1, 2. Nso ifet ke mme ufan Jehovah ẹnyene?

CHRISTIAN emi ekerede Monika ọdọhọ ete: “Nnyịn imọdọ ndọ ikpere isua 35, ndien ami ye ebe mi imenen̄ede ifiọk kiet eken. Kpa ye oro ima ikọdọ ndọ ke ediwak isua, nnyịn isụk ikpekpep ediwak n̄kpọ iban̄a kiet eken!” Ata ediwak mme ọdọ ndọ ye mme ufan ẹkeme nditịn̄ kpasụk ntre n̄ko.

² Imesima ndikpep mbufa n̄kpọ mban̄a mbon oro nnyịn imade. Edi idụhe ufan emi ọfọnde nte ufan nnyịn ye Jehovah. Tutu amama nnyịn idifiọkke kpukpru n̄kpọ iban̄a enye. (Rome 11:33) Nnyịn iyenyene ifet inyụn̄ ikop idatesịt ndika iso n̄kpep n̄kpọ mban̄a mme edu Jehovah ke nsinsi nsinsi.—Eccl. 3:11.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Ibuotikọ oro ekebemde iso ama anam ifiọk ekese iban̄a edu Jehovah iba—oro edi, ndidi se ẹkemede ndisan̄a n̄kpere ye editre ndinam asari. Idahaemi ẹyak ineme iban̄a edu Jehovah iba en̄wen—ntatubọk ye eti ibuot. Emi ayanam inen̄ede ifiọk ke “Jehovah ọfọn ye kpukpru owo, mbọm esie onyụn̄ ọyọhọ ke kpukpru utom esie.”—Ps. 145:9.

4. Nso idi ata ntatubọk?

⁴ Nso ke nditat ubọk ọwọrọ? Se Jesus eketịn̄de ke Utom 20:35 anam ifiọk ibọrọ mbụme emi. Itie oro ọdọhọ ete: “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.” Ikọ emi owụt se ata ntatubọk edide. Owo emi atatde ubọk esida ini, odudu, ye inyene esie an̄wam mme owo—onyụn̄ anam emi ye idatesịt. Ke nditịm ntịn̄, owo idaha nte enọ okponde idiọn̄ọ owo ntatubọk, edi ẹda enọ ofụri esịt ẹdiọn̄ọ. (Kot 2 Corinth 9:7.) Idụhe owo emi atatde ubọk nte Jehovah, kpa “Abasi inemesịt” nnyịn.—1 Tim. 1:11.

5. Didie ke Jehovah atat ubọk?

 ⁵ Didie ke Jehovah atat ubọk? Enye ọnọ kpukpru owo, esịnede mbon oro mîtuakke ibuot inọ enye kan̄a, se inanade mmọ. Ke akpanikọ, “Jehovah ọfọn ye kpukpru owo.” Enye “[anam] utịn esie asiaha ọnọ mme idiọkowo ye nti owo onyụn̄ [anam] edịm edep ọnọ ndinen owo ye mme anam ukwan̄ido.” (Matt. 5:45) Oro akanam Paul ọdọhọ ndusụk mbon oro mîkedịghe Christian ete ke Jehovah ‘ọfọn ido, ọnọ mmọ edịm emi otode enyọn̄ ye ini eduek, ọnọ mmọ udia barasuene onyụn̄ anam esịt mmọ ọyọhọ ye idatesịt.’ (Utom 14:17) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Jehovah ọfọn ido ye kpukpru owo.—Luke 6:35.

6, 7. (a) Esinen̄ede adat Jehovah esịt ndinọ mmanie se inanade mmọ? (b) Bụk ifiọkutom emi owụtde ke Abasi esinọ mme anam-akpanikọ asan̄autom esie se inanade mmọ.

