ¿Imaraykutaj sumajta parlarikuyta mana atinkuchu? ¿Imatá ruwankuman sumajta parlarikunankupaj?

3. 1) ¿Imaraykutaj wakin familiaspi parlarikuyta mana atillankuchu? 2) ¿Imaraykutaj israelitas familia jina khuska kayta atillaj kanku?

³ Ashkha familiaspeqa sumajta parlarikunankupaj mana tiempochakuyta atillankuchu. Unayqa mana ajinachu kaj. Moisesqa israelitasman wawasninkuta Diospa kamachiykunasninta yachachinankuta nishaspa, kayta nerqa: “Sapa kuti wawasniykichejman yachachinkichej. Kay kamachisqasmanta willaychejpuni wasiykichejpi, jinallataj ñampi purishaspapis, chantá puñunapaj siriykushaspapis, jatarishaspapis”, nispa (Deu. 6:6, 7). Wawasqa mamankuwan kaspa wasipi diantinta kaj kanku, tatankuwan kaspataj campopi chayri llankʼay patapi. Chayrayku khuska kaspa  parlarikuyta atillaj kanku. Chay jinamantataj tatasqa wawasninku imatachus necesitasqankuta, imatachus munasqankuta, imaynachus kasqankuta ima yachaj kanku. Wawaspis tatasninkuta allinta rejsej kanku.

4. ¿Imaraykutaj ashkha familiaspi mana parlarikuyta atillankuchu?

⁴ Kunanqa manaña unay tiempo jinachu. Wakin suyuspeqa wawasninkuta juchʼuysitumantapacha yachaywasiman kachanku, wakin kuteqa iskay watitayojllata. Tatasqa jawapi llankʼanku, wasipi kajtinkutaj sapa ujpis teleta, computadorata chayri waj aparatosta qhawaspalla kanku. Chantapis manapis rejsinakunkumanchu jina kanku, chayraykutaj ni parlarikullankupischu.

5, 6. ¿Imaynatataj ashkha tatas wawasninkupaj astawan tiempochakunku?

⁵ Qanrí, ¿tiempochakuwajchu familiaykiwan astawan kanaykipaj? (Efesios 5:15, 16 leey.) Wakin familiaspeqa teleta chayri computadorata pisillataña qhawanankupaj parlanku. Wakintaj pʼunchaypi ujllatapis khuska mikhunankupaj kallpachakunku. Chantapis, familiapi Diosta yupaychanapaj tantakuyta ruwaspaqa tataswan wawaswan rejsinakuyta, Bibliata sumajta ukhunchayta ima atinku. Chayta ruwanapaj sapa semana uj horata jina tiempochakoyqa sumaj kanman. Chantapis sapa pʼunchay parlarikunankupaj kallpachakunanku tiyan. Tatasqa wawasninku niraj yachaywasiman rishajtinku paykunata kallpacharinkuman, sapa pʼunchay ukhunchana folletota paykunawan leenkuman chayri Diosmanta mañakunkuman. Chayta ruwayqa wawasninkuta chay pʼunchaypi mayta yanapanman.

⁶ Wakin tatasqa wawasninkupaj astawan tiempochakunankupaj kausayninkuta tijrachinku. Sutʼincharinapaj, uj mamaqa pichus iskay wawasniyoj diantintataj llankʼaj, llankʼayninta saqeporqa. Pay nin: “Paqarinpeqa tukuyniyku llankʼayman  chayri yachaywasiman usqhay usqhayllata ripoj kayku. Chʼisinpitaj wawasniy puñushajtinkuña chayamoj kani, imajtinchus wawasniyta qhawaj puñurachejña. Kunanqa llankʼayniyta saqepusqayrayku pisi qolqellawanña kausakunayku tiyan, chaywanpis wawasniyta allintañasina rejsini. Imatachus yuyasqankuta, ima chʼampaykunapichus rikukusqankuta yachani. Chantapis Diosmanta imatachus mañakushasqankuta uyarini, astawanpis yuyaychariyta, kallpachayta, yachachiyta ima atini”, nispa.

