1. ¿Toni kuejmolmej kiajsik Nehemías keman mokepak Jerusalén? (Xikonita taixkopin ipeujyan tamachtilis.)

AKIN nemij Jerusalén ika tajtouaj tein ompa mochiujtok. Se analtekojkayot akin kitelixmatij kitakauiliaj maj yeto itech templo. Levitas kikaujtokej tekit tein kiselijkaj. Tayekananij itech altepet amo kitayekanaltiaj taueyichiualis tein melauak, ta tekitij ika tanamakalis itech tonal sábado. Uan miakej israelitas monamiktiaj iniuan akin amo israelitas. Yejua nejin seki kuejmolmej tein Nehemías kiajsi keman mokepa Jerusalén tepitsin satepan ke panoua xiuit 443 achto itech totonaluan (Neh. 13:6).

2. ¿Keniuj Israel mochiuak iaxka Jiova?

² Israel katka se xolal tein motemaktijka iuan Dios. Itech xiuit 1513 achto itech totonaluan, israelitas ika miak pakilis motenkaujkej kichiuaskej itanejnekilis Jiova. Kijtojkaj: “Nochi tajtolmej tein Jiova kijtoj ika miak pakilis tikchiuaskej” (Éx. 24:3). Yejua ika, Dios kinyolchipauak oso kinxeloj kemej ixolal taixpejpenal. ¡Se ueyi tatiochiualis! Kemej 40 xiujmej satepan, Moisés kinelnamiktij: “Tejua se xolal chipauak iixpan Jiova moDios. Uan tejua akin Jiova moDios mitsixpejpenak ximochiua ixolal, akin yekmelauj tiiaxka itech nochi xolalmej tein moajsij talixko” (Deut. 7:6).

3. ¿Keniuj moajsiaj judíos itech inintaueyichiualis keman Nehemías ika ojpa kikalpanoj Jerusalén?

³ Tetayokoltij tikmatiskej ke nejon yolpakilis tein yekinika kipiayaj, amo uejkauak. Maski nochipa moajsikej sekin akin kitekitiliayaj Dios, tel miakej israelitas sayoj kichiuayaj maj nesi ke katkaj chipaujkej uan ke kiueyichiuayaj yejuatsin, uan amo kinekiaj kichiuaskej itanejnekilis Dios. Keman Nehemías ika ojpa kikalpanoto Jerusalén, panokaya kemej se ciento xiujmej satepan ke seki israelitas yolmelaujkej mokepkej Jerusalén uan kiyekchijchiuatoj templo kampa oksepa kiueyichiuaskiaj Jiova. Uan nejon tonalmej, Israel oksepa amo kitayekanaltiayaok taueyichiualis tein melauak.

4. ¿Toni naui taman tikitaskej tein techpaleuis maj tiksentokakan tichipaujkej iixpan Dios?

 ⁴ Ijkon kemej israelitas, axkan itekitikauan Dios no kinyolchipauakya oso kinxelojya kemej ixolal taixpejpenal. Jiova kinxelojya tokniuan taixpejpenalmej uan “uel miak tagayot” uan ijkon uelis kitekitiliskej (Apoc. 7:9, 14, 15; 1 Cor. 6:11). Nion semej tiknekij tikchiuaskej kemej israelitas, ta tiknekij tiksentokaskej timoajsiskej tichipaujkej iixpan Dios. ¿Toni uelis tikchiuaskej uan ijkon amo techpanos kemej yejuan? ¿Toni techpaleuis maj tiksentokakan timoajsikan tichipaujkej iixpan Jiova uan maj tiuelikan tiktekitilikan? Itech nejin tamachtilis tikitaskej naui taman tein monextia itech Nehemías capítulo 13: 1) maj amo timouikakan iniuan amo kuali tasojiknimej, 2) maj tikpaleuikan tein moixtalia itech inechikol Dios, 3) maj tiktayekanaltikan itekiyo Jiova uan 4) maj amo tikpolokan tein ika timoteixmatiltiaj kemej itatojtokakauan Cristo. Maj tikitakan sejse.

5, 6. ¿Akoni katka Eliasib uan Tobías uan keyej moteluikayaj?

