1, 2. (a) Inki mambu kele mfunu sambu na kuvanda ti bangwisana ya mbote ti Yehowa? (b) Inki mutindu beto ta baka mambote ntangu beto ke tadila masolo ya me simbama na Masonuku na mutindu bantu tadilaka disipline ya Nzambi?

‘SAMBU na mono, kuvanda pene-pene na nge Nzambi kele mbote. Mono me tulaka ntima na mono na nge Mfumu Nzambi yina ke taninaka mono.’ (Nk. 73:28) Na bangogo yai, muyimbi-bankunga ke monisa ntima yina yandi ke tudilaka Nzambi. Inki pusaka yandi na kusukisa mutindu yai? Na nima ya kumona ngemba ya bantu ya mbi, yo pesaka muyimbi-bankunga mpasi na ntima na luyantiku. Yandi bokutaka nde: “Mono me tulaka ngolo nde nsiku kusimba mono ve, mono me katulaka maboko na mono na kusala mambu ya mbi, keti mambu yai yonso ya mono salaka kele mpamba?” (Nk. 73:2, 3, 13, 21) Ntangu yandi kotaka na ‘nzo ya Nzambi,’ yandi vandaka na kisika yina sadisaka yandi na kusoba mabanza na yandi mpi kutanina bangwisana ya mbote ti Nzambi. (Nk. 73:16-18) Mambu yina muntu yai ya ke waka Nzambi boma kutanaka na yo ke longa beto dilongi ya mfunu: Kuvanda na kati ya bantu ya Nzambi, kundima bandongisila mpi kusadila yo kele mfunu sambu na kuvanda ti bangwisana ya mbote ti Yehowa.​—Nk. 73:24.

² Beto mpi ke zolaka kuvanda ti bangwisana ya mbote ti Nzambi ya kieleka mpi ya moyo. Sambu na kulungisa lukanu yai, yo kele mfunu nde beto pesa nzila nde bandongisila to disipline na yandi kuwumba beto na mpila nde beto kuma bantu yina ke sepedisaka yandi kibeni! Na ntangu ya ntama, na mawa yonso, Nzambi pesaka bantu mpi makanda mabaku ya kundima disipline na yandi. Bo sonikaka bambandu yai na Biblia “sambu na kulonga beto” mpi “sambu na kukebisa beto, bantu yina ke zinga na bansuka ya bangidika ya bima.” (Bar. 15:4; 1 Bak. 10:11) Kutadila masolo yai mbote-mbote ta sadisa beto na kuzaba kimuntu ya Yehowa mpi ta monisa beto mutindu beto lenda baka mambote na disipline na yandi.

3. Na Yezaya 64:7 mpi na Yeremia 18:1-6, inki mutindu Biblia ke tubilaka kiyeka ya Yehowa na zulu ya bantu? (Tala kifwanisu ya luyantiku.)

³ Biblia ke tubilaka kiyeka yina Yehowa kele na yo na zulu ya bantu mpi makanda na mutindu ya kifwani. Yezaya 64:7, ke tuba nde: ‘Mfumu Nzambi. Beto kele bonso ntoto ya tuma na maboko na nge; nge kele Muwumbi na beto, beto yonso me basika na maboko na nge.’ Muwumbi ke vandaka ti kiyeka yonso ya kuwumba ntoto na mutindu ya dibungu yina yandi ke zola. Ntoto ke vandaka ve ti kiyeka ata fioti. Yo kele mutindu mosi sambu na muntu ti Nzambi. Muntu lenda tula ve ntembe ti Nzambi ata fioti mutindu mosi mpi ntoto lenda tula ve ntembe ti muwumbi yina maboko na yandi ke yidika yo.​—Tanga Yeremia 18:1-6.

