1. Lu akaa a kundan iyol a nyi Nehemia nenge a mi shighe u a hide ken Yerusalem laa? (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.)

YANGE kwagh kunda ior mba ken Yerusalem iyol ve lu ôron kwagh a mi. Lu nyi i kunda ve iyolo? Ve nenge ortyôtyev ugen u hendan kwagh a Yehova lu tsan ken iyou igen ken tempel. Mbalevi undu tom ve u pristi la. Mbatamen mba ken Yerusalem kpa yem eren ikpenga ve sha iyange i memen, ve kera ver kwagh u Yehova hiihii ga. Mbaiserael kpishi vôso kasev ken atôatyev. Ka ambaakaa a Nehemia nenge a mi zum u a hide ken Yerusalem je la.—Neh. 13:6.

2. Mbaiserael yange ve hingir icighanikyurior nena?

² Aôndo yange tsegha Mbaiserael lu ikyurior na, anyom kar ken ijime er dubu môm nahan. Sha hiihii la, ve lumun a ishima i môm ér vea er ishima i Yehova. Ve kaa ér: “Akaaôron a TER A kaa cii, sé er sha mi.” (Eks. 24:3) Nahan Aôndo tsegha ve, shin pav ve ver kposo, ve lu ior nav. Kwagh ne lu ian i civirigh kpen kpen! Anyom nga kar akunduahar yô, Mose shi umbur ve kwagh ne, a kaa ér: “We u ngu TER, Aôndo wou, icighannongo je; TER, Aôndo wou, tsuwa u ken akuraior a a lu sha won cii, er u̱ lu nongo Na jim.”—Dut. 7:6.

3. Kwa u sha uhar u Nehemia za ken Yerusalem la, mlu u Mbayuda u ken jijingi lu nena?

³ Kpa kwagh ka a er vihi yô, ica gba tsô maa kera maa ve iyol u lun icighanikyurior er sha hiihii la ga. Hanma shighe yô, asande agen ken Mbayuda civir Aôndo sha mimi. Nahan kpa, Mbayuda kpishi hemban eren perapera ve sha iyol, ve eren ishima i Aôndo ga. Kwa u sha uhar u Nehemia za ken Yerusalem la, asande a Mbayuda a a tile sha mimi la due ken uikyangen ken Babilon hide ken Yerusalem sha u va hiden hiin mcivir u mimi, anyom kar kuma ér deri môm nahan. Shighe ne kpa akaa a ken jijingi gba ikyurior ne ishima ga.

4. Ka akaa a nyi se time sha mi ve aa wase se u lun ior mba i tsegh ve?

⁴ Nyian kpa, Aôndo tsegha Mbashiada mba Yehova sha ci na, er yange tsegha Mbaiserael nahan. Mbakristu mba i shigh ve mkurem la man “zegeikpelaior” cii mba icighanikyurior i i pav i i ver kposo sha u i er icighantom  yô. (Mpa. 7:9, 14, 15; 1 Kor. 6:11) Mô wase môm kpa nan soo ér mlu u nan lu wang sha ishigh ki Aôndo la a va vihi er Mbaiserael nahan ga. Ka nyi ia wase se ve se palegh kwagh ne, sha er se za hemen u lun wang sha ishigh ki Yehova shi civir un sha gbenda u a soo laa? Ken kwaghhenen ne, se time sha akaa anyiin a i gbe u se er, a i pase ken takerada u Nehemia ityough 13 yô. Akaa shon yô, ka: (1) u palegh ujende mba bov; (2) u suen tom u nongo u Yehova u eren la; (3) u veren akaa a ken jijingi hiihii; shi (4) man u kuran mlu wou u Orkristu la. Se time nen ase sha atôakaa ne môm môm.

5, 6. Eliashibi man Tobia yange ve lu unô ioro, man a̱ shi nan kpa lu nyi i na ve Eliashibi biishi a Tobia?

