1, 2. ¿Imaynam kanku tayta-mamakunawan churi-wawakunaqa, ichaqa imatam wakinpiqa mana ruwayta atinkuchu?

ACHKA mozo-sipaskunatam Estados Unidos nacionpi kaynata tapurqaku: “Tayta-mamayki paqarin wañunanta yacharuspaykiqa, ¿imatam niykuyta munawaq?”, nispa. Chay mozo-sipaskunaqa manas tayta-mamankuwan mana acuerdopi kasqankumantaqa ninmankuchu, aswanqa yaqa llapankus ninmanku: “Pampachaykuway” otaq “anchatam kuyayki”, nispa (Solo para padres, Shaunti Feldhahn hinaspa Lisa Rice).

² Churi-wawakunaqa kuyankumá tayta-mamankutaqa, chaynallataqmi tayta-mamakunapas kuyanku churi-wawankuta, aswanraqmi cristianokuna kaspankuqa. Ichaqa, tayta-mamakuna churi-wawankuwan sumaqta rimanakuspa allin kawsakuyta munaspankupas, wakinpiqa sasachakunkum. Wakinpi allin rimanakuy kaptinpas manamá lliwmantachu rimanku. ¿Imakunataq sasachan allin rimanakuy mana kananpaq? ¿Imaynatam atipachwan?

3. a) ¿Imanasqataq wakin familiakunaqa sasachakunku kikinkupura allinta parlarinankupaq? b) ¿Imanasqataq ñawpa Israel nacionpi tayta-mamakunaqa churi-wawankuwan parlariyta atiqku?

³ Kunan tiempopi achka familiakunaqa manamá tiempota tarinkuchu kikinkupura allinta parlarinankupaqqa. Ichaqa, ñawpa Israel runakunapa tiemponpiqa manam chaynachu karqa. Moisesmi Diospa kamachikuyninkunata churi-wawankuman yachachinankupaq paykunaman kaynata nirqa: “Churikikunamanmi sapa kutilla yachachinki wasipi kaspa, ñanpi purispa, puñuq yaykuspa  chaynataq hatarispaykipas”, nispa (Deut. 6:6, 7). Churi-wawakunaqa, tukuy punchawmi wasinkupi mamankuwan kaqku otaq taytankuwan chakrapi llamkaqku. Llapankum tiempoyoq karqaku churi-wawankuwan kaspanku allinta parlarinankupaq. Chayraykum tayta-mamakunaqa churi-wawankupa imayna kasqankumantawan imapas munasqankumanta allinta yachaqku. Churi-wawakunapas allintataqmi tayta-mamankuta reqsiqku.

4. ¿Imanasqataq achka familiakunaqa sasachakunku parlarinankupaq?

⁴ ¡Kunan tiempoqa manañamá ñawpaqpi hinañachu! Wakin nacionkunapiqa, iskay watachayoq warmachakunatapas estudianankupaqñam tayta-mamakunaqa avianku. Achka tayta-mamakunaqa huk lawpi llamkasqankuraykum wasinkupiqa manaña kankuñachu. Churi-wawankuwan kaspankuñataqmi yaqa llapanpi televisionta otaq computadorata qawayllapi kachkanku, wakinpiñataq celularta otaq chayman rikchakuq kaqkunata qawaspanku. Kuska yachaspankupas mana reqsinakuq hinam kanku. Chayna familiakunapiqa manam kanchu rimanakuyqa.

5, 6. ¿Imatam achka tayta-mamakuna ruwarurqaku churi-wawankuwan astawan kanankupaq?

⁵ ¿Imapas ruwaynikikunamanta tiempota rakiyta atiwaqchu familiaykiwan parlarinaykipaq? (Leey Efesios 5:15, 16.) Wakin familiakunaqa televisionta otaq computadorata mana llumpayta qawanankupaqmi tantearunku. Familiawan Diosta yupaychanapaq tutapas allintapunim yanapakun familiapi llapanchik allinta reqsinakunapaq hinaspa Diosmanta hawkalla estudianapaqpas. Sapa semana chayta ruwanapaq huk horata hina tiempota rakiyqa ancha allinmi, ancha allintaqmi sapa punchaw parlarinapaq kallpanchakuypas. Manaraq escuelankuman richkaptinku sumaqta kallpanchaykuy, kuskataqmi Diospa Palabranta sapa punchaw estudianapaq folletota leewaqchik otaq Diostapas mañakuwaqchik. Chaykunaqa allintapunim yanapanman chay punchaw kusisqa kananpaq.

