1, 2. ¿Tuku makgkatsikgo natlatni chu kamanan, pero min kilhtamaku tuku tuwa titaxtukgo?

«KOMO xkatsi pi minatlatni nanikgo chali, ¿tuku tlakg xkawaniputu la uku?» Uma takgalhskinin katlawanika lhuwa ciento tiku kajku lakgkgawasan xalak Estados Unidos. Kaks malakawaninan pi ni lichuwinankgolh taʼakglhuwit nema xkatakgalhi o tuku ni akxtum xlakpuwankgo, 95% kgalhtinankgolh pi xkawanikgolh «kakilatapatiw» chu «lu kkapaxkiyan» (Solo para padres, xla Shaunti Feldhahn chu Lisa Rice).

² Xlikana, kamanan kapaxkikgo xnatlatnikan chu natlatni kapaxkikgo xkamanankan. Uma tlakg chuna la kxchikkan kstalaninanin Cristo. Pero maski, natlatni chu kamanan lu tlan latalalimputunkgo, min kilhtamaku lu tuwa kitaxtu nalatachuwinankgo. Chu asta niku lu tlan latachuwinankgo chu wankgo tuku lakpuwankgo, anan tuku ni lichuwinankgo. ¿Tuku max natlawa nila nalatachuwinankgo? ¿Tuku tlan natlawakgo xlakata tlan nalatachuwinankgo?

3. 1) ¿Tuku xlakata tuwa kakitaxtuni lhuwa familia lu tlan nalatachuwinankgo? 2) ¿Tuku xlakata ni lu tuwa xkakitaxtuni akxtum natawilakgo familias xalak Israel?

³ Lhuwa familias tuwa kakitaxtuni natekgskgo kilhtamaku xlakata lu tlan nalatachuwinankgo. Pero ni putum kilhtamaku chuna wanit. Israelitas xlimasiyanitkan xwanit xkamanan xlimapakgsin Dios. Moisés kawanilh: «Namasiyaniya minkamanan chu nalitachuwinana akxni natawilaya kminchik chu akxni lapat ktiji chu akxni pimpata lhtataya chu akxni natakiya» (Deut. 6:  6, 7). Kamanan xkatatawilakgo putum kilhtamaku xtsekan o xtlatkan kkatukuxtu o kxputaskujutkan. Putum xkgalhikgo lhuwa kilhtamaku xlakata akxtum xtawilakgolh chu xkgalhchuwinankgolh. Uma xtlawa pi natlatni liwana xlakgapaskgolh tuku xmaklakaskinkgo, tuku xlakaskinkgo chu xtayatkan xkamanan. Chu xlakan, na lu tlan xkalakgapaskgo xnatlatnikan.

4. ¿Tuku xlakata lhuwa familia lu tuwa kakitaxtuni nalatachuwinankgo?

⁴ ¡La uku nialh chuna la makgasa! Kmakgapitsi países, laktsukamanan lu aktsujku tsukukgo ankgo kʼescuela, min kilhtamaku akxni aku kgalhikgo akgtiy kata. Lhuwa natlatni ni skujkgo kxchikkan chu kilhtamaku akxni tatawilakgo xkamanan, nila latachuwinankgo kaj xlakata computadora, televisión chu atanu. Makglhuwa, natlatni chu kamanan ni akxtum latamakgo, chu litaxtu la ni xlalakgapaskgolh. Kʼumakgolh familias ni latachuwinankgo.

5, 6. ¿La “limalakgtaxtikgonit” kilhtamaku lhuwa natlatni xlakata natatawilakgo xkamanan?

⁵ ¿Tlan “limalakgtaxtiya” kilhtamaku xlakata natatawilaya mifamilia? (Kalikgalhtawakga Efesios 5:15, 16.) Makgapitsi familia lakkaxwilikgonit ni makgas naʼakxilhkgo televisión o namaklakaskinkgo computadora. Atanu liskujkgo xlakata akxtum nawayankgo maski kaj maktum akgatunu kilhtamaku. Akxni Kakninanikan Dios kFamilia kamakgtaya natlatni chu kamanan tlan nalalakgapaskgo chu nakgalhtawakgakgo tuku xla takanajla. Nalimaxtukan akgtum hora o maski ni natakgatsi akgatunu semana xlakata natlawakan uma lu tlan nalimatsukiya, pero atanu tuku tsankga xlakata lu tlan nalatachuwinankan: talakaskin chali chali nachuwinanatit. Akxni laktsukamanan amakgolha kʼescuela, kakawani tuku tlan nakamamakgkatsini, kakalitakgalhtawakga texto xala chali chali o kakatatlawatit oración. Uma natlawa pi tlakg tlan nawan xkilhtamaku.