4. Keti Nzambi ke wumbaka bantu na kingolo-ngolo? Tendula.

⁴ Yehowa wumbaka Izraele ya ntama mutindu muwumbi ke wumbaka ntoto. Kansi luswaswanu kele. Muwumbi lenda sala konso dibungu yina yandi lenda sala ti ntoto ya ngolo. Keti Yehowa ke wumbaka bantu na kingolo-ngolo na kusalaka nde bantu ya nkaka kuvanda bantu ya mbote mpi bankaka bantu ya mbi? Mvutu ya Biblia kele nde ve. Yehowa me pesaka bantu yonso dikabu ya kitoko​—kimpwanza ya kupona. Yandi ke sadilaka ve kiyeka na yandi ya nene sambu na kupusa bantu na kulemfukila yandi. Bantu fwete pona nde Yehowa, Ngangi kuwumba bo.​—Tanga Yeremia 18:7-10.

5. Ntangu bantu ke ndimaka ve nde Yehowa kuwumba bo, nki mutindu yandi ke sadilaka kiyeka na yandi?

⁵ Ebuna kana bantu kubuya na ntu-ngolo yonso nde Muwumbi ya Nene kuwumba bo? Inki mutindu Nzambi ke sadilaka kiyeka na yandi? Yindula fioti mambu yina lenda kumina ntoto kana yo me beba na mpila nde bo sadila yo ve. Yo yina, muwumbi lenda sadila yo dibungu ya nkaka to kulosa yo kaka! Kana ntoto me beba, mbala mingi foti ke vandaka ya muwumbi. Kansi yo ke vandaka ve ata fioti mutindu yina sambu na Muwumbi na beto. (Kul. 32:4) Kana muntu kundima ve nde Yehowa kuwumba yandi, foti ke vandaka kaka ya muntu yina. Yehowa ke sobaka mutindu na yandi ya kuwumba bantu na kutadila mutindu bo ke ndima nde yandi wumba bo. Bayina ke ndimaka, yandi ke wumbaka bo na mutindu ya mbote. Mu mbandu, Bakristu ya bo me tulaka mafuta kele “mabungu yina yo lombaka nde [Nzambi] wila mawa” yina yandi wumbaka sambu na kukuma ‘mabungu sambu na kisalu mosi ya lukumu.’ Kansi bayina ke ndimaka ve na lulendo yonso ke kumaka “mabungu yina yo lombaka nde [Nzambi] wila makasi mpi yina fwanaka na kufwa.”​—Bar. 9:19-23.

6, 7. Inki mutindu Ntotila Davidi mpi Ntotila Saule swaswanaka na nkadilu na bo ntangu Yehowa pesaka bo ndongisila?

 ⁶ Mutindu mosi yina Yehowa ke wumbaka bantu kele na nzila ya bandongisila mpi ya disipline. Beto lenda mona mutindu yandi ke sadilaka kiyeka na yandi ya kuwumba, na mbandu ya bantotila zole ya ntete ya Izraele​—Saule ti Davidi. Ntangu Ntotila Davidi salaka bizumba ti Batsheba, mambu yina yandi salaka vandaka ti malanda ya mbi na yandi mosi mpi na bantu ya nkaka. Ata Davidi vandaka ntotila, Yehowa vutukaka ve nima na kupesa yandi disipline ya ngolo. Nzambi tindaka profete na yandi Natani na Davidi ti nsangu mosi ya mpasi. (2 Sam. 12:1-12) Davidi salaka inki? Yandi waka kibeni mpasi na ntima mpi balulaka ntima. Davidi kumaka dibungu yina Nzambi wilaka mawa.​—Tanga 2 Samuele 12:13.

 ⁷ Na kuswaswana ti Ntotila Davidi, Saule yina yalaka na ntwala na yandi ndimaka ve bandongisila. Yehowa pesaka Saule ntuma na nzila ya profete Samuele: Kufwa bantu yonso ya Amaleki ti bitwisi na bo. Saule lemfukaka ve na ntuma ya Nzambi. Yandi taninaka ntotila Agagi, mpi ponaka bitwisi ya mbote. Sambu na nki? Na mutindu mosi buna, yandi zolaka kudipesa lukumu. (1 Sam. 15:1-3, 7-9, 12) Ntangu  bo longisilaka Saule, yo lombaka nde yandi lembika ntima mpi kubika nde Muwumbi ya Nene kuwumba yandi. Kansi Saule buyaka nde Nzambi kuwumba yandi. Nkutu, yandi pesaka bikuma sambu na kunungisa nkadilu na yandi. Yandi monisaka nde mambu ya yandi salaka vandaka ve mbi, sambu bo lendaka kutambika bitwisi yina na Nzambi mpi yandi monaka mpamba ndongisila ya Samuele. Yehowa katulaka Saule na kimfumu, mpi Saule vutukilaka ve bangwisana na yandi ya mbote ti Nzambi ya kieleka.​—Tanga 1 Samuele 15:13-15, 20-23.

