1. (a) Longosorani mwakudumura ntharika ya tirigu na duru. (b) Kasi Yesu wakalongosora kuti ntharika iyi yikung’anamura vici?

NTHARIKA yinyake ya Yesu ya Ufumu yikulongosora vya mulimi uyo wakuseŵa mbuto yiwemi ya tirigu ndiposo vya mulwani uyo wakuseŵa duru mu mbuto yiwemi. Duru likukura comene kuluska tirigu, kweni mulimi wakuphalira ŵazga ŵake kuti “lekani vyose vikulire lumoza mpaka pa nyengo ya vuna.” Pa nyengo ya vuna, duru likocheka ndipo tirigu wakulongeka mu nthamba. Yesu iyomwene wakalongosora ivyo ntharika iyi yikung’anamura. (Ŵazgani Mateyu 13:24-30, 37-43.) Kasi ntharika iyi yikuvumbura vici? (Wonani chati ca mutu wakuti, “Tirigu na Duru.”)

2. (a) Kasi vinthu ivyo vikucitika mu munda wa mulimi vikulongora vici? (b) Kasi tiwonenge cigaŵa wuli ca ntharika ya Yesu?

² Ivyo vikucitika mu munda wa mu ntharika iyi, vikulongora umo Yesu wazamuwunganyira ŵanthu awo ŵali mu gulu la tirigu. Vikulongoraso nyengo iyo wazamucitira nthena. Ŵanthu awo ŵali mu gulu la tirigu Mbakhristu ŵakuphakazgika awo ŵazamuwusa na Yesu mu Ufumu wake. Mulimo wa kuseŵa ukamba pa Pentekoste mu 33 C.E. Mulimo wa kuwunganya uzamumara para ŵakuphakazgika awo ŵacali pa caru capasi paumaliro wa mgonezi uwu ŵazakadindika kaumaliro na kutolekera kucanya. (Mat. 24:31; Uvu. 7:1-4) Nga umo munthu uyo wakwera pa phiri wakuwonera kutali, ntharika iyi nayo yikutovwira kuti timanye vyakucitika vya mu vyaka pafupifupi 2,000. Pakuti ntharika iyi yikutovwira kuwona makora, kasi ni vinthu wuli vyakukhwaskana na Ufumu ivyo tamanya? Ntharika iyi yikulongosora vya nyengo ya kuseŵa, kukura na ya kuvuna. Nkhani iyi yilongosorenge comene vya nyengo yakuvuna. *^[1]

3. (a) Kasi cikacitika nchivici nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira yikati yajumpha? (b) Kasi pa lemba la Mateyu 13:28 pali fumbo wuli, ndipo mbanjani awo ŵakafumba fumbo ili? (Kweniso wonani mazgu gha paumaliro.)

³ Kukwambilira kwa vyaka vya m’ma 100 C.E., “duru  likawoneka” apo Ŵakhristu ŵatesi ŵakawonekera mu caru. (Mat. 13:26) Kuzakafika mu vyaka vya m’ma 300 C.E., Ŵakhristu ŵatesi awo ŵali nga ni duru ŵakaŵa ŵanandi comene kuluska Ŵakhristu ŵakuphakazgika. Mungakumbuka kuti mu ntharika iyi, ŵazga ŵakapempha fumu yawo kuti yiŵazomerezge kucesa duru. *^[2] (Mat. 13:28) Kasi fumu yawo yikazgora vici?

4. (a) Kasi zgoro la Fumu, iyo ni Yesu, likulongora vici? (b) Kasi Ŵakhristu ŵaunenesko awo ŵali nga ni tirigu ŵakamanyikwa pawuli?

⁴ Pakuyowoya vya tirigu na duru, Yesu wakati: “Lekani vyose vikulire lumoza mpaka pa nyengo ya vuna.” Mazgu agha ghakulongora kuti nyengo zose pa caru capasi paŵa Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ŵali nga ni tirigu. Tikumanya kuti fundo iyi njaunenesko cifukwa ca mazgu agho Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake paumaliro, ghakuti: “Ine nili namwe mazuŵa ghose mpaka umaliro wa mgonezi.” (Mat. 28:20) Ntheura, Yesu wavikilirenge Ŵakhristu ŵakuphakazgika mazuŵa ghose mpaka kuumaliro. Ndipouli, tikuŵamanya yayi awo ŵakaŵa mu gulu la tirigu pa nyengo iyo, pakuti Ŵakhristu ŵatesi awo ŵali nga ni duru ŵakaŵa ŵanandi kuluska Ŵakhristu ŵaunenesko awo ŵali nga ni tirigu. Kweni vyaka vinandi pambere nyengo ya vuna yindafike, awo ŵakaŵa mu gulu la tirigu ŵakamanyikwa. Kasi ŵakamanyikwa wuli?

