1, 2. ¿Imanötaq teytakunawan wamrakuna rikänakuyan, y höraqa ima problëmakunataq kanman?

“TEYTËKIKUNA warë wanurinanta musyarninqa, ¿ima nitaraq kanan munankiman?”. Estados Unidos nacionchömi atskaq jövinkunata kë tapukïta rurayarqan. Y tsë jövinkunaqa manam teytankunawan problëmankuna kanqampaq o imachöpis acuerdu mana kayanqampaqqa parlayarqantsu, tsëpa rantinqa, casi llapanmi “disculpëkamë” y “alläpam kuyayaq” nita munayanqanta niyarqan (Solo para padres, de Shaunti Feldhahn y Lisa Rice).

² Musyanqantsiknöpis wamrakunaqa teytankunata kuyayanmi, jina tsënöllam teytakunapis wamrankunata, y cristiänu familia karnäqa masran kuyanakuyan. Peru teytakunawan wamrankuna alli amïgu këta munayaptimpis, imanöpis sientikuyanqampita shumaq parlayänanqa manam fäciltsu. Y shumaq parlarnimpis, wakin asuntukunapita parlëtaqa mantsapäyanmi. ¿Imakunataq tsapanman shumaq parlakuriyänanta? ¿Imatataq rurayanman tsëkunata venciyänampaq?

3. a) ¿Imanirtaq wakin familiakunaqa shumaq parlakurita puëdiyantsu? b) ¿Imanirtaq israelita familiakunapaqqa mas fäcil karqan familiankunawan mas tiemputa pasayänampaq?

³ Atska familiakunam tiemputa tariyantsu shumaq parlakuriyänampaq. Peru manam tsënötsu imëpis kashqa. Israelïtakunaqa wamrankunatam Diospa leyninkunata yachatsiyänan karqan. Tsëpaq parlaparmi teytakunata Moises kënö nirqan: “Wamrëkitam kutin kutin yachatsinëki, y tsëkunapitam parlapänëki wayikichö jamakurnin, nänipa purirnin, patsäkurnin y shärikurnin” (Deut. 6:6, 7).  Wamrakunaqa, mamanwanmi wayichö tiemputa pasayaq o teytanwanmi chakrachö kar o trabäjuchö kar tiemputa pasayaq. Llapankunapam tiempunkuna kaq juntu kayänampaq y parlakuyänampaq. Tsëmi teytakunataqa yanapaq wamrankuna ministiyanqankunata, munayanqanta y imanö kayanqanta alleq musyayänampaq. Jina tsënöllam wamrakunapis teytankunata mas alli reqita puëdiyaq.

4. ¿Imanirtaq wakin familiakunapaqqa fäciltsu shumaq parlakuriyänan?

⁴ ¡Imanömi tiempu cambiëkushqa! Wakin nacionkunachöqa wamrakuna escuëlaman ëwar qallëkuyan ishkë watata cumplirirllam. Atskaq teytakuna y mamakunam wamrankunata wayichö jaqirir trabäjunkunaman ëwakuyan, y wamrankunawan juntu këkäyanqan hörapis, manam tsë tiemputa parlakuyänampaq provichayantsu, sinöqa televisionta rikaräkur, computadörachö o juk mäquinakunachömi kakuyan. Wamrakunawan teytakunaqa, imëka mana reqinakoqnömi, cada ünu cuentankunapa kawakuyan. Tsënö kawaq familiachöqa manam shumaq parlakuriyantsu.

5, 6. ¿Imanötaq wakin teytakuna tiemputa ‘rantiyashqa’ wamrankunawan juntu kayänanrëkur?

⁵ ¿Familiëkiwan mas juntu kanëkipaq juk rurënikikunapita tiemputa ‘rantita’ puëdinkiku? (Leyi Efesius 5:15, 16 *). Wakin familiakunaqa televisionchö o computadörachö mas wallka tiempullana pasayänampaqmi churakäyashqa. Wakinkunanam kallpachakuyan juk junaqchö juk kutillapis juntu mikuyänampaq. Familiachö Diosta Adorana Höram teytakunata y wamrakunata yanapan mas reqinakuyänampaq y Diospita mas yachakuyänampaq. Peru alli parlapäkoq kayänampaqqa mastaran rurayänan; llapan junaqkunam parlëta procurayänan. Wamrëkikuna escuëlaman manaraq yarquyaptin shumaq palabrakunata ni, Llapan junaqkuna Bibliapita yachakunapaq follëtupita yachakuyë o juntu Jehoväman mañakuyë. Tsëmi yanapanqa tsë junaqta kushishqa pasayänampaq.