⁶ Makgapitsi natlatni lakgpalikgonit xlatamatkan xlakata tlakg makgas natatawilakgo xkamanan. Wa xlakata, Laura, * tiku  kgalhi chatiy laktsukamanan, makgxtakgli taskujut niku tantaku xʼan. Xla wan: «Klakatsisa putum xlakapalamaw xlakata xʼaw ktaskujut o kʼescuela. Akxni xaktaspita kkinchik katsisni, kinkamanan klhtatamakgolha: tiku xkakuentajtlawa xkamalhtatinita. Xlakata kmakgxtakgli kintaskujut, nialh lhuwa tumin kkgalhiyaw, pero la uku kkatsi tuku xlakan lakapastakkgo chu xtaʼakglhuwitkan kinkamanan. Kkgaxmata tuku wanikgo Jehová akxni tlawakgo oración chu tlan kkapulalin, kkamatliwakglha chu kkamasiyani».

7. ¿Tuku wankgo kamanan xlakata tuku ni tlawakgo natlatni chu tuku wankgo natlatni?

⁷ Akxni xkakgalhskinkgokanita lhuwa kamanan, tiku tsokgkgolh libro Solo para padres wankgolh atanu tuku tuwa tlawa nalatachuwinankan: «Tuku tlakg wankgolh kamanan xlakata natlatni wa: “Ni kgaxmatkgo”». Pero kaj wa uma tuku wankgo kamanan. Makglhuwa, natlatni nachuna wankgo xlakata xkamanan. Wa xlakata komo lakaskinkgo ni tuwa nakakitaxtuni nalatachuwinankgo, putum liwana xlikgalhakgaxmatatkan akxni makgapitsin chuwinamakgolh (kalikgalhtawakga Santiago 1:19, TNM).

8. ¿La tlan natlatni xlikana nakgaxmatkgo xkamanan?

⁸ Natlatni, ¿xlikana kgaxpatatit tuku wankgo minkamanan? Max tuwa nawan akxni tlakgwanita, o akgxuninita, o max akxni lakpuwana pi tuku lichuwinamakgolh ni lu xlakaskinka. Pero tuku wixin ni lu xlakaskinka akxilhatit max xlakan lu xlakaskinka akxilhkgo. “Liwana kgaxmatkan” ni kajwatiya kilhchani kuenta natlawaya tuku nawaniyan minkam, chu nachuna la wan. Chuna la chuwinan chu la lakawan nalikatsiyatit tuku makgkatsi chu tuku lakpuwan. Putum kilhtamaku kalakapastaktit natlawaniyatit takgalhskinin, xlakata Biblia masiya pi «talakapastakni kxnaku chixku xtachuna la lakpulhman chuchut, pero chixku tiku kgalhi liskgalala wa tiku namaxtu» (Prov. 20:5). Liskgalala chu taʼakgatekgsni lu xlakaskinka xlakata nakatsiya tuku lakpuwan minkgawasa o mintsumat xlakata laktuwa temas.

9. ¿Tuku xlakata kamanan xlikgalhakgaxmatnikan xnatlatnikan?

⁹ Kamanan, ¿kakgalhakgaxpatatit minatlatnikan? Biblia kinkastakyawayan: «Kakgaxpatti, kinkgawasa, xtastakyaw mintlat chu chuntiyaku kakgalhakgaxpatti xlimapakgsin mintse» (Prov. 1:8). Kalakapastaktit pi minatlatnikan kapaxkikgoyan chu kaj lakaskinkgo tlan kakakitaxtunin. Wa xlakata kakakuentajtlawatit chu kakakgalhakgaxpattit (Efes. 6:1). Tlakg ni tuwa kitaxtu nakgalhakgaxpata akxni makgkatsiya pi paxkikana chu akxni tlan latachuwinanatit. Wa xlakata, kakawanitit minatlatnikan tuku lakpuwanatit, xlakata chuna tlakg ni tuwa nakaʼakgatekgsnikgoyan. Xlikana, na talakaskin pi wixin nakaʼakgatekgsniyatit.

10. ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku wan Biblia xlakata Rehoboam?

¹⁰ Wixin, kamanan, kuenta natlawayatit akxni nakgaxpatatit xtastakyaw tiku na watiya kata kgalhi la wix. Max nakawanikanatit tuku kgaxpatputunatit pero alistalh ni namakgtayayan, o ni tlan nakitaxtuniyan. Xlakata ni kgalhikgo liskgalala chu nina lhuwa tuku katsikgo xlakata latamat, lhuwa kamanan nila akxilhkgo tuku kitaxtu xlakata tuku laksakkgo natlawakgo. Kalakapastaktit tuku akgspulalh Rehoboam, xkgawasa mapakgsina Salomón. Akxni xmapakgsina Israel wa, kgalhakgaxmatli lu nitlan tastakyaw nema maxkikgolh kamanan tiku xkatastaknit, nixawa xtastakyawkan tiku tlakg lankata. ¿Tuku lalh? Lhuwa kxkachikin nialh makgtayakgolh (1 Rey. 12:1-17). Ni kastalanitit uma lu nitlan liʼakxilhtit. Kakatachuwinantit minatlatnikan; kakawanitit putum tuku wi kminakujkan. Kalitamakgtayatit xtastakyawkan chu nachuna xliskgalalakan (Prov. 13:20).

