1. ¿Imakunam Jerusalen llaqtapi pasakuchkarqa Nehemias chay llaqtaman kutiruptin? (Qaway qallariypi dibujota.)

NEHEMIASPA tiemponpim Jerusalenpi runakuna chay llaqtapi tukuy ima pasakusqanmanta rimachkarqaku. ¿Imanasqa? Huk llaqtayoq runamanmi qoykurqaku templopi huk hatun cuartota. Leviy casta runakunapas templopi llamkayninkutam saqechkarqaku. Ancianokunapas Diosman sonqo kanankumantaqa, sabado punchawpim negociokunata ruwachkarqaku. Achkallaña Israel runakunapas huk llaqtayoq warmikunawanmi casarakuchkarqaku. Tukuy chaykunam pasakuchkarqa Nehemias Jerusalenman kutiruptin (Neh. 13:6).

2. ¿Imanasqam Israel nacionqa Jehova Diospa sapaqchasqan llaqta rikurirurqa?

² Israel nacionqa Jehova Diospa akllasqan nacionmi karqa. Tukuy chay pasakusqanmanta waranqa wata ñawpaqtaqa, lliw Israel runakunam tukuy sonqonkuwan Diospa munayninta ruwanankupaq prometekurqaku. Nirqakum: “¡Tayta Diospa tukuy nisqankunataqa rurasaqkum!”, nispa (Ex. 24:3). Chaymi Diosqa llaqtan kananpaq paykunata sapaqcharqa. ¡Mayna kusikunapaqmi chayqa karqa! Moisespas tawa chunka wata pasaytam paykunata yuyarichirqa: “Qamkunaqa yupaychasqanchik Tayta Diospa sapaqchasqan runakunam kankichik. Kay pachapi wakin runakunamantamá yupaychasqanchik Tayta Dios akllasurqankichik kikinpa runankunaña kanaykichikpaq”, nispa (Deut. 7:6).

3. Nehemias kaqmanta Jerusalenman kutiptin, ¿imaynam tarikurqaku judiokuna Dios serviyninkupi?

³ Ichaqa, Israel runakunapa tukuy sonqowan Dios kasukuy munasqankuqa manamá unaypaqchu karqa. Wakin judiokuna tukuy sonqonkuwan Diosta serviptinkupas, yaqa lliwmi yanqalla Diosta serviq tukurqaku. Nehemias Jerusalenman kaqmanta kutiptinqa, wakin judiokunaqa yaqa pachak watañam Babiloniamanta Jerusalenman kutiruspanku cheqap yupaychayta kaqmanta qallarichichkarqaku. Chay kutipipas judiokunapa tukuy sonqonkuwan Diosta serviy munasqankuqa ñawpaqpi hinam rikurichkarqa.

4. ¿Imakunamantam qatiqninpi qawasun hinalla sapaqchasqa kanapaq?

 ⁴ Israel runakunata hinam, kunan tiempopipas Jehova Diosqa llaqtanta sapaqcharurqa. Jehova Diosqa hanaq pachapaq akllasqa cristianokunatawan kay Pachapaq ‘achkallaña runakunatam’ sapaqcharqa payta servinankupaq (Apoc. 7:9, 14, 15; 1 Cor. 6:11). Manam mayqanninchikpas munanchikchu Israel runakunata hina sapaqchasqa kasqanchikmanta Jehova Dios qepancharuwananchiktaqa. ¿Imatam ruwachwan chay mana pasawananchikpaq? ¿Imataq yanapawasun sapaqchasqa kasqanchikta mana chinkarachinapaq chaynataq Jehova Diosta hinalla servinapaq? Kaypim qawasunchik Nehemias qellqapa 13 capitulonpi rikuriq tawa yachachikuykunamanta: 1) mana allin amistadkuna qepanchaymanta, 2) Diospa llaqtan yanapaymanta, 3) Dios serviyninchikta puntapi churaymanta hinaspa 4) cristiano kayninchikta mana chinkachiymanta. Chaynaqa qatiqninpi kaykunamanta qawasun.

5, 6. ¿Pitaq karqa Eliasib hinaspa Tobiasqa? ¿Imanasqataq Eliasibqa Tobiaswan alli-allin amistad kanmanku karqa?

