Skip to content

Skip to table of contents

Inan-aman no oan, koʼalia ba malu ho domin

Inan-aman no oan, koʼalia ba malu ho domin

“Ema ida-ida lalais atu see tilun bá; neineik atu koʼalia, neineik atu hirus.”—TGO 1:19.

1, 2. Baibain inan-aman no oan sira sente oinsá ba malu? Maibé dala ruma susar ba sira atu halo saida?

 IHA rai-Estadus Unidus, matenek-naʼin sira neʼebé estuda kona-ba relasaun entre inan-aman ho oan, sira husu pergunta ida ba labarik barak: “Se ó hatene katak aban ó-nia inan-aman sei mate, saida mak ó hakarak hatete ba sira ohin?” Labarik sira maizumenus porsentu 95 hatán katak sira sei hatete “Deskulpa” no “Haʼu hadomi tebes Ita”. Sira la hanoin atu fó sai sira-nia problema ka koʼalia kona-ba sira-nia hanoin neʼebé la tuir malu ho inan-aman.—Livru For Parents Only, Shaunti Feldhahn no Lisa Rice.

2 Baibain, oan sira hadomi inan-aman no inan-aman mós hadomi oan, liuliu iha família kristaun sira. Maski nuneʼe, dala ruma susar tebes ba inan-aman no oan sira atu koʼalia nakloke ba malu. Tanbasá mak ida-neʼe akontese? Saida deʼit mak bele hanetik sira atu la koʼalia ba malu? No oinsá mak inan-aman no oan sira bele hadiʼa sira-nia dalan atu koʼalia ba malu?

Keta husik buat ida atu haketak malu no la koʼalia ba malu iha família laran

BUKA TEMPU ATU KOʼALIA BA MALU

3. (a) Família barak iha problema kona-ba saida? (b) Tanbasá mak ema Israel ladún iha problema hanesan ohin loron?

3 Problema ida neʼebé halo susar ba família atu koʼalia ba malu mak kona-ba la iha tempu. Maibé ema Israel iha tempu uluk ladún iha problema hanesan neʼe. Kuandu Moisés haruka aman sira atu hanorin Maromak nia ukun-fuan ba oan, nia hatete: “Imi tenkesér hanorin beibeik ba imi-nia oan sira no koʼalia ba sira kuandu imi tuur iha imi-nia uma no kuandu imi laʼo iha dalan no kuandu imi atu toba no kuandu imi hadeer.” (Deut 6:6, 7) Iha tempu neʼebá, oan sira sempre besik ho sira-nia inan iha uma, ka hamutuk ho aman neʼebé serbisu iha toʼos ka iha fatin seluk. Tan neʼe, sira iha tempu barak atu koʼalia ba malu. No ida-neʼe halo fasil ba inan-aman sira atu hatene oan sira-nia presiza, hakarak no hahalok, no oan sira mós iha oportunidade atu hatene didiʼak sira-nia inan-aman.

4. Tanbasá mak susar ba família sira ohin loron atu koʼalia ba malu?

4 Moris ohin loron la hanesan duni ho tempu uluk. Iha rai balu, labarik kiʼik ho tinan rua deʼit mós komesa bá eskola preprimária. Inan-aman barak tenke bá serbisu. Maski inan-aman ho oan sira hamutuk iha uma ba oras balu, maibé dala barak sira haree deʼit televizaun, uza komputadór ka sasán eletróniku oioin. Tan neʼe, sira ladún hatene malu ho didiʼak no la koʼalia ba malu.

5, 6. Hodi halo saida deʼit mak inan-aman balu buka tempu atu hamutuk ho oan?

5 Oinsá mak ita bele uza didiʼak buat hotu, inklui mós tempu, hodi bele hamutuk ho família? (Lee Efeso 5:15, 16.) Família balu deside atu hamenus tempu neʼebé sira haree televizaun ka uza komputadór. Família balu tan hakaʼas an atu han hamutuk loron-loron. Adorasaun família nian mós bele fó oportunidade diʼak ba inan-aman no oan sira atu hakbesik ba malu nuʼudar sira estuda Bíblia hamutuk. Maibé, ida-neʼe deʼit latoʼo atu família bele koʼalia nakloke ba malu. Sira presiza koʼalia ba malu beibeik loron-loron. Tan neʼe, antes oan sira atu bá eskola, diʼak atu inan-aman fó laran-manas ba oan sira, koʼalia kona-ba eskritura loron-loron nian, ka halo orasaun hamutuk. Buat sira-neʼe bele ajuda duni oan sira durante loron neʼe.