7. ¿Imatataj wawas tatasninkumanta ninku, jinallataj tataspis?

⁷ Tataspaj librota qhelqajkunaqa, qallariypi parlarerqanchej chay waynuchusta, sipaskunata ima tapuytawan, kayta ninku: “Wawasqa tatasninkumanta parlaspa jinata ninku: ‘Tatasniy mana uyariwankuchu’”, nispa. Chaywanpis tatasqa jinallatataj wawasninkumanta ninku. Chayrayku sumajta parlarikunankupajqa tukuy uyariyta yachananku tiyan (Santiago 1:19, 20 leey).

8. ¿Imaynatataj tatas wawasninkuta sumajta uyarinkuman?

⁸ Tatas, ¿sumajtachu wawasniykichejta uyarinkichej? Saykʼusqa kaspa chayri nisqanku mana llakikunapaj jinachu kasqanta yuyaspaqa ichá mana uyariyta atillankichejchu. Chaywanpis wawasniykichejpajqa ichá jatun llakiy kashanman. Chayrayku “uyariyta yachaychej”, mana nisqallankutachu, manaqa imaynatachus parlashasqankutapis. Imaynatachus parlasqankupi, uyankupi ima llakisqachus kusisqachus kasqankuta reparankichej. Chantapis Biblia nin: “Runaj sonqompi pakasqa yuyaykunaqa ukhu qocha jina; pichus yuyayniyojqa chaytaqa orqhonqa”, nispa. Chayrayku wawasniykichejta tapuriychejpuni (Pro. 20:5). Wawasniykichej imatachus yuyasqankuta yachanaykichejpajqa allinta yuyaycharikuspa parlaychej, astawanraj imamanta mana willariyta munasojtiykichejqa.

9. ¿Imaraykutaj wawas tatasninkuta uyariyta yachananku tiyan?

⁹ Wawas, ¿tatasniykichejta kasukunkichejchu? Diospa Palabranqa nin: “Tataykej yachachisusqanta uyariy, wawáy, amataj pisipaj qhawaychu mamaykej yachachisusqantapis”, nispa (Pro. 1:8). Tatasniykichejqa mayta munakusunkichej, allinniykichejtataj munanku. Chayrayku uyarikuyta yachaychej, kasukuychejtaj (Efe. 6:1). Tatasniykichej munakususqaykichejta yuyarikunkichej, sumajtataj paykunawan parlarikunkichej chayqa kasukuyta atillankichej. Chayrayku, imatachus yuyasqaykichejta paykunaman willaychej, ajinamanta paykuna entiendesonqachej. Qankunapis paykunata entiendenaykichejpaj kallpachakullaychejtaj.

10. ¿Imatataj Roboampa ruwasqanmanta yachakunchej?

¹⁰ Mitaykichejmanta kajkunaj yuyaychayninta niraj japʼikushaspaqa allintaraj qhawarikuychej. Ichapis yuyaychasusqaykichej allin rijchʼasonqachej, chaywanpis mana allinniykichejpajchu kanman. Paykunaqa niraj unaytachu kausasqankurayku mana allin yachayniyojrajchu kanku, nitaj imachus kananpi tʼukuriyta atillankuchu. Rey Salomonpa wawan Roboampi tʼukuriychej. Payqa Israelpi kamachiyta qallariytawan, kurajkunata uyarinanmantaqa paywan khuska wiñajkunata uyarerqa. Chayraykutaj yaqha tukuy llajta contranpi sayaykorqanku (1 Rey. 12:1-17). Ama pay jinaqa kaychejchu, astawanqa imatapis tatasniykichejman ni imata pakaspa willariychej. Chantapis yuyaychasusqaykichejta kasukuychej, paykunamantataj yachakuychej (Pro. 13:20).

11. ¿Imataj kanqa tatas mana chimpaykunapaj jinachu kajtinku?

