1, 2. (a) Kasi ni vinthu wuli ivyo vikukhumbikwa kuti tiŵe paubwezi na Yehova? (b) Kasi tisangenge candulo wuli pakusanda nkhani za mu Malemba izo zikulongora umo ŵanthu ŵakacitiranga para Ciuta waŵalanga?

 “INE nkhuti nkhuwemi kukhala pafupi na Ciuta; ine ndaŵika Yehova Ciuta kuŵa ciphokwero cane.” (Sal. 73:28) Apa wamasalimo wakalongora kuti wakathembanga Ciuta. Kasi cikamovwira nchivici kuti wayowoye nthena? Pakwamba, wamasalimo uyu wakakwenyelera comene mu mtima pakuwona kuti ŵanthu ŵaheni ŵakukhala mwamtende. Wakadandawura kuti: “Ndakhala nawo mtima wane wambura kwananga ndipo ndasavya mawoko mu kuwura uheni, kweni nkhwawaka.” (Sal. 73:2, 3, 13, 21) Kweni wakati wanjira mu “malo ghakupatulika gha Ciuta,” vikamovwira kuti wasinthe maghanoghano ghake na kukoleska ubwezi wake na Ciuta. (Sal. 73:16-18) Ivyo vikacitika apa vikamovwira munthu wakopa Ciuta uyu kusambirapo sambiro lakuzirwa. Sambiro ili ndakuti: Pakuŵa yumoza wa ŵanthu ŵa Ciuta, nchakukhumbikwa kupokera ulongozgi na kuwulondezga mwakuti walutilire kuŵa paubwezi na Yehova.—Sal. 73:24.

² Nase tikukhumba kuti Ciuta waŵe mubwezi withu wapamtima. Kuti Ciuta waŵe mubwezi withu, nchakuzirwa kuzomerezga kuti ulongozgi wake na cilango cake vitiwumbe, mwakuti tiŵe ŵanthu awo iyo wakukondwa nawo. Mu nyengo zakumanyuma, Ciuta wakapelekanga mwaŵi ku ŵanthu ndiposo mitundu wakuti ŵacitepo kanthu para wakuŵalanga. Ivyo iwo ŵakacitanga vili kulembeka mu Baibolo “kutisambizga” kweniso ni “cenjezgo kwa ise, taŵeneise maumaliro gha migonezi ghatizira.” (Rom. 15:4; 1 Kor. 10:11) Para tingasanda mwakupwelelera nkhani izi, timanyenge wunthu wa Yehova kweniso tiwonenge umo tingasangira candulo para iyo wakutiwumba.

3. Kasi lemba la Yesaya 64:8 na la Yeremiya 18:1-6, ghakulongosora wuli mazaza agho Yehova wali nagho pa ŵanthu? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)

³ Pakulongosora mazaza agho Yehova wali nagho pa ŵanthu na mitundu, lemba la Yesaya 64:8 likuti: “A Yehova, ndimwe Ŵadada; tili dongo ise, ndimwe muwuvi withu; tose tili mulimo wa woko linu.” Muwuvi wali na mazaza pa dongo, ndipo wangawumba ciŵiya cilicose ico mweneco wakhumba. Dongo lingacita nkhwesa yayi. Ndimo waliri munthu kwa Ciuta. Munthu wangacita nkhwesa yayi kwa Ciuta, nga umo viliri na dongo kwa muwuvi.—Ŵazgani Yeremiya 18:1-6.

4. Kasi Ciuta wakuwumba ŵanthu panji mitundu mwakucita kuŵacicizga, ŵanyake ŵawemi ŵanyake ŵaheni? Longosorani.

⁴ Umo Yehova wakacitira na Israyeli wakale vikulongora kuti nayo wangacita vinthu nga umo muwuvi wakucitira na dongo. Kweni pali mphambano yikuru. Muwuvi wangatora bulunga limoza la dongo na kuwumba ciŵiya ico wakhumba. Kasi Yehova wakuwumba ŵanthu panji mitundu mwakucita kuŵacicizga, ŵanyake ŵawemi, ŵanyake ŵaheni? Baibolo likuti ndimo viliri yayi. Yehova wali kupa ŵanthu wanangwa wa kusankha, ndipo ici nchawanangwa cakuzirwa comene. Pakulongora mazaza ghake wakusulako yayi cawanangwa ici. Ŵanthu ŵakwenera kusankha ŵekha kuwumbika na Yehova, uyo ni Mlengi.—Ŵazgani Yeremiya 18:7-10.