⁵ (Xikonixtajtolti Nehemías 13:4-9.) Nikan taltikpak techyoualoua miak taman tein amo chipauak, yejua ika semi techouijmaka timoajsiskej tichipaujkej. Maj tiknemilikan tein kipanok Eliasib akin katka tayekankatiopixkat uan Tobías se ammonita akin xa amo semi ueyichiujkej katka itech tekiuajyot persa ompa Judea. Achto, Tobías uan akin iniuan mouikaya amo kinekiaj maj Nehemías kiyekchijchiuani tepamit tein kiyoualouaya Jerusalén (Neh. 2:10). Uan no, iTanauatil Dios kiniluiaya maj amo kinkauanij ammonitas maj moajsinij ikalakyan templo (Deut. 23:3). Yejua ika, ¿keyej Eliasib kitakauiliskia itech templo se takat kemej Tobías?

⁶ Tobías moteluikaya iuan Eliasib. Tobías, ijkon kemej ikonetsin, Jehohanán, monamiktij iuan se siuat judía uan miakej judíos tel kuali kiitayaj Tobías (Neh. 6:17-19). Uan no, Manasés, se iixuiuj Eliasib, monamiktij iuan iichpoch Sanbalat, akin taixyekanaya Samaria tein katka semej akin iuan tel tekitia Tobías (Neh. 13:28). Xa yejua ika tayekankatiopixkat Eliasib mokauak maj kichiualti tein amo kuali se akin amo taneltokaya uan taixnamikia. Sayoj ke Nehemías kinextij ke amo kikauaya Jiova ijkuak kikalantamotak nochi tein ompa tapiaya Tobías.

7. ¿Keniuj tayekananij uan okseki tokniuan uelis kisentokaskej moajsiskej chipaujkej iixpan Jiova?

⁷ Kemej tipouij itech se xolal tein motemaktijya iuan Dios, yekinika moneki tiktakamatiskej Jiova. Komo tiknekij tiksentokaskej timoajsiskej tichipaujkej iixpan yejuatsin, motelneki tiktojtokaskej itanauatiluan tein melaujkej. Yejua ika, maj amo keman tikauakan maj netasojtalis tein tikinpialiaj tochankauan techuika maj tikixpanauikan tein Biblia techyolmajxitia. Tayekananij nochipa moneki kikauaskej maj kinyekana itanemililuan Jiova uan amo tein yejuan kinemiliaj oso kimachiliaj (1 Tim. 5:21). Moneki moyekpiaskej uan ijkon amo kichiuaskej nion se taman tein kinuikas maj kipolokan itatiochiualis Dios (1 Tim. 2:8).

8. ¿Toni moneki amo tikelkauaskej tein uelis techchiualtiskej akin iniuan timouikaj?

⁸ Semi kuali maj tikelnamikikan ke komo “timouikatinemij iuan nekes ten amo yolchipauke, [...] techmajmauaske ika tajtakolme” (1 Cor. 15:33). Sekin tochankauan uelis techuikaskej maj tikchiuakan tein amo kuali. Eliasib kinkauilijka se kuali neskayot israelitas keman senkis kipaleuij Nehemías maj moyekchijchiuani tepamit tein kiyoualouaya Jerusalén (Neh. 3:1). Sayoj ke satepan keman peuak mouika iuan Tobías uan oksekin, yolik kiuikak maj kichiuani seki taman tein amo kipaleuij maj moajsi chipauak iixpan Jiova. Sayoj ke komo timosentiliaj iniuan akin kitekitiliaj Dios, techyolchikauaskej maj tikchiuakan tein kuali, kemej timomachtiskej Biblia, tiyaskej nechikolmej uan titanojnotsaskej. Tochankauan akin techpaleuiaj maj tikchiuakan itanejnekilis Dios semi tikintasojtaj.

9. ¿Toni amo moyekchiujtoya itech templo uan akonimej kijtoj Nehemías ke katka inintajtakol?