8. Inki dilongi beto lenda baka na mutindu dikanda ya Izraele buyaka nde Yehowa kuwumba yo?

⁸ Yehowa ke pesaka kaka ve muntu mosi mosi mabaku ya kundima nde yandi wumba bo, kansi mpi na makanda ya mvimba. Na mvu 1513 N.T.B., bantu ya Izraele basikaka na kimpika na Ezipte mpi salaka ngwisana ya kuwakana ti Nzambi. Izraele vandaka dikanda yina Nzambi solaka mpi vandaka ti dibaku ya kubika nde Nzambi kuwumba bo bonso Muwumbi ya Nene. Kansi bantu landaka kusala mambu ya mbi na meso ya Yehowa, nkutu bo kumaka kusambila banzambi ya makanda yina vandaka na nziunga na bo. Yehowa tindaka baprofete mbala na mbala sambu na kuyibusa bo, ata mpidina, Izraele lemfukaka ve. (Yer. 35:12-15) Sambu na ntu-ngolo na bo, yo lombaka nde Nzambi kupesa Izraele disipline ya ngolo. Sambu yo vandaka dibungu yina bebaka, bantu ya Asiria nungaka kimfumu ya bikanda kumi ya nordi, mutindu mosi bantu ya Babilone nungaka kimfumu ya bikanda zole ya sudi. Yo ke pesa beto dilongi ya mfunu kibeni! Kuwumba ya Yehowa ke sadisaka beto kaka kana beto ndima yo.

9, 10. Bantu ya Ninive salaka inki na nima ya kuwa lukebisu ya Nzambi?

 ⁹ Yehowa pesaka mpi bantu ya Ninive, nto-mbanza ya Asiria dibaku ya kundima lukebisu na yandi. Yandi tubilaka Yonasi nde: “Kwenda na Ninive, bwala yina ya nene-nene. Kwenda songa bantu ya bwala yina nde mbi na bo me kuma tii na meso na mono.” Yo fwanaka nde bantu ya Ninive kufwa.​—Yon. 1:1, 2; 3:1-4.

¹⁰ Kansi, ntangu Yonasi zabisaka bo nsangu ya lufwa, “bantu ya Ninive monaka nde mambu yai ya Nzambi songaka bo yo fweti bwa mpidina; yo yina bo wakanaka nde konso muntu lenda kudia kima ve ata mvwama ata nsukami. Bantu yonso lwataka mpi basaki sambu na kusonga nde bo ke na mawa.” Ntotila na bo “telamaka na kiti na yandi ya kimfumu, yandi katulaka lele na yandi, yandi lwataka saki, ebuna yandi kwendaka kuvanda na kisika ya putulu ya tiya.” Bantu ya Ninive ndimaka bikesa yina Yehowa salaka sambu na kuwumba bo mpi bo balulaka ntima. Yo yina, Yehowa fwaka bo ve.​—Yon. 3:5-10.

11. Inki kikalulu Yehowa monisaka na bangwisana na yandi ti Izraele mpi Ninive?

¹¹ Kuvanda dikanda yina Nzambi ponaka taninaka ve Izraele na kubaka ndola. Kansi bantu ya Ninive vandaka ve na ngwisana ya kuwakana ti Nzambi. Ata mpidina, Yehowa zabisaka bo nsangu ya lusambisu, mpi wilaka bo mawa na mutindu bo monisaka nde bo kele ntoto ya mbote na maboko na yandi. Bambandu yai zole ke monisa mpenza pwelele nde Yehowa Nzambi na beto “ke talaka bantu yonso kiteso mosi!”​—Kul. 10:17.

