Ir al contenido

Ir al índice

“An tijnakaono nga jon ngantsjai nichxin”

“An tijnakaono nga jon ngantsjai nichxin”

“Koeni an tijnakaono nga jon ngantsjai nichxin, saʼnda nga kjoetʼa sonʼndebi.” (MAT. 28:20)

1. 1) Jméni xi tínchja̱ni je choa̱ xi tsakʼéjna je Jesús xi tʼatsʼe trigo kao jñá xi tsín nda. 2) Jósʼin tsakʼéyanajmí je Jesús jme xi tsoyanile je choa̱ jebi.

KʼIANGA kinchja̱ni Jesús xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná jngo choa̱ tsakʼéjna tʼatsʼe jngo chjota xi trigo tsakʼéntje ya nangile, kʼoa jngo kontrale kikʼéntjejin jñá xi tsín nda. Ngisa ndi̱to̱n koanngʼa je jñá xi tsín nda tikʼoajinni je trigo, kʼoa je chjota jebi kʼoakitsole je choʼndale nga “ñatje̱n katamajchá nga jao kʼa, saʼnda nga sʼe̱xkó”. Kʼoa nga sʼe̱xkó kuitii je jñá xi tsín nda kʼoa xi̱nyátjao je trigo. Jósʼin tsoyanile jebi. Tijé Jesús tsakakóyani (tʼexkiai Mateo 13:24-30, 37-43). Chótʼayajinla jmeni xi bakóyaná choa̱ jebi (chótsenlai jñani tso: “Je trigo kʼoa kao jñá xi tsín nda”).

2. 1) Jméni xi tsoyaná jmeni xi koan ya nangile chjota xi kisikʼaxki̱ Jesús. 2) Jméni xi ngisa kuinchja̱ni je kjoaʼmiya jebi.

2 Jmeni xi koan ya nangile chjota jebi kui bakó jokoa̱n kʼianga kʼoexkó je Jesús je trigo, xi tsonile, je chjotale xi ya koaikatéxomakao ya ngʼajmi. Kʼiaa kisʼetsʼiakao nga kisʼentje je trigo nga nó 33 kʼianga kisʼejna sʼuí Pentecostés kʼoa kʼiaa sʼe̱xkóyeje kʼianga koai ya ngʼajmi je chjotale Cristo xi ya bʼakaole xi i̱ tjíosa kʼianga kuichokjetʼa jmeni xi chon Sonʼnde (Mat. 24:31; Apoc. 7:1-4). Joma nga jngo nindongʼa tisensoán nga ʼyaa ngayeje jmeni xi tjín jngotjondai, kʼoakjoánti sʼin bakóná je choa̱ xi tsakʼéjna Jesús jmeni xi koa̱n. Choa̱ jebi me jao jmi nó tínchja̱ni. Kʼianga ʼyaa jmeni xi kitso, jméni xi majinná. Je choa̱ xi tsakʼéjna je Jesús tsoya kʼiani sʼe̱ntje, nga koa̱nngʼa kʼoa nga sʼe̱xkó. Je kjoaʼmiya jebi kui ngisa kuinchja̱ni kʼiani sʼe̱xkó. *

JÉ JESÚS KISIKUINDA

3. 1) Jméni xi koan nga tífitsʼia siglo ll (nó 1 saʼnda 100). 2) Jmé kjoachjonangi faʼaitʼa ya Mateo 13:28, kʼoa ʼyáni xi kui kiskonangi. (Kʼoati chótsenlai nota 2.)

3 Nga tífitsʼia siglo ll (nó 101 saʼnda 200), kʼiaa “koantsen je jñá xi tsín nda” i̱ Sonʼnde, xi tsonile, kʼiaa koantsen je chjotandiso xi chjotale Cristo kitsole yaole (Mat. 13:26). Kʼianga je ño siento nó jaʼato ngisa nʼio jenkjín mani chjota jebi tikʼoajinni je chjotale Cristo xi ya koai ya ngʼajmi. Kʼianga tsakʼéjna choa̱ jebi je Jesús kʼoakitso nga je choʼnda i kitsole je naile: “A meli nga koangín kʼexkójinjin [je jñá xi tsín nda]” (Mat. 13:28). * Jókitso je xi nai ma.