⁹ (Xikonixtajtolti Nehemías 13:10-13.) Moita ke semi tepitsin tomin mosentiliaya itech templo keman Nehemías mokepak Jerusalén. Kemej levitas amo kiseliayaj nepaleuil, kikaujtoyaj tekit tein Dios kinmakak uan yayaj tekititij inintalpan. Nehemías kinextij ke nejon katka inintajtakol taixyekananij itech xolal, xa porin amo kisentiliayaj diezmo oso amo kititaniaj itech templo kemej kinnauatijkaj (Neh. 12:44). Yejua ika Nehemías niman kichiuak tein tapaleuiskia maj mosentili diezmo. Kinixtalij takamej takuaujtamachmej akin kiitaskiaj tein mosentiliskia itech templo, tein satepan moxejxeloskia.

10, 11. ¿Keniuj uelis tikpaleuiskej taueyichiualis tein melauak?

¹⁰ ¿Toni techmachtia nejon? Techelnamiktia ke tikpiaj tatiochiualis tikueyichiuaskej Jiova ika tein tikpiaj (Prov. 3:9). Keman tikpaleuiaj itekiyo Dios ika totomin, tein melauj tikmakatokej Jiova tein ipa iaxka (1 Crón. 29:14-16). Xa tiknemiliskej ke amo ueli titemakaj miak, sayoj ke komo tikchiuaj ika nochi toyolo yejua nejon tein kiyolpaktia Dios (2 Cor. 8:12).

¹¹ Itech miak xiujmej, seki tokniuan kemej kalyetouanij sepa semana kiyoleuayaj ininchan maj takuati se tokniuj takat iuan inamik akin xiuejkejya tein tekititoyaj kemej precursor especial. Maski tetatmej kinpiayaj chikueyi konemej, temomaj kijtouaya: “Komo majtakti nikinchijchiuilia tapalol amo ouijok nikinchijchiuilis okseki ome”. Maski nesi ke amo miak katka ijkuak kichiuayaj nejon sayoj sepa semana, ¡semi kitasojkamatiaj nejon precursores! Uan kalyetouanij kinualkuilij tatiochiualis porin namikuanij kinyolchikauayaj uan kintapouiayaj tein kipanouayaj keman kichiuayaj itekiyo Dios. Nejon kinpaleuij konemej maj moskaltikan kemej itatojtokakauan Cristo. Satepan nochin konemej peujkej kitayekanaltiaj itekiyo Dios itech ininnemilis.

12. ¿Toni kuali neskayot kitemakaj itech nechikol tokniuan tapaleuianij uan tayekananij?

¹² No techmachtia ke ijkon kemej Nehemías, tokniuan tapaleuianij uan tayekananij kipaleuiaj tein moixtalia itech inechikol Dios. Nejon kuali neskayot tein kitemakaj semi kinpaleuia okseki tokniuan. Ijkon tayekananij kichiuaj kemej Pablo akin kipaleuij taueyichiualis tein melauak uan tayolmajxitij keniuj ueliskia motemakas nepaleuil ika tomin (1 Cor. 16:1-3; 2 Cor. 9:5-7).

13. ¿Toni kichiuayaj seki judíos itech tonal sábado?

¹³ (Xikonixtajtolti Nehemías 13:15-21.) Komo tiktelnekij tikpiaskej miak taman, uelis poliujtiyas tokuali uikalis iuan Jiova. Éxodo 31: 13 kijtoua ke tonal sábado kinelnamiktiaya israelitas ke katkaj se xolal taixpejpenal. Yejua ika, nejon tonal ixyetoya kiueyichiuaskej Jiova kemej kalyetouanij, kichiuaskej netataujtil, uan tanemiliskej itech Tanauatil. Sayoj ke sekin akin nemiaj itech itonaluan Nehemías tekitiaj itech tanamakalis ijkon kemej itech okseki tonalmej. Amo kiitayaj ke motelnekia kiueyichiuaskej Dios. Keman Nehemías kiitak nejon, kinkalantokak tanamakanij uejka kayomej uan tanauatij maj tatsakuanij itech altepet nejon tiotak achto ke ajsiskia tonal sábado.

14, 15. 1) ¿Toni uelis techpanos komo nochipa sayoj tiktemojtokej timotomintiskej? 2) ¿Keniuj uelis tikalakiskej itech ineseuilis Dios?

