1, 2. Ol papamama na ol pikinini i save pilim olsem wanem long narapela narapela? Tasol sampela taim i hatwok long ol i mekim wanem?

 OL I givim dispela askim long planti pikinini long Amerika, olsem: “Sapos yu painimaut olsem papamama bilong yu bai dai tumora, bai yu tok wanem long ol?” Planti bilong ol i tok ol i no laik stori long ol hevi na ol samting ol i no wanbel long en. Ol i tok olsem ol bai tokim papamama bilong ol olsem: “Mi sori olsem sampela taim mi no save harim tok” na “Mi laikim tru yutupela.”—Buk For Parents Only, em Shaunti Feldhahn na Lisa Rice i raitim.

² Ol pikinini i save laikim papamama na ol papamama i save laikim ol pikinini. Ol famili Kristen i save bihainim tru dispela pasin. Maski i olsem, sampela taim i hatwok long ol papamama na ol pikinini long toktok gut wantaim. Bilong wanem dispela kain samting i save kamap? Wanem samting i mekim na i hatwok long ol papamama na ol pikinini long toktok long sampela samting? Ol papamama na ol pikinini i ken mekim wanem bambai pasin bilong ol long toktok wantaim i ken kamap gutpela moa?

3. (a) Bilong wanem i hatwok long planti famili long toktok gut wantaim? (b) Bilong wanem ol famili bilong lain Israel inap toktok gut wantaim?

³ Planti famili i no gat taim bilong toktok gut wantaim. Tasol long bipo, ol Israel i gat taim bilong toktok gut wantaim. Moses i tokim ol papa long lain Israel olsem: “Yupela i mas lainim ol pikinini bilong yupela long ol dispela lo [tok bilong God]. Na tokim ol long taim yupela i stap long haus na long taim yupela i wokabaut long rot, na long taim yupela i malolo na long taim yupela i wok.” (Lo 6:6, 7) Long olgeta wan wan de, ol pikinini i save stap wantaim mama long haus o ol i mekim ol wok wantaim papa. Ol pikinini na ol papamama  i gat bikpela haptaim long stap wantaim na toktok. Olsem na papamama i ken save long ol samting em pikinini i mas i gat, ol samting pikinini i laikim, na pasin bilong pikinini. Ol pikinini tu i ken save gut long papamama bilong ol.

4. Wanem samting i mekim na i hatwok long ol famili long nau long toktok wantaim?

⁴ Sindaun bilong ol man long nau i no wankain olsem long bipo. Long sampela kantri, ol pikinini i save kirap long go long skul taim ol i liklik yet, sampela i save go skul taim ol i gat 2-pela krismas tasol. Planti papa na mama i wok long ol ples we i stap longwe long haus. Na taim ol papamama na ol pikinini i stap wantaim, ol i save lusim taim bilong ol long lukluk long TV o yusim kompiuta o mobail fon. Long planti famili, ol papamama na ol pikinini i no save gut long narapela narapela. Na i olsem pasin bilong toktok gut wantaim i no stap moa.

5, 6. Sampela papamama i bin mekim wanem ol senis na bai ol inap lusim bikpela haptaim moa wantaim pikinini bilong ol?

⁵ Yu inap tingim sampela rot bilong lusim sampela haptaim moa wantaim famili bilong yu? (Ritim Efesus 5:15, 16.) Sampela famili i pasim tok long lusim liklik taim tasol long lukluk long TV o yusim kompiuta. Sampela narapela famili i makim wanpela taim long olgeta de long ol bai sindaun wantaim na kaikai. Taim ol papamama na ol pikinini i mekim famili lotu na stadi wantaim long Baibel, dispela em gutpela rot long ol i ken save gut long narapela narapela. Tasol i no long dispela taim tasol ol famili i ken stap wantaim. Nogat. Long olgeta de, ol i mas toktok wantaim. Paslain long ol pikinini bilong yu i go long skul, yu ken mekim tok bilong strongim ol, stori wantaim ol long teks bilong de, na beten wantaim ol. Dispela inap helpim ol long de olgeta.

