1. Ko e heigoa ne kitia e Nehemia he liu a ia ki Ierusalema? (Kikite fakatino he kamataaga.)

 NE OFO e tau tagata i Ierusalema. Ko e ha? Ko e tagata totoko talahaua ha Iehova ne fakaatā ke nofo he poko he faituga. Ko e tau tagata Levi ne nakai liu taute e gahua ne kotofa ki a lautolu. He nakai tuku fakamua a Iehova, ko e tau motua ne taute e feua fakatupe he aho Sapati. Tokologa e Isaraela ne mau ke he tau fifine mai he falu motu. Ko e falu ni anei he tau lekua ne kitia e Nehemia he liu a ia ki Ierusalema.​—Nehe. 13:6.

2. Ko e ha a Isaraela ko e motu tapu?

² Kavi ke he taha e afe tau fakamua, ne makai e tau Isaraela ke omaoma ki a Iehova. Ne pehē a lautolu: “Ko e tau mena oti kua talahau mai ai e Iehova, to eke ni e mautolu.” (Esoto 24:3) Ne fifili he Atua a lautolu ke eke mo tau tagata haana ti manako ki a lautolu ke vevehe kehe mo e tapu mai he falu motu. Ko e lilifu mooli anei! Fagofulu e tau he mole, ne fakamanatu e Mose ki a lautolu: “Ko e motu tapu a koe ma Iehova hau a Atua ne fifili ai e Iehova hau a Atua a koe ke eke mo motu mana, ko e koloa uho ni ke mua ke he tau motu oti ha he fuga kelekele.”​—Teu. 7:6.

3. Ko e heigoa ne tupu ke he tapuakiaga mooli he liu atu ha Nehemia ke lagaua aki ki Ierusalema?

³ Momoko ai, ko e motu ha Isaraela ne nakai taute e mena ne mavehe age ke taute? Ha ha i ai tumau e falu ne fekafekau ke he Atua, ka e laulahi he tau Iutaia ne nakai makai ke omaoma ki a Iehova mo e fakatupua ni ke tapu. Ti liu atu a Nehemia ke lagaua aki ki Ierusalema kavi ke he taha e teau tau he mole e liliu a lautolu ne toe ke liu ati e maaga. Ne manako a lautolu ke liu ati ai ke maeke a lautolu ke liu tapuaki ki a Iehova. Ka e he magaaho nei ne liu atu a Nehemia ke lagaua aki, ne nakai eke e tapuakiaga mooli mo mena fakamua ke he tau momoui he tau Iutaia.

4. Maeke fēfē a tautolu ke fakatumau e tapu mo e talia ki a Iehova?

⁴ Tuga e tau Isaraela, ne fakatapu he Atua e Tau Fakamoli a Iehova. Ko e tau Kerisiano fakauku mo lautolu he “moto tagata tokologa” kua tapu mo e fekafekau ni ki a Iehova. (Fakakite. 7:9, 14, 15; 1 Kori. 6:11) Ne galo he tau  Isaraela e fakafetuiaga ha lautolu mo Iehova ha kua nakai fakatumau a lautolu ke tapu. Nakai manako a tautolu ke tupu e mena ia ki a tautolu. Ti maeke fēfē a tautolu ke fakatumau e tapu mo e talia ki a Iehova? Ne fakaako he Nehemia veveheaga 13 ki a tautolu ke he fā e puhala ke lagomatai a tautolu ke taute e mena nei. Ko e tau mena ia (1) kalo kehe mo e feoakiaga kelea; (2) lalago e gahua ha Iehova; (3) tuku fakamua e fekafekauaga ha Iehova; mo e (4) puipui e matahigoa Kerisiano ha tautolu. Kia fakatutala tautolu mogonei ke he tau puhala takitaha nei.

5, 6. Ko hai a Eliasipa mo Tovia? Liga ko e ha ne age e Eliasipa ki a Tovia e poko he faituga?

⁵ Totou Nehemia 13:4-9. Kua takatakai a tautolu he tau fakaohoohoaga kelea ne taute a tautolu ke nakai tapu, po ke nakai meā. Talahau he Tohi Tapu ki a tautolu hagaao ke he Ekepoa ne Mua ko Eliasipa mo e tagata taane ne higoa ko Tovia, ko e tagata Amoni ne liga gahua ma e patuiki Peresia. Ko Tovia mo e tau kapitiga haana ne lali ke taofi a Nehemia neke liu ati e tau kaupā ha Ierusalema. (Nehe. 2:10) Nakai fakaatā he Fakatufono he Atua e tau tagata Amoni ke o mai ke he fonua he faituga. (Teu. 23:3) Ti ko e age mogoia he ha he ekepoa ne mua ke he tagata pihia tuga a Tovia e poko he faituga?

