Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Menli Ekyi Maa Menli Dɔɔnwo Aleɛ

Menli Ekyi Maa Menli Dɔɔnwo Aleɛ

“[Gyisɛse bubule] nuhua na ɔvale ɔmanle ye ɛdoavolɛma ne, na ɛdoavolɛma ne vale manle menli ne.”MAT. 14:19.

1-3. Ka kɛzi Gyisɛse manle menli dɔɔnwo ne aleɛ wɔ Bɛteseeyeda maanzinli ne anu la anwo edwɛkɛ. (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

PƐ MƆƆ ɔzile la nvoninli. (Bɛgenga Mateyu 14:14-21.) Ɛnee ɔka ekyii bɛdi ɛvolɛ 32 Y.M. Akpabɛnwo Ɛvoyia ne. Ɛnee menli ekpunli bie mɔɔ saa ɛye mraalɛ nee ngakula nu a, bɛlua 5,000 la nee Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛma ne wɔ Bɛteseeyeda, namule bie mɔɔ wɔ Galeli Nyevile ne sɔlɔ ɛnweazo la azo.

2 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse nwunle menli ekpunli ne la, ɔ kunlu yelɛyelale ye manle bɛ, yemɔti ɔyɛle bɛ nuhua ne mɔɔ bɛnde kpɔkɛ la ayile na ɔhilehilele bɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo ninyɛne dɔɔnwo. Mekɛ mɔɔ aleɛ ɛlɛdwo la, ɛdoavolɛ ne mɔ zele Gyisɛse kɛ ɔmaa menli ne ɛhɔ namunamu mɔɔ bikye ɛkɛ la azo bɛhɔdɔ aleɛ bɛli. Noko Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ: “Bɛdabɛ bɛmaa bɛ debie bɛli.” Ye edwɛkɛ ne bazi bɛ nwo, ɔluakɛ ɛnee aleɛ ekyi bie—kpanwo nnu yɛɛ fɛlɛ nwiɔ ala a bɛlɛ a.

3 Gyisɛse akunlu yelɛyelale ye na ɔyɛle nwanwane debie. Nwanwane deɛ ɛhye angome a menli nna ne mɔɔ hɛlɛle Edwɛkpa ne la amuala hanle nwolɛ edwɛkɛ a. (Maake 6:35-44; Luku 9:10-17; Dwɔn 6:1-13) Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛma ne kɛ bɛmaa menli ne ɛdɛnlɛdɛnla ndile ne azo ekpunli ekpunli, bie mɔ 50 yɛɛ bie mɔ 100. Mɔɔ ɔyilale zolɛ ɔwiele la, ɔbubule kpanwo ne anu na ɔhyɛle fɛlɛ ne. Kɛ anrɛɛ Gyisɛse mumua ne bava aleɛ ne amaa menli ne la, ɔvale ɔmanle “ɛdoavolɛma ne mɔ kɛ bɛva bɛmaa menli ne.” Ɔyɛ azibɛnwo kɛ, awie biala nyianle bie lile la! Dwenle nwolɛ nea: Gyisɛse luale menli ekyi—ye ɛdoavolɛma ne anwo zo ɔmanle menli dɔɔnwo aleɛ. *

4. (a) Aleɛ boni a nwolɛ hyia Gyisɛse kpalɛ kɛ ɔbava yeamaa a, na kɛmɔti ɛ? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye nee mɔɔ ɔdoa ye la anu a?