⁶ Sampela papamama i bin mekim sampela senis long sindaun bilong ol bambai ol inap lusim bikpela haptaim moa bilong stap wantaim pikinini bilong ol. Olsem: Laura, a em mama bilong 2-pela pikinini, em i bin lusim wok mani bambai em inap stap wantaim ol pikinini. Em i tok: “Long moning mipela olgeta i save hariap long lusim haus na go long wok na skul. Long apinun taim mi kam bek long haus, hausmeri i  save putim pinis ol pikinini long bet na ol i slip.” Kirap long taim Laura i lusim wok, famili i no gat planti mani. Tasol nau em i pilim olsem em i save gut long tingting na hevi bilong ol pikinini. Laura i tok moa olsem: “Mi save putim yau long tok ol i mekim long beten na bai mi inap stiaim ol, mekim tok bilong strongim ol, na skulim ol.”

7. Planti papamama na pikinini i save komplein long wanem samting?

⁷ Tupela meri husat i bin raitim buk For Parents Only, ol i intaviuim planti yangpela na ol i tok: “Planti pikinini i komplein long papamama bilong ol olsem, ‘Ol i no save putim yau long tok bilong mipela.’” Ol papamama tu i save komplein long wankain samting. Olsem na sapos olgeta insait long famili i laik toktok gut wantaim, orait ol i mas putim yau gut tru long tok bilong narapela narapela.—Ritim Jems 1:19.

8. Olsem wanem ol papamama inap putim gut yau long ol pikinini?

⁸ Yupela ol papamama, yupela i save putim gut yau long tok bilong ol pikinini? Ating bai i hatwok long yu putim yau long ol taim skin i les o taim ol i laik toktok long samting em yu ting em i no bikpela samting. Tasol tingim, samting em yu ting i no bikpela samting, ating long pikinini dispela em i bikpela samting. Taim papamama i “putim yau kwik long harim tok” bilong pikinini, ol i mas tingim tu pasin bilong pikinini long kolim tok. Taim pikinini i toktok, krai bilong nek, pasin bilong em long wokim han na pes, inap helpim yu long luksave long tingting bilong em. Na em i bikpela samting tu long mekim ol askim. Baibel i tok: “Tingting bilong man i olsem wanpela hul wara i daun moa. Tasol man i gat gutpela save, em inap pulim dispela tingting i kam antap.” (Snd. 20:5) Yu mas bihainim gutpela tingting taim yu toktok wantaim ol pikinini bilong yu, olsem yu mas traim long painimaut tingting tru bilong ol. Em i bikpela samting long yu mekim olsem taim yu toktok wantaim ol long samting em ol i sem long toktok long en.

9. Bilong wanem ol pikinini i mas bihainim tok bilong papamama?

⁹ Yupela ol pikinini, yupela i save bihainim tok bilong papamama o nogat? Baibel i tok: “Pikinini, yu mas harim tok bilong papamama bilong yu na yu no ken sakim tok bilong tupela.” (Snd. 1:8) Tingim, papamama bilong yu i laikim yu na i laik helpim yu, olsem na yu mas harim na bihainim tok bilong ol. (Efe. 6:1) Sapos yu na papamama bilong yu i gat gutpela pasin long toktok gut wantaim na sapos yu tingim olsem ol i laikim yu, em bai isi long yu inap bihainim tok bilong ol. Olsem na yu mas tokim papamama bilong yu long tingting i stap long bel bilong yu. Dispela bai helpim ol long kliagut long tingting bilong yu. Na yu tu mas traim long kliagut long tingting bilong ol.

10. Yumi kisim wanem skul long pasin bilong Rehoboam?

¹⁰ Olsem wanem? Yu save bihainim tingting bilong ol yangpela husat i gat wankain krismas olsem bilong yu? Orait yu mas was gut. Ating yu bai laikim tok ol i kamapim, tasol dispela tok i no inap helpim yu, nogat, em bai bagarapim yu. Ol yangpela i no gat wankain tingting na save olsem bilong ol man i bikpela pinis. Planti yangpela i no tingim olsem ol disisen ol i mekim long nau inap givim hevi long ol long bihain. Tingim samting i bin painim Rehoboam, em pikinini man bilong King Solomon. Taim em i kamap king bilong lain Israel, em i no bihainim skultok bilong ol hetman. Nogat. Em i bihainim kranki skultok bilong ol wankrismas bilong em. Dispela i mekim na planti manmeri i bikhet long wok bos bilong em. (1 Kin. 12:1-17) No ken bihainim pasin bilong Rehoboam. Toktok wantaim papamama bilong yu na kamapim tingting i stap long bel bilong yu. Bihainim skultok bilong ol, na kisim skul long gutpela tingting na save ol i kamapim.—Snd. 13:20.