⁶ Tolu la e kakano: Fakamua, ko Eliasipa ko e kapitiga ha Tovia. Uaaki, ko Tovia mo e tama taane haana ko Iohanana ne hoana ke he tau fifine Iutaia, ti tokologa he tau Iutaia ne talahau e tau mena mitaki hagaao ki a Tovia. (Nehe. 6:17-19) Toluaki, ko Tovia ko e kapitiga tata lahi ha Sanepalata, ko e iki ne pule ha Samaria, ko e taha matakainaga he Ekepoa ne Mua he magafaoa ha Eliasipa. Ko e tama fifine ha Sanepalata ne mau ke he taha he tau mokopuna taane ha Eliasipa. (Nehe. 13:28) Ko e tau fakafetuiaga nei ne liga fakamaama e kakano ne fakaatā e Eliasipa a Tovia ke tala age ki a ia e mena ke taute, pete ne nakai ko e Isaraela a Tovia ti totoko ke he gahua he tau tagata he Atua. Ka e fakakite e Nehemia e mahani fakamooli ki a Iehova he tuku oti e tau mena ha Tovia ki fafo he poko he faituga.

7. Kua lata fēfē e tau tagata oti he Atua, putoia e tau motua, ke mailoga kua fakatumau a lautolu ke tapu?

⁷ Ko tautolu ko e tau tagata tukulele he Atua, ti lata e mahani fakamooli ha tautolu ki a Iehova ke tuku fakamua he tau momoui ha tautolu. Ka e falu magaaho, ne liga kamatamata a tautolu ke tiaki e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu ha kua manako a tautolu ke fakamooli ke he ha tautolu a magafaoa. Ka nakai momoui a tautolu fakatatau mo e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu, to kamata a Iehova ke onoono ki a tautolu kua nakai tapu. Ko e tau motua Kerisiano ne taute e tau fifiliaga ne fakavē ke he manatu ha Iehova, nakai fakavē ke he tau manatu po ke tau logonaaga ni ha lautolu ma e falu. (1 Timo. 5:21) Kua fakaeneene e tau motua ke ua taute ha mena ke fakahagahaga kelea e tuaga kapitiga ha lautolu mo e Atua.​—1 Timo. 2:8.

8. Ko e heigoa kua lata ia tautolu ke manatu hagaao ke he feoakiaga ha tautolu?

⁸ Ua nimo “ko e feoaki mo lautolu kua mahani kelea kua kelea ai e tau mahani mitaki.” (1 Kori. 15:33) Ko e falu foki he tau magafaoa ha tautolu ne liga ko e tau feoakiaga kelea, he fakaohooho e lautolu a tautolu ke taute e tau mena kelea. He taha magaaho, ko e Ekepoa ne Mua ko Eliasipa ko e fakafifitakiaga mitaki ne gahua mo Nehemia ke liu ati e tau kaupā ha Ierusalema. (Nehe. 3:1) Ka ko Tovia mo e falu ko e feoakiaga kelea ma Eliasipa. Ne fakaohooho e lautolu a ia ke taute e tau mena hepe, ti taute he mena nei a ia ke nakai tapu. Kua lata a tautolu ke feoaki mo e tau tagata ne fakamalolō a tautolu ke taute e tau mena mitaki, tuga e totou e Tohi Tapu, ō he tau feleveiaaga, mo e gahua he fonua. Mua atu foki e loto fakaaue ha tautolu ka fakamafana he tau tagata he magafaoa a tautolu ke taute e mena hako.

9. Ko e heigoa e tuaga he faituga? Ko e heigoa ne taute e Nehemia ke fakahako e tuaga?

⁹ Totou Nehemia 13:10-13. Ko e tau tagata  Levi ne nakai taute e gahua ne kotofa ki a lautolu he faituga. Ko e ha? Ne tote lahi e tupe ne tuku he tau tagata ke he faituga, ti ko e tau tagata Levi ne gahua he tau fonua ha lautolu ke leveki aki e tau magafaoa ha lautolu. Ti ko e tau pule ne kotofa ke oko e tau mena ke hogofuluaki ne liga nakai oko ai e lautolu po ke nakai fakafano atu ai e lautolu ke he faituga. (Nehe. 12:44) Ne kitia mooli ki ai e Nehemia ko e tau foakiaga nei ne oko, ti kotofa e ia e tau tagata taane fakamooli ke age e tau mena hogofuluaki ke he tau tagata Levi.