⁶ Esinen̄ede enem Jehovah ndinọ mme anam-akpanikọ asan̄autom esie se inanade mmọ. Edidem David ekewet ete: “N̄kedi eyenọwọn̄, mmonyụn̄ nsọn̄, edi akanam n̄kwe nte ẹkpọn̄de edinen owo ofụri ofụri, m̀mê nte nditọ esie ẹben̄ede udia.” (Ps. 37:25) Ediwak mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi ẹkụt ke Jehovah ke ese aban̄a mmimọ. Yak ineme iban̄a uwụtn̄kpọ kiet.

⁷ Ke isua ifan̄ emi ẹkebede, asiakusụn̄ emi ekerede Nancy ama enyene mfịna. Enye ọdọhọ ete: “N̄koyom dollar 66 man nda n̄kpe okụk ufọk, ndien akana n̄kpe okụk oro ke ndan̄nsiere. N̄kọfiọkke nte ndisan̄ade nnyene okụk oro. Mma nsian Jehovah mfịna mi ekem n̄wọrọ n̄ka utom. N̄kedi mbet okpokoro ke itie unyamudia. N̄kekereke ke ẹyenọ mi ediwak enọ mbubreyo usen oro sia ekedi usen emi udep mîsiwakke. Idem ama akpa mi ndikụt ediwak owo ẹdide ẹdidep udia mbubreyo oro. Ke ini n̄kokụrede utom mi nnyụn̄ ndian ibatokụk oro mme owo ẹkenọde mi, n̄kenyene dollar 66.” Nancy enịm ke Jehovah akatat ubọk ọnọ imọ nnennen se ikoyomde.—Matt. 6:33.

8. Nso idi akakan enọ emi Jehovah ọnọde ubonowo?

⁸ Kpukpru owo ẹkeme ndibọ ufọn akakan enọ emi Jehovah ọnọde ubonowo. Nso idi enọ oro? Enye edi uwa ufak Eyen esie. Jesus ọkọdọhọ ete: “Abasi ama enen̄ede ama ererimbot tutu enye ọnọ ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye enye okûtak edi enyene nsinsi uwem.” (John 3:16) “Ererimbot” emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke itien̄wed emi edi ubonowo. Ke akpanikọ, Jehovah atat ubọk ọnọ owo ekededi emi emekde ndibọ akakan enọ emi. Mbon emi ẹbuọtde idem ye Jesus ẹyedu uwem ke nsinsi. (John 10:10) Emi edi akakan n̄kpọ emi owụtde ke Jehovah atat ubọk.

9. Didie ke ikeme nditat ubọk nte Jehovah?

 ⁹ Didie ke ikeme nditat ubọk nte Jehovah? Jehovah “[ọnọ] nnyịn kpukpru  n̄kpọ uwak uwak ete ida ikop inemesịt”; ntem, ikpenyene ‘ndinyịme ndibuana’ se inyenede ye mbon en̄wen man itiene inam mmọ ẹkop idatesịt. (1 Tim. 6:17-19) Esịt esinen̄ede adat nnyịn ndinọ mme ufan nnyịn ye mbonubon nnyịn n̄kpọ nnyụn̄ n̄n̄wam mbon emi ẹyomde ẹn̄wam. (Kot Deuteronomy 15:7.) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn iti nditat ubọk? Nte ndusụk Christian ẹnamde edi emi: Ini ekededi emi owo ọnọde mmọ n̄kpọ, mmọ ẹsiyom usụn̄ ẹnọ owo en̄wen n̄ko n̄kpọ. Nditọete emi ẹtatde ubọk ẹyọyọhọ esop Christian.

10. Nso idi akpan usụn̄ nditat ubọk?

¹⁰ Akpan usụn̄ kiet emi ikemede nditat ubọk edi ndida ini, odudu, ye inyene nnyịn n̄n̄wam mme owo. (Gal. 6:10) Man ise m̀mê imanam ọfọn ke afan̄ emi, imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mme owo ẹfiọk ke ami mmesima ndisụhọde ntie n̄kop mfịna mbon en̄wen? Edieke owo ọdọhọde n̄n̄wam imọ m̀mê ọdọn̄de mi utom, ndi mmesima ndin̄wam owo oro edieke n̄kemede? Nso usen ke ami n̄kotoro owo ke ubon mi m̀mê ke esop?’ Edieke ‘inọde owo n̄kpọ,’ iyetetịm ikpere Jehovah ye mme ufan nnyịn.—Luke 6:38; N̄ke 19:17.