5. Para ŵanthu ŵakana kuwumbika na Yehova, kasi iyo wakucita wuli na mazaza ghake?

⁵ Kweni wuli usange ŵanthu ŵakana kuwumbika na Muwuvi Mukuru uyu? Kasi iyo wakucita wuli na mazaza ghake para vyaŵa nthena? Ghanaghanirani ivyo vikucitika usange dongo laŵa lambura kwenelera kuwumbira ciŵiya ico cikukhumbikwa. Muwuvi wangatora dongo ili na kuwumbira ciŵiya cinyake panji wangalitaya waka. Kweni para dongo ndakuti lingagwiraso nchito yayi, kanandi muwuvi ndiyo wakuŵa na suzgo. Ndimo viliri yayi na Muwuvi withu. (Dute. 32:4) Para munthu wakupulikira yayi para Yehova wakumuwumba, nyengo zose suzgo likuŵa na munthu uyo. Yehova wakucita makora na mazaza ghake pa ŵanthu, wakusintha umo wakucitira nawo kuyana na umo iwo ŵakucitira para wakuŵawumba. Awo ŵakupulikira ŵakuwumbika na kuŵa ŵacandulo. Mwaciyelezgero, Ŵakhristu ŵakuphakazgika ni “viŵiya vya cisungusungu” ndipo ŵali kuwumbika kuŵa ‘viŵiya vya mulimo wakuzirwa.’ Kweni awo ŵakususka Ciuta ŵakuŵa “viŵiya vya kutukutwa vyakwenelera pharanyiko.”—Rom. 9:19-23.

6, 7. Kasi umo Themba Davide likacitira na ulongozgi wa Yehova vikupambana wuli na umo Themba Sauli likacitira?

 ⁶ Nthowa yimoza iyo Yehova wakuwumbira ŵanthu nkhwizira mu ulongozgi panji cilango. Kuti timanye umo Ciuta wakucitira na mazaza ghake pa awo wakuŵawumba, tiyeni tiwone nkhani ya mathemba ghaŵiri ghakwambilira gha Israyeli, Sauli na Davide. Themba Davide likati lacita uleŵi na Batisheba, ivyo likacita vikanjizga ilo na ŵanji mu suzgo. Nangauli Davide wakaŵa themba, Yehova wakamuleka waka kwambura kumulanga yayi. Ciuta wakatuma nchimi Natani kwa Davide kukamuphalira uthenga wankhongono. (2 Sam. 12:1-12) Kasi Davide wakacita wuli? Wakalasika mu mtima na kupera. Ciuta wakamulengera lusungu Davide.—Ŵazgani 2 Samuel 12:13.

 ⁷ Ivyo Davide wakacita vikupambana na ivyo Themba Sauli likacita. Sauli wakapulikira yayi ulongozgi. Yehova kwizira mwa nchimi Samuyeli wakaphalira Sauli kuti wakaparanye Ŵaamaleki wose na vyakuŵeta vyawo. Sauli wakapulikira yayi languro ili la Ciuta. Wakamuleka wamoyo themba Agagi, na viŵeto viwemi comene. Cifukwa wuli? Panyake wakakhumbanga kujisangira nchindi. (1 Sam. 15:1-3, 7-9, 12) Apo Sauli wakacenyekanga, mphanyi  wakajikhizga waka mu mtima na kuzomerezga kuti Muwuvi Mukuru wamuwumbe. Kweni Sauli wakakana kuwumbika. Wakayowoya vifukwa vya kujigowokera. Wakati ivyo wakacita vikaŵa vyakupulikikwa cifukwa viŵeto vipelekekenge sembe, ndipo wakapepura ulongozgi wa Samuyeli. Yehova wakamukana Sauli kuti walutilire kuŵa themba, ndipo Sauli wakacitapo kanthu yayi kuti ubwezi wake na Ciuta waunenesko uwelerepo.—Ŵazgani 1 Samuel 15:13-15, 20-23.