10, 11. Maeke fēfē a tautolu ke lalago e tapuakiaga mooli?

¹⁰ Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he tala nei? Ko e lilifu ke fakaaoga e tau mena uho ha tautolu ke lalago e gahua ha Iehova. (Fakatai 3:9) Ka taute e tautolu e tau foakiaga pihia, kua liuaki e tautolu ki a Iehova e mena ne fitā e ha ha ia ia. (1 Nofo. 29:14-16) Liga manatu a tautolu ha kua tote e mena ha tautolu ne age, kua tote lahi foki e tau foakiaga ha tautolu ke fakalilifu aki a Iehova. Kaeke ke makai a tautolu ke foaki, kua fiafia a ia ke talia e mena fakaalofa ha tautolu.​—2 Kori. 8:12.

¹¹ Ke he tau tau loga, taha e magafaoa ne valu e tama ne uiina e hoa fuakau ne paionia pauaki ke kai auloa mo lautolu lagataha he faahi tapu. Fa mahani e matua fifine ke talahau ha kua fitā e kaitunu a ia ma e hogofulu e tagata, to nakai uka ke kaitunu ma e tokoua foki. Tuga ko e mena tote anei, ka e fakaaue lahi e tau paionia ia! Ne lagomatai foki he tau paionia e magafaoa he tala age ki a lautolu e tau mena tutupu mitaki mo e atihake e fanau ke holo ki mua he kupu mooli. Fakamui, ne kamata oti e tau fanau ke he fekafekauaga mau.

12. Ko e heigoa e fakafifitakiaga mitaki kua fakatoka he tau motua mo e tau fekafekau lagomatai?

¹² Ko e tala hagaao ki a Nehemia ne fakaako foki ki a tautolu ko e tau motua mo e tau fekafekau lagomatai kua lata ke eke mo fakafifitakiaga he tapuakiaga ha Iehova. Kua lagomatai he mena nei e falu he fakapotopotoaga. Ko e aposetolo ko Paulo ko e fakafifitakiaga mitaki ma e fakapotopotoaga. Ne lalago e ia e tapuakiaga mooli mo e fakakite e tau puhala ka fakatokatoka tuai he tau Kerisiano takitaha ke lata mo e tau foakiaga.​—1 Kori. 16:1-3; 2 Kori. 9:5-7.

13. Ko e heigoa ne taute he falu Iutaia he Sapati?

¹³ Totou Nehemia 13:15-21. Ka lahi mahaki e manamanatu ha tautolu ke he tau koloa tino mo e gahua ke moua ai, maeke a tautolu ke galo e fakafetuiaga ha tautolu mo Iehova. Fakamaama he Esoto 31:13 ko e tau Isaraela ne lata ke fakaaoga e Sapati he faahi tapu ko e magaaho ke manatu e fakafetuiaga ha lautolu mo Iehova ko e tau tagata haana kua vevehe kehe mo e tapu. Ne tala age ke he tau Iutaia ke fakaaoga e aho Sapati ke tapuaki mo e tau magafaoa ha lautolu, ke liogi, mo e  manamanatu fakahokulo ke he Fakatufono he Atua. Ka e falu he tau Isaraela he vahā ha Nehemia ne fakaaoga e aho Sapati ke taute e feua fakatupe, tuga ni he fakaaoga e lautolu e falu aho he faahi tapu. Ti vega e Nehemia e tau tagata fakafua koloa motu kehe mai he maaga mo e pāpā e tau gutuhala ato kamata e Sapati.

14, 15. (a) Ko e heigoa ka tupu ka lahi mahaki e magaaho ne fakamole e tautolu he lali ke tutuli e tau tupe? (e) Maeke fēfē a tautolu ke hao atu ke he okiokihaga he Atua?