11. Wanem samting inap kamap sapos pasin bilong papamama i mekim na pikinini i pilim hatwok long toktok wantaim ol?

¹¹ Yupela ol papamama, yupela i laik bai  pikinini i kam long yupela o go long ol wankrismas bilong ol long kisim skultok? Sapos olsem, orait yupela i mas bihainim ol gutpela pasin na bai pikinini i no pret long kam na toktok wantaim yupela. Wanpela yangpela sista i tok, olgeta taim papamama bilong em i save tingting planti taim em i laik stori long ol long wanpela yangpela mangi. Taim papamama i mekim olsem, dispela yangpela sista i save pilim sem na em i no laik toktok moa. Narapela yangpela sista i tok: “Planti yangpela i laik bai papamama i givim skultok long ol, tasol sapos papamama i no pilim tru tingting bilong ol pikinini, orait ol pikinini bai i go long ol narapela husat i pilim tingting bilong ol, maski ol dispela lain i no gat bikpela save tumas.” Yu mas redi long putim yau long ol pikinini bilong yu na pilim gut tingting bilong ol, maski ol i laik stori long wanem kain samting. Sapos yu mekim olsem, ol bai amamas long toktok wantaim yu na redi long bihainim ol skultok bilong yu.

12. Olsem wanem pasin bilong papamama inap mekim na i hatwok long ol pikinini long toktok gut wantaim ol?

¹² Pasin bilong papamama inap mekim na ol pikinini i pilim hatwok long toktok wantaim ol. Ol papamama inap soim kwik olsem ol i no amamas long tok em pikinini i mekim. Em tru olsem i gat planti samting nogut long dispela taim bilong las de, olsem na ol papamama Kristen i laik lukautim gut ol pikinini. (2 Tim. 3:1-5) Tasol ating ol pikinini i no gat wankain tingting olsem bilong ol papamama, olsem na ol inap pilim olsem papamama i pasim ol tumas.

13. Bilong wanem papamama i mas was gut na no ken hariap tumas long kamapim tingting bilong ol?

¹³ Papamama i mas was gut na no ken hariap tumas long kamapim tingting bilong ol. Em tru olsem taim pikinini i bel hevi na mekim sampela tok we i bagarapim bel bilong yu, em bai hatwok long yu pasim maus na stap isi. Tasol em i bikpela samting long yu harim gut tok paslain long yu mekim wanpela tok. Saveman King Solomon i tok: “Putim gut yau pastaim, na bihain yu ken bekim tok. Sapos yu no mekim olsem, orait yu mekim longlong pasin na yu gat sem.” (Snd. 18:13) Sapos yu stap isi na putim gut yau, yu inap save long as na pikinini i mekim “planti toktok nabaut.” (Jop 6:1-3) Yu inap helpim pikinini bilong yu sapos yu kliagut long olgeta samting i bin kamap. Bilong stap olsem gutpela papamama, yupela i mas putim yau long pikinini na traim long kisim gut tingting bilong em bambai yupela inap helpim em gut.

14. Bilong wanem ol pikinini i no ken hariap long toktok?

¹⁴ Yupela ol pikinini, yupela tu “i no ken hariap long mekim toktok.” Tingim, God i bin givim wok long papamama long trenim yupela, olsem na yupela i no ken hariap long sakim tok bilong ol. (Snd. 22:6) Ating samting i painim yu long nau i wankain long samting i bin painim papamama bilong yu long bipo. Na tu, ol i no laik bai yu mekim ol wankain popaia olsem ol i bin mekim taim ol i stap yangpela yet. Papamama i stap olsem ol pren bilong yu, na i no olsem ol birua bilong yu. Ol i laik helpim yu, na i no olsem ol i laik bagarapim bel bilong yu. (Ritim Sindaun 1:5.) Yu mas “onarim papa bilong yu na mama bilong yu,” na soim ol olsem yu laikim ol tru wankain olsem ol i laikim yu. Dispela bai mekim na i no hatwok long ol i trenim yu long pasin em Jehova i makim.—Efe. 6:2, 4.

