Vatswari Ni vana—Vulavurisanani Hi Ndlela Ya Rirhandzu
“Munhu un’wana ni un’wana u fanele a hatlisa emhakeni yo twa, a nonoka emhakeni yo vulavula, a nonoka emhakeni ya vukarhi.”—YAK. 1:19.
1, 2. Hi ntolovelo vatswari ni vana va titwa njhani, kambe i yini leswi nga va tikelaka ku swi endla minkarhi yin’wana?
“LOKO hi ndlela yo karhi a wu tiva leswaku vatswari va wena va ta fa mundzuku, xana a wu ta lava ku va byela yini namuntlha?” Lexi i xivutiso lexi vutisiweke vana va madzana va le United States. Vana lava endlaka tiphesente ta 95 va vule leswaku a va nga ta lava ku vulavula hi swiphiqo kumbe timholovo leti nga kona, kambe ematshan’weni ya sweswo va vule leswaku a va ta byela vatswari va vona va ku: “Ndzi rivaleleni” ni leswaku “ndza mi rhandza swinene.”—Buku leyi nge For Parents Only, leyi tsariweke hi Shaunti Feldhahn na Lisa Rice.
2 Hi ntolovelo, vana va va rhandza vatswari va vona ni vatswari va va rhandza vana va vona. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu eka mindyangu ya Vakreste. Hambileswi vatswari ni vana va swi navelaka ku va ni vuxaka lebyikulu, ku vulavurisana minkarhi yin’wana swa tika. Hambiloko va vulavurisana hi ndlela yo ntshunxeka, ha yini ku ri ni timhaka leti papalatiwaka hi ku helela? Hi swihi swihinga leswi sivelaka ku vulavurisana hi ndlela leyinene? Swi nga hluriwa njhani?
Mi nga pfumeleli swikavanyeto ni swilo swin’wana swi mi sivela ku burisana tanihi ndyangu
‘TIXAVELENI’ NKARHI WA KU VULAVURISANA
3. (a) Ha yini mindyangu yo tala swi yi tikela ku vulavurisana hi ndlela leyinene? (b) Ha yini mindyangu ya Vaisrayele va khale a swi yi olovela ku heta nkarhi yi ri swin’we?
3 Mindyangu yo tala swa yi tikela ku va ni nkarhi lowu eneleke wo vulavurisana hi ndlela leyinene. Sweswo a swi nga ri tano eminkarhini ya khale. Muxe u lerise vatatana va Vaisrayele a ku: “U fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena [marito ya Xikwembu] hi ku phindha-phindha naswona u vulavula ha wona loko u tshama endlwini ya wena, loko u famba egondzweni, loko u etlela niloko u pfuka.” (Det. 6:6, 7) Vana a va heta siku va ri ni mana wa vona ekaya kumbe va ri ni tata wa vona emasin’wini kumbe laha a tirhaka kona. Vana ni vatswari a va ri ni nkarhi wo tala wo va swin’we ni wo vulavurisana. Hikwalaho, vatswari a va swi kota ku tiva leswi vana va vona va swi lavaka, va swi navelaka ni vumunhu bya vona. Hilaha ku fanaka, a ku ri ni nkarhi lowu eneleke wa leswaku vana va kota ku tiva vatswari va vona kahle.
4. I yini lexi endlaka leswaku emindyangwini yo tala namuntlha swi tika ku burisana?
4 Vutomi bya namuntlha byi cincile swinene! Ematikweni man’wana, vana va sungula ku ya exikolweni xa tindzumulo va ha ri vatsongo, minkarhi yin’wana loko va ri ni malembe mambirhi ntsena. Vatatana ni vamanana vo tala va tirha ekule ni le makaya. Naswona loko vatswari ni vana va ri swin’we, va tirhisa nkarhi wa vona va hlalela thelevhixini kumbe va tirhisa tikhompyuta ta vona ni switirhisiwa swin’wana swa elektroniki. Emindyangwini yo tala, vana ni vatswari a va tivani kahle; a va tolovelananga. A va burisani.
5, 6. Vatswari van’wana va “tixavela” njhani nkarhi lowu engetelekeke leswaku va wu heta ni vana va vona?