¹⁴ Ko e heigoa ka fakaako e tautolu mai he mena nei? Taha e fakaakoaga kua lata ia tautolu ke nakai fakatauhele mo e fakamole e tau magaaho loga he lali ke tutuli he tau tupe. Maeke ia tautolu ke tauhele he gahua ha tautolu, mua atu ka fiafia a tautolu ki ai. Ka e manatu ko Iesu ne pehē kua nakai maeke a tautolu ke fekafekau ke he ua e iki. (Totou Mataio 6:24.) Liga loga lahi e tupe ha Nehemia, ti liga fakaaoga e ia e magaaho haana ke taute e feua fakatupe mo e tau tagata Turo mo e falu tagata fakafua koloa. Ka ko e heigoa haana ne taute? (Nehe. 5:14-18) Ne gahua malolō a ia ke lagomatai e tau matakainaga haana mo e fakalilifu e higoa ha Iehova. He puhala taha, ne fakaaoga he tau motua Kerisiano mo e tau fekafekau lagomatai e tau magaaho mo e tau malolō ha lautolu ke lagomatai e fakapotopotoaga. Ofania he tau tagata he fakapotopotoaga a lautolu ma e mena nei. Ti ko e fua, ne fakaalofa e tau tagata he Atua ke he taha mo e taha, mafola mo e taha, mo e logonaaga haohao mitaki.​—Eseki. 34:25, 28.

¹⁵ Kua nakai lata e tau Kerisiano ke taute e aho Sapati he tau faahi tapu takitaha. Ka e pehē a Paulo “kua toka agaia e okiokihaga tuga e aho sapati mo e tau tagata he Atua.” Lafi e ia: “Ko ia kua hao atu ke he hana okiokihaga, kua okioki foki a ia ke he hana tau gahua, tuga e Atua ke he hana ni.” (Hepe. 4:9, 10) Ko e tau Kerisiano, maeke a tautolu ke taute e ‘okiokihaga he aho sapati,’ kakano ke hao atu “ke he hana [Atua] okiokihaga,” he omaoma ki a Iehova mo e gahua ke lalago e finagalo haana. Kua tuku fakamua kia e koe mo e magafaoa haau a Iehova he tau momoui ha mutolu he taute e tapuakiaga magafaoa, he ō ke he tau feleveiaaga, mo e gahua he fonua? Ko e ha tautolu a tau takitaki gahua po ke tau tagata kua gahua auloa mo tautolu ne liga nakai manatu kua aoga e tau mena nei. Ti liga lata ia tautolu ke mauokafua mo e tala age fakamaali ki a lautolu ko e gahua ha Iehova ko e gahua uho lahi ki a tautolu. Kua tatai e mena nei ke he mena ne taute e Nehemia he mogo ne vega kehe e ia e tau tagata Turo mo e pāpā e tau gutuhala he maaga. Kua tuku fakamua e ia a Iehova. Ha ko tautolu ko e tau tagata vevehe kehe mo e tapu he Atua, kua lata ia tautolu ke hūhū hifo, ‘Fakakite nakai e au he puhala moui haaku kua tuku fakamua e au a Iehova?’​—Mata. 6:33.

16. Hagahaga kelea fēfē e tau Isaraela he vahā ha Nehemia he galo e matahigoa ha lautolu ko e tau tagata vevehe kehe mo e tapu he Atua?

¹⁶ Totou Nehemia 13:23-27. He vahā ha Nehemia, ko e tau tagata taane Isaraela ne fai hoana ke he tau fifine motu kehe. He magaaho fakamua ha Nehemia i Ierusalema, ko e tau patu oti ne fakamau hifo ke he fakamooliaga tohia ti mavehe to nakai fai hoana a lautolu ke he tau fifine motu kehe. (Nehe. 9:38; 10:30) Ka e he ahiahi ha Nehemia ke uaaki ki Ierusalema, ne mailoga e ia e tau tagata taane Iutaia ne fai hoana ke he tau fifine motu kehe ti teitei ke galo e matahigoa ha lautolu ko e tau tagata vevehe kehe mo e tapu he Atua. Ko e tau tama he tau fifine motu kehe nei kua nakai iloa ke totou po ke vagahau Heperu. He lalahi hake e tau tama ia, to manamanatu kia a lautolu ko e tau Isaraela a lautolu? Po ke to manamanatu a lautolu ki a lautolu ko e tau tagata motu kehe, tuga e tau tagata Asetota, tau Amoni, po ke tau Moapi? Ka nakai maama e lautolu e vagahau Heperu, to liga nakai maama e lautolu e Fakatufono he Atua. To uka ki a lautolu ke iloa a Iehova ke maeke ke fifili ke fekafekau ki a Ia ka e nakai ke he tau atua fakavai ko e tapuakiaga he tau matua fifine ha lautolu. Ne gahua fakamafiti a Nehemia ke puipui e matahigoa he tau Isaraela.​—Nehe. 13:28.