 ¹¹ Tatas, wawasniykichej imatapis mitamasisnillankuman willanankuta mana munankichejchu chayqa uyariyta yachaychej, chimpaykunapaj jinataj kaychej. Uj sipas nerqa: “Tatasneyqa uj waynuchumanta parlarejtiy uj jinayankupacha, noqapis mancharikuspa niña parlayta munanichu”, nispa. Waj sipastaj nerqa: “Ashkha waynuchus, sipaskunapis tatasninku yuyaycharinankuta munanku, chaywanpis mana uyarejman tukojtinkoqa pichá uyarin chayman willakunku, mitallankumanta kajtinkupis”, nispa. Wawasniykichejta entiendenaykichejpaj kallpachakunkichej chayqa mana pakaspa imatapis willariyta atillasonqachej, yuyaychasqaykichejtapis kasukuyta atillanqanku.

12. ¿Imataj kanqa tatas chay rato uj jinayajtinku?

¹² Wawasqa tatasninku chay rato uj jinayajtinku chayri kʼamirpajtinku, niña imatapis willakuyta munankuchu. Tatasqa “manchay sajra” pʼunchaykunapi kausakushasqanchejrayku wawasninkuta tukuy imamanta jarkʼayta munanku (2 Tim. 3:1-5). Chaywanpis wawasninkoqa anchatañataj jarkʼasqankuta yuyankuman.

13. ¿Imaraykutaj tatas imatapis mana usqhayllata kutichinankuchu tiyan?

¹³ Tatasqa mana usqhayllata kutichinankuchu tiyan. Wakin kuteqa wawaspa nisqankuta chʼinlla uyariy mana atikullanchu. Chaywanpis niraj imatapis nishaspa allintaraj uyarinanku tiyan. Rey Salomón nerqa: “Manaraj allinta uyarishaspa imatapis kuticheyqa wampu kaymin, pʼenqaytaj”, nispa (Pro. 18:13). Chʼinllamanta uyarinkichej chayqa imatachus wawasniykichej nisqankuta entiendenkichej, paykunataj parlayta munallanqanku. Ichapis llakisqa kasqankurayku “imatapis usqhayllata” parlaparishankuman (Job 6:1-3). Chayrayku wawasniykichejta entiendenaykichejpaj, yanaparinaykichejpaj ima uyariyta yachaychej.

14. ¿Imaraykutaj waynas, sipaskuna ima mana anchata parlanankuchu tiyan?

¹⁴ Waynas, sipaskuna ima qankunapis “ama[lla]taj anchata parlaychejchu”, nitaj tatasniykichejpa yuyaychayninta usqhayllata qhesachaychejchu. Imaraykuchus paykunaqa yachachisunaykichejpaj kashanku (Pro. 22:6). Ichapis tatasniykichejqa kikin chʼampaykunallapitaj rikukorqanku, chaymantataj pesachikunku, nitaj munankumanchu kikinpi rikukunaykichejtaqa. Chayrayku ama yuyaychejchu contraykichejpi kasqankutaqa, astawanqa yanapayta munasusqaykichejta (Proverbios 1:5, 6 leey). Biblia nin: “Tataykita, mamaykitawan jatumpaj qhaway”, nispa. Chayrayku paykunata munakuychej, imaynatachus munakusunkichej ajinata. Ajinamanta “Señormanta yachachispa” uywayta atillasonqachej (Efe. 6:2-4).

15. ¿Imataj yanapawasun familianchejpi kajkunapaj mana usqhayllata phiñakunapaj?