5 Xana u nga “tixavela” nkarhi eka swilo swin’wana leswaku u ta heta nkarhi wo tala ni ndyangu wa wena? (Hlaya Vaefesa 5:15, 16.) Mindyangu yin’wana yi hunguta nkarhi wo hlalela thelevhixini kumbe wo tirhisa khompyuta. Yin’wana yi tikarhatela ku dya swin’we kan’we hi siku. Naswona lunghiselelo ra vugandzeri bya ndyangu ri nyika vatswari ni vana nkarhi wo tivana ku antswa loko va dyondza Bibele swin’we! Ku vekela etlhelo awara kumbe ku tlula vhiki rin’wana ni rin’wana hi xikongomelo lexi i masungulo lamanene, kambe ku laveka leswi engetelekeke leswaku mi burisana kahle. Hikwalaho, swa boha ku vulavurisana nkarhi na nkarhi. Loko n’wana wa n’wina a nga si ya exikolweni, n’wi byeleni marito lama khutazaka, kambisisani ndzimana ya siku kumbe mi khongela swin’we na yena. Sweswo swi nga n’wi pfuna swinene loko siku ri ri karhi ri famba.
6 Vatswari van’wana va endle mindzulamiso yo karhi evuton’wini bya vona leswaku va ta heta nkarhi wo tala ni vana va vona. Hi xikombiso, Laura, * manana la nga ni vana vambirhi lavatsongo, u tshike ku tirha nkarhi hinkwawo hikwalaho ka xivangelo lexi. U ri: “Nimixo hinkwerhu ka hina a hi hatlisela ku famba, ku yiwa exikolweni ni le ntirhweni. Loko ndzi vuya ekaya nimadyambu, vana va mina a va va va etlele, va etlerisiwe hi wansati loyi a tirhaka ekaya. Ku tshika ka mina ntirho wolowo a swi vula leswaku hi fanele hi hanya hi mali yitsongo, kambe sweswi ndzi tiva leswi vana va mina va swi anakanyaka ni swiphiqo swa vona. Ndzi yingisela leswi va swi vulaka eswikhongelweni naswona ndza va kongomisa, ndzi va khutaza ni ku va dyondzisa.”
“HATLISA EMHAKENI YO TWA”
7. Hi xihi xivilelo lexi tolovelekeke lexi karhataka vana ni vatswari?
7 Endzhaku ka loko vatsari va buku leyi nge For Parents Only va vutise vantshwa vo tala swivutiso, va xiye nchumu wun’wana lowu sivelaka vana ku vulavurisana ni vatswari. Va te: “Xiphiqo lexi tolovelekeke swinene lexi vana va vilelaka ha xona hi vatswari va vona hileswaku, ‘A va va yingiseli.’” Xiphiqo xexo a xi vilerisi vana ntsena. Hakanyingi vatswari va vilela hi mhaka leyi fanaka hi vana va vona. Leswaku ku va ni ku vulavurisana lokunene, swirho swa ndyangu swi fanele swi yingiselana hi mbilu hinkwayo loko un’wana a vulavula.—Hlaya Yakobo 1:19.
8. Vatswari va nga va yingisela njhani vana va vona hakunene?
8 Vatswari, xana hakunene ma va yingisela vana va n’wina? Leswi swi nga ha tika loko u karhele kumbe loko va lava ku vulavula hi mhaka leyi tikombaka yi nga ri ya nkoka eka wena. Kambe mhaka leyi nga tikombaka yi nga ri ya nkoka eka wena yi nga ha va yi ri ya nkoka swinene eka n’wana wa wena. Ku “hatlisa emhakeni yo twa” swi vula ku yingiserisisa ku nga ri ntsena leswi n’wana wa wena a swi vulaka kambe ni ndlela leyi a swi vulaka ha yona. Mpfumawulo wa rito, ndlela leyi n’wana wa wena a tshukatshukisaka miri ha yona ni ndlela leyi a langutekaka ha yona exikandzeni swi nga ku hlamusela ndlela leyi a titwaka ha yona. Nakambe ku vutisa swivutiso i swa nkoka. Bibele yi ri: “Makungu ya mbilu i xidziva xa mati, lama nga kiwaka ntsena hi munhu wo twisisa.” (Swiv. 20:5, Bibele—Mahungu Lamanene) Ku laveka vutlhari ni ku twisisa ngopfu-ngopfu loko u bula ni n’wana wa wena hi timhaka leti a nga swi laviki ku bula ha tona.