4. 1) Jméni xi bakóyaná jokitso Jesús, je xi Nai ma. 2) Kʼiáni nga ngisa nda tsaʼyale je chjotale Cristo xi trigo sʼin tsoyanile.

4 Kʼianga kisikʼaxki̱ Jesús je trigo kao jñá xi tsín nda i kitso: “Ñatje̱n katamajchá nga jao kʼa, saʼnda nga sʼe̱xkó”. Je én jebi kui bakóná nga tje̱n siglo I saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi tjíobationtsjai je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi xi kʼoasʼin mangóson joni tsa trigo. Kuinga ʼyañá nga kʼoatjín nga̱ je Jesús i kitsole chjotale: “Koeni an tijnakaono nga jon ngantsjai nichxin, saʼnda nga kjoetʼa sonʼndebi” (Mat. 28:20). Jebi kui xi tsonile nga je Jesús sikuindantsjai je choʼndale xi ya koai ya ngʼajmi saʼnda nga kjoetʼa jmeni xi chon sonʼnde. Tonga nga kʼoasʼin ngisa nkjín koanni je chjotandiso xi chjotale Cristo kitsole yaole xi ya koanngóson je jñá xi tsín nda, nʼio nkjín nó nga likui kjoan tsaʼyale ʼyákjoánni xi trigo sʼin kitsoyale. Tonga kantela nó tongini nga kjesa sʼexkójin, kʼiaa tsaʼyale jokjoan xi trigo sʼin tsoyanile. Jméni xi koan.

JNGO CHJOTA XI ÉN FIKAO TSAKÁNDA NDIAA

5. Jósʼin kitjoson kʼianga nichxinle Jesús je én xi tongini kinchja̱ je Malaquías.

5 Siento nó tongini nga kjesa tsoyajin Jesús je choa̱ xi tsʼe trigo kao jñá xi tsín nda, je Jeobá kisiʼisenjin kjoafaʼaitsjenle je profeta Malaquías nga tongini kʼoakitso jmeni xi koa̱n xi kʼoati kui nchja̱ni choa̱ xi tsakʼéjna Jesús (tʼexkiai Malaquías 3:1, 3). * Je Juan Bautista jé kikao én kʼianga tsakánda ndiaa (Mat. 11:10, 11). Kʼianga nó 29, kʼiaa koanchrianle nichxin nga ni̱jéle kuenta je naxinandá Israel. Kʼoa jé Jesús xi koanjaoni xi kikao én. Kʼoa jao kʼa kisitsje Jesús je yo̱ngo̱ Jerusalén kʼianga tsín kixi jmeni xi kjima. Nga títjon kisitsje kʼiaa nga sʼa tsakʼétsʼiakao xále, kʼoa xi koanjaoni kʼa kʼiaa nga tojetífikjetʼa xále (Mat. 21:12, 13; Juan 2:14-17). Kuinga kʼoabixónsíñá nga kisʼejnaʼnyo nichxin kʼianga kisitsje kʼoa kiskotʼa Jesús je yo̱ngo̱.

6. 1) Kʼiákjoánni nga ñaki kitjoson je én xi tongini kinchja̱ je Malaquías. 2) Kʼiáni kitsʼiani kʼoa jetʼani nga kiskotʼa Jesús je yo̱ngo̱ xi tsín matsen xi tsʼe Niná. (Kʼoati chótsenlai nota 3.)