⁵ Leey Nehemias 13:4-9. Sasaniraqmá tukuy mana allinkunapa chawpinpi Diospa sapaqchasqan hina kawsakuyqa. Rimarisun Eliasibmanta hinaspa Tobiasmanta. Eliasibqa sacerdotekunapa jefenmi karqa. Tobiasñataqmi Amon castamanta karqa, payqa yaqapaschá Persia nacionpi kamachikuqpa yanapaqninkunamanta huknin karqa Judea lawpi. Ñawpaqpim Tobiasqa amistadninkunapiwan michakurqaku Jerusalenpa perqankunata Nehemias mana hatarichinanpaq (Neh. 2:10). Chaymantapas, Amon casta runakunaqa manamá Diospa templonmanqa yaykunankuchu karqa (Deut. 23:3). Hinaptinqa, ¿imanasqataq sacerdote Eliasibqa Tobias runata saqerqa Diospa templonpi huk cuartoyoq kananpaq?

⁶ Tobiasqa allin amistadmá karqa sacerdote Eliasibwan. Hinaspapas churin Johananpiwanmi Judea warmikunawan casarakurqaku, achka judiokunapas paymantam allinta rimaqku (Neh. 6:17-19). Chaymantapas, Eliasibpa willkanqa Samariapi kamachiq Sanbalatpa warmi churinwanmi casarasqa karqaku, Sanbalatqa Tobiaspa alli-allin amistadninmi karqa (Neh. 13:28). Tukuy chaykunaraykuchá sacerdotepa jefen Eliasibqa saqerqa chay Tobias sutiyoq runa Diospa templonpi huk cuartoyoq kananta. Nehemiasmi ichaqa Diosman sonqo kasqanta qawachirqa Diospa templonmanta Tobiaspa llapa imankunata wischuspan.

7. ¿Imaynatam ancianokunawan wakin cristianokunapas hinalla Diospa chaskisqan kachwan?

⁷ Ñoqanchikpas Diospa sapaqchasqan llaqtan kasqanchikraykum, pimantapas payman sonqo kananchik. Dios hinalla chaskiwananchikpaqqa, kamachikuyninkunatam kasukunanchik. Chaymi mana haykapipas ayllunchiktaqa puntapiqa churanachu Dios kasukuyninchikmantaqa. Ancianokunapas Jehova Diospa piensasqanman hinam imatapas tanteananku, manam kikinkupa piensasqankuman otaq munasqankuman hinallachu (1 Tim. 5:21). Kallpanchakunankum Diospa qayllanpi chuya sonqolla kanankupaq (1 Tim. 2:8).

8. ¿Imatam Biblia nin amistadkunamanta?

⁸ Ama haykapipas qonqasunchu, “mana allin amistadkunaqa urmachinmi allin kawsaqkunatapas” (1 Cor. 15:33). Wakin ayllunchikkunaqa mana allin amistadmi kanmanku. Qallariypim Eliasibpas Jerusalenpa perqankunata kaqmanta hatarichiypi Nehemiasta yanapaspan allinta ruwarqa (Neh. 3:1). Ichaqa, pisi-pisimantam Tobiaswan hinaspa huk runakunawan kuskanchakuspan Diospa qayllanpi mana allinkunata ruwarurqa. Allin amistadkunaqa allinkunata ruwanapaqmi kallpanchawanchik, kallpanchawanchikmi Bibliata leenapaq, huñunakuykunaman rinapaq hinaspa Diosmanta willakunapaqpas. Arí, Diospa munayninta ruwanapaq kallpanchawaqninchik ayllunchikkunataqa anchatamá kuyanchik.

9. ¿Imam Diospa templonpi pasachkarqa, hinaspa pikunamanmi tukuy chaykunamanta Nehemias tumparqa?