17. Maeke fēfē e tau matua ke lagomatai e tau tama ha lautolu ke fai fakafetuiaga a lautolu ni mo Iehova?

 ¹⁷ Ko e heigoa ha tautolu ka fakaako? Kua lata ia tautolu ke taute taha mena ke lagomatai e tau fanau ha tautolu ke moua e matahigoa Kerisiano. Tau matua, hūhū hifo, ‘Iloa mitaki fēfē he tau tama haaku ke fakaaoga e “vagahau mea,” ko e maama mitaki fēfē e lautolu e kupu mooli he Tohi Tapu mo e lahi fēfē e tutala ha lautolu ki ai? (Sefa. 3:9) Fakakite kia he tau mena ne tutala e tau tama haaku kua fakaohooho a lautolu he agaaga he Atua? Po ke fakaohooho kia a lautolu he agaaga he lalolagi?’ Ua mafiti ke loto lolelole ka kitia e koe kua lata e tau tama haau ke holo ki mua. Na fai magaaho ke fakaako e vagahau, mua atu ka loga e tau fakatauhele. Lali e lalolagi ke peehi e tau tama haau ke nakai omaoma ke he Atua. Kia fakauka, ti fakaaoga e tapuakiaga magafaoa haau mo e falu magaaho ke lagomatai e fanau haau ke tata e fakafetuiaga mo Iehova. (Teu. 6:6-9) Fakamanatu ki a lautolu e kakano kua mitaki ma tautolu ke kehe mai he lalolagi ha Satani. (Ioane 17:15-17) Ti taute e tau mena oti kua maeke ia koe ke hokotia ke he tau loto ha lautolu.

18. Maeke fēfē e tau matua Kerisiano ke lagomatai e tau fanau ha lautolu ke holo ki mua ke maeke ai ke fifili ke tukulele a lautolu ki a Iehova?

¹⁸ Kua lata e tau fanau haau ke fifili ma lautolu ko e fekafekau po ke nakai fekafekau a lautolu ke he Atua. Ka ko e tau matua kua maeke ia mutolu ke lagomatai a lautolu ke he tau puhala loga. Kua lata ia koe ke eke mo fakafifitakiaga mitaki, fakamaama fakamahino e tau mahani kua nakai talia, ti lagomatai a lautolu ke maama e tau fua ka moua mai he tau fifiliaga kelea. Tau matua, kua lata e tau tama ha mutolu ke lagomatai ke feaki e matahigoa Kerisiano ha lautolu. Kua mitaki lahi ki a mutolu ke lagomatai a lautolu ke holo ki mua ke maeke ke fifili ke tukulele a lautolu ki a Iehova. Lata ia tautolu oti ke puipui e matahigoa Kerisiano ha tautolu, ko e momoui ke he tau tutūaga he Atua ti eke mo tagata kua manako a Ia ki ai.​—Fakakite. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Ko e heigoa ha tautolu ka taute ke maeke a Iehova ke manatu e ia a tautolu ma e ‘mitaki’?

¹⁹ Ne fakamaama he perofeta ko Malaki kua manatu e Iehova a “lautolu ne matakutaku kia [Ia]” ti tuku e Ia e tau higoa ha lautolu ke he “tohi ke fakamanatu ai.” (Mala. 3:16, 17) To nakai nimo he Atua a lautolu kua matakutaku ki a ia mo e fiafia ke he higoa haana.​—Hepe. 6:10.

²⁰ Ne liogi a Nehemia: “Haku Atua na e kia manatu mai e koe au, kia monuina [mitaki] ai au.” (Nehe. 13:31) Manako a ia ki a Iehova ke manatu e puhala haana ne fekafekau ki a Ia. To manatu foki he Atua a tautolu he haana tohi ke fakamanatu ka kalo kehe a tautolu mo e feoakiaga kelea, lalago e gahua ha Iehova, tuku fakamua a ia he tau momoui ha tautolu, mo e puipui e matahigoa Kerisiano ha tautolu. Lata ia tautolu ke ‘kamatamata po kua ha ha i ai a tautolu ke he tua.’ (2 Kori. 13:5) Ka taute e tautolu e tau mena oti ke fakatumau mo tau tagata vevehe kehe mo e tapu ha Iehova to manatu e ia a tautolu ma e ‘mitaki.’