6 Kʼiákjoánni nga ñaki kitjoson je én xi tongini kinchja̱ je Malaquías. Nkjín nó tongini nga nó 1914, je Charles Russell kʼoa kao chjota xi tsakinyakao kʼoati koanngóson jmeni xi kisʼin je Juan Bautista. Je xá xi kisʼin kuinga tsakʼéjnatsen ijngokʼa jokjoantjínni je Énle Niná. Je Chjota xi kotʼaya Biblia tsakʼéjnatsen jokjoansʼin tsoyanile je kjoabʼechjíntjai xi kitsjoa je Cristo, kʼoa kʼoati tsakʼéjnatsen nga tokjoandiso xi tʼatsʼe ʼnde jña lʼí títi kʼoa kitsoya nga machrianle nga kjoetʼa nichxinle chjota xi tsín tsa judío. Tonga kʼoati nkjín relijión kisʼe xi kʼoakitso nga chjotale Cristo ma. Jñánile relijión xi kʼoasʼin tsakakó nga trigo sʼin tsoyanile. Kʼianga tsaʼyale jebi, je Jesús kʼoasʼin kisitsje je yo̱ngo̱ xi tsín matsen xi tsʼe Niná nga nó 1914. Kʼianga kiskotʼa kʼoa nga kisitsje yo̱ngo̱ jebi kʼiaa kitsʼiani tje̱n nó 1914 saʼnda nga tífitsʼia nó 1919. *

NÓ KʼIANGA KICHOTʼA KʼOA NGA KINITSJE JE XI YA KOAI NGʼAJMI

7. Jméni xi koansjaile Jesús kʼianga kiskotʼa je yo̱ngo̱ xi tsín matsen xi tsʼe Niná kʼianga nó 1914.

7 Jméni xi koansjaile Jesús kʼianga kiskotʼa je yo̱ngo̱ xi tsín matsen xi tsʼe Niná. Jngo jtín Chjota xi kotʼaya Biblia koansjaile, xi jekjoan tsʼato kante nó tjíosíchjén nichxinle kao tao̱nle nga nʼio tjíotsoyason je Énle Niná. * Nʼiojin tsjoa koanle Jesús kao ánkje nga tsabe ninga tojngo jao mani chjota jebi, xi kʼoasʼin koanngóson je trigo, xi kichokjoajinle jñá xi tsín nda xi tsakʼéntje je Na̱i. Ninga kʼoalani, tojo koanchjén nga kinitsje “je xtile Leví”, xi tsonile, je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi (Mal. 3:2, 3; 1 Ped. 4:17). Ánni.

8. Jméni xi koan kʼianga jejaʼato nó 1914.

8 Kʼianga toje tífikjetʼa nó 1914, tjíokʼa je Chjota xi kotʼaya Biblia xi ba koanle nga tsínni kʼia ki ya ngʼajmi. Kʼoa kʼianga nó 1915 kao 1916 likui tinʼio kitsoyason xi tʼatsʼe nga chjota kitjenngikontrale. Kʼoa kʼianga jekʼien je Russell nga octubre nó 1916, tjínkʼa xi tsín kisasenle ʼyani xi kitjoejin xi tsakasentítjonle. Je xi ñato mani xi nyatítjonle je jtín Watch Tower Bible and Tract Society, ño mani xi tsín kisasenle nga je Rutherford kisasentítjon kʼoa saʼnda koanmele nga kisixkoa̱ya je ndsʼee, tonga kʼianga sá agosto nga nó 1917 kinikitjo ya Betel. Kʼiaa nga ñaki jngokʼa koantsje je naxinandále Niná. Kʼoa tjínkʼa je chjotale Cristo xi to chjota kitsokjonle. Tonga ninga kʼoalani, je xi tsakatiosa kisasenle josʼin kisitsje Jesús kʼoa tsakʼasjee nganʼio nga kisikʼantjaiya yaole. Nga kʼoakisʼin, je Jesús ñaki chjotale sʼin tsabekon, kʼoa jé xi trigo sʼin kitsoyanile. Tonga tsakʼasjengi ngatsʼi je chjotandiso xi chjotale Cristo kitsole yaole, je xi ya tsakatiojin jtín kʼoa kao xi ya tjíojin je relijión ndiso (Mal. 3:5; 2 Tim. 2:19TNM). Jméni xi koan nga koanskanni. Tosi tondala chótʼayajiaan je choa̱ xi tsakʼéjna Jesús xi tʼatsʼe je trigo kao jñá xi tsín nda.

JMÉNI XI KOAN KʼIANGA KITSʼIANI NGA KISʼEXKÓ JE TRIGO KAO JÑÁ XI TSÍN NDA

9, 10. 1) Jméni xi chótʼayajiaan tʼatsʼe nichxin kʼianga sʼe̱xkó je trigo kao jñá xi tsín nda. 2) Jméni xi títjon koan kʼianga kisʼexkó je trigo kao jñá xi tsín nda.