11. Tịn̄ mme usụn̄ emi ikemede nditat ubọk nnọ Jehovah n̄kpọ.

 ¹¹ Imekeme n̄ko ndinọ Jehovah n̄kpọ. N̄wed Abasi eteme ete: “Da ọsọn̄urua inyene fo . . . kpono Jehovah.” (N̄ke 3:9) “Ọsọn̄urua inyene” emi esịne ini, odudu, ye inyene nnyịn emi isịnde ke utom Abasi. Nditọwọn̄ n̄ko ẹkeme ndikpep nditat ubọk nnọ Jehovah n̄kpọ. Ete kiet emi ekerede Jason ọdọhọ ete, “Ke ini ubon nnyịn ẹyomde nditịp n̄kpọ nsịn ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, mmesiyak nditọ mi ẹmen okụk oro ẹkesịn ke ekebe. Emi esinen̄ede enem mmọ, sia mmọ ẹsidọhọ ke  ini mmimọ inamde ntre ke mmimọ inọ Jehovah n̄kpọ.” Ediwak mbon emi ẹtọn̄ọde ke n̄kpri ẹkop inem ndinọ Jehovah n̄kpọ ẹsisụk ẹka iso ẹtat ubọk ẹnọ enye n̄kpọ ke ẹma ẹkekpon ẹma.—N̄ke 22:6.

12. Nso ke ndinyene eti ibuot ọwọrọ?

¹² Edu Jehovah en̄wen emi iyomde ndineme mban̄a edi eti ibuot. Nso ke ndinyene eti ibuot ọwọrọ? Ikọ Greek emi ẹkabarede “eti ibuot” ke Edikabade Eke Obufa Ererimbot ọwọrọ “ndinyịme nnọ owo en̄wen.” (Titus 3:1, 2) Owo emi enyenede eti ibuot isitieneke ibet ketket kpukpru ini, itiehe ukpan ukpan, inyụn̄ isọn̄ke ido. Utu ke oro, enye esinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ye mme owo, onyụn̄ ekere aban̄a mme idaha mmọ. Enye esinyịme ndikop se mbon en̄wen ẹtịn̄de, ndien edieke odotde, esinyịme ndinam nte mmọ ẹdọhọde onyụn̄ okpụhọde se enye okoyomde ẹnam.

13, 14. (a) Didie ke Jehovah owụt ke imenyene eti ibuot? (b) Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Lot ekpep nnyịn nso aban̄a eti ibuot?

¹³ Didie ke Jehovah owụt ke imenyene eti ibuot? Enye esikere aban̄a ekikere mme asan̄autom esie onyụn̄ enyịme ndinam eben̄e mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Lot asan̄autom esie. Ke ini Jehovah ekebierede ndisobo Sodom ye Gomorrah, enye ama etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ọnọ Lot ete efehe aka obot. Edi ke ntak kiet m̀mê eken, Lot ama eben̄e Abasi ete ayak ifehe ika ebiet efen. Ndi omokụt ke Lot ọkọdọhọ Jehovah okpụhọde se enye ọkọdọhọde imọ inam?—Kot Genesis 19:17-20.

¹⁴ Owo ekeme ndikere ke Lot ikenyeneke mbuọtidem m̀mê ke ọkọsọn̄ ibuot ye Abasi. Jehovah okpokosụk anyanyan̄a enye ke ebiet ekededi, ntre ufọn ikodụhe enye ndifehe ndịk. Kpa ye oro, ndịk okosụk ananam Lot, ndien Jehovah ama enyịme eben̄e esie. Enye ama ayak Lot efehe aka kiet ke otu obio emi enye akaduakde ndisobo. (Kot Genesis 19:21, 22.) Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke Jehovah isọn̄ke ido inyụn̄ itiehe eto eto. Enye esinyịme ekikere mbon en̄wen onyụn̄ enyene eti ibuot.