 ⁶ Wakin teytakunaqa, wamrankunawan mas tiemputa pasëta munarmi kawëninkunachö imëka cambiukunata rurayashqa. Tsëta rurarmi, pishillaraq ishkë wamrayoq Laura * jutiyoq warmi trabäjunta jaqirirqan, pëmi kënö nin: “Qoyapaqa o wäraypaqa llapäkunam escuëlaman o trabäjuman ëwayänärëkur raslla yarquyaq kayä. Wayiman trabäjupita paqaspa chänapaqqa, wamräkunataqa punïkaqtanam tareq kä, wamräkuna cuidaq warmim punuratsishqana kaq. Trabajöta jaqinqäpita mas wallkallawanna kawayänä kaptimpis, kananqa wamräkuna pensanqanta y ima problëmayoq kayanqanta alleqmi musyä. Jehoväman mañakuyanqan höra ima niyanqantam wiyä, jina animëta y yachatsitapis puëdïmi”.

7. ¿Imanö nirtaq teytakuna y wamrakuna quejakuyan?

⁷ Atskaq jövinkunata tapupärirmi Solo para padres nishqan libruta qellqaq warmikuna rikätsikuyarqan teytakunawan wamrakuna shumaq mana parlapänakuyänampaq juk problëma mas kanqanta, kë nunakunam kënö niyarqan: “Jövinkunaqa teytankunapaq mas quejakuyarqan ‘manam wiyayämantsu’ nirmi”. Jina teytakunapis wamrankunapaq tsënöllam niyan. Tsëmi, parlapänakïta mana jaqiyänampaqqa, parlapäyanqan höra alleq wiyëta yachayänan (leyi Santiägu 1:19).

8. ¿Imatataq teytakuna rurayänan wamrankunata shumaq wiyayänampaq?

⁸ Teytakuna, ¿rasumpëpaku wamrëkikunata shumaq wiyayanki? Utishqa këkashqa o imapis mana precisaqtanö parlapämashqaqa manam fäciltsu shumaq wiyanan. Parlapäyäshunqëki qamkunapaq mana precisaqnö kaptimpis, pëkunapaqqa alläpam precisanman. “Alliraq wiyacuyë” ninanqa manam parlanqanta wiyanallapaqtsu nikan, sinöqa imanöpis parlanqanta entiendipaqwanmi nikan. Sientinqanta y pensanqanta entiendinëkipaqqa yanapashunki parlanqan imanö wiyakunqan y qaqllan imanö këkanqanmi. Jina ama qonqëtsu tapukïkunata rurëta, porqui Bibliam kënö nin: “Nunapa shonqunchö consëjuqa [pensëninqa] alläpa jondu pözuchö yakunömi, alli tantiyaq nunaran tsëpita jorqamunqa” (Prov. 20:5). Alli tantiyaq y entiendikoq këqa alläpam precisan delicädu asuntukunapita wamrëkikuna imata pensayanqanta musyayänëkipaq.

9. ¿Imanirtaq wamrakuna teytankunata wiyakuyänan?

⁹ Wamrakuna, ¿teytëkikunata cäsukuyankiku? Diospa Palabranmi kënö consejakun: “Kuyashqa wamrä, teytëkipa yachatsikïninta wiyakï, y mamëkipa leyninta ama jaqitsu” (Prov. 1:8). Yarpë, teytëkikuna kuyayäshunqëkita y qampaq mas alli kaqta munayanqanta. Tsëmi alläpa precisan wiyakuyänëki y cäsukuyänëki (Efes. 6:1). Kuyashqa sientikur y shumaq parlapänakurqa mas fäcilmi mandayäshunqëkitapis cäsukuyanki. Tsëmi pensayanqëkita teytëkikunata willayänëki, tsënöpam pëkuna mas fäcil-lla entiendiyäshunki. Y qamkunapis pëkuna niyanqantam entiendita procurayänëki.

10. ¿Imatataq yachakuntsik Rehoboampaq Biblia willakunqampita?

¹⁰ Jövin mayikikunapa consëjunkunata wiyëpitaqa alläpam cuidakuyänëki. Itsa qamkunata kushitsiyashunëkipaq kaqkunallata niyäshunkiman, peru itsa tsë consëjuqa mana alliman chätsiyäshunkiman. Jövinllaraq karnin y alleqlla mana musyarmi jövinkunaqa, rurayanqankuna mana allikunaman chätsinampaq kaqta entiendiyantsu. Rey Salomonpa tsurin Rehoboamta pasanqanta yarpäyë. Israelchö rey këman chärirmi, anciänukunapa consëjunkunata wiyakunampa rantin, winë mayin jövinkunapa mana alli consëjunkunata wiyakurqan. Tsënöpam, wakin nunakunaqa pëta yanapayarqannatsu (1 Rëy. 12:1-17). Jövinkuna, ama Rehoboam ruranqantaqa qatiyëtsu. Teytëkikunata shonqupita patsë rasumpa kaqta willayë. Consejayäshunqëkimannö rurayë, yachaq këninkunawan parlapäyäshunqëkipita yachakuyë (Prov. 13:20).

