EDIADI i diambu diantete isungamenanga mu kuma kia s’ame ona wakala nsadi ambote ye nlembami. Wazolanga kikilu unsongi, muna kuma kiaki wayangalela ludi kia Nkand’a Nzambi vava kawa kio muna mvu a 1953. Tuka muna kolo kiakina, wayantika kutulonga mana kalongokanga. Kuna lubantiku, o ngudi ame kazola yambula malongi ma dibundu diandi dia Katolika ko. Kansi kuna kwalanda, oyandi mpe wayantika yangalela malongi ma Nkand’a Nzambi.

Kansi, diampasi diakala kwa mase meto muna kutulonga, kadi o Ngudi eto katanga kwayingi ko, o S’eto mpe sala kwayingi kasalanga kuna mpatu. Ezak’e ntangwa wayoya kakalanga ye kasianga sungididi ko vava twalongokanga. Kana una vo i wau, e ngolo kavanganga ke za nkatu ko. Wau vo mono i mwan’antete, yalonganga e nsang’ame ye abunzi ame wole amakala. Nkumbu miayingi, twavovelanga una Noa katoma zolelanga esi nzo andi ye mpila kalemvokelanga Nzambi. Yatoma yangalelanga lusansu lwalu lwa Nkand’a Nzambi. Ke vavioka kolo ko, yeto awonso twayantika kwenda muna tukutakanu kun’Eseka dia Kintinu kuna Roseto degli Abruzzi, mbanza ina kuna costa Adriática, Itália.

Muna mvu wa 1955, vava yakala ye kimbuta kia mvu 11, mono yo ngudi ame twatomboka miongo kuna weste mu kwenda ku lukutakanu lweto lwantete lwa mvivu kuna Roma. Tuka wauna, ibadikilanga tukutakanu twampwena vo i dimosi muna mambu masundidi o mfunu muna zingu kia Kikristu.

Muna mvu walanda, yavubwa. Ke kolo ko, yakota mu salu kia ntangwa ke ntangwa. Vava yalungisa kimbuta kia mvu 17, yakota mu salu kia kimviti a nzila a espesiale kuna Latina, mbanza ina kuna sude ya Roma, tezo kia 300 za kilometa ye mbanza yazingilanga. Wau vo mbanz’ampa yakala, ke vakala muntu ko watokananga mu kuma kia dina mfinangani badi yindula. Omono yo nkundi ame ona twasalanga kumosi e salu kia kimviti a nzila, twayangalelanga kikilu kaya nkanda miayingi misasilanga Nkand’a Nzambi, kansi wau vo i nleke, yakala ye zinu yovo viangi kia nzo eto. Kana una vo i wau, yalemvokela luludiku yavewa lwa sadila kuna zunga kiaki.

Muna mvu wa 1963, yafilwa kuna Milão mu kwenda yikama e nkubika za lukutakanu lwa nsi zayingi lwakala yo ntu a diambu: “Boas Novas Eternas” (Nsangu Zambote za Mvu ya Mvu). Muna lukutakanu lwalu yakivana kuna mvevo mu sala ye mpangi zayingi kumosi yo Paolo Piccioli, nleke w’etoko ona watuka kuna Florença. Muna lumbu kiazole kia lukutakanu, wafila elongi diavovelanga e zingu kia kimpumpa. Yayindula: ‘E mpangi ndioyo kesinga sompa ko.’ Kansi twayantika twikana nkanda, i bosi twabakula vo ekani dimosi twakala diau, zola kweto muna Yave y’etima dia kunlemvokela. Muna mvu wa 1965 twakazala.

Mvu kumi yasala e salu kia kimviti a nzila kuna Florença. Diakiese diakala mu mona lunungunuku lwa nkutakani, musungula lw’aleke. Paolo yo mono twayangalelanga kala vamosi y’aleke awaya, twakalanga ye moko yalukasakeso ya mambu ma mwanda ye nsaka zambote. Nkumbu miayingi, Paolo watanga yau esomba dia malu. Kana una vo yayangalelanga kala vamosi yo nkaz’ame, yabakula vo aleke awaya kumosi y’esi nzo muna nkutakani, babakanga nluta muna ntangwa kavaulanga o nkaz’ame mu kala yau vamosi yo kubasonga ngemba.