9 Je Jesús kʼoakitso nga kʼia sʼe̱xkó je trigo kao jñá xi tsín nda kʼianga “kjoetʼani je nichxinbi” (Mat. 13:39). Kʼoa kʼiaa nga nó 1914 kitsʼiani nga kisʼexkó. Aonla koya kataʼyaa jmeni xi tjínnele nga kuitjoson tʼatsʼe choa̱ jebi kʼianga sʼe̱xkó je trigo kao jñá xi tsín nda.

10 Xi títjon: sʼe̱xkó je jñá xi tsín nda. Je Jesús i kitso: “Kʼia nichxin nga sʼe̱xkó, an kʼoaxínle ʼya xi kʼoexkó: Tʼexkótítjon jñá xi tsín ndabe, jngó jté tʼiaon”. Kʼianga jejaʼato nó 1914, je ánkje kʼiaa tsakʼétsʼiakaoni nga tsakʼéxkó je jñá xi tsín nda, je chjotandiso xi chjotale Cristo tsole yaole, kʼoa xin kisikatíole je “chjota xi sʼe̱le kjoatéxomale ngʼajmi” (Mat. 13:30, 38, 41).

11. Jméni xi nʼio tjíoʼyanile saʼnda ndʼaibi je xi ñaki chjotale Cristo ma kʼoa kao xi tsínni kui.

11 Jokji nga ki nichxin nga kisʼexkó je jñá xi tsín nda, ngisa nda tsaʼyale jókjoan xi kui kʼoa jókjoan xi trigo (Apoc. 18:1, 4). Kʼoa kʼianga nó 1919 kʼiaa nga ngisa nda tsaʼyale nga kiskajenngi je Babilonia xi nʼioje. Xi tsonile, nga je xi ñaki chjotale Cristo tsakinyaxinle je xi to chjotandisoni. Tonga jósʼin tsaʼyanile jokjoan je xi ñaki chjotale Cristo ma. Kuiní kʼianga kitsoyason. Je xi tsakándiaale je Chjota xi kotʼaya Biblia kʼoakitso nga nʼio tjínle kjoandosin nga kʼuínyason xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Tobʼelañá, je foyeto xi To Whom the Work Is Entrusted (Xi kjinele xá jebi) tsakʼin, xi kitjo nga nó 1919, kʼoakitso nga tjínnele xki̱ niʼya kuitsoyason ngatsʼi je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi. I kitso xo̱n jebi: “Nʼio tse xá jebi, tonga tsʼení je Nainá kʼoa kao nganʼiole kuitjosonná. Kʼoa jon tíbʼaino kjoanda jebi nga kʼoasʼiaon”. Jókisʼin je ndsʼee nga kʼoatsakʼinle. Tojo kitso je rebista xi Xo̱n xi Bájinkonná ʼmi ndʼaibi, xi kitjo nga nó 1922, je Chjota xi kotʼaya Biblia nʼio kitsoyason je Énle Niná. Kʼoa nga kʼoasʼin xki̱ niʼya kitsoyason, tochoa tse jaʼato nga kui xi ngisa nda tsaʼyanile jokjoan je xi ñaki chjotale Cristo mani..., kʼoa tojo kao kui tíʼyanile saʼnda ndʼaibi.

12. Kʼiá saʼnda tísʼexkóni je trigo.

12 Xi majaoni: sʼe̱xkó je trigo. Je Jesús i kitsole je ánkjele: “Katinya je trigobe yaya ningʼana” (Mat. 13:30). Fitsʼiakjoanni nga nó 1919 kʼoasʼin tísʼexkó je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi kʼoa yaa tjíonikatíoxkó ya Jtín xi jekoantsje xi tsʼe Cristo. Tonga je chjotale Cristo xi tjíosa nga kuichokjetʼa jmeni xi chon sonʼnde, kʼiaa nga ñaki jngokʼa sa̱tíotjao kʼianga kʼoaile kjoatjao ya ngʼajmi (Dan. 7:18, 22, 27).