5. Kasi ucimi wa Malaki ukafiskika wuli mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira?

⁵ Vyaka vinandi pambere Yesu wandayowoye ntharika ya tirigu na duru, Yehova wakaphalira nchimi Malaki kuti yicime vinthu ivyo vikuzunulika mu ntharika ya Yesu. (Ŵazgani Malaki 3:1-4.) Yohane Mubapatizi ndiyo wakaŵa ‘thenga ilo likanozga nthowa.’ (Mat. 11:10, 11) Wakati wiza mu 29 C.E., nyengo yakuti mtundu wa  Israyeli weruzgike yikaŵa pafupi comene. Yesu wakaŵa thenga laciŵiri. Wakatozga kaŵiri tempile mu Yerusalemu. Kakwamba ni apo wakambanga uteŵeti wake, kaciŵiri ni apo wakaŵa pafupi kumalizga uteŵeti wake wa pa caru capasi. (Mat. 21:12, 13; Yoh. 2:14-17) Ntheura, kufuma apo Yesu wakatozgera tempile kakwamba kufika apo wakalitozgera kaumaliro pakajumpha nyengo.

6. (a) Kasi ucimi wa Malaki ukafiskika wuli kaciŵiri? (b) Kasi mphawuli apo Yesu wakaskolera tempile lauzimu? (Kweniso wonani mazgu gha paumaliro.)

⁶ Kasi ucimi wa Malaki ukafiskika wuli kaciŵiri? Vyaka vinandi pambere caka ca 1914 cindafike, C. T. Russell na ŵanyake, ŵakacita mulimo wakuyana na wa Yohane Mubapatizi. Mulimo wakuzirwa uwu ukasazgapo kuwezgerapo unenesko wa mu Baibolo. Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakasambizga ŵanthu vinthu vyaunenesko vyakukhwaskana na sembe yakuwombora ya Khristu. Kweniso ŵakavumbura kuti cisambizgo cakuti kuli moto wa helo nchautesi, ndiposo ŵakapharazga kuti Nyengo za Ŵamitundu zili pafupi kumara. Ndipouli, pakaŵa magulu ghanandi gha visopa agho ghakayowoyanga kuti ghakulondezga Khristu. Ntheura pakaŵa fumbo lakuzirwa ilo likakhumbikwiranga kuzgoreka, lakuti: Kasi pa magulu agha, mbanjani awo ni tirigu? Kuti wazgore fumbo ili, Yesu wakamba kuskolera tempile lauzimu mu 1914. Mulimo wa kuskolera na kutozga ukatora nyengo. Ukamba mu 1914 mpaka kuuyambiro wa 1919. *^[3]

7. Kasi Yesu wakasanga vici wakati wamba mulimo wa kuskolera mu 1914?

⁷ Kasi Yesu wakasanga vici wakati wamba mulimo wa kuskolera? Wakasanga gulu licoko waka lamwamphu la Ŵasambiri ŵa Baibolo, awo kwa vyaka 30 ŵakaŵa kuti ŵakucita na nkhongono zawo zose mulimo wa kupharazga. *^[4] Yesu  na ŵangelo ŵakwenera kuti ŵakaŵa na cimwemwe cikuru comene pakuwona kuti Ŵakhristu ŵacoko waka kweni ŵankhongono ŵakafyoronganiskika yayi na duru la Satana. Ndipouli, pakakhumbikwiranga dankha ‘kutozga ŵana ŵa Levi,’ awo Mbakhristu ŵakuphakazgika. (Mal. 3:2, 3; 1 Pet. 4:17) Cifukwa wuli?