Itoma yangalalanga vava iyindulanga ulolo wa wantu ana twalongoka yau o Nkand’a Nzambi. Mosi mun’alongoki awaya i Adriana, ona wamokena ye yitu yandi yole mu kubazayisa mana kalongokanga. E yitu ya Adriana bavanga e nkubika ya mokena ye mfumu a dibundu mu kuma ki’elongi dia Nzambi mu ntatu ye dia moyo ulembi fwanga. Mfumu tatu zakaka za mabundu bayiza mpe lungana va fulu kiakina. Alongoki eto a Nkand’a Nzambi babakula vo malongi mau mabendomoka kikilu ye ke makala ngwizani ko ye malongi ma Nkand’a Nzambi. Dialudi vo lukutakanu lwaluna lwatwasa nluta. Kuna kwalanda, tezo kia yitu 15 ya wantu awaya bakituka se Mbangi za Yave.

E ndekwa tusadilanga o unu muna sila umbangi, zaswaswana kikilu. Muna kolo kiakina, nkumbu miayingi Paolo wawanananga ye mfumu za dibundu mu mokena yau oma ma Nkand’a Nzambi. Wakala kikilu ye ndekwa zayingi za sasila mana tukwikilanga muna mbokena zazina. Isungamenanga lumbu kimosi vava kamokenanga yo wantu ana bakala vo ke Mbangi za Yave ko. Diamoneka vo atantu bateka kubika e yuvu yampasi ina nkangu bayuvula. Kansi e mambu ke mavangamena ko nze una mfumu za dibundu bakana. Muntu mosi wayuvula kana vo diansongi kwa esi dibundu mu kuyisia mu mambu ma mbumba. E mfumu za dibundu ke bakala ye dina bavutula ko. Diankenda kikilu vo e minda miazima, o lukutakanu lwavunzakana. Muna mvu mialanda twabakula vo e mfumu za dibundu yau bavanga e nkubika vo avo lukutakanu ke ­luvangamene ko mun’owu wa nkubika zau, mosi muna yau kafwete kwenda zima e minda.

Vava yasompana yo Paolo, mvu kumi miavioka i bosi twavewa elau dia kota mu salu kia kinkengi a zunga. Wau vo Paolo salu kiambote kakala kiau, ke diakala diasazu ko mu bak’e nzengo. Kansi vava twasamba kwayingi, twatambulwila elau diadi dia salu. Twayangalalanga kikilu viokesa ntangwa y’ampangi ana batutambulanga. Nkumbu miayingi, muna fuku twalongokanga mu buka, i bosi Paolo wasadisanga yingyana-ngyana mu vanga e salu yau ya sikola ivangilwangwa ku nzo musungula mun’elongi dia matemátika. Vana ntandu, Paolo ntangi ambote kakala, wazolanga mokena yakaka mambu malukasakeso katanganga. Nkumbu miayingi, kina Kiantete twayendanga muna mbanza ke mwakala Mbangi za Yave ko mu bokela o wantu beza wá elongi muna fuku.

Mvu miole kaka twavanga mu salu kia kinkengi a zunga, twabokelwa mu kwenda sadila kuna Betele ya Roma. Paolo wasadilanga kuna Departamento Legal (fulu kitalanga oma ma luyalu), omono kuna Departamento de Revistas (fulu kitalanga oma ma yinkanda-nkanda yeto). O vanga e nsobani zazi ke diakala diakete ko, kansi twabaka nzengo za songa o lemvo. Diakiese kikilu mu mona lunungunuku lwa vula ye lw’ampangi kuna Itália. Muna kolo kiakina, Mbangi za Yave kuna Itália bavewa o nswa kwa luyalu wa sala e salu kiau. Twayangalelanga kikilu salu kiaki.

Ekolo twasadilanga kuna Betele, o nkanikinu a Nkand’a Nzambi tulemvokelanga mu kuma kia lembi vutulwa menga, watoma zayakana kuna Itália. Kuna lubantiku lwa mvu mia 1980, mfundu wanatwa kuna mbazi a nkanu mu kuma kia diambu diadi. Mpangi mosi yo nkaz’andi bavuninwa mambu vo mwan’au bavonda wau balembi yambula vo kavutulwa o menga. Kansi, o mwan’au kafwa mu kuma kia lembi vutulwa menga ko, kimbevo kiangolo kiyikilwanga vo (talassemia yovo Cooley) kiamvonda kina wantu ayingi kuna zunga kia Mediterrâneo beyelanga. Ampangi kuna Betele basadisa ndiona wakala se nkambami a mase mama m’Akristu. E panfleto yavaikiswa kumosi ye Despertai!, yasadisa wantu mu toma bakula dina Nkand’a Nzambi uvovanga mu kuma kia menga. Muna ngonde zazi, Paolo nkumbu miayingi wasalanga ola 16 konso lumbu lembi vunda. Yavanga mawonso muna kunsadisa kimana kalungisa e salu kiandi.