12, 13. (a) Sambu na nki Yehowa ke sobaka lukanu ntangu bantu ke ndimaka nde yandi wumba bo? (b) Mutindu Yehowa ‘waka mawa’ sambu na Saule mpi bantu ya Ninive ke monisa nki?

¹² Mutindu yina Nzambi ke zolaka kuwumba beto ke monisaka nde yandi kele muntu ya bukati-kati mpi lenda soba mabanza. Yai kele nzikisa ya ke monisa mutindu Yehowa ke bakaka lukanu sambu na kusambisa bantu na lunungu kansi na nima, yandi ke sobaka mabanza na yandi sambu na nkadilu na bo. Masonuku ke tuba sambu na ntotila ya ntete ya Izraele nde Yehowa ‘waka mawa sambu yandi solaka Saule na kuvanda ntotila.’ (1 Sam. 15:11) Ntangu bantu ya Ninive balulaka ntima, mpi yambulaka banzila na bo ya mbi, Biblia ke tuba nde, Nzambi ya kieleka ‘waka mawa, yandi salaka diaka ve mambu yina ya nene ya yandi zolaka kusala bo.’​—Yon. 3:10.

¹³ Ngogo ya Kiebreo ya bo ke balulaka na ‘kuwa mawa’ ke tendula kusoba nkadilu to mabanza. Nkadilu ya Yehowa sobaka sambu na Saule na mutindu yandi ponaka yandi ntete bonso ntotila kansi nima yandi buyaka yandi sambu Saule kolamaka. Nsoba yai salamaka ve sambu Yehowa salaka kifu na kupona Saule, kansi sambu Saule salaka mambu ti kukonda lukwikilu mpi kolamaka. Nzambi ya kieleka waka mawa sambu na bantu ya Ninive, disongidila yandi sobaka mabanza na yandi sambu na bo. Yo ke pesa mpenza kikesa na kuzaba nde Yehowa Muwumbi na beto kele muntu ya bukati-kati mpi yandi lenda soba mabanza, ke wilaka bantu mawa, mpi ke vandaka ti luzolo ya kusoba lukanu na yandi kana muntu me balula ntima na bifu na yandi!

14. (a) Inki mutindu Yehowa ke wumbaka beto? (b) Inki beto fwete sala ntangu Nzambi ke wumba beto?

¹⁴ Bubu yai, Yehowa ke wumbaka beto ntete-ntete na nzila ya Ndinga na yandi, Biblia, mpi organizasio na yandi. (2 Tim. 3:16, 17) Keti beto fwete ndima ve konso ndongisila to disipline yina beto ke baka na banzila yai? Kukonda kutala bamvula yina beto me salaka tuka beto bakaka mbotika to mikumba mingi yina beto kele na yo, beto fwete landa na kundima ndongisila ya Yehowa mpi kubika nde yo  wumba beto bonso mabungu sambu na kisalu mosi ya lukumu.

15, 16. (a) Inki mawi ya mbi lenda basika ntangu disipline ke lomba kuvidisa mikumba? Pesa mbandu. (b) Inki lenda sadisa beto na kununga mawi ya mbi kana bo pesa beto disipline?

¹⁵ Yehowa lenda pesa beto disipline ntangu yandi ke longa beto to ke sungika beto. Kansi, bantangu ya nkaka, yo ke lombaka disipline sambu beto me sala ve mambu ya mbote. Disipline ya mutindu yai lenda lomba kuvidisa mikumba. Beto tadila mbandu ya Dennis * yina vandaka ntete nkuluntu. Yandi salaka diambu ya mbi sambu na kukonda luswasukusu na mambu ya me tala mumbongo, mpi bo sungikaka yandi na kingenga. Inki mutindu Dennis kudiwaka na nkokila yina bo zabisaka na dibundu nde yandi kele diaka ve nkuluntu? Yandi ke tuba nde: “Mono kudiyangisaka mingi mpi monaka nde mono nungaka ve. Na nsungi ya bamvula 30 ya me luta, mono vandaka na mikumba mingi. Mono vandaka mupasudi-nzila ya ntangu yonso, salaka na Betele, vandaka nsadi ya kisalu mpi na nima nkuluntu. Mono katukaka kusala diskure na mono ya ntete na lukutakanu ya distrike. Na mbala mosi, mikumba yonso kwendaka. Diaka, mono waka nsoni mpi kudiyangisaka, mono yindulaka nde mono kele diaka ve ti kisika na organizasio.”