8. Kasi tikusambirapo vici pa umo mtundu wa Israyeli ukacitira apo Yehova wakawuwumbanga?

⁸ Yehova wakupeleka mwaŵi kwa munthu payekha kweniso ku mitundu kuti ŵacitepo kanthu para wakuŵawumba. Mu 1513 B.C.E., ŵana ŵa Israyeli ŵakati ŵawombokwa ku wuzga ku Eguputo, ŵakanjira mu phangano na Ciuta. Mtundu wa Israyeli ukaŵa wakusoleka na Ciuta, ndipo ukaŵa na mwaŵi wa kuwumbika na iyo. Vikaŵa nga ni para ukaŵa mu mawoko gha Muwuvi Mukuru. Kweni ŵanthu aŵa ŵakalutilira kucita viheni pamaso pa Yehova, ŵakamba kusopa ŵaciuta ŵa mitundu iyo yikaŵazingilizga. Yehova wakatumizga nchimi kwa Ŵaisrayeli mwakuwerezgawerezga kuti panji ŵangawerako, kweni iwo ŵakapulikira cara. (Yer. 35:12-15) Pakuŵa mtundu wa mtafu, Israyeli wakeneranga kulangika comene. Nga nchiŵiya cakwenelera pharanyiko, ufumu wa kumpoto wa mafuko khumi ukathereskeka na Ŵaasiriya. Ufumu wa kumwera wa mafuko ghaŵiri nawo ukaparanyika na Ŵababuloni. Ili ni sambiro likuru comene kwa ise! Tingasanga candulo para Yehova wakutiwumba pekha usange tikupulikira.

9, 10. Kasi Ŵanineve ŵakacita wuli Ciuta wati waŵacenjezga?

 ⁹ Kweniso Yehova wakapeleka mwaŵi wakuti ŵanthu ŵa ku Nineve, msumba ukuru wa Asiriya, ŵacitepo kanthu pa cenjezgo lake. Mazgu ghake ghakiza kwa Yona, ghakati: ‘Wuka, uye ku Nineve, msumba ukuru, ukacemerezge kuwususka cifukwa uheni wawo wakwelera pa maso pane.’ Ciuta wakawona kuti Nineve ngwakwenelera kuparanyika.—Yona 1:1, 2; 3:1-4.

¹⁰ Kweni Yona wakati wapharazga uthenga wa pharanyiko, ‘ŵanthu ŵa ku Nineve ŵakapulikana mwa Ciuta, na kuphara kuziŵizga kurya, na kuvwara cigudulu, kwamba ku ŵakuru ŵawo kufika na ku ŵacoko wuwo.’ Themba lawo nalo “likawuka pa cizumbe cake, likavura munjilira wake na kudika cigudulu, likakhala mu vyoto.” Ŵanineve ŵakapulikira apo Yehova wakaŵawumbanga ndipo ŵakapera. Ntheura, Yehova wakaŵacitira yayi ciheni ico wakayowoya.—Yona 3:5-10.

11. Kasi ni wunthu wuli wa Yehova uwo tikuwona pa umo wakacitira na mtundu wa Israyeli na wa Nineve?

¹¹ Nangauli Israyeli ukaŵa mtundu wakusoleka, ukaleka yayi kulangika. Ŵanineve ŵakaŵa mu phangano na Ciuta cara. Kweni Yehova wakatuma uthenga wake kwa iwo ndipo wakaŵalengera lusungu wakati wawona kuti ŵali nga ni dongo liteci mu mawoko ghake. Viyelezgero viŵiri ivi vikutovwira kumanya kuti Yehova Ciuta withu “wakulaŵiska cisko ca ŵanthu cara.”—Dute. 10:17.

