1. Nkia mambu kawana Nekemiya vava kavutuka kuna Yerusaleme? (Tala fwaniswa va lubantiku lw’elongi.)

O NKANGU a Yerusaleme wayantika yidima. Ekuma? E kuma kadi muntu mosi watoma zayakana vo mbeni a Yave wayambulwa vo kakala mu suku dimosi dia tempelo. Anelevi bayantikidi bembola salu kiau. Vana fulu kia sia salu kia Yave vana fulu kiantete, akuluntu kinkita kiau bavanganga muna Lumbu kia Vundu. Ayingi muna Aneyisaele basompananga yo wantu a zula yakaka. Mama i maka muna mambu kawana Nekemiya vava kavutuka kuna Yerusaleme.—Nek. 13:6.

2. Aweyi Isaele yakitukila se zula kiavauka?

² Isaele zula kiakiyekola kwa Nzambi kiakala. Muna mvu wa 1513 Vitila Tandu Kieto, Aneyisaele batambulwila vanga luzolo lwa Yave. Bavova vo: “O mambu mawonso mavovele Yave i tuvanga.” (Luv. 24:3) Muna kuma kiaki, Nzambi wabavaula yo kubasola kimana bakala se nkangu andi. Ekw’elau diampwena bakala diau! Una vavioka mvu makumaya, Mose wabasungamesa vo: “Nu nkangu avauka kuna kwa Yave wa Nzambi aku: o Yave wa Nzambi aku wàsola se nkangu andi akuvwila, muna nkangu miawonso vana ntoto.”—Nsi. 7:6.

3. Aweyi wakala kimwanda kia Ayuda vava Nekemiya kayenda kuna Yerusaleme mu nkumbu wezole?

³ Diankenda kikilu vo e kiese bakala kiau kia kala zula kiavauka ke kiazingila kolo kiayingi ko. Kana una vo vakala y’awana basambilanga Nzambi, ayingi mun’Ayuda bayambula vanga luzolo lwa Nzambi, vova kwa nkatu bavovanga vo nkangu avauka. Una vavioka tezo kia nkam’a mvu tuka e nsadiswa y’Ayuda akwa kwikizi batukila kuna Babele mu vutulwisa nsambil’aludi, Nekemiya wayenda diaka kuna Yerusaleme mu nkumbu wezole. Muna nkumbu wau mpe, o vema kwa Ayuda muna mambu ma mwanda kwakuluka kikilu.

4. Nkia mambu tubadika malenda kutusadisa mu kwamanana kala tu nkangu avauka?

⁴ Nze Aneyisaele, o unu mpe Mbangi za Yave bevaulwanga kwa Nzambi. Akristu akuswa kumosi y’awana bena muna buka kia “ndong’ayingi” bavaulwa kimana basambila kaka Yave. (Lus. 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) Ke mosi ko mu yeto ozolele fwasa e ngwizani andi yo Yave nze una Aneyisaele bavanga. Nkia mambu malenda kutusadisa mu kwamanana kala twavauka yo tondakana kwa Yave? Mun’elongi diadi, tubadika mambu yá meyikwanga muna kapu kia 13 kia nkand’a Nekemiya: (1) Venga yikundi yambi; (2) yikama salu kia Yave; (3) sia mambu ma mwanda vana fulu kiantete; (4) tatidila kwikizi kieto. Yambula twabadika mambu mama dimosi dimosi.

5, 6. Aki nani i Eleyasibe yo Tobiya? Aweyi Eleyasibe kakitukila nkundi a Tobia?

⁵ Tanga Nekemiya 13:4-9. Ke diasazu ko mu kwamanana kala wavelela wau vo e nza tuzingilanga yazala ye fu yambi. Badika nona kia Eleyasibe yo Tobiya. Eleyasibe ngang’ambuta kakala. O Tobiya mwisi Aneyamone kakala, nanga mu luyalu lwa ntinu a Parasi kasadilanga. Tobiya kumosi y’akundi andi bavavanga sima Nekemiya kimana kayambula e salu kia tungulula e yaka ya Yerusaleme. (Nek. 2:10) Nsiku a Nzambi wakanikinanga vo Aneyamone ke bafwete kota mu tempelo ko. (Nsi. 23:3) Ozevo, ekuma Eleyasibe wa ngang’ambuta kavanina Tobiya e suku muna tempelo?

⁶ Vena ye kuma tatu: Kiantete, Tobia wakituka se nkundi a Eleyasibe. Kiazole, akento basompa Tobiya yo mwan’andi Yokanane esi Yuda. Ayingi mun’Ayuda basanisinanga Tobia. (Nek. 6:17-19) Kiatatu, mosi mun’atekelo a Eleyasibe wasompana yo mwan’ankento a Sambalati wa nyadi a Samariya ona wakala vo nkundi a Tobiya. (Nek. 13:28) Mawonso mama mesonganga e kuma Eleyasibe wa Ngang’ambuta kayambulwila vo Tobiya ona wakala vo mundembi kwikila ye mbeni a nkangu a Nzambi kanzayisa dina kafwete vanga. Kansi, Nekemiya wasonga kwikizi muna Yave vava kavaikisa lekwa yawonso ya Tobiya mun’esuku.