4 Ɛnee ɔhyia Gyisɛse kpalɛ kɛ ɔbamaa ye ɛdoavolɛma sunsum nu aleɛ. Ɛnee ɔze kɛ sunsum nu aleɛ, nɔhalɛ ne mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la, maa  sonla nyia dahuu ngoane. (Dwɔn 6:26, 27; 17:3) Ahunluyelɛyelalɛ ne mɔɔ manle Gyisɛse vale kpanwo ne nee fɛlɛ ne manle menli dɔɔnwo ne la, eza manle ɔvale mekɛ dɔɔnwo ɔhilehilele. (Maake 6:34) Noko ɛnee ɔze kɛ mekɛ ekyi bie ala a ɔbali ye wɔ azɛlɛ ye azo a, ɔbazia yeahɔ anwuma. (Mat. 16:21; Dwɔn 14:12) Saa Gyisɛse kɔ anwuma a, kɛzi ɔbamaa ye ɛdoavolɛma mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la sunsum nu aleɛ ɛ? Ɔbava kilemunli ne ɔpɛle ɔdole ɛkɛ la azo—ɔbalua menli ekyi bie anwo zo yeamaa menli dɔɔnwo aleɛ. Menli ekyi ne bayɛ nwane mɔ? Maa yɛzuzu kɛzi Gyisɛse luale menli ekyi bie anwo zo ɔmanle ye ɛdoavolɛma mɔɔ bɛkpokpa bɛ dɔɔnwo ne aleɛ wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu la anwo. Na akee yɛazuzu kpuyia ɛhye mɔɔ nwolɛ hyia yɛ muala la anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu: Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanwu menli ekyi ne mɔɔ Kelaese ɛlɛdua bɛ nwo zo yeamaa yɛ aleɛ ɛnɛ la ɛ?

Menli ekyi manle menli dɔɔnwo aleɛ (Nea ɛdendɛkpunli 4)

GYISƐSE KPALE MENLI EKYI NE

5, 6. (a) Kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia la boni a Gyisɛse zile amaa saa ɔwu a, bɛamaa ye ɛdoavolɛma aleɛ sunsum nu a? (b) Kɛzi Gyisɛse tetele ye ɛzoanvolɛma ne manle gyima kpole bie mɔɔ ɛnee bɛbayɛ wɔ ye ewule nzi la ɛ?

5 Abusua tile kpalɛ yɛ ngyehyɛleɛ to ɛkɛ amaa saa ɔwu a, bɛanlea ye abusua ne. Zɔhane ala a Gyisɛse mɔɔ ɛnee ɔbayɛ Keleseɛnema asafo ne Ati la noko yɛle ngyehyɛleɛ mɔɔ ɔbalua zo yeamaa ye ɛdoavolɛma sunsum nu aleɛ wɔ ye ewule nzi la dole ɛkɛ a. (Ɛfɛ. 1:22) Kɛ neazo la, ɔhale ɛvolɛ nwiɔ na Gyisɛse awu la, ɔzile kpɔkɛ bie mɔɔ anwo hyia la. Ɔkpale menli ekyi ne mɔɔ ɔbalua bɛ nwo zo yeamaa menli dɔɔnwo aleɛ mɔɔ bɛlumua la. Suzu mɔɔ zile la anwo nea.

6 Gyisɛse yɛle asɔne wɔ nɔe ne anu amuala wiele la, ɔboɔboale ye ɛdoavolɛ ne mɔ anloa na ɔkpale nuhua 12 kɛ ɛzoanvolɛma. (Luku 6:12-16) Ɔluale ye edwɛkɛ nee ye neazo zo ɔhilehilele 12 ne ɛvolɛ nwiɔ. Ɛnee ɔze kɛ bɛlɛ ninyɛne dɔɔnwo bɛsukoa; zɔhane ati, bɛvɛlɛle bɛ “ɛdoavolɛma.” (Mat. 11:1; 20:17) Ɔdule bɛ folɛ dɔɔnwo na ɔvale ɛzonlenlɛ gyima ne anwo ndetelɛ ɔmanle bɛ. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luku 8:1; 9:52-55) Ɛnee ɔlɛtete bɛ yeamaa gyima titile bie mɔɔ bɛbayɛ ye wɔ mekɛ mɔɔ yewu na yehɔ anwuma la.