9. Ha yini vana va fanele va yingisa vatswari va vona?
9 Vana, xana ma va yingisa vatswari va n’wina? Rito ra Xikwembu ri ri: “N’wananga, yingisa ndzayo ya tata wa wena, naswona u nga wu fularheli nawu wa mana wa wena.” (Swiv. 1:8) Tsundzuka leswaku vatswari va wena va ku rhandza naswona va ku navelela leswinene, hikwalaho i vutlhari ku va yingisa. (Efe. 6:1) Swa olova ku yingisa loko mi vulavurisana hi ndlela leyinene ni loko u swi tiva leswaku wa rhandziwa. Byela vatswari va wena ndlela leyi u titwaka ha yona hi swilo swo karhi. Leswi swi ta va pfuna leswaku va ku twisisa. I ntiyiso leswaku na wena u fanele u ringeta ku va twisisa.
10. Hi dyondza yini eka rungula ra le Bibeleni ra Rehobuwama?
10 Loko swi ta emhakeni ya ku yingisela switsundzuxo leswi humaka eka tintangha ta wena, u fanele u va ni vuxiyaxiya. Ti nga ha ku byela leswi u lavaka ku swi twa, kambe switsundzuxo swa tona a swi nge ku pfuni. Kahle-kahle, swi nga ha ku vavisa. Leswi vantshwa vo tala va nga riki na vutlhari ni ntokoto lowu fanaka ni wa vanhu lavakulu, a va koti ku vona swilo leswi swa ha riki ekule naswona swi nga ha endleka va nga byi twisisi vuyelo bya swiendlo swa vona swo karhi. Tsundzuka xikombiso xa Rehobuwama, n’wana wa Hosi Solomoni. Loko a va hosi ya Israyele, a a fanele a landzele xitsundzuxo xa vakulukumba. Kambe, u landzele xitsundzuxo xa vuphukuphuku xa majaha lawa a kuleke na wona. Hikwalaho vanhu vo tala emfun’weni wa yena va n’wi xandzukerile. (1 Tih. 12:1-17) Ematshan’weni yo tekelela xikombiso xo biha xa Rehobuwama, tikarhatele ku tshama u vulavurisana ni vatswari va wena. Va byele leswi u swi ehleketaka. Landzela xitsundzuxo xa vona naswona u dyondza eka vutlhari bya vona.—Swiv. 13:20.
11. Ku nga endleka yini loko vatswari va nga ngheneki?
11 Vatswari, loko mi nga lavi leswaku vana va n’wina va lava xitsundzuxo eka tintangha ta vona, nghenekani naswona swi olova ku vulavula na n’wina. Makwerhu un’wana wa xisati loyi a nga eka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi u tsale a ku: “Loko ndzi boxa vito ra jaha ro karhi vatswari va mina va sungula ku karhateka. Sweswo swi endla leswaku ndzi nga ntshunxeki naswona a ndza ha swi lavi ku ya emahlweni ni bulo.” Makwerhu un’wana wa xisati la ha riki muntshwa u tsale a ku: “Vantshwa vo tala va lava xitsundzuxo xa vatswari va vona, kambe loko vatswari va vona va nga va tekeli enhlokweni, vana va nga ha ya eka un’wana loyi a nga ta va tekela enhlokweni, hambi ku ri eka lava nga riki na ntokoto.” Loko u tiyimiserile ku yingisela vana va wena hi musa eka xin’wana ni xin’wana lexi va ku byelaka xona, u ta kuma leswaku va tiphofula eka wena ni ku landzela nkongomiso wa wena.
“NONOKA EMHAKENI YO VULAVULA”
12. Ndlela leyi vatswari va angulaka ha yona yi nga endla leswaku swi tika ku vulavurisana ni vana va vona hi ndlela yihi?