7. Aweyi Akuluntu y’akaka balenda kwamanena kala bavelela vana meso ma Yave?

⁷ Wau vo tu nkangu wakiyekola kwa Nzambi, tufwete sianga kwikizi kieto muna Yave vana fulu kiantete muna zingu kieto. Avo tuyambwidi landa nsiku miansongi mia Nzambi, ke tukala diaka twavelela ko vana meso mandi. Ke tufwete yambula ko vo yitu yeto yatufila mu kulula nkanikinu mia Nkand’a Nzambi. Akuluntu Akristu bafwete bakang’e nzengo zina e ngwizani yo nyindu a Yave. Ke bafwete landanga ngindu za yau kibeni ko ngatu za wantu. (1 Tim. 5:21) Akuluntu bevenganga vanga konso diambu dilenda fwasa ngwizani au yo Nzambi.—1 Tim. 2:8.

8. Adieyi selo yawonso ya Yave bafwete sungamenanga muna diambu ditadidi yitu ye yikundi?

⁸ Tufwete sungamenanga vo ‘yikundi yambi ifwasanga fu yambote.’ (1 Kor. 15:33) Akaka muna yitu yeto balenda kutuvukumuna mu vanga oma mambi. Entete, Eleyasibe mbandu ambote kasonganga kwa nkangu yo yikama Nekemiya muna salu kia tungulula e yaka ya Yerusaleme. (Nek. 3:1) Kansi kuna kwalanda, Eleyasibe wavukumunwa kwa Tobia y’akaka mu vanga oma mambi yo lembi kala diaka wavelela vana meso ma Yave. Akundi ambote i awana bekutukasakesanga mu vanga oma mambote, nze tanga Nkand’a Nzambi, kwenda muna tukutakanu ye muna salu kia umbangi. Tufwete vutulanga matondo vava yitu yeto ikutukasakesanga mu vanga oma mambote.

9. Ekuma e salu kia tempelo kiabembolwelwa? Adieyi kavanga Nekemiya muna singika diambu diadi?

⁹ Tanga Nekemiya 13:10-13. Vava Nekemiya kavutuka kuna Yerusaleme, o nkangu ke wavananga diaka tukau twafwana ko muna tempelo. Wau vo ke bavewanga diaka lusadisu ko, Anelevi babembola salu kiau muna tempelo yo kwenda sadila muna mpatu zau. Nekemiya watumba ­awana ­bavitang’o ntu mu kuma kia diambu diadi diavangamanga. Nanga wantu awaya bayambula lungisa kiyekwa kiau. Dilenda kala vo bayambula lomba tini ki’ekumi kwa nkangu yovo ke bafilanga diaka nzimbu ku tempelo ko nze una bakanikinwa. (Nek. 12:44) Muna kuma kiaki, Nekemiya wavanga nkubika kimana o nkangu wavananga tini ki’ekumi. Wasola akala akwa kwikizi ana bafwete lunga-lunga tukau twa tempelo yo vana tini ki’ekumi kwa Anelevi.

10, 11. Aweyi tulenda yikamena nsambil’aludi?

¹⁰ Adieyi tulenda longoka muna lusansu lwalu? Elau diampwena tuna diau dia sadila mavwa meto muna yikama salu kia Yave. (Nga. 3:9) Vava tuvananga tukau muna yikama salu kiandi, tuvutulwilanga Yave ina itukanga kwa yandi. (1 Tus. 29:14-16) Tulenda yindula vo ke tuna ye lekwa yayingi ko tulenda vana, kansi avo tukedi yo ntim’amvevo, yeto awonso tulenda kweto vana tukau.—2 Kor. 8:12.

¹¹ Mu mvu miayingi, mpangi mosi yo nkaz’andi bakala yo wana nana, babokelanga akazi mosi anunu basalanga e salu kia kimviti a nzila espesiale benda dilanga kuna nzo au nkumbu mosi konso lumingu. O ngudi wavovanga vo: “O kudikila malonga mole vana vena malonga kumi ke diambu diampasi ko.” Evangu diadi dilenda moneka vo diakete, kansi yindula e kiese bamonanga aviti a nzila awana anunu muna zola basongwanga! Aviti a nzila mpe bakala se nsambu kwa esi nzo awaya. E mvovo miau mia lukasakeso miasadisa o wana mu nungunuka muna mwanda. Kuna kwalanda, wana awonso bakota muna salu kia ntangwa ke ntangwa.