7. Kɛzi Gyisɛse manle bɛnwunle gyima titile mɔɔ ɛzoanvolɛma ne bayɛ la anwo debie ekyi ɛ?

7 Gyima boni a ɛnee ɛzoanvolɛma ne bayɛ a? Mekɛ mɔɔ ɛnee ɛvolɛ 33 Y.M., Pɛntekɔso ne ɛlɛbikye la, ɔlale ali kɛ ɛzoanvolɛma ne bayɛ “neavolɛ gyima.” (Gyi. 1:20, NW) Noko, duzu a ɛnee ɔwɔ kɛ bɛmaa nwolɛ kyia bɛ a? Gyisɛse manle bɛnwunle ɛhye anwo debie ekyi wɔ adwelie bie mɔɔ ɔ nee ɛzoanvolɛ Pita lile wɔ ye ewudwazo ne anzi la anu. (Bɛgenga Dwɔn 21:1, 2, 15-17.) Gyisɛse hanle hilele Pita wɔ ɛdoavolɛma mɔɔ ɛha la anyunlu ɛkɛ ne kɛ: “Nea me mboane ne mɔ boɛ [anzɛɛ, “maa me mboane ngyikyi ne mɔ aleɛ,” NW].” Yemɔti, Gyisɛse manle ɔlale ali kɛ ye ɛzoanvolɛma ne bɛaboka menli ekyi ne mɔɔ ɔbalua bɛ nwo zo yeamaa menli dɔɔnwo ne sunsum nu aleɛ la anwo. Nea kɛzi ɛhye da ɛlɔlɛ kpole mɔɔ Gyisɛse lɛ maa ye “mboane ngyikyi” ne la ali a! *

MENLI DƆƆNWO MƆƆ BƐMAA BƐ ALEƐ ƆVI PƐNTEKƆSO MEKƐ NE

8. Kɛzi menli mɔɔ liele edwɛkɛ ne lile fofolɛ wɔ Pɛntekɔso kenle ne la lale ye ali kɛ bɛnwunle ngyehyɛleɛ ne mɔɔ Kelaese ɛlɛfa ali gyima la ɛ?

8 Ɔvi Pɛntekɔso 33 Y.M., Kelaese mɔɔ bɛdwazo ye la, luale ye ɛzoanvolɛma ne anwo zo ɔvale sunsum nu aleɛ ɔmanle ye ɛdoavolɛma mɔɔ bɛkpokpa bɛ la. (Bɛgenga Gyima ne 2:41, 42.) Dwuuma nee menli mɔɔ rale Dwuuma ɛzonlenlɛ ne anu mɔɔ ɛnee bɛle Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la nwunle ngyehyɛleɛ ɛhye wienyi wɔ kenle zɔhane. Bɛandwenlehwenle bɛ bo aze, “bɛdule bɛ nwo bɛmanle ɛzoanvolɛma ne ngilehilelɛ ne.” Abɔlɔba ko ka kɛ, yɛbahola  yɛahile Giliki yɛkpɔkɛ “bɛdule bɛ nwo bɛmanle” abo kɛ “bɛgyinlanle kpundii na bɛziele bɛ adwenle koonwu bɛlile nɔhalɛ wɔ nyɛleɛ bie anwo.” Ɛnee sunsum nu ɛhɔne ɛlɛku diedima fofolɛ ne, na ɛnee bɛze ɛleka kpɔkyee mɔɔ bɛbanyia aleɛ la. Bɛmanle ɛzoanvolɛma ne hilehilele mɔɔ Gyisɛse hanle nee mɔɔ ɔyɛle yɛɛ ngɛlɛlera mɔɔ fane ɔ nwo la anu. *Gyi. 2:22-36.