⁹ Leey Nehemias 13:10-13. Jerusalenman  Nehemias kutiruptinqa yaqachusmi judiokunaqa templopi llamkaq Leviy castakunaman tupaqninta manaña qochkarqakuñachu. Chaymi paykunaqa templopi llamkayninkuta saqespanku chakrankupi llamkaqña ripukuchkarqaku. Tukuy chay pasasqanmantam Nehemiasqa chaypi autoridadkunaman tumparqa, ichapas kamachikuypa nisqanman hina diezmokunata mana huñusqankurayku otaq temploman mana apachisqankurayku (Neh. 12:44). Chaymi payqa Diosman sonqo runakunata akllarqa diezmokunata huñuspa Leviy casta runakunaman qonankupaq.

10, 11. ¿Imaynatam yanapakuchwan cheqap yupaychayta?

¹⁰ ¿Imatam kay willakuyqa yachachiwanchik? Yachachiwanchikmi imapas kapuqninchikwan Jehova Diosta yupaychanapaq (Prov. 3:9). Imapas kapuqninchikta congregacionpi churaspaqa, cheqaptapuniqa Diosmanta chaskisqallanchiktam qochkanchik (1 Cron. 29:14-16). Qosqanchik aschalla kaptinpas, Jehova Diosqa tukuy sonqowan qoy munasqanchikmantam anchata kusikun (2 Cor. 8:12).

¹¹ Achka watakunam huk tayta-mama casarasqa precursor especialkunata invitaq sapa semana huk punchaw wasinkupi mikunankupaq. Chay tayta-mamakuna pusaq churiyoq kachkaptinkupas, mamanmi niq: “¡Chunka runakuna mikusqanpiqa, chunka iskayniyoqmi mikunku!”, nispa. Semanapi huk kutillata mikuy qonakuykuy mana admirakunapaq hina kaptinpas, chay precursorkunaqa anchatamá agradecekurqaku. Chay familiapaqpas paykunaqa hatun bendicionmi karqaku. Paykunaqa vidankupi tukuy pasasqankumanta willakusqankuwanmi chay familiapa churi-wawankuta iñiyninkupi yanapaqku, chaymi llapanku tukuy tiemponkuwan Dios serviyta qallaykurqaku.

12. ¿Imanasqam congregacionpi ancianokunaqa qatipakunapaq hina kanku?

¹² Yachachiwanchiktaqmi kaytapas: Nehemias hinam congregacionpi punta apaqkunapas qatipakunapaq hina kananku Diospa llaqtan yanapaypi. Chaynata ruwaspankum ancianokunaqa apostol Pablota qatipakuchkanku, paypas Diospa llaqtantam yanaparqa hinaspanmi consejokunata qorqa iñiqmasinkuna ofrendankuta imayna huñunankupaq (1 Cor. 16:1-3; 2 Cor. 9:5-7).

13. ¿Imatam wakin Israel runakuna sabado punchawpi ruwachkarqaku?

¹³ Leey Nehemias 13:15-21. Kapuqniyoq kanapaq llumpayta kallpanchakuptinchikqa, iñiyninchikmi pisi-pisimanta chiriyarunman. Exodo 31:13 nisqanman hinaqa, sabado punchawpi samayninkuqa Israel runakunatam yuyarichirqa Diospa sapaqchasqan llaqta kasqankuta. Chaymi paykunaqa lliw familiantin chay qanchis kaq punchawpi Jehova Diosta  yupaychaspanku mañakuqku hinaspa Diospa kamachikuyninpipas yuyaymanaqku. Nehemiaspa tiemponpi Israel runakunam ichaqa, mana chayman hinachu ruwachkarqaku, paykunaqa wakin punchawkunapi hinam sabado punchawpipas llamkaqku. Chaynata ruwaspankum, Dios serviyninkuta mana puntapichu churachkarqaku. Chayta qawaspanmi Nehemiasqa soqta kaq punchaw tutaykuqta kamachirqa Jerusalenpa punkun wichqasqa kananpaq hinaspam huk llaqtayoq negociantekunata qarqorqa.

14, 15. a) ¿Imataq pasawachwan qollqellata maskaptinchikqa? b) ¿Imata ruwaspam Diospa samanan punchawman yaykuchwan?