11. ¿Tuku max nala komo natlatni ni mastakgo talakaskin nakatachuwinankan?

 ¹¹ Natlatni, komo ni lakaskinatit pi minkamanan nakgalhskinkgo atanu kamanan xlakata tuku katsiputunkgo, kakamakatsinitit pi putum kilhtamaku tlan nakatachuwinankgoyan, chu pi liwana nakakgaxpatatit. Chatum tsumat tsokgli: «Akxni kmapakuwi chatum kgawasa, kinatlatni pekuankgo. Chu akit na kpekuan chu nialh kchuwinamputun». Atanu tala tsumat chuna wan: «Lhuwa kamanan lakaskinkgo pi xnatlatni kakastakyawakgolh, pero komo xnatlatni ni kakgaxmatnikgo, naputsakgo tiku nakastakyawakgo, maski ni lhuwa katsikgo xlakata latamat». Komo kakgalhakgaxpatniyatit minkamanan maski katuwa tuku nalichuwinankgo, max xlakan nawankgo tuku wi kxnakujkan chu nakgaxmatkgo mintastakyawkan.

12. ¿La xtakgalhtin natlatni max natlawa ni natachuwinankgo xkamanan?

¹² Anan atanu tuku ni masta talakaskin tlan nalatachuwinankgo wa akxni natlatni tunkun sitsikgo xlakata tuku kawanikgo xkamanan. Xlakata lamaw «xaʼawatiya kilhtamaku», niku anan lhuwa tuku nitlan chu nema tlawani tuku nitlan kintakanajlakan, natlatni tiku kstalaninanin Cristo kuenta tlawaputunkgo xkamanan (2 Tim. 3:1-5, TNM). Maski chuna, tuku natlatni akxilhkgo la akgtum tlan tastakyaw, kamanan lu nakamakgasitsi.

13. ¿Tuku xlakata natlatni ni tunkun xliwanatkan tuku lakpuwankgo?

¹³ Lu tlan nawan komo natlatni ni lakapala nawankgo tuku lakpuwankgo. Xlikana pi lu tuwa ni nachuwinana akxni chatum kgawasa o mintsumat nawaniyan tuku max nalilipuwana, pero xlakaskinka pi pulana kaks nakgaxpata chu alistalh nakgalhtinana. Skgalala mapakgsina Salomón tsokgli: «Akxni wi tiku kgalhtinan akxni nina liwana kgaxmatnit, xatonto chu tamamaxani» (Prov. 18:13). Komo ni lakapala nasitsiya, tlakg tlan nakgaxpata chu minkamanan chuntiya nachuwinankgo. Xlakata namakgtayanana, talakaskin pulana nakatsiya tuku lanit. Akxni «[...]tachuwin kaj akglakgwa litaxtukgonit» max xlakata xsitsikanit (Job 6:1-3). Natlatni tiku paxkinankgo maklakaskinkgo xtakgenkan xlakata nakaʼakgatekgsnikgo xkamanan chu xsimakgatkan xlakata nakamakgtayakgo.

14. ¿Tuku xlakata talakaskin pi kamanan “ni lu lakapala nachuwinankgo”?

¹⁴ Kamanan, wixin na «ni lu lakapala nachuwinan[atit]», ni tunkun nalakgmakganatit tuku nakawanikgoyan minatlatnikan, xlakata xlakan kalakgayawakanit nakamasiyanikgoyan (Prov. 22:6). Max xlakan titaxtukgonit tuku wixin la uku titaxtupatit. Nachuna, lu nitlan limakgkatsikgo tuku nitlan tlawakgolh akxni kamanan xwankgonit chu lakaskinkgo pi wix ni chuna natlawayatit uma tuku nitlan. Wa xlakata, kakaʼakxilhti minatlatni la miʼamigos chu la mistakyawananin chu ni la mintalatlawananin (kalikgalhtawakga Proverbios 1:5). Kakamaxkitit kakni minatlatnikan chu kakalimasiyanitit pi kapaxkiyatit xtachuna la xlakan kapaxkikgoyan. Chuna ni lu tuwa nakakitaxtuni “namasiyunikgoyan tu xatlan xtachuna lantla xtalakaskin Jehová” (Efes. 6:2, 4).