12. Nkia mbandu ambote bafwete songanga akuluntu ye selo ya salu?

¹² Elongi diakaka tulenda longoka muna lusansu lwalu i diadi: Nze Nekemiya, akuluntu ye selo ya salu bafwete songanga mbandu ambote ya yikamanga salu kia Yave. E mbandu au ilenda sadisa akaka muna nkutakani. Muna diambu diadi, akuluntu betangininanga e mbandu a Paulu wa ntumwa. Wayikamanga nsambil’aludi yo songa kw’ampangi dina bafwete vanga. Kasikil’owu, Paulu wayika e nkubika kalenda vanga konso Nkristu muna vana tukau.—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

13. Adieyi Ayuda akaka bavanganga muna Lumbu kia Vundu?

¹³ Tanga Nekemiya 13:15-21. Avo tusidi sungididi kiasaka muna vava kala ye mavwa mayingi, tulenda fwasa ngwizani eto yo Yave. Mun’owu wa sono kia Luvaiku 31:13, Aneyisaele bakanikinwa vo basadilanga Lumbu kia Vundu mu sungamena vo nkangu wavaulwa kwa Yave bakala. Ayuda bavoveswa vo bavaula e Lumbu kia Vundu kimana bakalanga ye nsambila ya esi nzo, samba yo badika Nsiku a Nzambi. Kansi muna lumbu ya Nekemiya, ayingi muna Aneyisaele bakitulanga e Lumbu kia Vundu se lumbu kia vanga kinkita, nze una bavanganga muna lumbu yakaka. Ke basianga diaka mambu ma nsambila va fulu kiantete ko. Vava kamona dina diavangamanga, Nekemiya watuma vo mavitu ma mbanza makangwa yo yinga akiti anzenza vitila Lumbu kia Vundu.

14, 15. (a) Adieyi dilenda kutubwila avo ke tukedi ye tezo ko muna mambu ma kinkita? (b) Aweyi tulenda kotela muna vundu kia Nzambi?

¹⁴ Adieyi tulenda longoka muna mbandu a Nekemiya? Tulongokele vo tufwete kalanga ye tezo muna ntangwa tuviokesanga muna vanga kinkita. Avo ke wau ko, tulenda yantika sia sungididi kiasaka muna salu yeto, musungula kele vo tutoma yangalelanga e salu tusalanga. Sungamena dina Yesu kavova vo ke tulendi sadila mfumu zole ko. (Tanga Matai 6:24.) Nanga Nekemiya mavwa kakala mau, kansi aweyi kasadilanga ntangw’andi ekolo kakala muna Yerusaleme? (Nek. 5:14-18) Vana fulu kia kuyivana muna mambu ma kinkita y’esi Turo yovo y’akiti akaka, Nekemiya wasalanga kwayingi mu sadisa mpangi zandi yo vanga mana matwasanga nkembo muna nkumbu a Yave. Diau adimosi mpe o unu, akuluntu Akristu ye selo ya salu besadilanga e ntangwa ye ngolo zau muna sadisa e nkutakani. Muna kuma kiaki, ampangi muna nkutakani betoma kubazolanga. Ediadi ditwasanga zola, luvuvamu ye kiese vana vena nkangu a Nzambi.—Yez. 34:25, 28.

¹⁵ Kana una vo ke diasikidiswa ko vo Akristu bazitisanga e Lumbu kia Vundu konso lumingu, Paulu wavova vo “vasidi ye vundu kwa nkangu a Nzambi.” I bosi wakudikila vo: “Ndion’okotele muna vundu kiandi, ovundidi muna salu yandi, nze Nzambi muna yandi.” (Ayib. 4:9, 10) Wau vo tu Akristu, tulenda kota muna vundu kia Nzambi muna lemvokelanga Yave yo zingila e ngwizani yo luzolo lwandi. Nga ongeye y’esi nzo aku nusianga nsambila ya esi nzo, kwenda muna tukutakanu ye salu kia umbangi vana fulu kiantete muna zingu kieno? O mfumu a salu yovo awana tusalanga yau balenda banza vo mambu mama ke mena mfunu ko. Muna kuma kiaki, tufwete kala ngingi yo kubasonga vo sadila Yave i diambu disundidi o mfunu kwa yeto. I diau kavanga Nekemiya vava kayinga akiti muna mbanza yo kanga mavitu muna songa vo salu kia Yave kasianga va fulu kiantete. Wau vo tu nkangu wavaulwa kwa Nzambi, diambote twakiyuvulanga: ‘Nga isonganga muna mpil’a zingu kiame vo salu kia Yave isianga va fulu kiantete?’—Mat. 6:33.