¹⁴ ¿Imatam yachachiwanchik Nehemiaspa ruwasqanqa? Yachachiwanchikmi qollqellata mana maskanapaq. Qollqellata maskaspaqa Diosmantam karunchakuruchwan, astawanraqmi llamkayninchikta llumpayta kuyaspaqa. Ama qonqasunchu iskay patron serviymanta Jesuspa yachachisqanta (leey Mateo 6:24). Nehemiasqa kapuqniyoqmi karqa, ichaqa ¿ima ruwaymanmi qokururqa Jerusalenpi kachkaspan? (Neh. 5:14-18.) Tiro llaqtayoq otaq huk runakunawan negocio ruwaypi astawan kallpanchakunanmantaqa, iñiqmasinkunata yanapananpaq hinaspa Diospa sutin chuyanchasqa kananpaq ruwaykunapim kallpanchakurqa. Chaynallataqmi kunan tiempopi ancianokunawan siervo ministerialkunapas astawan kallpanchakunku iñiqmasinkunata yanapanankupaq, chaymi paykunaqa kuyanku. Chaykunam anchata yanapakun Diospa serviqninkuna kuyanakuspa hawkalla hinaspa seguro kawsanankupaq (Ezeq. 34:25, 28).

¹⁵ Kunan tiempopi cheqap cristianokunaqa manañamá sabado punchawpi samanapaq kamachisqañachu kanchik. Chaywanpas apostol Pablom nirqa: “Diospa runankunapaqqa kachkanraqmi samana punchaw”, nispa. Nirqataqmi: “Unanchasqankunata tukuruspanmi Diosqa rurasqankunamanta samarqa. Chaynam paypa qosqan samayman yaykuqpas rurayninkunamantaqa samarunña”, nispa (Heb. 4:9, 10). Chay samana punchawmanmi cheqap cristianokunaqa yaykuyta atichwan Diosta kasukuspa hinaspa munayninta ruwaspa. ¿Yaqachu familiawan Diosta yupaychanapaq tutata, huñunakuykunata hinaspa Diosmanta willakuytapas puntapi churachkanki? Ichapas chay ruwayninchiktaqa patronninchik otaq llamkaqmasinchikkuna mana kaqpaqpas hapinqakuchu, chayna kaptinqa mana iskayrayaspam ninanchik imamantapas Dios serviyninchik puntapi kasqanta. Chaynata ruwaspanchikmi Nehemias hina Dios serviyninchikta puntapi churachkanchik. Jehova Diospa sapaqchasqan kasqanchikraykum, kaynata tapukuchwan: “¿Imayna kawsasqaywan qawachinichu Diospa munayninta ruwanaypaq sapaqchasqa kasqayta?”, nispa (Mat. 6:33).

16. ¿Imaynatam Israel runakunaqa Diospa sapaqchasqan kasqankuta yaqalla chinkarachirqaku?

¹⁶ Leey Nehemias 13:23-27. Nehemiaspa tiemponpim Israel runakunaqa huk llaqtayoq warmikunawan casarakuchkarqaku. Jerusalenta chayllaraq watukusqanpim Nehemiasqa lliw ancianokunata jurachirqa pi judiopas taytacha-mamacha yupaychaq huk llaqtayoq warmikunawan mana casarakunankupaq (Neh. 9:38; 10:30). Ichaqa watakuna pasaruptinmi Israel runakunaqa mana kasukuspanku huk llaqtayoq warmikunawan casarakuchkarqaku, chaymi Diospaq sapaqchasqa kayninkuqa chinkananpaqña kachkarqa. Arí, chay warmikunapa wawankunaqa manamá rimaqkuchu nitaq leeqkuchu hebreo rimaytaqa. Hinaptinqa, ¿yaqachu wiñaruspanku Israel runakuna kasqankuta ninmanku karqa icha Asdod, Amon otaq Moab casta runakuna kasqankutachu ninmanku karqa? ¿Imaynatamá hebreo rimayta mana yachaspankuqa Diospa qosqan kamachikuykunatapas entiendenmanku karqa? ¿Imaynatamá atinmanku karqa mamankupa yupaychasqanku taytacha-mamachakunata qepanchaspanku Jehova Diosta servinankupaq akllakuytaqa? Chaymi Nehemiasqa utqayllaman tukuyta ruwarqa Israel runakunapa sapaqchasqa kayninku mana chinkarunanpaq (Neh. 13:28).