9. Kɛzi ɛzoanvolɛma ne lale ye ali kɛ bɛmanle bɛ nye kpotale Gyisɛse mboane ne mɔɔ bɛmaa bɛ aleɛ la anwo ɛ?

9 Ɛzoanvolɛma ne manle bɛ nye kpotale gyima mɔɔ ɛnee bɛlɛ kɛ bɛmaa Gyisɛse mboane ne aleɛ la anwo. Kɛ neazo la, yɛ kɛzi bɛlile edwɛkɛ bie mɔɔ anrɛɛ ɔbahola yeava mgbakyemgbakyenu yeara asafo fofolɛ ne anu anwo gyima la nzonlɛ. Ɛnee edwɛkɛ ne fane nwonane nu aleɛ nwo. Ɛnee bɛbu bɛ nye bɛgua ahunlanvolɛ mraalɛ mɔɔ bɛka Giliki la anwo zo wɔ dahuu ndɔnielilɛ nu, noko bɛanyɛ ahunlanvolɛ mraalɛ mɔɔ bɛka Hibulu la zɔ. Kɛzi ɛzoanvolɛma ne lile edwɛkɛ ɛhye anwo gyima ɛ? “Bulu nee nwiɔ ne” yele mediema nsuu mɔɔ bɛfɛta la bɛmanle bɛnleanle “zɛhae gyima ye,” ndɔnielilɛ ne azo. Ɛzoanvolɛma ne—mɔɔ ɔda ali kɛ Gyisɛse luale bɛ nuhua dɔɔnwo anwo zo a ɔmanle menli dɔɔnwo ne aleɛ wɔ nwanwane adenle zo la—nwunle kɛ ɔwɔ kɛ bɛmaa sunsum nu aleɛ ɛmanlɛ ne anwo kyia bɛ kpalɛ. Ɔlua zo, bɛvale mekɛ dɔɔnwo bɛyɛle “Edwɛkpa ne ɛhanlɛ gyima ne.”Gyi. 6:1-6.

10. Kɛzi Kelaese vale ɛdoavolɛma ne nee mgbanyima mɔɔ ɛnee wɔ Gyɛlusalɛm la lile gyima ɛ?

10 Ɔkadwu ɛvolɛ 49 Y.M. la, ɛnee mgbanyima gyɛne ɛraboka ɛzoanvolɛma mɔɔ ɛha la anwo. (Bɛgenga Gyima ne 15:1, 2.) “Ɛdoavolɛma ne nee mgbanyima mɔɔ ɛnee wɔ Gyɛlusalɛm la” zonlenle kɛ neazo eku. Kɛ asafo ne Ati la, Kelaese luale menli ekyi ɛhye mɔ mɔɔ bɛfɛta la anwo zo ɔlile ngilehilelɛ nwo kpolerazulɛ mɔɔ ɔrale la anwo gyima na ɔnleanle Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne nolobɔlɛ nee ye ɛhilehilelɛ ne azo.Gyi. 15:6-29; 21:17-19; Kɔl. 1:18.

11, 12. (a) Duzu a kile kɛ Gyihova yilale ngyehyɛleɛ ne mɔɔ ɔ Ra ne luale zo manle ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu asafo ne mɔ aleɛ la azo a? (b) Kɛ ɔyɛle mɔɔ menli nwunle ngyehyɛleɛ ne mɔɔ Kelaese ɛlɛdua zo ava sunsum nu aleɛ amaa la ɛ?

11 Asoo Gyihova yilale ngyehyɛleɛ ne mɔ ɛnee ɔ Ra ne ɛlɛdua zo amaa asafo ne aleɛ wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua anu la azo ɔ? Ɛhɛe! Duzu ati a yɛka ye zɔ ɛ? Ɛzoanvolɛma Gyima buluku ne bɔ amaneɛ kɛ: “Wɔ bɛ [ɛzoanvolɛ Pɔɔlo nee ɔ gɔnwo mɔ  adenduvoma ne] akpɔsa ne anu, sua biala mɔɔ bɛkɛdwu zo la bɛye ɛzoanvolɛma nee mgbanyima mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la ngyehyɛlɛ ne bɛto diedima ne anyunlu, na bɛse bɛ kɛ bɛli zolɛ. Ɛhye manle [asafo] ne mɔ anwo yɛle se wɔ diedi nu na menli dɔɔnwo rabokale bɛ nwo dahuu.” (Gyi. 16:4, 5) Yɛ ye nzonlɛ kɛ asafo ne mɔ anwo yɛle se ɔboalekɛ bɛ nee neazo eku ne mɔɔ wɔ Gyɛlusalɛm la yɛle ko. Ɛhye ɛngile kɛ Gyihova yilale ngyehyɛleɛ ne mɔɔ ɛnee ɔ Ra ne ɛlɛdua zo amaa asafo ne mɔ aleɛ la azo ɔ? Bɛmaa yɛhakye kɛ Gyihova nyilalɛ ala a maa bɛkpazi wɔ sunsum nu a.Mrɛ. 10:22; 1 Kɔl. 3:6, 7.