6 Inan-aman balu halo mudansa boot hodi bele iha tempu hamutuk ho oan sira. Porezemplu, irmán ida neʼebé iha oan naʼin-rua, nia husik tiha ninia serbisu atu bele hamutuk ho oan sira. Nia hatete: “Uluk, iha dadeer, ami hotu okupadu sai husi uma atu bá serbisu ka eskola. Kuandu haʼu fila ba uma iha kalan, haʼu-nia oan sira toba tiha ona tanba ami iha ema neʼebé serbisu atu tau matan ba sira.” Kuandu irmán neʼe husik tiha ninia serbisu, osan neʼebé família bele uza fulan-fulan sai menus, maibé nia kontente tanba nia bele hatene ninia oan sira-nia hanoin no problema neʼebé sira hasoru. Nia hatete: “Haʼu rona sira-nia orasaun no haʼu bele fó matadalan no fó laran-manas ba sira no hanorin sira.”

“LALAIS ATU SEE TILUN BÁ”

7. Labarik no inan-aman barak la kontente kona-ba saida?

7 Matenek-naʼin sira neʼebé foin temi mós hatete kona-ba buat seluk tan neʼebé bele hanetik inan-aman no oan sira atu koʼalia ba malu. Sira dehan: “Buat ida neʼebé labarik barak liu kesar kona-ba inan-aman mak: ‘Sira la rona kuandu haʼu koʼalia.’” Maibé, neʼe la dehan katak inan-aman deʼit mak sala. Inan-aman sira mós dala barak hatete katak sira-nia oan lakohi rona ba sira. Tan neʼe, buat neʼebé importante ba família mak rona ba malu ho didiʼak.Lee  Tiago 1:19.

8. Saida deʼit mak inan-aman presiza halo atu see tilun ba oan sira?

8 Inan-aman sira, ita see tilun ba ita-nia oan ka lae? Karik kuandu ita kole ka kuandu ita hanoin katak buat neʼebé sira koʼalia ladún importante, susar atu rona didiʼak ba sira. Maibé, dala ruma buat neʼebé ladún importante ba ita mak buat neʼebé importante tebes ba ita-nia oan. Inan-aman neʼebé “lalais atu see tilun” la rona deʼit ba buat neʼebé oan sira koʼalia, maibé sira mós tau atensaun ba dalan neʼebé oan sira koʼalia. Liuhusi oan sira-nia lian no oin, ita bele hatene buat barak kona-ba sira-nia hanoin no sentimentu. Importante mós atu husu pergunta. Bíblia hatete: “Ema nia laran hanesan bee neʼebé kleʼan, maibé ema neʼebé matenek mak ida neʼebé kuru.” (Prov 20:5) Tan neʼe, ita presiza uza matenek liuliu kuandu ita buka-hatene ita-nia oan nia hanoin kona-ba buat neʼebé privadu.

9. Tanbasá mak oan sira presiza rona ba inan-aman?

9 Oan sira, ita rona ba ita-nia inan-aman ka lae? Maromak nia Liafuan hatete: “Haʼu-nia oan, rona ba dixiplina husi ó-nia aman, no keta husik ó-nia inan nia lei.” (Prov 1:8) Hanoin-hetan katak ita-nia inan-aman hadomi ita no hanoin ita-nia diʼak, tan neʼe diʼak atu rona no halo tuir buat neʼebé sira hatete. (Ef 6:1) Kuandu ita iha toman atu koʼalia ba malu ho inan-aman no hatene katak sira hadomi ita, ida-neʼe sei halo fasil liu ba ita atu halo tuir sira. Tan neʼe, fó-hatene ita-nia hanoin ba inan-aman. Ida-neʼe sei ajuda inan-aman atu komprende ita. No klaru katak ita mós presiza hakaʼas an atu komprende ita-nia inan-aman.

10. Ita bele aprende saida husi Roboão nia ezemplu?

10 Joven sira, ita presiza kuidadu kuandu ita-nia maluk joven mak fó konsellu ruma ba ita. Karik sira koʼalia kona-ba buat neʼebé ita gosta atu rona, maibé dala ruma sira-nia konsellu la ajuda ita no lori mós susar ba ita. Tanba joven sira ladún iha esperiénsia no matenek hanesan ema neʼebé idade boot liu, sira ladún hanoin kona-ba rezultadu iha futuru. Hanoin toʼok kona-ba Liurai Salomão nia oan Roboão nia ezemplu. Kuandu nia sai Israel nia liurai, nia la halo tuir katuas sira-nia konsellu maibé halo tuir deʼit ninia maluk joven sira-nia konsellu neʼebé ladiʼak. Rezultadu mak ema barak la apoia ona Roboão nia ukun. (1 Reis 12:1-17) Tan neʼe, duké halo tuir Roboão nia ezemplu neʼebé ladiʼak, diʼak liu hakaʼas an atu fó sai ita-nia hanoin ba inan-aman, simu sira-nia konsellu, no aprende husi sira-nia matenek.—Prov 13:20.