¹⁵ Wakin kuteqa familianchejpi kajkunapaj mana pacienciakuyta atillanchejchu. Pabloqa “Colosas llajtapi Diospaj tʼaqasqa Cristopi kaj hermanosman” nerqa: “Qosaspis, warmiykichejta sapa ujpis munakuychej, amataj paykunata llakichiychejchu kʼumuykachachispa. Tatas, qankunapis ama wawasniykichejpa sonqosninkuta nanachiychejchu, ama qʼenaqakunankupaj”, nispa (Col. 1:1, 2; 3:19, 21). Éfeso llajtapi tiyakoj cristianosmanpis nillarqataj: “Qankunamanta wijchʼuychej tukuy jaya sonqo kayta, phiñakuyta, rabiakuyta, qhaparqachayta, runaj contranta sajra parlakuyta”,  nispa (Efe. 4:31). Espirituman jina kausasun, nisunman pacienciakusun, llampʼu sonqo kasun, sajra munayninchejwantaj mana atipachikusunchu chayqa phiñachinawanchejpaj jina ima kajtinpis, phiñakuyninchejta ñitʼiykukuyta atillasun (Gál. 5:22, 23).

16. ¿Imaynatataj Jesús apostolesninta cheqancharqa, imaraykutaj chayta ruwasqan tʼukunapaj jina?

¹⁶ Tatas, Jesusmanta mayta yachakuwajchej. Payqa apostolesninwan qhepa kaj cenata ruwashaspa may llakisqachá kasharqa. Imajtinchus pisi horasninman mayta ñakʼarichispa wañuchinankuta yacharqa. Apostolesnintajrí, “siminakuyta qallarerqanku mayqenninkuchus aswan kurajpaj qhawasqa kananmanta”. Jinapis Jesusqa mana phiñarikuspa paykunata kʼamirparqachu, astawanqa allillanmanta paykunata tʼukuricherqa, llakiypipis paywan kasqankuta yuyaricherqa. Chantapis paykunata Satanás urmachiyta munajtinpis cheqa sonqo kanankupi atienekusqanta nerqa, uj tratota ima paykunawan ruwarqa (Luc. 22:24-32).

17. ¿Imataj wawasta yanapanman mana usqhayllata phiñakunankupaj?

¹⁷ Wawaspis nillataj usqhayllata phiñakunankuchu tiyan. Jovenyashankichej chayqa ichapis tatasniykichej mana qankunapi atienekusqankuta yuyawajchej. Chaywanpis tatasniykichejqa mayta munakususqaykichejrayku qankunamanta llakikunku. Sichus pacienciawan paykunata uyarinkichej, kasukunkichejtaj chayqa jatunpaj qhawasonqachej, qankunapitaj atienekonqanku. Ajinamanta wakin imasta ruwajtapis saqellasonqachej. Chayrayku aswan allin, phiñakuyniykichejta ñitʼiykukuyta yachanaykichejqa. Bibliapi nin: “Wampu runaqa tukuy atisqanta phiñakun, yachayniyoj runarí phiñakuyninta ñitʼiykukun”, nispa (Pro. 29:11).

18. ¿Imaynatataj munakuyniyoj kay sumajta parlarikunapaj yanapakun?

¹⁸ Tatas wawas, mana sumajta parlarikuyta atillankichejchu chayqa ama llakikuychejchu, astawanqa Bibliaj yuyaychaykunasninman jina ruwanaykichejpaj kallpachakullaychejpuni (3 Juan 4). Mosoj pachallapi mana juchayojqa kasun, sumajtataj parlarikuyta atisun, nitaj piwanpis piñanakusunchu. Chaywanpis kunanqa pantasunpuni, chayrayku perdonta mañakuyta, perdonaytapis yachaychej, astawanpis “munakuypi ujchasqas” kaychej (Col. 2:2). Imaraykuchus “munakuyniyoj runaqa pacienciayoj, kʼachataj. [...] Mana usqhayllata phiñakunchu, nitaj yuyarikullampunichu paypa contranta ima sajrata ruwasqankumantapis. [...] Paypa contrampi ima kajtimpis, aguantakullan; jinallataj creeynin, suyakuynin, paciencian ima mana tukukunchu” (1 Cor. 13:4-7). Munanakunkichej, sumajtataj parlarikunkichej chayqa familiaykichejpi kusisqa kausakunkichej, Jehovatataj jatunchankichej.