12 Badwu ɛke yɛnwu kɛ Gyisɛse luale ngyehyɛleɛ bie azo ɔmanle ye ɛdoavolɛma aleɛ: Ɔluale menli ekyi bie anwo zo ɔmanle menli dɔɔnwo aleɛ. Bɛnwunle ngyehyɛleɛ ne mɔɔ ɔluale zo ɔvale sunsum nu aleɛ ɔmanle la wienyi. Ɛnee Nyamenle gyi ɛzoanvolɛma ne mɔɔ bɛle neazo eku ne anu amra mɔɔ bɛlumua la anzi. Gyima ne 5:12 ka kɛ: “Ɛzoanvolɛma ne yɛle sɛkɛlɛneɛ ngakyile nee nwanwane ninyɛne dɔɔnwo wɔ menli ne avinli.” * Yemɔti, ɛnee ɔngyia kɛ menli mɔɔ ɛrayɛ Keleseɛnema la biza kɛ, ‘Nwane mɔ a Kelaese ɛlɛdua bɛ nwo zo amaa ye mboane ne aleɛ a?’ Noko mɔɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua kara ye awieleɛ la, ɛnee ninyɛne ɛhakyi.

Wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu, ɛnee bɛkola bɛnwu ngyehyɛleɛ ne mɔɔ Gyisɛse ɛlɛdua zo amaa asafo ne mɔ aleɛ la (Nea ɛdendɛkpunli 12)

MEKƐ MƆƆ NDILE NE VOLE ABƐLƐ NE ANWO ZO LA

13, 14. (a) Ɛtetalɛ nwo kɔkɔ boni a Gyisɛse bɔle a, na mekɛ boni a ye edwɛkɛ ne bɔle ɔ bo rale nu a? (b) Ɛleka nwiɔ boni mɔ a ɛnee ɛtetalɛ ne bavi ara a? (Nea awieleɛdwɛkɛ ne.)

13 Gyisɛse hanle kɛ bɛbateta Keleseɛnema asafo ne. Kakye kɛ wɔ ye ɛrɛlɛ ne mɔɔ fane abɛlɛ ne nee ndile ne anwo la anu, Gyisɛse bɔle kɔkɔ kɛ bɛbalua ndile (adalɛ Keleseɛnema) wɔ abɛlɛ ɛya ne (Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ) mɔɔ bɛlua ye fofolɛ la anu. Ɔhanle kɛ, bɛbagyakyi bɛ bɛamaa bɛabɔ nu bɛanyi—bɛnrɛyɛ bɛ ɛhwee kɔkpula ɛbuhenle ne, “ewiade awieleɛ” ne. (Mat. 13:24-30, 36-43) Yeangyɛ yɛɛ Gyisɛse edwɛkɛ ne bɔle ɔ bo kɛ ɔba nu a. *

14 Menli mɔɔ ɛkpɔkye la dwazole wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu, noko Gyisɛse nɔhalɛ ɛzoanvolɛma ne ‘zile bɛ adenle,’ bɛammaa adalɛ ngilehilelɛ anzɛkye bɛ. (2 Tɛs. 2:3, 6, 7) Noko, mekɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ ne mɔɔ ɔli amozii la wule la, menli mɔɔ ɛkpɔkye la zɔle ndinli na bɛkpazile ɛvolɛ dɔɔnwo. Bieko, zɔhane mekɛ ne, ndile ne vole abɛlɛ ne anwo zo. Ɛnee ngyehyɛleɛ kpalɛ mɔɔ bɛdua zo bɛmaa sunsum nu aleɛ la ɛnle ɛkɛ. Ɛnee ninyɛne bahakyi. Noko kpuyia ne a le kɛ, Kenlenzu?