11. ¿Imataq pasakunman teytakuna yachanëpaq mana kayaptinqa?

 ¹¹ Teytakuna, wamrëkikuna jövin mayinkunata consëjuta mana mañakuyänanta munarqa, yachanëpaq kayë y parlapäyäshuptiki shumaq wiyayë. Juk shipashmi kënö nin: “Juk jövinpa jutinta parlariptïqa teytäkunaqa mantsakäyanmi. Tsëmi willëtapis munänatsu”. Juk Testigu shipashnam kënö nirqan: “Atskaq jövinkunam teytankuna consejayänanta munayan, peru mana cäsupäyaptinmi, alläpa mana musyëkäyaptimpis jukkunaman consëju asheq ëwayan”. Teytakuna wiyayänampaq listu këkäyaptinqa, itsa wamrankunaqa shonqunkunapita patsë willariyanqa y consejayaptimpis cäsukuyanqa.

12. ¿Imataq yanapakunmantsu teytakuna wamrankunawan shumaq parlayänampaq?

¹² Jina juk problëmaqa wamrankuna imatapis willariyaptin teytakuna alläpa espantakuyanqan o mana allitanö rikäyanqanmi. Kë “ushanan junaqkunachöqa” atska pelïgrukunam kan, hasta Diospitapis rakiramashwanmi, tsëmi cristiänu teytakunaqa, tsëkunapita wamrankunata tsapëta munayan (2 Tim. 3:1-5, NM). Tsënö kaptimpis, teytankuna kuyëpa cuidayanqantaqa itsa wamrakunaqa mana allitanö rikäyanman.

13. ¿Imanirtaq imatapis raslla teytakunaqa contestayanmantsu?

¹³ Teytakunaqa allitam rurayanman wamrankuna imatapis niriyaptin raslla mana contestarnin. Rasunmi, wamrakuna alläpa precisaq cösaskunata willakuyaptinqa, manam fäciltsu upällalla quedakunan, tsënö kaptimpis alläpam precisan manaraq contestarnin, alleqraq niyanqanta wiyayänan. Yachaq rey Salomonmi kënö nir qellqarqan: “Pipis manaraq wiyarnin ima asuntupaqpis raslla contestarqa, upa kanqantam rikätsikun y penqakïchömi ushan” (Prov. 18:13). Wamrëkikuna parlapäyäshuptiki tranquïlulla wiyakurqa alleqmi entiendiyanki nikäyäshunqëkita y pëkunapis parlarmi sïguïyämunqa. Yanapayänëkipaqqa alleqran musyayänëki ima problëmayoq kayanqanta. “Lluta y raslla parlarqa” wamrëkikunata llakiratsiyankimanmi (Job 6:1-3). Kuyakoq teytakunaqa wamrankunata shumaqmi wiyayan y parlakïninkunawanmi shumaq yanapayan.

14. ¿Imanirtaq jövin wamrakunaqa “imatapis apurepa” parlayanmantsu?

¹⁴ Qamkunapis wamrakuna, manam “imatapis apurepa” parlarnin teytëkikuna niyäshunqëkita mana kaqpaq churayänëkitsu, porqui pëkunam yachatsiyäshunëkipaq carguyoq kayan (Prov. 22:6). Itsa pasëkäyanqëki problëmakunapa pëkunapis pasayashqa. Y rurayanqankunapita mana alli sientikurchi qamkunapis tsëkunapa pasayänëkitaqa munayantsu. Tsënö këkaptinqa teytëkikunata rikäyë yanapayäshoqnikikunatanö y amïguykikunatanö, peru ama chikiyäshoqnikikunatanöqa (leyi Proverbius 1:5 *). Papänikikunata y mamänikikunata respetarnin, pëkuna kuyayäshunqëkinölla qamkunapis kuyayanqëkita rikätsiyë. Tsënöpam, pëkunapaq sasatsu o ajatsu kanqa Jehovä ‘munanqanno cawacuyänëkipaq’ yachatsiyäshunëki (Efes. 6:2, 4).

15. ¿Imataq yanapamäshun kuyashqa kastantsikkunawan mana piñakunapaq?