8. Kasi ni vinthu wuli ivyo vikacitika caka ca 1914 cati cajumpha?

⁸ Kuumaliro wa 1914, Ŵasambiri ŵanji ŵa Baibolo ŵakakhuŵara cifukwa cakuti ŵakaluta yayi kucanya. Mu 1915 na 1916, ŵakususka ŵa kuwaro kwa gulu ŵakalopweska mulimo wa kupharazga. Ciheni comene cikaŵa cakuti, Mubali Russell wakati wafwa mu Okutobala 1916, ŵakususka ŵakaŵa ŵa mu gulu. Ŵalaraŵalara ŵanayi ŵa Watch Tower Bible and Tract Society ŵakasuska fundo yakuti Mubali Rutherford ndiyo wadangilirenge. Ŵakayezga kwambiska mphatuka pakati pa ŵabali, kweni mu Ogasiti 1917 ŵakafumapo pa Beteli. Uku kukaŵa kutozga kwa maseŵera ca! Kweniso Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵanyake ŵakathera cifukwa ca kopa ŵanthu. Kweni ŵanandi ŵakakolerana na mulimo wa kutozga wa Yesu, ndipo ŵakasintha. Ntheura, Yesu wakaŵeruzga kuti Mbakhristu ŵaunenesko panji kuti tirigu, kweni wakakana Ŵakhristu ŵatesi wose, kusazgapo wose awo ŵakaŵa mu machalichi agho ghakuti Ngacikhristu. (Mal. 3:5; 2 Tim. 2:19) Kasi nchivici ico cikacitika ivi vikati vyajumphapo? Kuti tisange zgoro, tiyeni tiwelere ku ntharika ya tirigu na duru.

9, 10. (a) Kasi tisandenge vici vyakukhwaskana na nyengo yakuvuna? (b) Kasi nchivici ico cikadankha kucitika mu nyengo yakuvuna?

⁹ Yesu wakati: “Vuna mbumaliro wa mgonezi.” (Mat. 13:39) Nyengo yakuvuna yikamba mu 1914. Tisandenge vinthu vinkhondi ivyo Yesu wakayowoyerathu kuti vicitikenge pa nyengo iyi.

¹⁰ Cakwamba, kutora duru. Yesu wakati: “Mu nyengo ya vuna nizamuphalira ŵakuvuna, Cakwamba torani duru na kulikaka mphundwe.” Caka ca 1914 cikati cajumpha, ŵangelo ŵakamba ‘kutora’ Ŵakhristu ŵatesi awo ŵali nga ni duru, kuŵapatura ku ‘ŵana ŵa ufumu’ ŵakuphakazgika.—Mat. 13:30, 38, 41.

11. Mpaka mazuŵa ghano, kasi nchivici ico cikovwira kuti Ŵakhristu ŵaunenesko ŵaŵe ŵakupambana na Ŵakhristu ŵatesi?

¹¹ Apo mulimo wa kuwunjika duru ukalutiliranga, mphambano pakati pa tirigu na duru, yikamanyikwa makora. (Uvu. 18:1, 4) Kuzakafika mu 1919, vikalongolerathu kuti Babuloni Mukuru wawa. Kasi nchivici ico cikawovwira comene kuti Ŵakhristu ŵaunenesko ŵaŵe ŵakupambana na Ŵakhristu ŵatesi? Ni mulimo wa kupharazga. Awo ŵakadangiliranga pakati pa Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakamba kudidimizgapo comene pa mulimo wa kupharazga Ufumu. Mwaciyelezgero, kabuku ako kakalembeka mu 1919 ka mutu wakuti: Awo Ŵali Kupika Mulimo (To Whom the Work Is Entrusted), kakaciska Ŵakhristu ŵakuphakazgika wose kuti ŵapharazgenge ku nyumba na nyumba. Kabuku aka kakati: “Mulimo uwu ukuwoneka ukuru comene, kweni ngwa Fumu, ndipo na wovwiri wake tiwufiskenge. Ni mwaŵi ukuru comene kucitako mulimo uwu.” Kasi nchivici ico cikacitika? Gongwe la Mulinda mu 1922 likati, kufuma pa nyengo iyo, mpaka munthazi, Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakamba kupharazga comene. Mwaluŵiro, mulimo wa kupharazga ku nyumba na nyumba ukamba kuŵa cimanyikwiro ca Ŵakhristu ŵakugomezgeka aŵa, nga umo viliriso mazuŵa ghano.