13. Jótso Apocalipsis 18:7 tʼatsʼe josʼin tíbʼasje yaole ndʼaibi je Babilonia xi nʼioje, xi ya majngokao je chjotandiso xi chjotale Cristo tsole yaole.

13 Xi majanni: skíʼndía kʼoa tsao̱kjao ni̱ʼño̱. Jméni xi koa̱n kʼianga jekoanʼio je ánkje je jñá xi tsín nda, xi je tínchja̱ni je chjotandiso xi chjotale Cristo tsole yaole. Je Jesús i kitso xi tʼatsʼe: “Yaa skíʼndía, kʼoa yaa tsao̱kjao ni̱ʼño̱” (Mat. 13:42). A jetíbitjoson ndʼaibi én jebi. Mai. Nga̱ je relijión ndiso xi chjotale Cristo tsole yaole, xi ya majngokao je chjoónchajngi xi Babilonia xi nʼioje ʼmile i tjíotso: “An reina tijna, ali chjoónkʼanjian, kʼoa nikʼiajin skiʼndía” (Apoc. 18:7). Ñaki jé kjinentsja ngayeje kjimale. Jo reina sʼin tíjnale chjota polítiko kjimale. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je chjota xi jñá xi tsín nda tsoyanile alikui kjoañʼai tjíofaʼá. Tosa nʼio ngʼa tjíobʼasje yaole. Tonga kuicho nichxin nga tsín tikʼoakoa̱nni.

Jemachrianle nga kjoetʼa nga kʼoasʼin tjíotsjoánganʼiole xínkjín je relijión ndiso kao chjotatítjonle polítiko (Chótsenlai párrafo 13)

14. 1) Kʼiáni kʼoa ánni nga tsao̱kjaosíni ni̱ʼño̱ je chjota xi ya tsakatiojin tsakai je relijión ndiso. 2) Jósʼin mangóson Salmo 112:10 kao josʼin majinná ndʼaibi Mateo 13:42. (Chótsenlai nota 5.)

14 Kʼianga sʼe̱jna kjoañʼai xi nʼio tse kʼoa kʼianga jekanikje ngatsʼi relijión ndiso, je chjota xi ya tsakatiojin koaijen koaikjá nga koasjai ʼyani xi kuinyakao. Tonga nijñajinla koa̱nsjaile jñani koatioʼma (Luc. 23:30; Apoc. 6:15-17). Kʼoa kʼianga skoe̱ nga tsín jña kʼoangile yaole kʼiaa skíʼndía kʼoa tsao̱kjao ni̱ʼño̱. Tojo kitso Jesús “kʼiaa skíʼndíaba ngatsʼi” (Mat. 24:30; Apoc. 1:7). *

15. Jméni xi si̱kao je jñá xi tsín nda kʼoa kʼiáni kʼoakoa̱n.

15 Xi mani ño: je jñá xi tsín nda yaa sʼe̱tsaoya ya nga̱já nga kuiti̱. Jméni xi si̱kao kʼianga jesʼe̱nʼio je jñá xi tsín nda. Je ánkje “yaa nga̱já jña títi, sikʼatsaojin” (Mat. 13:42). Jebi kui xi tsonile nga tondiaa ni̱kjeson. Ngatsʼi xi ya tsakatiojin je relijión ndiso kʼiaa si̱kjeson nga kuichokjetʼa kjoañʼai xi nʼio tse, nga kjoaʼaí je Armagedón (Mal. 4:1).

16, 17. 1) Jósʼin kuitjoson jmeni xi tofetʼani kisikʼaxki̱ je Jesús. 2) Ánni nga kʼoabixónsíñá nga sʼa kuitjoson jebi.

16 Xi maʼaonni: je xi chjotakjoakixi koa̱nfatejon. Je Jesús isʼin kisikjetʼa jmeni xi kitso: “Kʼoa kʼia je xi chjotakjoakixi koa̱nfatejon joni tsa ndoá, ya kjoatéxomale Nʼaile” (Mat. 13:43). Kʼiáni kʼoa jñáni kʼoakoa̱n jebi. Sʼaa kuitjoson nichxin xi nroaján, tonga yaa ngʼajmi, ali tsa ndʼaijin tíbitjoson i̱ Sonʼnde. * Jómani ʼyaa nga kʼoatjín. Jaola koya kataʼyaa.