ƐBUHENLE MEKƐ NE—NWANE A BAMAA ALEƐ A?

15, 16. Nvasoɛ boni a vi mɔdenle mɔɔ Baebolo Sukoavoma ne bɔle zukoale Ngɛlɛlera ne la anu rale a, na kpuyia boni a yɛbahola yɛabiza a?

15 Ma ɛnyilɛ mekɛ ne ɛlɛba ye awieleɛ la, menli dɔɔnwo anye liele Baebolo nu nɔhalɛ ne anwo. Kakye kɛ ɔvi 1870, ekpunli ekyi bie mɔɔ ɛnee bɛlɛkpondɛ nɔhalɛ ne la hwenle bɛ nwo vile ndile ne—adalɛ Keleseɛnema mɔɔ bɛwɔ Keleseɛnemaanle asɔne ne mɔ anu la anwo na bɛdele Baebolo ɛzukoalɛ eku. Kɛmɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze na bɛlɛ adwenle kpalɛ la ati, Baebolo Sukoavoma ɛhye mɔ vale asɔneyɛlɛ yɛle Ngɛlɛlera ne anu neɛnleanu kpalɛ.—Mat. 11:25.

16 Nvasoɛ dɔɔnwo vi mɔdenle mɔɔ Baebolo Sukoavoma ne bɔle zukoale Ngɛlɛlera ne la anu rale. Mrenya nee mraalɛ ɛhye mɔ mɔɔ di nɔhalɛ la, kpale adalɛ ngilehilelɛ nwo ɛdanlɛ. Bɛdɛlɛle sunsum nu nɔhalɛ ne anu, bɛyɛle mbuluku mɔɔ ka Baebolo nu edwɛkɛ na bɛhyɛle ye wɔ ewiade amuala. Menli dɔɔnwo mɔɔ ɛnee sunsum nu ɛhɔne nee nzuhɔne ɛlɛku bɛ la liele bɛ edwɛkɛ ne lile. Yemɔti, yɛbahola yɛabiza edwɛkɛ ɛhye: Asoo Baebolo Sukoavoma mɔɔ ɛnee wɔ ɛkɛ kolaa na ɛvolɛ 1914 ara la a ɛnee le  ngyehyɛleɛ mɔɔ Kelaese balua zo ava sunsum nu aleɛ amaa ye mboane ne a? Kyɛkyɛ. Ɛnee bɛtɛbɔ ma ɛnyilɛ mekɛ ne anu, na bɛgua zo bɛlɛyɛ adenle mɔɔ bɛbalua zo bɛava sunsum nu aleɛ bɛamaa la anwo ngyehyɛleɛ. Ɛnee mekɛ ɛtɛdwule mɔɔ bɛbade adalɛ Keleseɛnema mɔɔ bɛle kɛ ndile la bɛavi nɔhalɛ Keleseɛnema mɔɔ bɛle kɛ abɛlɛ la anwo a.

17. Ninyɛne mɔɔ nwolɛ hyia la boni mɔ a bɔle ɔ bo wɔ 1914 a?

17 Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ edwɛkɛ mɔɔ li ɛhye anyunlu anu la, ɛbuhenle mekɛ ne bɔle ɔ bo 1914. Wɔ zɔhane ɛvolɛ ne, ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ nwolɛ hyia la lale ali. Bɛziele Gyisɛse Belemgbunli, na awieleɛ mekɛ ne bɔle ɔ bo. (Yek. 11:15) Ɔvi 1914 kɔdwu 1919 mɔlebɛbo, Gyisɛse nee ɔ Ze rale sunsum nu ɛzonlenlɛ sua ne anu na bɛdele menli mɔɔ wɔ ɛkɛ la anwo. * (Mal. 3:1-4) Na ɔvi ɛvolɛ 1919, bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛboɔboa abɛlɛ ne anloa. Ɛnee mekɛ ɛdwu kɛ Kelaese fa ngyehyɛleɛ bie sie ɛkɛ na bɛdua zo bɛfa sunsum nu aleɛ bɛmaa ɔ? Ɛhɛe!