⁶ Wakin tayta-mamakunaqa churi-wawankunawan astawan kanankupaqmi tukuyta  ruwarqaku. Rimarisun iskay wawayoq Lauramanta, * paymi sapa punchaw tutaykuqkama llamkayninta saqerurqa wawankunawan astawan kananpaq. Paymi nin: “Achikyaramuptinqa, utqayllamanñam llapayku llamkaymanpas otaq escuelamanpas riq kaniku. Tutaykuqtaña wasiyman chayamuspayqa puñuchkaqtañam wawaykunataqa tariq kani, ñam yanapawaqniy warmiqa puñurachisqaña. Kunanqa llamkayniyta saqerusqayraykum kapuqllaykuwan kawsaniku, ichaqa allintañam yachani wawaykunapa piensasqankutawan imakuna munasqankutaqa. Diosta imayna mañakusqankuta uyarispaymi yanapani, kallpanchani hinaspa yachachini”, nispa.

7. ¿Imatam warmakunaqa tayta-mamankumanta ninku, hinaspa tayta-mamakunapas warmankumanta?

⁷ Achka mozo-sipaskunata tapuspankum, Solo para padres niq librota qellqaqkuna nirqaku: “Yaqa lliw warmakunam tayta-mamankumanta ninku: ‘Manam uyarikunkuchu’”, nispa. Ichaqa chaynatataqmi tayta-mamakunapas warmankumanta ninku. Chaynaqa, tayta-mamakunawan churi-wawakuna sumaqta parlanakunankupaqqa llapankum allinta uyarinakunanku (leey Santiago 1:19).

8. ¿Imaynatam tayta-mamakunaqa churi-wawankuta allinta uyarinmanku?

⁸ Tayta-mamakuna, ¿allintachu churi-wawaykichikta uyarinkichik? Sasaniraqmá kanman llumpay pisipasqa tarikuspa otaq yanqakunamanta rimaptinku uyariyqa. Ichaqa, chaykunamanta rimasqanku yanqakuna hina qamkunapaq rikchakusuptikichikpas warmaykichikkunapaqqa ancha allinmi kanman. ‘Chaylla uyariq kayqa’ manam warmaykipa imapas nisqankunata uyariyllachu, aswanqa imayna nisqanta uyariymi. Rimaspan imayna kasqanmi sutillata qawachisunkiman imayna tarikusqanta hinaspa ima piensasqanta. Amataq qonqaychu tapukuykunata ruwayta, Bibliam nin: “Pozopi uku-uku yaku hinam runapa tanteayninqa. Imayna horqoytapas yachanmi entiendeq runaqa”, nispa (Prov. 20:5). Tanteoyoq hinaspa musyakuq kayqa, ancha allinmi churi-wawakunapa imayna piensasqanmanta yachanapaq.

9. ¿Imanasqataq churi-wawakunaqa tayta-mamankuta uyarinanku?

⁹ Churi-wawakuna, ¿kasukunkichikchu tayta-mamaykichikta? Bibliam nin: “Churilláy, kasukuyá taytaykipa anyasusqaykitaqa. Churilláy, amayá qonqaychu mamaykipa yachachisusqaykitaqa”, nispa (Prov. 1:8). Yuyariychik, tayta-mamaykichikqa anchatam kuyasunkichik hinaspapas allinnikichiktam munanku. Chaymi ancha allin kanman uyarispa kasukuynikichikqa (Efes. 6:1). Tayta-mamaykiwan allinta rimanakuspaykiqa hinaspa kuyasusqaykita mana qonqaspaykiqa, manam sasachakunkichu kasukuytaqa. Chaynaqa, imapas piensasqaykimantayá willakuy chaynapim tayta-mamaykiqa allinta entiendesunki. Qampas entiendenaykitaqmi paykunatapas.

10. ¿Imatam yachachwan Roboanmanta?

¹⁰ Manataqmi allinchu kanman wiñaymasikikunapa tukuy consejasusqaykita kasukuynikipas. Ichapas nisunkiman imapas uyariy munasqallaykita, chayna kaptinqa yanqachakuruwaqmi otaq mana allinkunamanmi wichiykuwaq. Mana ancha yachayniyoq hinaspa mana experienciayoq kasqankuraykum achka mozo-sipaskunaqa sasachakunku tanteasqanku imapi tukunanmanta musyakuyta. Yuyarisun Roboampa ruwasqan imapi tukusqanmanta, payqa Salomonpa churinmi karqa. Israel nacionpi rey kaspanmi payqa ancianokunapa consejasqanta kasukunanmantaqa mozokunapa consejasqanta kasukurqa. Chaymi yaqa llapallan runankuna qepancharurqaku (1 Rey. 12:1-17). Amayá paytaqa qatipakuychikchu. Imam kaqtayá tayta-mamaykichikman willaychik  sonqomanta rimaspa. Uyariychikyá imapas nisusqaykichikta chaynapi paykuna hina yachayniyoq kanaykichikpaq (Prov. 13:20).