¹⁵ Höraqa kuyanqantsik nunakunawanmi piñakurintsik. ‘Colosas marcacho quecaq wauqicuna y panicunamanmi’ Pablu kënö nir qellqarqan: “Ollqucuna, qamcunapis warmiquicunata shumaq cuyayë. Ama pecunata llutaqa imachopis tratayëtsu. Qamcunapis papäcuna, wamrequicunata ama allapaqa wäpu tupäyëtsu, pecuna imatapis mana ajayayänanpaq” (Col. 1:1, 2; 3:19, 21). Jina Ëfesu cristiänukunatapis, “mana wäputupänacushpa, mana coleracushpa, mana qayapänacushpa” shumaq tratanakuyänampaqmi  consejarqan (Efes. 4:31). Pacienciayoq y qollmi shonquyoq kanqantsik, y controlakïta alleq yachanqantsikqa yanapamantsik sasakunapa o ajakunapa pasëkarpis tranquïlulla kanapaqmi (Gäl. 5:22, 23).

16. ¿Imanötaq discïpulunkunata Jesus consejarqan, y tsënö ruranqampita imatataq yachakuntsik?

¹⁶ Teytakunaqa Jesus ruranqantam qatiyanman. Wanunampaqna këkar apostolninkunawan cënata celebranqanchöqa, Jesusqa alläpa yarpachakïyoqchi këkarqan. Porqui musyarqanmi ichikllachöna alläpa sufritsirnin wanutsiyänampaq kaqta. Teytampa jutin respetashqa kanan y nunakunapa salvacionninqa, pë alli tsarakunqampitam kanan karqan. Peru tsënö këkaptinmi, tsë cënachöqa “disipuluncuna piñatsinacuyarqan: —¿Meqantsictaq noqantsiccho mandacoq canqa? —nishpa”. Jesusqa manam tsënö kayanqampita piñaparqantsu ni qayaparqantsu, sinöqa shumaqmi entienditsirqan. Y alläpa sasa o aja tiempukunachö mana jaqiyanqantam yarpätsirqan. Pëkunata Satanas pruëbaman churananta musyëkarpis, alli tsarakuyänampaq kaqman confiakunqantam Jesusqa rikätsirqan, y hasta juk conträtutapis pëkunawan rurarqanmi (Lüc. 22:24-32).

17. ¿Imataq wamrakunata yanapanqa raslla mana piñakuyänampaq?

¹⁷ Jina wamrakunapis Jesus ruranqanta qatirmi rasllaqa piñakuyänantsu. Masqa jövin kënikiman charninmi, teytëkikuna qamman mana confiakuyanqanta pensankiman, y tsëmi imatapis ruranëkipaq niyäshuptikiqa piñakunkiman. Tsënö kaptimpis, entiendinëkim kuyayäshurniki yarpachakuyanqanta. Niyäshunqëkita pacienciawan wiyakurnin ruraptikiqa, respetayäshunkim y qanmanmi mas confiakuyanqa. Tsënöpam mas libri kanëkipaq jaqiyäshunki. Mas alliqa kanqa alli geniuyoq kanëkipaq sinchikunqëkim. Bibliam kënö nin: “Upa nunaqa llapan piñakïnintam [ajanaynintam] rikätsikun, peru yachaq nunaqa ushananyaqmi geniunta tsaran” (Prov. 29:11).

18. ¿Imanötaq kuyakoq kë yanapakun shumaq parlapänakï kanampaq?

¹⁸ Tsëmi, kuyashqa teytakuna y wamrakuna, parlayänëkipaq sasa o aja kaptimpis, sinchikur sïguiyëlla mas shumaq parlapänakïta y Diosnintsik munanqannö kawakïta (3 Juan 4). Mushoq patsachöqa manam jutsayoqnatsu kashun, tsëmi parlapänakunqantsikpis allillana kanqa, y manam llutan llutanta parlar llakitsinakushunnatsu. Tsënö kanan kaptimpis kanan witsanqa imatapis mana allitam parlarintsik, y tsëpitam llakishqa sientikuntsik. Tsëmi, perdonta mañakunëkipaq y perdunakunëkipaq listu këkänëki. ‘Juc shonqunolla cushi cushi cuyanacur quecayë.’ (Col. 2:2.) Kuyakïqa alläpam yanapakun, porqui kuyakoqqa “imata rurayaptinpis, awantanqam, ancupanqam, [...] ni piñashqa purenqatsu, ni ofendenqantapis yarparanqatsu. [...] sufritsiptinpis awantanqam, y manam marcäquinin pepita ushacanqatsu, confiaconqam, y pasensiaconqam” (1 Cor. 13:4-7). Sinchikur sïguiyë, y familiëkita kushitsinampaq y Jehoväta alabanampaqmi shumaq parlakïnikikunaqa miranqa.