12 Ndlela leyi vatswari va angulaka ha yona yi nga ha endla vana swi va tikela ku vulavurisana na vona. Swa twisiseka leswi vatswari lava nga Vakreste va lavaka ku sirhelela vana va vona. ‘Masiku lawa yo hetelela’ ma tele hi makhombo—ya moya ni man’wana. (2 Tim. 3:1-5) Kambe vana a hi minkarhi hinkwayo va vonaka swilo hi ndlela leyi fanaka ni ya vatswari naswona va nga ha vona onge vatswari va vona a va va nyiki ntshunxeko.
13. Ha yini vatswari va fanele va tivonela leswaku va nga hatli va vula mavonelo ya vona?
13 Vatswari va fanele va tivonela leswaku va nga hatli va vula mavonelo ya vona. I ntiyiso leswaku a swi olovi minkarhi hinkwayo ku miyela loko vana va wena va ku byela swilo leswi ku twisaka ku vava. Kambe i swa nkoka ku yingisela hi vukheta u nga si hlamula. Hosi Solomoni wo tlhariha u tsale a ku: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena ni ku tsongahatiwa.” (Swiv. 18:13) Loko u yingisela, u ta twa swo tala naswona vana va wena va ta ya emahlweni va vulavula. U fanele u rhanga u twa mhaka hinkwayo u nga si va pfuna hikuva vana va nga vula “mhaka leyi humeke endleleni” hileswi va karhatekeke. (Yobo 6:1-3) Tanihi vatswari lava nga ni rirhandzu, yingiselani kutani mi ringeta ku twisisa vana va n’wina leswaku mi ta vula leswi nga ta va pfuna hakunene.
14. Ha yini vana va fanele va nonoka emhakeni yo vulavula?
14 Vana, na n’wina mi fanele mi “nonoka emhakeni yo vulavula,” mi nga hatliseli ku kaneta leswi vatswari va n’wina va swi vulaka, hikuva Xikwembu xi va nyike vutihlamuleri byo mi letela. (Swiv. 22:6) Swi nga ha endleka va tshame va langutana ni swiyimo leswi fanaka ni leswi mi langutanaka na swona sweswi. Ku engetela kwalaho, swi nga endleka va tisola hi swihoxo leswi va swi endleke loko va ha ri vantshwa naswona va lava ku mi sirhelela hi mbilu hinkwayo leswaku mi nga endli swihoxo leswi fanaka. Hikokwalaho, tekani vatswari va n’wina tanihi vanghana va n’wina, ku nga ri valala; tanihi vatsundzuxi va n’wina, ku nga ri vanhu lava lavaka ku mi twisa ku vava. (Hlaya Swivuriso 1:5.) “Xixima tata wa wena ni mana wa wena,” naswona va kombise leswaku wa va rhandza hilaha va ku rhandzaka hakona. Leswi swi ta endla leswaku swi va olovela ku ku “kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Efe. 6:2, 4.
“NONOKA EMHAKENI YA VUKARHI”
15. I yini leswi nga ta hi pfuna ku lehisa mbilu ni ku nga hlundzukeli lava hi va rhandzaka?
15 A hi minkarhi hinkwayo hi va lehiselaka mbilu vanhu lava hi va rhandzaka. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Eka vakwetsimi ni vamakwerhu vo tshembeka evun’weni na Kreste lava nga eKolosa: . . . N’wina vavanuna lava tekeke, tshamani mi ri karhi mi rhandza vasati va n’wina naswona mi nga va hlundzukeli ku tlula mpimo. N’wina vatatana, mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu.” (Kol. 1:1, 2; 3:19, 21) Pawulo u khutaze Vaefesa a ku: “Ku leva hinkwako ni ku hlundzuka ni vukarhi ni huwa ni mavulavulelo ya nhlambha a swi susiwe eka n’wina.” (Efe. 4:31) Ku hlakulela ku va ni mbilu yo leha, ku olova ni ku tikhoma—ku nga timfanelo ta moya wa Xikwembu—swi ta hi pfuna leswaku hi va lava rhuleke hambiloko hi tshikilelekile.—Gal. 5:22, 23.