12. Kasi Ŵakhristu awo ŵali mu gulu la tirigu ŵakamba pawuli kuwunganyika?

¹² Caciŵiri, kulonga tirigu. Yesu wakulangura ŵangelo ŵake kuti: “Lutani mukalonge tirigu mu nthamba yane.” (Mat. 13:30) Kwambira mu 1919, Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakulongeka panji kuwunganyika mu mpingo waunenesko. Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ŵazamuŵa kuti ŵacali ŵamoyo paumaliro wa mgonezi uwu, ŵazamuwunganyika kaumaliro para ŵazakapokera njombe yawo ya kucanya.—Dan. 7:18, 22, 27.

13. Kasi lemba la Uvumbuzi 18:7 likuvumbura kuti mwanakazi muzaghali, panji Babuloni Mukuru, uyo wakusazgapo machalichi Ghacikhristu, wakujiwona wuli pa nyengo yasono?

 ¹³ Cacitatu, kulira na kuska mino. Kasi nchivici ico cicitikenge para ŵangelo ŵakaka zimphundwe za duru? Pakuyowoya ivyo vicitikirenge duru, Yesu wakati: “Kwenekura ndiko kuzamuŵa kulira na kuska mino ghawo.” (Mat. 13:42) Kasi ivi vikucitika sono nthena? Yayi. Mazuŵa ghano, machalichi agho ghakuti Ngacikhristu, gheneagho nchigaŵa ca mwanakazi muzaghali, ghacali kuyowoya kuti: “Ndine fumukazi, ndipo nili cokoro cara, nakuti nizamutengerapo cara.” (Uvu. 18:7) Nadi, machalichi agho ghakujicema waka kuti Ngacikhristu ghakughanaghana kuti ghakuwusa. Ghakughanaghana kuti igho ni “fumukazi” pacanya pa ŵalongozgi ŵa ndyali. Pa nyengo yasono, awo ŵali nga ni duru, ŵakujitukumura, ŵakulira yayi. Kweni ivi visinthenge sonosono apa.

14. (a) Kasi mphawuli apo Ŵakhristu ŵatesi ‘ŵazamuska mino ghawo,’ ndipo cifukwa wuli? (b) Kasi umo tasinthira kapulikiskiro kithu ka lemba la Mateyu 13:42, vikukolerana wuli na fundo iyo yili pa Salmo 112:10? (Wonani mazgu gha paumaliro.)

¹⁴ Pa suzgo yikuru, para visopa vyose vyautesi vyaparanyika, ŵanthu awo ŵakaŵa mu visopa ivi ŵazamukhumba kubisama kweni ŵazamutondeka kusanga malo ghakubisamamo. (Luka 23:30; Uvu. 6:15-17) Kufuma apo, pakumanya kuti ŵangacimbira yayi pharanyiko, ŵazamulira cifukwa ca kusoŵa cakucita na “kuska mino ghawo” cifukwa ca ukali. Nga umo Yesu wakayowoyera mu ucimi wake wakukhwaskana na suzgo yikuru, pa nyengo yakusuzga iyi, ‘ŵazamujipamantha cifukwa ca kutengera.’ *^[5]—Mat. 24:30; Uvu. 1:7.

15. Kasi nchivici ico cizamucitikira duru, ndipo cizamucitika pawuli?

¹⁵ Cacinayi, kutaya duru mu ng’anjo. Kasi nchivici ico cizamucitikira mphundwe za duru? Ŵangelo ‘ŵazamuzitaya mu ng’anjo yamoto.’ (Mat. 13:42) Ici cikung’anamura pharanyiko lamuyirayira. Ntheura, ŵanthu awo ŵakaŵa mu visopa vyautesi, ŵazamuparanyika pa cigaŵa caumaliro ca suzgo yikuru, ico ni Haramagedoni.—Mal. 4:1.

16, 17. (a) Kasi nchinthu wuli ico cizamucitika paumaliro ico Yesu wakayowoya mu ntharika yake? (b) Cifukwa wuli tikuti cinthu ici cizamufiskika munthazi?