12, 13. (a) Cifukwa wuli Ciuta wakusintha ivyo wakhumbanga kucita usange ŵanthu ŵapulikira para wakuŵawumba? (b) Kasi fundo yakuti Yehova ‘wakacita citima’ pa nkhani ya Sauli yikulongoraci vya iyo, kweniso yakuti “wakagowoka” pa nkhani ya Ŵanineve yikulongoraci vya iyo?

¹² Umo Ciuta wakucitira pakutiwumba wakulongora kuti ngwakupulikiska ndiposo ngwakunozgeka kusintha kuyana na umo vinthu vyaŵira. Ukaboni wa fundo iyi tikuwuwona pa umo Yehova wakucitira para wadumura kuti weruzgenge ŵanthu kweni wakusintha maghanoghano ghake para ŵanthu aŵa ŵacitapo kanthu. Malemba ghakuyowoya vya themba lakwamba la Israyeli kuti Yehova ‘cikamucitiska citima kuti wakimika Sauli kuŵa themba.’ (1 Sam. 15:10) Ŵanthu ŵa ku Nineve ŵakati ŵapera na kuwerako ku nthowa yawo yiheni, Baibolo likuti: “Ciuta wakagowoka, kuleka kucita ciheni ico wakanena kuti wacitenge kwa iwo; ndipo kuti wakacicita cara.”—Yona 3:10.

¹³ Lizgu Lacihebere ilo lili kung’anamulika kuti ‘cikamucitiska citima’ ndiposo kuti “wakagowoka,” comene likuyowoya za kusintha maghanoghano panji ico wakakhumbanga kucita. Yehova wakasintha maghanoghano ghake pa Sauli. Wakamusora kuŵa themba, kweni paumaliro wakamukana. Apa Yehova wakasintha cifukwa cakuti wakabudiska kusora Sauli yayi, kweni cifukwa cakuti Sauli wakacita vinthu mwambura cipulikano na kuleka kupulikira. Ciuta waunenesko wakagowokera Ŵanineve, ico cikung’anamura kuti wakasintha ivyo wakakhumbanga kuŵacitira. Tikukondwa comene kumanya kuti Yehova, Muwuvi withu ngwakupulikiska ndipo ngwakunozgeka kusintha kuyana na umo vinthu vyaŵira. Kweniso ngwaucizi na lusungu, wakunozgeka kusintha ivyo wakhumbanga kucita cifukwa ca kuwona umo awo ŵabuda ŵasinthira.

14. (a) Kasi Yehova wakutiwumba wuli mazuŵa ghano? (b) Kasi tikwenera kucita wuli para Ciuta wakutiwumba?

¹⁴ Mazuŵa ghano, Yehova wakutiwumba kwizira mu Mazgu ghake, Baibolo, na gulu lake. (2 Tim. 3:16, 17) Asi nchakwenelera kuti tipulikirenge ulongozgi panji cilango ivyo tikupokera kwizira mu Mazgu gha Ciuta ndiposo gulu lake? Kwali tikabapatizika ni kale  panji sonosono, kwali tapika mauteŵeti ghanandi wuli, tikwenera kulutilira kucitapo kanthu pa ulongozgi wa Yehova, kuwuzomerezga kuti utiwumbe kuti tiŵe viŵiya vya mulimo wakuzirwa.

15, 16. (a) Kasi pangaŵa maghanoghano wuli ghaheni para munthu uyo walangika wapokeka mauteŵeti? Yowoyani ciyelezgero. (b) Kasi nchivici ico cingatovwira kuti titonde maghanoghano ghaheni para tapokera cilango?

¹⁵ Nyengo zinyake cilango cingiza nga nchisambizgo panji nchenyo. Kweni nyengo zinyake tingakhumbikwira cilango cifukwa cakuti tindacite ico nchakwenelera. Cilango canthena ici cingasazgapo kupokeka mauteŵeti. Wonani ciyelezgero ca Dennis, a uyo wakaŵapo mulara. Wakabuda vinthu vinyake pa nkhani za bizinesi, ndipo wakacenyeka. Kasi Dennis wakajipulika wuli apo vikapharazgikanga ku mpingo kuti ni mularaso yayi? Iyo wakati: “Nkhajiwonanga kuti nili wakutondeka comene. Mu vyaka 30 ivyo vyajumpha, nkhaŵa na mauteŵeti ghanandi. Nkhaŵa mupayiniya wanyengozose, nkhateŵeterapo pa Beteli, nkhimikika kuŵa muteŵeti wakovwira, kufuma apo mulara. Kweniso nkhaŵa kuti nayowoya waka nkhani yane yakwamba pa ungano wa cigaŵa. Vyose ivi vikamara nyengo yeneyiyo. Padera pa soni na kulengeskeka, nkhaghanaghananga kuti mu gulu malo ghane mulije.”