16. Yesu u va lulamise njhani vadyondzisiwa va yena naswona ha yini yi hlamarisa ndlela leyi a anguleke ha yona?
16 Xiya xikombiso xa Yesu. Anakanya ndlela leyi a a tshikileleke ha yona eka xilalelo xo hetelela lexi a veke na xona ni vaapostola va yena. Yesu a a swi tiva leswaku ku nga ri khale a a ta fa rifu ro vava hakatsongo-tsongo. Ku kwetsimisiwa ka vito ra Tata wakwe ni ku ponisiwa ka vanhu a ku titshege hi ku tshembeka ka yena. Kambe, hi nkarhi wolowo loko va ri eku dyeni ku “[pfuke] ku kanetana lokukulu exikarhi ka [vaapostola] malunghana ni loyi a vonakaka a ri lonkulu eka hinkwavo.” Yesu a nga va holovelanga kumbe a va hlundzukela. Kambe, u vulavule na vona hi moya wo rhula. Yesu u va tsundzuxe leswaku va n’wi seketerile eminkarhini yo tika. Hambileswi Sathana a a lava ku va sefa ku kotisa koroni, Yesu u kombise leswaku wa va tshemba leswaku va ta tshama va tshembekile. U kale a endla ntwanano na vona.—Luka 22:24-32.
Xana wa va yingiserisisa vana va wena?
17. I yini leswi nga ta pfuna vana leswaku va tshama va rhurile?
17 Vana na vona va fanele va tshama va rhurile. Ngopfu-ngopfu loko va fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, va nga ha vona onge nkongomiso wa vatswari va vona wu kombisa leswaku a va va tshembi. Hambiloko minkarhi yin’wana swi nga ha vonakaka hi ndlela yoleyo, tiva leswaku ku karhateka ka vatswari va wena swi kombisa leswaku va ku rhandza. Loko u va yingisela hi moya wo rhula u tlhela u tirhisana na vona, va ta ku xixima va tlhela va ku tshemba. Ku tikhoma hi ndlela yoleyo swi nga ha endla leswaku va ku nyika ntshunxeko lowu engetelekeke eka swin’wana evuton’wini. I vutlhari ku kombisa ku tikhoma. Xivuriso xa vutlhari xi ri: “Xihunguki xi humesa moya wa xona hinkwawo, kambe lowo tlhariha u tshama a rhulile ku fika emakumu.”—Swiv. 29:11.
18. Rirhandzu ri yi pfuna njhani mindyangu leswaku yi vulavurisana hi ndlela leyinene?
18 Hikwalaho n’wina vatswari ni vana lava rhandzekaka, mi nga heli matimba loko mi nga vulavurisani hi ku ntshunxeka hilaha a mi lava hakona endyangwini wa n’wina. Hambetani mi antswisa naswona mi ya emahlweni mi famba entiyisweni. (3 Yoh. 4) Emisaveni leyintshwa, vanhu lava hetisekeke va ta tirhisana hi ndlela leyi hetisekeke, ku nga ri na swiphiqo swa ku vulavurisana. Kambe, sweswi hinkwerhu ka hina hi endla swilo leswi endzhaku hi tisolaka ha swona. Hikwalaho u nga kanakani ku kombela ku rivaleriwa. Rivalela hi ku ntshunxeka. “[Hlanganisiwani] swin’we hi vun’we erirhandzwini.” (Kol. 2:2) Rirhandzu ri ni matimba. ‘Rirhandzu ri ni mbilu yo leha ni musa. A ri hlundzuki. A ri hlayisi mhaka yo biha. Ri byarha swilo hinkwaswo, ri kholwa swilo hinkwaswo, ri va ni ntshembo eka swilo hinkwaswo, ri tiyisela swilo hinkwaswo.’ (1 Kor. 13:4-7) Loko mi ya emahlweni mi hlakulela rirhandzu, swi ta olova ku vulavurisana hi ndlela leyinene, kutani sweswo swi ta endla leswaku ku va ni ntsako endyangwini wa n’wina naswona swi ta yisa ku dzuneka eka Yehovha.
^ ndzim. 6 Vito ri cinciwile.