¹⁶ Cacinkhondi, kuŵala ngwee. Pakumalizga ucimi wake, Yesu wakati: “Pa nyengo iyo, ŵarunji ŵazamuŵala ngwee nga ni dazi mu ufumu wa Ŵawiskewo.” (Mat. 13:43) Kasi ivi vizamucitika pawuli, ndipo vizamucitikira nkhu? Mazgu agha ghazamufiskika munthazi. Apa Yesu wakacimanga vinthu ivyo vikucitika pa nyengo yasono pa caru capasi yayi, kweni vinthu ivyo vizamucitika kunthazi kucanya. *^[6] Wonani vifukwa viŵiri ivyo tikuyowoyera nthena.

¹⁷ Cakwamba, tiyeni tizgore fumbo lakuti “vizamucitika pawuli?” Yesu wakati: “Pa nyengo iyo,  ŵarunji ŵazamuŵala.” Mazgu ghakuti “pa nyengo iyo,” ghakuyowoya vya nyengo iyo cinthu ico Yesu wakaŵa kuti wayowoya kale cizamucitikira. Cinthu ici ‘nkhutaya duru mu ng’anjo yamoto.’ Duru lizamutayika mu ng’anjo yamoto pa cigaŵa caumaliro ca suzgo yikuru. Ntheura, ŵakuphakazgika “ŵazamuŵala ngwee” pa nyengo iyi ya munthazi. Caciŵiri, tiyeni tizgore fumbo lakuti “vizamucitikira nkhu?” Yesu wakati ŵarunji ‘ŵazamuŵala mu ufumu.’ Kasi fundo iyi yikung’anamuraci? Ŵakhristu wose ŵakuphakazgika awo mbakugomezgeka, awo ŵazamuŵa kuti ŵacali pa caru capasi para cigaŵa cakwamba ca suzgo yikuru cajumpha, ŵazamuŵa kuti ŵadindika kale kaumaliro. Kufuma apo, nga umo vyalongolekera mu ucimi wa Yesu wakukhwaskana na suzgo yikuru, ŵakuphakazgika ŵazamuwunganyika kucanya. (Mat. 24:31) Kucanya ŵazamuŵala “mu ufumu wa Ŵawiskewo,” ndipo para nkhondo ya Haramagedoni yazakamara waka, ŵazamuŵa na Yesu nga ni mwali wakukondwa pa “nthengwa ya Mwanamberere.”—Uvu. 19:6-9.

18, 19. Kasi tikusanga vyandulo wuli cifukwa ca kupulikiska ntharika ya Yesu ya tirigu na duru?

¹⁸ Kasi tikusanga vyandulo wuli cifukwa ca ungweru uwo ntharika iyi yikupeleka? Wonani vyandulo vitatu. Candulo cakwamba nchakuti, yikutovwira kuti timanye vinandi. Ntharika iyi yikuyowoya cifukwa cakuzirwa ico Yehova wazomerezgera kuti uheni ulutilire kucitika. “Wakalekelera . . . viŵiya vya kutukutwa” kuti wanozge “viŵiya vya cisungusungu,” ivyo ni tirigu. *^[7] (Rom. 9:22-24) Candulo caciŵiri nchakuti, yikukhozga cigomezgo cithu. Apo umaliro ukusendelera, ŵalwani ŵithu ŵatisuzgenge comene, ‘kweni kuti ŵatithereskenge cara.’ (Ŵazgani Yeremiya 1:19.) Nga umo Yehova wakavikililira Ŵakhristu awo ŵali nga ni tirigu kwa vyaka vinandi, mazuŵa ghano napo Adada ŵithu ŵa kucanya kwizira mwa Yesu na ŵangelo ŵaŵenge nase “mazuŵa ghose.”—Mat. 28:20.

¹⁹ Candulo cacitatu nchakuti, ntharika iyi yikutovwira kuti timanye awo ŵali mu gulu la tirigu. Cifukwa wuli ici nchakukhumbikwa comene? Para tamanya Ŵakhristu awo ŵali mu gulu la tirigu, tisangenge zgoro la fumbo ilo Yesu wakafumba mu ucimi wake wakukhwaskana na mazuŵa ghaumaliro. Wakafumba kuti: “Ni njani pera muzga wakugomezgeka na wakucenjera?” (Mat. 24:45) Nkhani ziŵiri zakulondezgapo zizgorenge fumbo ili mwakukhorweska.