¹⁶ Dennis wakeneranga kusintha nthowa zake, kunyolora ubudi uwo wakacenyekerapo. Kasi nchivici ico cikamovwira kuti watonde maghanoghano ghaheni? Iyo wakati: “Nkhaŵikapo mtima kulutilira kuŵa na ndondomeko yiwemi yakucitira vinthu vyauzimu. Cakuzirwaso comene ni wovwiri uwo nkhapokeranga ku ŵabali na fundo zakukhozga za mu mabuku ghithu. Nkhani yakuti “Kasi Mukateŵeterapo? Kasi Mungateŵeteraso?” mu Gongwe la Mulinda la Ogasiti 15, 2009, yikaŵa nga ni kalata iyo Ciuta wakanitumira pakuzgora malurombo ghane. Fundo iyo yikanicontha mtima comene yikaŵa yakuti, ‘Pakuti pasono mulije milimo yakusazgikira mu mpingo, fwiliranipo kukhozga umoyo winu wauzimu.’” Kasi Dennis wasanga candulo wuli na cilango ico wakapokera? Vyaka vikati vyajumphapo, iyo wakati, “Yehova wanitumbikaso ndipo sono ndine muteŵeti wakovwira.”

17. Kasi ndondomeko ya kusezga yikovwira wuli kuti wakwananga wajiwezge? Yowoyani ciyelezgero.

¹⁷ Cilango cinyake ico Yehova wakupeleka nkhusezga. Ndondomeko ya kusezga yikuvikilira mpingo ku vinthu viheni, ndipo yikovwiraso uyo wabuda kuti wajiwezge. (1 Kor. 5:6, 7, 11) Robert wakaŵa wakusezgeka kwa vyaka 16. Pa nyengo iyi, ŵapapi ŵake na ŵabali ŵake ŵakademelera ku ulongozgi wa mu Mazgu gha Ciuta wa kuleka kwendezgana na ŵakwananga, nanga nkhuŵatawuzga. Robert wali kuwezgekeramo, sono pajumpha vyaka ndipo wakucita makora mwauzimu. Wakati wafumbika ico cikamovwira kuti wawelere kwa Yehova na ŵanthu ŵake pati pajumpha nyengo yitali, iyo wakazgora kuti ivyo ŵamumbumba yakwake ŵakacita ndivyo vikamovwira. Iyo wakati: “Ŵanthu ŵa mu nyumba yakwithu ŵaŵenge kuti ŵakacezganga nane nanga pangaŵa pacoko waka, mphanyi nkhatenge vinthu vili makora. Ndipo mphanyi mtima wa kukhumba ŵanthu ŵakucezga nawo ukanituma yayi kuti niwelere kwa Ciuta.”

18. Kasi tikwenera kuŵa dongo la mtundu wuli mu mawoko gha Muwuvi Mukuru?

¹⁸ Nyengo zinyake ise tingakhumbikwira cilango canthena ici yayi, kweni kasi tilongorenge kuti ndise dongo la mtundu wuli mu mawoko gha Muwuvi Mukuru? Kasi ticitenge wuli para talangika? Kasi tiŵenge nga ni Davide panji nga ni Sauli? Muwuvi Mukuru ni Dada withu. Mungaluwanga yayi kuti “Yehova wakucenya mweneuyo wakumutemwa, nga ndi wiske na mwana wake uyo wakumutemwa.” Ntheura, ‘mungayuyuranga cara kulanga kwa Yehova nesi kuŵa na vyakulema pa kucenya kwake.’—Zinth. 3:11, 12.