11. ¿Imataq pasanman tayta-mamakuna mana uyarikuq kaptinkuqa?

¹¹ Tayta-mamakuna, churi-wawaykichik wiñaymasinkunawan consejachikunankuta mana munaspaykichikqa, kallpanchakuychik allin uyariq kanaykichikpaq. Huk sipasmi nirqa: “Huk mozopa sutinta rimasqallaywanmi tayta-mamayqa hukmanyaytaña qallaykunku. Ñoqapas hukmanyaytam qallaykuni, chaymi manaña willayta munaniñachu”, nispa. Huk sipaspas kaynatam nirqa: “Achka mozo-sipaskunam munanku tayta-mamanku consejananta, tayta-mamakuna mana uyariptinkum ichaqa pipas uyariykuqman rinku mozo-sipasllaraq kaptinkupas”, nispa. Churi-wawaykichikta imamantaña rimaptinkupas entiendespa uyariptikichikqa, paykunaqa sonqonkutam kicharinqaku hinaspam yanapachikuyta munanqaku.

12. ¿Imaynatam churi-wawakuna imapas willasqankumanta tayta-mamakunapa piñakusqanku sasachanman allin rimanakuyta?

¹² Tayta-mamakuna imamantapas churi-wawanku willaptinku piñakuspankuqa, allin rimanakuy kanantam sasachachkanmanku. Kay ‘tukupay tiempokunapi’ tukuy mana allinkuna kasqanraykum, tayta-mamakunaqa kallpanchakunku churi-wawankuta waqaychanankupaq (2 Tim. 3:1-5). Ichaqa, kuyakuywan chayna waqaychay munasqankutaqa, churi-wawakunaqa llumpay controlasqa hina kasqankutam qawanmanku.

13. ¿Imanasqataq tayta-mamakunaqa imapas piensasqankuta chaylla mana nirunankuchu?

¹³ Churi-wawakuna imamantapas willakuptinku chaylla imatapas niruyqa manamá allinchu kanman. Arí, hatun sasachakuymanta churi-wawakuna willakuptinkuqa sasamá kanman qallunchikta kachukuruyqa. Ichaqa ancha allinmi kanman manaraq imatapas nichkaspa allinta uyariyninchikqa. Rey Salomonmi nirqa: “Manaraq allinta uyarichkaspan rimaq runaqa mana tanteoyoq kasqantam qawachikun. Mana allinta uyarichkaspan rimaq runaqa penqaypi kasqantam qawachikun”, nispa (Prov. 18:13). Hawkalla kaspa allinta uyarispaqa, yaqapaschá churi-wawaykipa imanasqa ‘mana controlakuspa’ rimasqanta entiendeyta atinki (Job 6:1-3). Tukuy nisqanta uyarispallam churi-wawaykitaqa allinta yanapanki. Kuyakuq tayta-mamakunaqa warmankupa imapas nisqankuta entiendenankupaqmi kallpanchakunku, chaynapi imatapas allinta ninankupaq.

14. ¿Imanasqam mozo-sipaskunaqa chaylla imatapas nirunankumantaqa ‘allinta tanteaspa’ rimananku?

¹⁴ Mozo-sipas, qampas chaylla imatapas nirunaykimantaqa ‘allinta tanteaspam’ rimanayki. Jehova Diosmi tayta-mamakunata kamachin uywaspa yachachisunaykipaq. Chaynaqa, amayá utqayllamanqa imapas nisusqaykita qepancharuychu (Prov. 22:6). Ichapas imayna tarikusqaykipi hina tayta-mamaykipas mozo-sipas kasqankupi tarikurqaku. Paykunaqa ñakakunkum mozo-sipas kasqankupi imapas mana allin ruwasqankumanta, chaymi mana munankuchu qampas chaynaman wichiykunaykita. Tayta-mamaykita hukmanta qawanaykimantaqa amistadnikita hina qaway, paykunaqa yanapaytam munasunki manam hukmanyachiytachu (leey Proverbios 1:5). “Tayta-mamaykita respetay” hinaspa paykuna kuyasusqaykiman hina qampas ancha kuyasqaykita qawachiy. Chaynapim tayta-mamaykiqa “Señorninchikpa yachachikuyninman hina” mana sasachakuspalla uywasunki (Efes. 6:2, 4).