11. Se oan sira sente susar atu koʼalia ba inan-aman, saida mak bele akontese?

11 Inan-aman sira, se ita lakohi ita-nia oan atu buka konsellu husi sira-nia kolega joven sira, ita presiza hakaʼas an atu sai ema neʼebé fasil ba oan sira atu hakbesik hodi koʼalia nakloke ba ita. Irmán joven ida hatete: “Kuandu haʼu temi deʼit mane ida nia naran, haʼu-nia inan-aman sai estrese kedas. Ida-neʼe halo haʼu lakohi tan atu koʼalia.” Irmán joven ida seluk hatete: “Joven barak gosta atu hetan konsellu husi inan-aman, maibé se inan-aman lakohi rona didiʼak ba buat neʼebé sira koʼalia, oan sira sei buka ema seluk neʼebé fasil liu atu koʼalia ba malu maski ladún iha esperiénsia.” Se ita sempre prontu atu rona didiʼak ba buat naran deʼit neʼebé ita-nia oan sira koʼalia, karik sira mós sei koʼalia kona-ba buat neʼebé importante no simu ita-nia matadalan.

“NEINEIK ATU KOʼALIA”

12. Dala ruma saida mak hanetik oan sira atu la koʼalia ho inan-aman?

12 Se inan-aman hatán kedas ho hirus ba buat neʼebé oan sira koʼalia, ida-neʼe mós bele hanetik oan sira atu la koʼalia tan. Klaru katak dala ruma inan-aman kristaun sira hatán iha dalan hanesan neʼe tanba sira hakarak tebes atu proteje oan sira husi perigu oioin neʼebé mosu “iha loron ikus sira”. (2 Tim 3:1-5) Maibé, ida-neʼe bele halo oan sira sente katak inan-aman lakohi fó liberdade ba sira.

13. Tanbasá mak inan-aman presiza kuidadu atu la fó sai lalais sira-nia hanoin?

13 Inan-aman presiza kuidadu atu la fó sai lalais sira-nia hanoin. Klaru katak la fasil ba ita atu nonook kuandu ita-nia oan koʼalia kona-ba buat ruma neʼebé halo ita laran-susar. Maibé, importante liu mak rona didiʼak antes ita koʼalia. Liurai Salomão hatete: “Kuandu ema ruma fó resposta ba kazu ruma antes rona, ema neʼe beik-teen no hamoe ninia an.” (Prov 18:13) Porezemplu, kuandu ita-nia oan ida koʼalia kona-ba buat ruma ho liafuan makaʼas, ita presiza ulun malirin nafatin hodi bele hatene tanbasá mak nia koʼalia hanesan neʼe. (Jó 6:1-3) Nuʼudar inan-aman neʼebé hadomi ita-nia oan, rona didiʼak no hakaʼas an atu komprende sira-nia situasaun hodi bele koʼalia kona-ba buat neʼebé ajuda duni sira.

14. Tanbasá mak oan sira presiza neineik atu koʼalia?

14 Oan sira, ita mós presiza “neineik atu koʼalia” duké hasoru kedas ba inan-aman, tanba sira iha responsabilidade iha Maromak nia oin atu treinu ita. (Prov 22:6) Karik ita-nia inan-aman mós iha esperiénsia hanesan ho buat neʼebé ita hasoru daudauk. Liután neʼe, sira mós karik arrepende an kona-ba sala neʼebé uluk sira halo no lakohi ita atu monu ba sala neʼebé hanesan. Tan neʼe, ita lalika haree ita-nia inan-aman nuʼudar inimigu, maibé haree sira nuʼudar maluk neʼebé apoia ita no fó konsellu diʼak ba ita. (Lee Provérbios 1:5. a) “Hamtaʼuk ó-nia aman inan”, no hatudu ba sira katak ita hadomi sira hanesan sira mós hadomi ita. Ida-neʼe sei halo fasil ba sira atu ‘hanorin imi dixiplina no Naʼi [Jeová] nia doutrina loloos’.—Ef 6:2, 4.