15, 16. Didie ke Ibet Moses okowụt ke Jehovah enyene eti ibuot? (Se akpa ndise ibuọtikọ emi.)

¹⁵ Kere ban̄a uwụtn̄kpọ en̄wen emi owụtde nte Jehovah enyenede eti ibuot, nte Ibet Moses owụtde. Edieke eyen Israel ekebuenede akaha ndiwa eyenerọn̄ m̀mê ebot nte uwa, enye ama ekeme ndiwa mbomon̄kuku iba m̀mê ibiom iba. Edi nso ke ẹkpenam edieke eyen Israel ebuenede tutu inyeneke ukeme ndiwa ibiom iba? Edieke edide ntre, Jehovah ama enyịme ubuene eyen Israel oro awa ekpri ndomuyo. Edi ọfọn itịm ifiọk akpan n̄kpọ emi: Ikedịghe ndomuyo ekededi, edi ekedi “eti ndomuyo,” utọ emi ẹsinọde akpan isenowo. (Gen. 18:6) Ntak oro edide akpan n̄kpọ?—Kot Leviticus 5:7, 11.

¹⁶ Ọfọn, da nte ke afo edi eyen Israel emi enen̄erede ebuene. Ke ini adade ekpri ndomuyo esịm tent utuakibuot ndiwa, afo okụt nte nditọ Israel emi ẹdide imọ ẹdade unam ẹdi ndiwa. Ekpri ndomuyo oro adade edi ndiwa ekeme ndinam fi bụt. Ekem afo eti ke uwa fo enen̄ede enyene se ọwọrọde ke enyịn Jehovah. Ntak-a? Akpa kan̄a, Jehovah ọkọdọhọ ke ndomuyo oro enyene ndidi eti. Etie nte n̄kpọ eke Jehovah ọkọdọhọde ubuene nditọ Israel ete: ‘Mmọfiọk ke mbufo ikemeke ndinọ se mbon eken ẹnọde, edi mmọfiọk n̄ko ke mbufo ẹnọ mi ofụri se ẹkemede ndinọ.’ Ke akpanikọ, Jehovah enyene eti ibuot ke ndikere mban̄a unana mme asan̄autom esie ye idaha mmọ.—Ps. 103:14.

17. Nso utọ utuakibuot ke Jehovah enyịme?

 ¹⁷ Ndifiọk ke Jehovah enyene eti ibuot  onyụn̄ enyịme utom ofụri esịt oro inamde inọ enye ọnọ nnyịn ndọn̄esịt. (Col 3:23) Constance, akamba eyenete an̄wan emi otode Italy, ọkọdọhọ ete: “N̄kpọ oro esinemde mi akan ndinam kpukpru ini edi nditịn̄ nnọ mme owo mban̄a Andibot mi. Oro esịn n̄ka iso n̄kwọrọ ikọ nnyụn̄ nnịm mme ukpepn̄kpọ Bible. Ndusụk ini, mmesifụhọ sia mmen̄kemeke ndinam nte n̄kpanamde ke ntak unana nsọn̄idem. Edi mmọfiọk ke Jehovah ọfiọk ukeme mi ye nte ke enye ama mi onyụn̄ owụt esịtekọm aban̄a se n̄kemede ndinam.”