15. ¿Imataq yanapawasun familianchikta mana qaqchakachanapaq nitaq piñachinapaq?

¹⁵ Wakinpiqa manam pacienciakunchikchu familianchikkunapaqqa. Pablom Colosas cristianokunaman nirqa: “Qosakuna, kuyaychik warmikichikta, amayá qaqchakachariychikchu. Tayta-mamakuna, ama piñachiychikchu  wawa-churikichikta chaynapi ama hukmanyarunankupaq”, nispa (Col. 1:1, 2; 3:19, 21). Efeso cristianokunamanpas nirqam: “Amañayá kaychikchu piñapakuqqa, rabiakuqqa, cheqnikuqqa, qaqchanakuqqa, insultanakuqqa”, nispa (Efes. 4:31). Pacienciakuq, llampu sonqo hinaspa imapipas controlakuq kayqa, yanapawasunmi ima kaptinpas hawkalla kanapaq (Gal. 5:22, 23).

16. ¿Imaynatam Jesusqa apostolninkunata corregirqa, hinaspa imanasqam chayqa qatipakunapaq?

¹⁶ Jesusmanta rimarisun. Payqa imaynaya tarikurqa wañunanpaqña apostolninkunawan cenaspanqa. Yacharqamá qatiqnillanman llumpayta ñakarichispanku wañuchinankumanta. Yacharqataqmi iñiyninpi allinta takyaptillan Taytanpa sutin chuyanchasqa kananmanta hinaspa runakunapas salvakuy atinankumanta. Ichaqa, cenachkaptinkum apostolninkuna ‘atipanakurqaku mayqanninku astawan reqsisqa kanankumanta’. Jesusqa manamá qaqchaparqachu, aswanqa llampu sonqollawanmi hawkalla corregirqa. Payqa yuyarirqam llumpay sasachakuypipas mana saqesqankuta. Jesusqa kallpancharqataqmi Satanas sasachakuykunaman churaptin iñiyninkupi allin takyanankumanta, nirqaraqmi paywan kuska hanaq pachapi reykuna kanankumantapas (Luc. 22:24-32).

17. ¿Imataq wawa-churikunata yanapanman mana piñakurunankupaq?

¹⁷ Warmakunapas manamá piñakuqqa kanankuchu. Mozo-sipasyasqankupim astawan paykunaqa piensanmanku tayta-mamanku imapipas controlasqankuta. Wakinpiqa chayna ruwasqankumanmi rikchakuwachwan, ichaqa reqsikunaykim imapas ruwasqanku kuyasusqaykirayku kasqanta. Hawkalla uyarispayki kasukuptikiqa, tayta-mamaykiqa respetasuspaykim yuyayniyoqta hinaña qawasunki. Yaqapaschá wakinpiqa saqesunkiña imatapas kikiki ruwanaykipaq. Ancha allinmi mana piñakunapaq controlakuyqa. Bibliam nin: “Sonso runaqa chayllam piñakun. Yachayniyoq runaqa piñakuynintam munaychakun”, nispa (Prov. 29:11).

18. ¿Imanasqam kuyakuyqa ancha allin familiapi rimanakuy kananpaq?

¹⁸ Tayta-mamakunawan churi-wawakuna, amayá hukmanyaruychikchu familiaykichikpi allin rimanakuy mana kaptinqa. Aswanqa allin kananpaq hinalla kallpanchakuychik hinaspa Diospa nisqankunata kasukuychik (3 Juan 4). Mosoq pachapiqa mana pantaqñam kasun, manañataqmi imapas sasachawasunñachu rimanakuyninchikpiqa. Kunan tiempopim ichaqa imatapas nirusqanchikmanta ñakakunchik. Chayna kaptinqa amayá iskayrayasunchu pampachawananchikpaq mañakuytaqa. ‘Chullalla hinayá kuyanakusun’ (Col. 2:2). Kuyakuyqa atiyniyoqmi. Yanapawanchikmi pacienciakuq hinaspa imapas qokuykuq kananchikpaq. Kuyakuqqa manam piñakuqchu, nitaqmi cheqnikuqchu. “Tukuytam aguantan, tukuytam creen, tukuytam confianzawan suyan, tukuytam pacienciakun” (1 Cor. 13:4-7). Chayna kanaykichikpaqyá kallpanchakuychik, hinaptinqa familiaykichikpim sumaq rimanakuy kanqa hinaspapas Jehova Diostam hatunchanqa.