Mvu 20 miavioka tuka twasompanena, i bosi twabwilwa diambu diakinsalukisa. O mono kimbuta kia mvu 41 yakala, o Paolo kimbuta kia mvu 49 kakala vava yanzayisa vo nanga mu lukau ngina. Muna nkand’andi wa sonekena mambu mamfunu ma zingu kiandi (diário) yasolola mo e mvovo kasoneka mu kuma kia lumbu kiaki. “Sambu: E Yave, avo diambu diadi dialudi, utusadisa dó twakwamanana mu salu kia ntangwa ke ntangwa, twalembi yoya muna mwanda yo kala mase mambote muna songanga mbandu. Vana ntandu a mawonso, unsadisa yasadila mana yalonganga kun’evovelo se vioka mvu 30.” Vava iyindulanga e diambu diadi, imonanga vo Yave wavana kikilu e mvutu muna sambu kiandi ye kiame.

E ngutuka ya mwan’eto Ilaria yasoba kikilu e zingu kieto. Muna vova e ludi, vakala ye ntangwa twakendalalanga nze una sono kia Ngana 24:10 kivovanga, “ovo ozeza muna lumbu kiampasi, o nkum’aku ukè.” Kansi twasadisanga muntu yo nkw’andi yo sungamena o mfunu wa kuyikasakesa.

O unu, Ilaria oyikanga e kiese kemonanga wau kasanswa kwa mase ana bakivana emvimba muna salu kia ntangwa ke ntangwa. Ilaria omonanga vo otoma zolwanga kwa mase mandi ye otoma lungwa-lungwanga. Yananganga yandi lumbu kiawonso. Vava Paolo kalwakanga ku nzo muna masika, kana nkutu vava kakalanga ye salu yayingi, wavaulanga e ntangwa mu kala vamosi yo Ilaria, sakana yandi yo kunsadisa mu kubika salu ya sikola. Paolo wavanganga wo kana nkutu vava diavavanga vo kalembi leka yamuna ola yazole yovo yatatu ya fuku mu fokola e salu ya yandi kibeni. Nkumbu miayingi, Ilaria wavovanga vo: “O papa i nkundi ame antete.”

Dialudi vo muna sadisa Ilaria kasikila muna ludi, diavavanga vo twamvana elongi ye sikididi kiawonso. Isungamenanga lumbu kimosi kasakananga yo nkundi andi mu mpila yambi. Twasadila o Nkand’a Nzambi muna kunsasila e kuma kafwete yambulwila e nsaka zazina. Twanzayisa mpe kalomba e ndoloki kwa nkundi andi vana meso meto.

Ilaria ovovanga vo zola bakala kwau mase mandi muna salu kia umbangi, kwansadisa mu yangalela e salu kiaki. Wau vo wasompa, otoma bakulanga o mfumu wa lemvokela Yave yo landa luludiku lwandi.

Muna mvu a 2008, twabakula vo Paolo kimbevo kia câncer kakala kiau. Kuna lubantiku twayindulanga vo oyeloka muna kimbevo kiaki ye watoma kunkasakesanga. Vana ntandu, twavanga mawonso muna solola dotolo diambote. Omono yo Ilaria twasamba kwayingi mu lomba lusadisu lwa Yave yo nkum’andi. Kana una vo i wau, yamona vava nkaz’ame ona wakala yo nkuma wafwana kayoyanga malembe-malembe. O lufwa lwandi muna mvu a 2010 lwatukendeleka kikilu. Kansi ikasakeswanga vava iyindulanga mana twavanga mu mvu 45 twazinga kumosi. Twavanga mawonso twalenda muna salu kia Yave. Nzeye wo vo e salu kieto nluta miakwele mvu kikututwasila. Mun’owu wa mvovo mia Yesu muna Yoane 5:28, 29, ilakukilanga moyo e lumbu Paolo kesinga fuluka.

Muna ntim’ame yakinu kuyibadikila nze dumbelele ona wazolanga lusansu lwa Noa. Ekani diame ke diasoba ko. Kana nkutu nkia diambu dilenda bwa ikwamanana lemvokela Yave. Ngina ye ziku vo kana nkutu nkia mpasi yovo fwilwa yitu, ka zilendi tezaneswa ko ye nsambu kekutupongolwelanga o Nzambi eto anzodi. Muna zingu kiame, imonanga e ziku vo o lemvokela Yave nsambu zayingi ditwasanga.