17 Xi títjon, kuila kataʼyaa kʼiáni kuitjoson je én xi kitso Jesús kʼianga i̱ kitso: “Kʼoa kʼia je xi chjotakjoakixi koa̱nfatejon”. Nga “kʼia” kitso kui kinchja̱ni jme xi títjon kisikʼaxki̱, kʼianga sʼe̱tsaoya nga̱já jña títi je jñá xi tsín nda. Kʼoa kʼiaa kʼoakoa̱n jebi nga tojetífikjetʼa kjoañʼai xi nʼio tse. Kʼoa kuinga kʼoabixónsíña nga kʼoati kʼia koa̱nfatejon je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi nichxin xi sʼa nroa. Xi majaoni, kataʼyala jñáni kʼoakoa̱n jebi. Je Jesús kʼoakitso nga ya “koa̱nfatejon [...] ya kjoatéxomale Nʼaile”. Jmé xi tsoyanile én jebi. Kuinga kʼia koai ya ngʼajmi je chjotale Cristo xi ya tjínle kjoachoya, xi tjíosa i̱ Sonʼnde kʼianga jesikjeson relijión ndiso. Tojo kitso Jesús, kʼiaa sʼe̱xkó ya ngʼajmi (Mat. 24:31). Kʼoa yaa jñani koa̱nfate “ya kjoatéxomale Nʼaile”, kʼoa tiʼakʼiani nga jekjoaʼato Armagedón je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi yaa koa̱njngokao je xi kuixankao Jesús, kʼianga sʼe̱jna “kjoabixanle je Barré” (Apoc. 19:6-9).

JÓSʼIN BASENKAONÁ

18, 19. Jósʼin basenkaoná nga majinná josʼin tsoyanile je choa̱ xi tsʼe trigo kao jñá xi tsín nda.

18 Jósʼin basenkaoná nga jngó jngoá nga ʼyaa jmeni xi tsoyanile choa̱ jebi. Janla koya kataʼyaa. Xi títjon, ngisa sínkjín tokoán. Je choa̱ jebi kui bakóyaná ánni nga títsjoáʼndesíni je Jeobá nga kjoatsʼen tjín. “Kʼoasʼin kichokjoa[kao]le [...] je tii xi xá koanndani tʼatsʼe kjoajtile” kʼianga kisikatíoxkó “tii xi xá koanndani tʼatsʼe kjoamatakonle”, xi tsonile, je chjotale Cristo xi trigo sʼin tsoyanile (Rom. 9:22-24). * Xi majaoni, sínʼio tokoán. Nga jekjimachrianle nga kjoetʼa xi chon sonʼnde, je xi kontra tjíoná ngisa tinʼio kʼoetʼangániná “tonga likui chókjoale” (tʼexkiai Jeremías 1:19). * Tojosʼin tísíkuinda Jeobá je xi trigo tsoyanile jokji nga tínroa nó, kʼoakjoánti sʼin tísíchjén Jesús kao ánkjele nga tísíkuindaná “ngantsjai nichxin” kʼoa nga kʼoati sikuindaná nichxin xi sʼa nroa (Mat. 28:20).

19 Xi majanni, je choa̱ jebi kui xi bakóná ʼyani xi trigo sʼin tsoyanile. Ánni nga nʼio chjísínile nga ʼyaa jebi. Kʼianga ʼyaa jokjoan chjotale Cristo xi trigo sʼin tsoyanile koaanná kʼoakuixoán jmeni xi kiskonangi Jesús kʼianga kichja̱ni nichxin xi totífikjetʼa kʼianga kitso: “ʼYá ni tsokʼoa je choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” (Mat. 24:45). Yaa koakoyaná jebi ya kjoaʼmiya xi ngi jao chótʼayá.