¹⁴ ¿Toni techmachtia tein kichiuak Nehemías? Se taman, techmachtia ke moneki amo nochipa sayoj tiktemoskej timotomintiskej. Komo ijkon tikchiuaj, semi amo ouij techtapololtis oso hasta kixelos toyolo, okachiok komo tikteluelitaj titekitiskej. Maj tikelnamikikan ke Jesús tanejmachtij ke amo uelis tiktekitiliskej ome tekomej (xikonixtajtolti Mateo 6:24). Nehemías ueliskia moteltomintis, sayoj ke ¿keniuj kikuik itonaluan keman moajsia Jerusalén? (Neh. 5:14-18.) Maski ueliskia tekitis itech tanamakalis iniuan akin kayomej Tiro uan oksekin, amo kichiuak, ta kinpaleuij israelitas uan kichiuak tein kiueyitaliskia itokay Jiova. No ijkon axkan tayekananij uan tapaleuianij yekinika kichiuaj tein kinpaleuis tokniuan itech nechikol uan yejua ika semi kintasojtaj. Nejon kinpaleuia itekitikauan Dios maj motasojtakan, maj moyekuikakan uan maj kuali momachilikan itech nechikol (Ezeq. 34:25, 28).

¹⁵ Maski akin tikchiuaj kemej Cristo amo techtajtaniaj maj timoseuikan itech tonal sábado, tatitanil Pablo kijkuiloj ke onkak se tonal tein “tamati keme kuak se moseuia de nitekiu tech ne tonal de neseuilis”. Uan no kinextij ke akin kalakij itech ineseuilis Dios, “moseuijtinemiske [...] ijkon keme Dios ipan chikome tonal moseuij uan amo tekitik ok” (Heb. 4:9, 10). Akin tikchiuaj kemej Cristo uelis tikalakiskej itech ineseuilis Dios komo tiktakamatij uan titapaleuiaj maj mochiua itanejnekilis. Tejuatsin uan mochankauan, ¿nankitayekanaltiaj taueyichiualis kemej kalyetouanij, nechikolmej uan tanojnotsalis? Xa monekis timochikauaskej maj nesi iixpan toteko oso akin iniuan titekitij ke tiktayekanaltiaj itekiyo Dios, okachiok komo yejuan amo kuali kiitaj nejon. Xa monekis kemej yeskia tikinkalantokaskej akin kayomej Tiro uan titatsakuaskej itech altepet uan ijkon uelis tiktayekanaltiskej taueyichiualis tein melauak. Kemej tejuan Dios techxelojyaj, moneki timotajtaniskej: “¿Niknextia itech nonemilis ke Jiova nechxelojya uan ijkon uelis niktekitilis?” (Mat. 6:33).

16. ¿Toni kichiujtoyaj israelitas tein kinuikatoya maj kipolouanij tein ika moteixmatiltiayaj kemej se xolal taixpejpenal iixpan Dios?

¹⁶ (Xikonixtajtolti Nehemías 13:23-27.) Itech itonaluan Nehemías, israelitas monamiktijtoyaj iniuan siuamej akin amo israelitas. Keman yekinika takalpanoj Jerusalén, yejua kichiuak maj nochin tayekananij kitalianij firma itech se amatajkuilol kampa motenkauayaj ke yejuan uan oksekin judíos amo monamiktiskiaj iniuan akin amo taneltokayaj (Neh. 9:38; 10:30). Sayoj ke seki xiujmej satepan, yejua kiajsik ke israelitas amo sayoj monamiktijkej iniuan siuamej akin amo katkaj israelitas, ta no kipolojtoyaj tein ika moteixmatiltiayaj ke katkaj se xolal taixpejpenal. Konemej tein kinpiayaj amo ueliaj kiixtajtoltiayaj hebreo nion ueliaj nejon tajtol. Keman yejuan moskaltiskiaj, ¿moteixmatiltiskiaj kemej israelitas? ¿Oso moteixmatiltiskiaj kemej asdoditas, ammonitas oso moabitas? Kemej amo ueliaj tajtol hebreo, ¿keniuj ueliskiaj kiajsikamatiskej iTanauatil Dios? ¿Keniuj ueliskiaj kiixmatiskej Jiova uan kiixpejpenaskiaj kitekitiliskej yejuatsin uan amo tiotsitsin tein kinueyichiuayaj ininmomauan? Nehemías niman kichiuak tein tapaleuiskia maj amo kipolouanij  tein ika moteixmatiltiayaj kemej ixolal Dios taixpejpenal (Neh. 13:28).