15. Wanem samting bai helpim yumi long stap isi na i no les kwik long ol lain em yumi laikim ol tru?

¹⁵ Sampela taim, ating yumi save les kwik long ol lain em yumi laikim ol tru. Aposel Pol i raitim pas long ol Kristen long Kolosi na tok: “Yupela ol maritman, yupela i mas laikim yet meri bilong yupela, na no ken belhat nogut tru long ol. Yupela ol papa, yupela i no ken sikirapim bel bilong ol pikinini bilong yupela, nogut bel bilong ol i bagarap.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Pol i tokim ol Kristen long Efesus olsem: “Yupela i mas rausim olgeta pasin bilong bel nogut na kros na belhat na bikmaus na tok nogut.” (Efe. 4:31) Sapos yumi wok strong long kamapim sampela  moa pasin em spirit bilong God i as bilong en olsem, i no les kwik, pasin isi, na bosim bel, dispela bai helpim yumi long stap isi maski bikpela hevi i painim yumi.—Gal. 5:22, 23.

16. Jisas i bihainim wanem pasin taim em i stretim tingting bilong ol disaipel? Olsem wanem dispela pasin bilong Jisas i narapela kain tru?

¹⁶ Yupela ol papamama, tingim pasin bilong Jisas. Ating Jisas i bin tingting planti taim em i mekim laspela kaikai wantaim ol aposel bilong em. Jisas i save olsem klostu nau em bai karim bikpela pen paslain long em i dai. Em i save olsem em i mas holimpas bilip bambai em inap mekim holi nem bilong Papa bilong em na Papa inap kisim bek olgeta lain man. Tasol long taim bilong dispela kaikai, ol aposel i stat long tok pait long husat namel long ol i winim ol arapela. Jisas i no bikmaus o krosim ol, nogat. Em i stap isi na stretim tingting bilong ol. Jisas i kirapim ol long tingim gen olsem ol i bin sambai long em long taim bilong hevi. Na em i tok em i save tru olsem ol bai holimpas bilip maski Satan i traim ol. Em i tok promis tu olsem ol bai mekim wok king wantaim em long heven.—Luk 22:24-32.

17. Wanem samting bai helpim ol pikinini long stap isi?

¹⁷ Ol pikinini tu i mas stap isi. Sapos yu tineja, ating yu bai i no amamas taim papamama i tokim yu long samting yu mas mekim. Ating yu bai ting olsem ol i no trastim yu. Tasol yu mas tingim olsem papamama bilong yu i tingim yu, long wanem, ol i laikim yu tru. Sapos yu stap isi na harim tok bilong ol, orait ol bai trastim yu na rispektim yu. Na tu, ol bai givim fridom long yu long mekim sampela samting. Baibel i kamapim olsem sapos man i stap isi na i no belhat, dispela i soim olsem em i gat gutpela tingting. Baibel i tok: “Man i no gat gutpela tingting i save larim belhat bilong en i kamap ples klia. Tasol man i gat gutpela tingting i save pasim belhat bilong em yet.”—Snd. 29:11.

18. Olsem wanem pasin laikim i helpim ol famili long toktok gut wantaim?

¹⁸ Olsem na yupela ol papamama na ol pikinini, yupela i no ken bel hevi sapos famili bilong yupela i no gat pasin bilong toktok gut wantaim. Yupela i mas wok strong long kisim dispela pasin na bihainim yet skultok bilong Baibel. (3 Jon 4) Long nupela taim, yumi bai kamap gutpela olgeta na bai i no gat hevi long pasin bilong toktok gut wantaim. Tasol long nau, yumi bai mekim ol popaia. Olsem na yumi mas hariap long tok “Sori.” Yumi mas redi long lusim rong bilong narapela narapela. Yumi mas “pas gut wantaim long rot bilong pasin laikim.” (Kol. 2:2) Pasin laikim i gat strong. Pasin laikim i helpim yumi long bihainim pasin isi na mekim gut long ol narapela. Pasin laikim i helpim yumi long stap isi na lusim rong bilong ol narapela. Man i gat pasin laikim “em i no save larim wanpela samting i daunim em, em i save bilip long olgeta samting, em i save wetim ol gutpela samting i kamap, na em i save sanap strong long olgeta hevi i kamap long em.” (1 Kor. 13:4-7) Sapos yu wok yet long soim pasin laikim, orait pasin bilong famili bilong yu long toktok gut wantaim bai kamap gutpela moa. Dispela bai givim amamas long yu na givim biknem long Jehova.