¹⁶ Yo lombaka nde Dennis kusoba luzingu na yandi mpi kuyambula mambu ya mbi yina salaka nde bo sungika yandi. Inki sadisaka yandi na kununga mawi yina ya mbi? Yandi ke tendula nde: “Mono bakaka lukanu ya kutanina bikalulu ya mbote ya kimpeve. Mpi kima ya nkaka ya mfunu vandaka lusadisu yina mono bakaka na kimpangi na beto ya Bukristu mpi kikesa yina mono bakaka na mikanda na beto. Disolo ‘Pouvez-vous de nouveau exercer des responsabilités ?’ na Nzozulu ya Nkengi ya Augusti 15, 2009, vandaka bonso mukanda yina pesaka mvutu na bisambu na mono. Ndongisila ya mono bakaka na mbalu mingi vandaka, ‘Ntangu nge kele ve ti mikumba ya ngika, tula dikebi na kukumisa kimpeve na nge ngolo.’” Inki mambote Dennis bakaka na disipline yina? Na nima ya mwa bamvula, yandi tubaka nde: “Yehowa me sakumunaka mono, mono bakaka diaka mukumba ya kusala bonso nsadi ya kisalu.”

17. Inki mutindu kubasisa muntu na dibundu lenda sadisa yandi? Pesa mbandu.

¹⁷ Kubasisa muntu na dibundu kele disipline ya nkaka ya ke katukaka na Yehowa. Yo ke taninaka dibundu na bupusi ya mbi mpi lenda sadisa nsumuki na kubalula ntima. (1 Bak. 5:6, 7, 11) Robert salaka bamvula 16 banda bo basisaka yandi na dibundu, na ntangu yina bibuti ti bampangi na yandi bakaka lukanu ya ngolo mpi sadilaka na kwikama yonso lutwadisu yina kele na Ndinga ya Nzambi ya kuvukana ve ti bantu ya ke salaka mambu ya mbi, ata nkutu kupesa bo mbote. Robert me katuka kuvutuka na dibundu mwa bamvula me luta mpi ke yela mbote na kimpeve. Kana bo yula yandi kima yina salaka nde yandi vutukila Yehowa mpi bansadi na yandi na nima ya bamvula mingi, yandi ke tubaka nde lukanu yina dibuta na yandi bakaka vandaka ti bupusi na zulu na yandi. “Dibuta na mono vandaka kuvukana ve ti mono ata fioti, kuzola ve kuzaba mambu na mono, kana bo vandaka kusolula ti mono ata fioti yo zolaka kupesa mono kiese mpi ziku yo zolaka ve kupesa mono mpusa ya kuvutukila Nzambi.”

18. Beto fwete vanda ntoto ya nki mutindu na maboko ya Muwumbi ya Nene?

¹⁸ Ziku beto kele ve na mfunu ya disipline ya mutindu yina, kansi beto kele ntoto ya nki mutindu na maboko ya Muwumbi ya Nene? Inki mutindu beto ta sala ntangu bo me pesa beto disipline? Keti beto ta vanda bonso Davidi to Saule? Muwumbi ya Nene kele Tata na beto. Beto vila ve ata fioti nde, “Mfumu Nzambi ke pesaka ndola na bantu yina ya yandi ke zolaka, bonso tata ke pesaka ndola na mwana yina ke pesaka yandi kiese.” Yo yina, ‘kumona mpamba ve disipline ya Yehowa mpi, kumona mpasi ve kana yandi nganina nge.’​—Bing. 3:11, 12.