17. ¿Keniuj tetatmej uelis kinpaleuiskej ininkoneuan maj kipiakan se kuali uikalis iuan Jiova?

¹⁷ Axkan moneki senkis tikinpaleuiskej tokoneuan maj moteixmatiltikan kemej yekmelauj itatojtokakauan Cristo. Tetatmej, ximotajtanikan: “¿Kuali tajtouaj nokoneuan “tajtol tein chipauak” oso tamachtilis tein melauak? Kemej tajtouaj nokoneuan, ¿kinextiaj ke kipiaj iespíritu Dios oso tanemilil tein poui nikan taltikpak?” (Sof. 3:9). Amo ximosenkauakan komo nankiitaj ke kinpoloua kiyekchiuaskej seki taman. Amo niman ueli se tajtoua se yankuik tajtol, uan okachiok komo onkak miak taman tein techtapololtia. Mokoneuan kinyoualoua miak taman tein kintilana itech okse ojti. Yejua ika, amo xiyolijsiuikan uan itech Youak keman nanTaueyichiuaj kemej Kalyetouanij oso keman uelis, xikinpaleuikan maj kipiakan se kuali uikalis iuan Jiova (Deut. 6:6-9). Xikinnextilikan keniuj techpaleuia komo amo timonejnemiltiaj kemej nikan taltikpak kampa taixyekantok Satanás (Juan 17:15-17). Uan xikchiuakan maj tamachtilis ajsi itech ininyolo.

18. ¿Keyej tetatmej okachi kuali uelis kinpaleuiskej ininkoneuan maj motemaktikan iuan Jiova?

¹⁸ Kemej tikmatij, konemej ininselti kiixpejpenaskej ox kitekitiliskej Dios oso amo. Maski ijkon, onkak miak taman keniuj tetatmej uelis kinpaleuiskej. Kemej neskayot, uelis nankinkauiliskej se kuali neskayot, nankinyekiluiskej toni tachiualis amo kiyolpaktia Dios uan nankinmelauiliskej toni kinualkuilis tein kiixpejpenaskej kichiuaskej. Namejuan tetatmej okachi uelis nankinpaleuiskej nanmokoneuan maj motemaktikan iuan Jiova. Moneki nankinpaleuiskej maj moteixmatiltikan kemej itatojtokakauan Cristo uan maj amo kipolokan. Tein melauj, tinochin moneki ‘semi timoijmatinemiske para amo timoyoltsojkuilotiske ika tajtakol’, ta nochipa tikpiaskej kualneskayomej uan tiktojtokaskej tanauatilmej tein ika timoteixmatiltiaj kemej itatojtokakauan Cristo (Apoc. 3:4, 5; 16:15).

19, 20. ¿Toni moneki tikchiuaskej uan ijkon Jiova techelnamikis “ika kuali”?

¹⁹ Tanauatijkej Malaquías akin nemik itech itonaluan Nehemías, kijtoj ke “se amaix peuak moijkuiloua [...] tein ika moelnamikij akin kimoujkatokayaj Jiova uan akin tanemiliayaj itech itokay” (Mal. 3:16, 17). Dios amo keman kinelkauas akin kimoujkatokaj uan akin kitasojtaj itokay (Heb. 6:10).

²⁰ Nehemías motataujtij: “Xinechelnamiki, noDios, ika kuali” (Neh. 13:31). Kemej Nehemías, totokay moijkuilos itech amaix tein ika techelnamiki Dios, komo tiksentokaj amo timouikaj iniuan amo kuali tasojiknimej, tikpaleuiaj tein moixtalia itech inechikol Dios, tiktayekanaltiaj itekiyo Jiova, uan amo tikpolouaj tein ika timoteixmatiltiaj kemej itatojtokakauan Cristo. Yejua ika, ijkon kemej kijtoj Pablo, maj tiksentokakan ‘timoyoltatemolikan ika nejmach para tikitaske kox melau tikpiaj ok takuautamatilis’ (2 Cor. 13:5). Komo tiksentokaj tikpiaj tokuali uikalis iuan Jiova, techelnamikis “ika kuali”.