“NEINEIK ATU HIRUS”

15. Saida mak bele ajuda ita atu la hirus lalais?

15 Dala ruma susar ba ita atu hatudu pasiénsia ba ita-nia família neʼebé ita hadomi. Maibé apóstolu Paulo hatete ba maluk kristaun iha sidade Koloso: “Mane sira, hadomi imi-nia kaben no haree nia ho laran-kmaus. Aman inan sira keta halo imi-nia oan sira laran-todan keta sira lakon esperansa.” (Kol 1:1, 2; 3:19, 21) Paulo mós hatete ba ema kristaun iha sidade Éfeso: “Hadook tiha husi imi leet laran-moras tomak, laran-hirus, laran-nakali.” (Ef 4:31) Hodi haburas hahalok diʼak neʼebé Maromak nia espíritu mak lori mai, hanesan pasiénsia, laran-maus, no kontrola an, ida-neʼe sei ajuda ita atu kalma nafatin maski hasoru situasaun neʼebé bele halo ita hirus.—Gal 5:22, 23.

16. Iha dalan saida mak Jesus hadiʼa ninia dixípulu sira-nia hahalok? Ita bele aprende saida husi ezemplu neʼe?

16 Mai ita hanoin kona-ba Jesus nia ezemplu. Hanoin toʼok, durante ninia han-kalan ikus, karik nia sente estrese tanba nia hatene katak oras balu tan nia sei hetan terus boot toʼo mate. Jesus mós hatene katak liuhusi ninia laran-metin mak nia sei halo santu ninia Aman nia naran no lori salvasaun ba ema hotu. Maibé iha tempu importante hanesan neʼe mak apóstolu sira komesa “haksesuk malu kona-ba sé mak boot liu hotu iha sira leet”. Maski nuneʼe, Jesus la hakilar hodi siʼak sira, maibé nia hanorin sira ho kalma. Jesus fó-hanoin sira katak sira apoia nia iha susar laran kleur ona. Depois, nia mós fó fiar ba sira katak maski Satanás sei buka atu koko sira, maibé sira sei laran-metin nafatin. No iha kalan neʼe kedas, Jesus mós promete katak sira sei sai liurai hamutuk ho nia iha lalehan.—Lc 22:24-32.

Ita rona didiʼak kuandu Ita-nia oan koʼalia ka lae?

17. Saida mak bele ajuda oan sira atu la sai hirus lalais?

17 Oan sira mós labele sai hirus lalais. Liuliu se ita mak joven ona, karik ita sente katak ita-nia inan-aman fó lei barak hodi la fiar ita. Maski dala ruma ita sente hanesan neʼe duni, maibé ita labele haluha katak ita-nia inan-aman halo nuneʼe tanba sira hadomi tebes ita no hanoin ita. Kuandu ita rona sira ho kalma no halo tuir, neineik-neineik ita-nia inan-aman sei tau fiar ba ita no hatudu respeitu ba ita, no ikusmai sira mós sei fó liberdade barak liután ba ita. Tan neʼe, importante mak atu kontrola ita-nia an. Bíblia dehan: “Ema beik hasai ninia laran-hirus hotu, maibé ema neʼebé matenek halo nia an kalma toʼo rohan.”—Prov 29:11.

18. Oinsá mak domin bele ajuda ita atu koʼalia ba malu?

18 Inan-aman no oan sira, keta sente laran-tun maski dala ruma ita la konsege koʼalia ba malu ho didiʼak hanesan ita hakarak. Hakaʼas an nafatin bá, no kontinua halo tuir matadalan sira husi Maromak nia Liafuan. (3 Joao 4) Iha mundu foun, ita hotu sei sai perfeitu no sei la iha tan problema kona-ba koʼalia sala ka komprende sala. Maibé antes toʼo tempu neʼebá, ita hotu halo sala beibeik. Tan neʼe, ita labele dada an atu husu deskulpa, no ita mós presiza sai prontu atu fó perdua ba malu. Liután neʼe, ita presiza haburas ita-nia unidade no domin. (Kol 2:2) Domin iha forsa boot. ‘Domin pasiénsia, domin laran-diʼak. Domin la hirus lalais, nia la hanoin resin buat aat neʼebé nia simu. Domin tahan terus hotu, fiar buat hotu, iha esperansa iha buat hotu, lori todan hotu.’ (1 Kor 13:4-7) Sin, se ita hatudu domin ba malu, ita sei hadiʼa nafatin ita-nia dalan atu koʼalia ba malu, no ida-neʼe sei lori haksolok ba ita no lori mós hahiʼi ba Maromak Jeová.

a Provérbios 1:5: “Ema matenek sei rona no sei simu hanorin liután, no ema neʼebé matenek sei buka matadalan neʼebé loos.”