18. Nso idi usụn̄ kiet emi ete ye eka ẹkemede ndikpebe Jehovah?

¹⁸ Didie ke ikeme ndinyene eti ibuot nte Jehovah enyenede? Fiak kere ban̄a nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Lot. Jehovah ama enyene odudu ndisian Lot ebiet emi enye akpakade; edi enye ama akpan̄ utọn̄ okop nte Lot etịn̄de nte etiede enye ke idem onyụn̄ ayak Lot aka ebiet enye ekemekde. Edieke afo edide ete m̀mê eka, ndi emekeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Jehovah? Ndi emekeme ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se nditọ fo ẹyomde, ndien edieke odotde, anam se mmọ ẹmade? Kaban̄a emi, Enyọn̄-Ukpeme eke September 1, 2007, ọkọdọhọ ke ndusụk ete ye eka ẹkeme ndidọhọ nditọ mmọ ẹtiene ẹnọ ekikere ẹban̄a ibet ubon. Ke uwụtn̄kpọ, ete ye eka ẹbiere ndinịm ini emi ẹyomde nditọ mmọ ẹsinyọn̄ ẹdi ufọk. Ete ye eka ẹnyene unen ndinịm akpan ini emi anade nditọ mmọ ẹnyọn̄ ẹdidụk ufọk. Kpa ye oro, ete ye eka emi ẹdide Christian ẹkeme ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se nditọ mmọ ẹnyenede nditiene ntịn̄ mban̄a ini oro ẹnịmde. Ke ndusụk idaha, ekeme ndiyom ete ye eka ẹkpụhọde ini oro mmọ ẹkenịmde, ama akam edi oro ibiatke mme edumbet Bible. Mme ete ye eka ẹkeme ndikụt ke edieke itienede ikop ito nditọ mmimọ ke ini ẹyomde ndibọp ibet ubon, ke emi esin̄wam nditọ ẹnen̄ede ẹfiọk ntak emi ẹbọpde ibet oro ẹnyụn̄ ẹnyịme ndinịm mmọ.

19. Didie ke mbiowo ẹkeme ndikpebe nte Jehovah enyenede eti ibuot?

¹⁹ Mbiowo ẹdomo ndikpebe nte Jehovah enyenede eti ibuot ke ndikere mban̄a mme idaha nditọete mmọ ke esop. Ẹti ẹte ke Jehovah ama enen̄ede owụt esịtekọm aban̄a uwa oro ubuene nditọ Israel ẹkewade. Kpasụk ntre, ndusụk nditọete ẹnam ata esisịt ke utom ukwọrọikọ ke ntak unana nsọn̄idem m̀mê ke ntak usọn̄. Nso ke ẹkpenam edieke idem ememde ndima nditọete emi ke ntak emi mmọ mîkemeke ndinam ofụri se mmọ ẹkpemade ndinam? Mbiowo ẹkeme ndinam mmọ ẹfiọk ke Jehovah ama mmọ ke ntak emi mmọ ẹnamde ofụri ukeme mmọ.—Mark 12:41-44.

20. Ndi ndiwụt eti ibuot ọwọrọ ndinam n̄kpọ Abasi ntre ntre? Nam an̄wan̄a.

²⁰ Nte ededi, ndiwụt eti ibuot iwọrọke ndinam n̄kpọ Abasi ntre ntre ke ntak emi iyomde nditua idem nnyịn mbọm. (Matt. 16:22) Nnyịn iyomke ndinam n̄kpọ Abasi mmen̄e mmen̄e ekem idọhọ ke inyene eti ibuot. Utu ke oro, kpukpru nnyịn iyom ‘ndin̄wana ọkpọsọn̄’ man inen̄ede isịn ifịk ke utom Obio Ubọn̄. (Luke 13:24) Ke nditịm ntịn̄, oyom ida edumbet mbiba emi isịn ke edinam. Akpa, akpana in̄wana ọkpọsọn̄ inyụn̄ isịn ifịk ikwọrọ ikọ. Ọyọhọ iba, akpana iti ke Jehovah idọhọke nnyịn inam se ikande ukeme nnyịn. Ke ini inọde enye ofụri se ikemede, emi eyenem enye esịt. Ndi inemke nnyịn ndinam n̄kpọ nnọ Eteufọk emi owụtde esịtekọm onyụn̄ enyenede eti ibuot ntre? Ke ibuotikọ oro ẹtienede, iyeneme iban̄a nti edu Jehovah iba en̄wen.—Ps. 73:28.