17. ¿Imaynatam tayta-mamakunaqa churi-wawankuta yanapanmanku Jehova Dioswan amistadninkupi allin kanankupaq?

 ¹⁷ Kunan tiempopipas utqayllamanmi tukuyta ruwananchik churi-wawanchik cheqap cristianokuna kanankupaq. Chaymi tayta-mamakuna tapukunmanku: “¿Allintachu churi-wawaykuna yachanku ‘chuya rimayta’ otaq Bibliapa cheqap yachachikuyninkunata? (Sof. 3:9, NM). ¿Dios kuyasqankutachu icha kay Pachapi kaqkuna kuyasqankutachu rimayninkuwan qawachinku?”, nispa. Ama hukmanyaychikchu imapipas pantaptinkuqa. Huk rimayta yachanapaqqa anchatam kallpanchakuna, astawanraqmi tukuy rikchaq kusirikuykunapa chawpinpi kawsaspaqa. Churi-wawakunatam kay Pachapi runakunaqa llumpayta hikutanku tukuy imata ruwanankupaq. Chaynaqa, pacienciakuychikyá hinaspa Familiawan Diosta Yupaychanapaq Tutatapas servichikuychik Jehova Dioswan amistadninku allin kananpaq (Deut. 6:6-9). Sutillata qawachiychik kay Pachapi runakuna hina kayqa mana allin kasqanmanta (Juan 17:15-17). Hinaspapas kallpanchakuychik rimasqaykichikwan sonqonman chayanaykichikpaq.

18. ¿Imanasqataq tayta-mamakunaqa aswan allinta churi-wawankuta yanapanmanku Jehova Diosta servinankupaq?

¹⁸ Sapa churi-wawakunam tanteanqaku Jehova Diosta servinankupaq otaq mana servinankupaqpas. Ichaqa, tayta-mamakunaqa tukuyta ruwaspankum yanapanmanku. Makillaykichikpim kachkan allinta yachachinaykichikpaq, wasikichikpi imakuna ruwanankumanta otaq mana ruwanankumanta ninaykichikpaq hinaspa mana allinta ruwaruspa imayna tarikunankumanta ninaykichikpaqpas. Tayta-mamakuna, qamkunam aswan allinta churi-wawaykichiktaqa yanapawaqchik Jehova Diosta servinankupaq. Paykunaqa yanapakuynikichiktam necesitanku cheqap cristianokuna kaspa mana chinkarachinankupaq. Arí, llapanchikmi rikchan-rikchanlla kananchik ‘pachanchikta’ otaq cristiano kasqanchikta mana chinkarachinapaq (Apoc. 3:4, 5; 16:15).

19, 20. ¿Imatam ruwananchik Jehova Dios yuyariwananchikpaq?

¹⁹ Nehemiaspa tiemponpi kawsaq Malaquiasmi nirqa: ‘Diospa ñawpaqninpim huk librota qellqarqaku chaynapi Tayta Dios respetaqkunata chaynataq paymanta yuyaymanaqkunata yuyarinanpaq’, nispa (Mal. 3:16, 17). Arí, Jehova Diosqa manamá haykapipas qonqanqachu pay respetaqkunatawan sutin kuyaqkunataqa (Heb. 6:10).

²⁰ Nehemiasmi nirqa: “Diosnilláy, qamqa favorecewanaykipaqyá yuyariykullaway”, nispa (Neh. 13:31). Chaynaqa, sichu mana allin amistadkunata qepanchasun, Diospa llaqtanta yanapasun, Dios serviyninchikta puntapi churasun hinaspa cristiano kayninchikta mana chinkachisunchu hinaptinqa, Nehemiaspa sutin hinam ñoqanchikpa sutinchikpas Jehova Diospa yuyayninpi kanqa. Apostol Pablom niwanchik: “Sonqoykichikta tapukuykuychik ¿cheqaptachu Cristoman iñichkankichik?”, nispa (2 Cor. 13:5). Diospa sapaqchasqan llaqtanpi hinalla kanapaq kallpanchakuptinchikqa, payqa yuyariwasunmi.