16. Muna lumbu ya Nekemiya, aweyi e kwikizi kia Aneyisaele nze nkangu wasolwa kwa Nzambi kiakadila mu vonza?

¹⁶ Tanga Nekemiya 13:23-27. Muna lumbu ya Nekemiya, Aneyisaele basompanga akento anzenza. Muna nkumbu antete kayenda kuna Yerusaleme, Nekemiya wasikidisa vo mbuta zawonso basina nkanda yo sia nsilu vo ke besompana diaka y’akento anzenza ko. (Nek. 9:38; 10:30) Kansi muna nkumbu wezole kayenda kuna Yerusaleme, Nekemiya wawana vo akala Ayuda bakwamanana sompa akento anzenza, fioti kaka fiasala nga bavidisa emvimba kwikizi kiau nze nkangu wasolwa yo vaulwa kwa Nzambi. O wana bawutanga akento anzenza awaya ke balendanga tanga yovo vova Kiyibere ko. Vava bakitukanga se ambuta, nga bayibadikilanga kikilu nze Aneyisaele? Yovo bayibadikilanga nze esi Asedode, Amone yovo Moabe? Wau vo ke bazaya ndinga Kiyibere ko, nga badi bakula o Nsiku a Nzambi? Aweyi badi zayila Nzambi yo baka nzengo za kunsadila vana fulu kia sadila nzambi zaluvunu zina ­ngudi zau basambilanga? Muna unkabu wawonso, Nekemiya wavanga diambu muna tanina Aneyisaele balembi vidisa kwikizi kiau nze nkangu wasolwa kwa Nzambi.—Nek. 13:28.

17. Aweyi mase balenda sadisila wan’au mu kala ye ngwizani ambote yo Yave?

¹⁷ O unu, tufwete vanga diambu muna tanina wan’eto balembi vidisa kwikizi kiau nze Akristu. Mase, nukiyuvula: ‘Nga wan’ame bazeye toma vova ‘ndinga yavelela’ ya ludi kia Nkand’a Nzambi? (Sef. 3:9) Mana bemokenanga wan’ame nga mesonganga vo mwand’a Nzambi ukubafilanga yovo mwand’a nza?’ Kukendalala ko avo mwene vo vena ye diambu bafwete singika o wan’aku. Ntangwa divavanga muna longoka ndinga, musungula kele vo vena ye mambu mayingi malenda vunzanesa e ngindu. E nza ivavanga vukumuna wan’aku mu kolamena Nzambi. Muna kuma kiaki, kala yo luzindalalu yo sadila e nsambila ya esi nzo ye malau makaka mu sadisa wan’aku bawokesa ngwizani au yo Yave. (Nsi. 6:6-9) Ubasungamesa e nluta balenda vwa vava besianga ngolo za kala waswaswana ye nza ya Satana. (Yoa. 17:15-17) Vana ntandu, vanganga mawonso olenda muna kotesa e ludi muna ntima mia wan’aku.

18. Mase ma Akristu yau bafwete sadisa wan’au mu bak’e nzengo za kuyiyekola kwa Yave. Ekuma?

¹⁸ O wana yau kibeni bafwete sola kana vo Nzambi besadila yovo ve. Kansi, yeno mase nulenda kubasadisa mu mpila zayingi. Nufwete songanga mbandu ambote, kubazayisa mana bafwete vanga ye mana ke bafwete vanga ko yo kubasadisa babakula e mfwilu balenda baka avo babakidi nzengo zambi. Mase, yeno nufwete sadisa wan’eno mu bak’e nzengo za kuyiyekola kwa Yave. Lusadisu lweno bavwidi o mfunu muna tatidila kwikizi kiau. Yeto awonso tufwete yingilanga kimana twalembi vidisa mvwatu mieto mia mwanda, i sia vo, fu ye nsiku misonganga vo tu alandi a Kristu.—Lus. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Adieyi tufwete vanga kimana Yave katuyindulwila “muna wete”?

¹⁹ Mosi mun’awana bazinganga muna lumbu ya Nekemiya i Malaki wa ngunza, ona wavova vo Yave ‘osungamenanga awana bekumvuminanga yo badika nkumbu andi,’ osonekanga nkumbu zau muna “nkand’a luyindwilu.” (Mal. 3:16, 17) Nzambi kalendi vilakana ko awana bekumvuminanga yo songa zola muna nkumbu andi.—Ayib. 6:10.

²⁰ Nekemiya wasamba vo: “Ungindwila, do, e Nzambi ame, muna wete.” (Nek. 13:31) Nze Nekemiya, e nkumbu zeto zisonekwa muna nkand’a luyindwilu avo tukwamanana venga yikundi yambi, yikama salu kia Yave, sia mambu ma mwanda vana fulu kiantete yo tatidila kwikizi kieto. Tufwete kwamanana ‘kuyitonta kana vo mu lukwikilu twina.’ (2 Kor. 13:5) Avo tutatidila e ngwizani eto yo Yave, osinga kutuyindulwila “muna wete.”