^ párr. 2 Nota 1 (párrafo 2): Kʼianga jchasai jmesani xi tínchja̱ni je choa̱ xi tsakʼéjna Jesús, tʼexkiai je rebista La Atalaya xi tsʼe 15 de marzo de 2010, ya pájina 19 saʼnda 21, párrafo 1 saʼnda 9 jñani tso: “Los justos resplandecerán tan brillantemente como el sol”.

^ párr. 3 Nota 2 (párrafo 3): Mani nga jekʼien ngatsʼi je pastrole Jesús kʼoa je chjotale xi ya koai ngʼajmi xi tjíobatio i̱ Sonʼnde trigo sʼin tsoyanile kuinga kʼoabixónsíñá likui je xi choʼnda ma, je xi choʼnda ma jéní ánkje. Tojo kitso Jesús nga koanskanni, je xi bʼéxkó je jñá xi tsín nda jéní ánkje (Mat. 13:39).

^ párr. 5 Malaquías 3:1, 3: “Koeni i tisikasénno je chjotana xi fikao én, kʼoa jé koandana jngo ndiaa. Kʼoa sasa kjoaʼaíni ya yo̱ngo̱le je Nainá xi ñaki kixi, xi jon tifasjao, kao je xi fikao én xi tsʼe kjoasʼendajin xi nda sasénno xi tʼatsʼe. Koeni ñaki kjoaʼaíní”, kui xi tso je Jeobá xi tsʼe chjota kjoajchán. Kʼoa kʼoéjna josʼín jngo chjota xi tao̱nchxoa sítsje kʼoa sitsjee je xtile Leví, kʼoa kʼoasʼin sitsje joni tsa tao̱nsine kʼoa joni tsa tao̱nchxoa, kʼoa Jeobá ñaki kʼoasʼin skoe̱kon joni je chjota xi kao kjoakixi tsjoátʼani je kjoatjaole.

^ párr. 6 Nota 3 (párrafo 6): Sʼaa koanjinná josʼin tínchja̱ni jebi. Ngasʼa kʼoatsakixoán nga kʼia nó 1918 kiskotʼa Jesús je yo̱ngo̱ xi tsín matsen xi tsʼe Niná.

^ párr. 7 Nota 4 (párrafo 7): Tje̱n nó 1910 saʼnda 1914, je Chjota xi kotʼaya Biblia me ño miyón libro kʼoa tsʼato jao siento miyón tratado kao foyeto kisikʼabíson.

^ párr. 14 Nota 5 (párrafo 14): Sʼaa koanjinná josʼin tínchja̱ni Mateo 13:42. Nichxin xi jaʼato kʼoasʼin tsakakóya je xo̱n xi nichjén nga je chjotandiso xi chjotale Cristo tsole yaole tjíokjiʼndá kʼoa tjíotsaokjao ni̱ʼño̱ nó xi tífaʼato, kʼoa nga kui kʼoatjíosʼínni nga je “chjota xi sʼe̱le kjoatéxomale ngʼajmi” tjíobakó nga “chjotale na̱i” ma chjota jebi (Mat. 13:38). Tonga je xi kuenta sʼiaan kuinga je én xi “tsao̱kjao ni̱ʼño̱” tso, kui tje̱nkao nga si̱kjeson chjota jebi (Sal. 112:10).

^ párr. 16 Nota 6 (párrafo 16): Daniel 12:3 itso: “Je xi tjínle kjoachjine [xi ya koai ngʼajmi] koa̱nfate joni tsa ngʼá”. Kʼianga tjíosa i̱ Sonʼnde jngoyale “kjimafate” nga tjíotsoyason. Tonga ya Mateo 13:43 kui kʼoatso nga kʼia koa̱nfate nga koatexomakao Cristo ya ngʼajmi. Ngasʼa kʼoasʼin koanjinná nga jao testo jebi nga kui xotsole nga tjíotsoyason, tonga maini.

^ párr. 18 Nota 7 (párrafo 18): Chótʼai je libro Acerquémonos a Jehová, ya pájina 288 kao 289.

^ párr. 18 Jeremías 1:19: “Kʼoa skaan xi kao ji, tonga likui chókjoale nga̱ an tijnakaole nga sikʼéjnandaíle, kui xi tso Jeobá”.