18. Gyisɛse hanle kɛ ngyehyɛleɛ boni a ɔbava yeazie ɛkɛ a, na kɛmɔ awieleɛ mekɛ ne ɛlɛkɔ ye awieleɛ la ati, kpuyia mɔɔ anwo hyia la boni a yɛbahola yɛabiza a?

18 Gyisɛse hanle wɔ ye awieleɛ ne anwo ngapezo ne anu kɛ, ɔbava ngyehyɛleɛ bie yeazie ɛkɛ na yealua zo yeamaa sunsum nu “aleɛ wɔ mekɛ ne anloa.” (Mat. 24:45-47) Ngyehyɛleɛ boni a ɔbayɛ a? Kɛmɔ ɔyɛle ye wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu la, Gyisɛse balua menli ekyi bie anwo zo yeamaa menli dɔɔnwo aleɛ. Noko kɛmɔ awieleɛ mekɛ ne ɛlɛba ye awieleɛ la ati, kpuyia mɔɔ anwo hyia la a le kɛ, Nwane mɔ a le menli ekyi ɛhye? Yɛbazuzu ɛhye nee Gyisɛse ngapezo ne anwo kpuyia dɔɔnwo anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu.

 

^ ɛden. 3 Ɛdendɛkpunli 3: Nzinlii, mɔɔ saa ɛye mraalɛ nee ngakula ɛfi nu a Gyisɛse manle menli 4,000 aleɛ la, eza “ɔvale ɔmanle ɛdoavolɛma ne, na ɛdoavolɛma ne vale manle menli ne.”Mat. 15:32-38.

^ ɛden. 7 Ɛdendɛkpunli 7: Wɔ Pita mekɛ zo, ɛnee “mboane ngyikyi” ne mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛmaa bɛ aleɛ la kɔsɔɔti lɛ anwuma anyelazo.

^ ɛden. 8 Ɛdendɛkpunli 8: Diedima fofolɛ mɔɔ “bɛdule bɛ nwo bɛmanle ɛzoanvolɛma ne ngilehilelɛ ne” la maa ɔda ali kɛ ɛnee ɛzoanvolɛma ne kilehile dahuu. Bɛhɛlɛ ɛzoanvolɛma ne ngilehilelɛ ne bie mɔ wɔ mbuluku mɔɔ Nyamenle manle bɛhɛlɛle mɔɔ kɛkala bɛboka Keleseɛnema Giliki Ngɛlɛlera ne anwo la anu.

^ ɛden. 12 Ɛdendɛkpunli 12: Ɔwɔ nuhua kɛ awie mɔ gyɛne nyianle sunsum nu ahyɛlɛdeɛ ne bie ɛdeɛ, noko ɔbayɛ kɛ ɛnee ɛzoanvolɛ ne mɔ ala anzɛɛ saa bɛwɔ ɛkɛ a, yɛɛ bɛkola bɛfa ahyɛlɛdeɛ ɛhye bie bɛmaa awie mɔ a.Gyi. 8:14-18; 10:44, 45.

^ ɛden. 13 Ɛdendɛkpunli 13: Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo edwɛkɛ ne mɔɔ ɔwɔ Gyima ne 20:29, 30 la, maa ɔda ali kɛ ndenle nwiɔ a bɛbalua zo bɛateta asafo ne a. Mɔɔ ɔlumua, ɛnee adalɛ Keleseɛnema (“ndile”) “baragua” anzɛɛ barawolo nɔhalɛ Keleseɛnema anu. Mɔɔ ɔtɔ zo nwiɔ, ɛnee bie mɔ vi nɔhalɛ Keleseɛnema “avinli” bɛakpɔkye, bɛbaha “edwɛkɛ adalɛ.”

^ ɛden. 17 Ɛdendɛkpunli 17: Nea edwɛkɛ “Bɛhakye Kɛ Me Nee Bɛ Lua Dahuu,” mɔɔ wɔ magazine ɛhye mukelɛ 11, ɛdendɛkpunli 6 la.