15. ¿Tuku nakinkamakgtayayan ni lakapala nakasitsiniyaw tiku kapaxkiyaw?

¹⁵ Min kilhtamaku lu lakapala kasitsiniyaw tiku kapaxkiyaw. “Ksantujlanin Dios, chu akgstitum xtakgokgananin nCristo nti xwilakgolh kColosas”, apóstol Pablo kawanilh: «Puchuwa chixkuwin, kapaxkikgotit mimpuskatkan, na ni akglakgwa titalatlawakgoyatit. Chu wixin natlatna, ni lakgawan tiʼakgslokgoyatit milakgskgatankan, lakimpi ni kaj tlakgaj nalakgoy» (Col. 1:1, 2; 3:19, 21). Nachuna kstalaninanin Cristo xalak Éfeso kastakyawalh: «Kakatamakgatlinin xlipaks ntalaxkajnin, chu ntasitsin, chu  ntakgaw, chu ntaxkajwachuwin, chu xlipaks ntaskgawi» (Efes. 4:31). Talakaskin nakgalhiyaw tayat la, ni lakapala nasitsikan, tlan nalikatsikan chu namachokgokan tasitsi, uma xtatlaw espíritu, nakinkamakgtayayan ni nasitsiyaw maski anan tuku xlakata xlisitsiw (Gál. 5:22, 23).

16. ¿La kastakyawalh Jesús kstalaninanin, chu tuku xlakata lu xlakaskinka uma?

¹⁶ Natlatni xliʼakxilhatkan xliʼakxilhtit Jesús. Kalakpuwaw la lu xlipuwama akxni xaʼawatiya xkatawayama xʼapóstoles. Xkatsi pi nialh makgas xʼama makgnikan chu lu xʼama mapatinikan. Xlakata xasanto xakxilhka xtukuwani xTlat chu latamanin xkgalhikgolh lakgtaxtut xtalakaskin pi ni xmakgxtakgnalh. Pero, watiya kʼuma taway «titsukukgolh laliʼakgslokgokgoy xati nchatum xlakan xapuxku nawan». Jesús ni tsukulh kakilhni, wata tsukulh katachuwinan xlakata uma. Lakapastakli pi ni xmakgxtakgkgonit asta akxni xkgalhikgo taʼakglhuwit. Chu maski Satanás xʼama kaliʼakxilha, Jesús kawanilh pi xkalipawan chu asta katatlawalh akgtum talakkaxlan (Luc. 22:24-32).

17. ¿Tuku nakamakgtaya kamanan ni tunkun nasitsikgo?

¹⁷ Kamanan na ni lakapala xlisitsitkan. Akxni kajku staktilhapat, max nalakpuwana pi minatlatni wanikgoyan tuku natlawaya xlakata ni lipawankgoyan. Maski namin kilhtamaku chuna natasiya, milikatsit pi xlakata paxkikgoyan lilipuwankgoyan. Komo nakakgaxpatniya, ni lakapala nasitsiya chu nakataskuja, namaxkikgoyan kakni chu naʼakxilhkgoyan la tiku tlan lipawankan. Chuna tlakg namaxkikgoyan talakaskin natlawaya tuku lakaskina. Tuku tlakg tlan nawan wa pi kakatsini la namachokgoya mintasitsi. Akgtum proverbio xalak Biblia wan: «Tiku xatonto tunkun maxtu putum xtasitsi, pero tiku xaskgalala machokgo asta akxni nialhla tayani» (Prov. 29:11).

18. ¿La makgtayanan tapaxkit xlakata lu tlan nalatachuwinankan?

¹⁸ Wa xlakata, natlatni chu kamanan, ni kalipuwantit komo kmifamilia ni latachuwinanatit chuna la xlakaskintit. Chuntiya kaliskujtit namatlaniyatit chu nalilatapayatit xaxlikana (3 Juan 4). Kxasasti kakilhtamaku ni nakgalhiyaw talakgalhin chu lu tlan nakatachuwinanaw amakgapitsin chu ni nalalimakgasitsiyaw. Pero la uku, kimputumkan tlawayaw tuku alistalh nitlan limakgkatsiyaw. Wa xlakata kaskintit kakatapatikantit chu katapatinantit. «Chu mpi makxtum naliwanatit ntapaxkit.» (Col. 2:2.) Tapaxkit kgalhi lhuwa litliwakga, xlakata «patiy chu tlan likatsi [...], ni tunkun sitsi. Ni kuentajtlawa tuku tlawanikan. [...] Putum tapatinan, putum kanajla, putum kgalhkgalhi, putum tayani» (1 Cor. 13:4-7, TNM). Chuntiya kaliskujtit nakgalhiyatit uma tayat chu lu tlan nalatachuwinanatit, chuna napaxuwakgo mifamilia chu namatlankiyatit Jehová.