⁵ Ôr Nehemia 13:4-9. Se wa ndor a ior kpishi mba ve lu a aeren a wang ga, a aa fatyô u hôngor se fele yô. Nenge ase kwagh u yange er hen atô u Eliashibi man Tobia la. Eliashibi lu zegepristi, Tobia yô, ikyav tese ér lu Oramon, shi eren tom sha ikyev i hemen u tor u Mbapershia, hen haregh u Yudia. Tobia man akar a na yange ve vande keren ér vea ndyar nguhar sha tom u maan girgar u Yerusalem, ú Nehemia lu eren la. (Neh. 2:10) Mbaamon lu ior mba tindi yange ve u van ikyua a tempel yô. (Dut. 23:3) Nahan er nan ve zegepristi ne yange sôr ian hen ijiir igen ken tempel i yan kwagh her sha ci u imbaor er Tobia nahan a va tsaan kere?

⁶ Tobia yange ya ikyar vea Eliashibi kôôsôô. Tobia man wan na Yehohanan yange ve er kasev ken Mbayuda, shi Mbayuda kpishi lu wuese Tobia. (Neh. 6:17-19) Shi wan u wan u Eliashibi ugen yange er wan u Sanbalati u kwase, man Sanbalati lu môm ken akar a Tobia a sôngo sôngo. Sanbalati lu gomna u Samaria. (Neh. 13:28) Mwe u icombor ne wa zua kpelegh kpelegh la nôngo u tesen er hii ve Zegepristi Eliashibi keghen atô a kwaghwan u Tobia, or u nan jighjigh ga u lu hendan a tom u ior mba Yehova lu eren la yô. Kpa Nehemia ta ikyaa a Yehova, nahan a kura ikyav mbi Tobia mbi mbi lu ken iyou i yan kwagh la cica cii, a haa ken won.

7. Mbatamen man mbagenev vea palegh u eren kwagh u una hôngor mlu u ve lu wang sha ishigh ki Yehova la nena?

⁷ Er se lu ior mba se tsegh ayol a ase sha ci u Aôndo yô, gba u hanma shighe se veren kwagh u Yehova hiihii. Saa se dondon atindi a Aôndo biishii ve, se lu wang sha ishigh nagh ye. Mayange se de ser mlu wase vea tsombor wase a hemba gban se kwagh a atindi a Yehova ga. Mbatamen mba ken Kristu ka ve dondo mnenge u Yehova, ka lu mnenge ve ga. (1 Tim. 5:21) Gba u mbatamen vea wa ikyo sha er vea er kwagh môm u una vihi mlu ve a Aôndo ga yô.—1 Tim. 2:8.

8. Ka nyi i gbe u Mbakristu mba ve tsegh ayol a ve sha ci u Yehova la cii vea umbur sha kwagh u ijende i yana?

⁸ Doo u se umbur ser “ujende mba bov mba vihin mbamlu mba dedoo.” (1 Kor. 15:33) Ior asev mbagenev vea fatyô u wan se kwagh u injaa ga. Eliashibi yange ver ior ikyav i dedoo, a sue Nehemia hide maa girgar u Yerusalem zan zan kar been. (Neh. 3:1) Nahan kpa, shighe kar yô, ikyar i Eliashibi ya vea Tobia man mbagenev sha gbenda u vough ga la na yô, a hingir u eren kwagh u dang, nahan kera lu wang sha ishigh ki Yehova ga. Ujende mba dedoo ka ve taver se ishima u eren ityom i dedoo i Mbakristu, er u ôron Bibilo man u zan mbamkombo shin u duen kwaghpasen nahan. Mba hen tsombor wase ka vea taver se ishima u eren kwagh u dedoo nahan, ve doo se ishima, shi ve gba se kwagh kpaa.

9. Er nan ve yange i kera wa ikyo sha tom u i eren ken tempel la tsembelee ga, man lu unô Nehemia na ve ibo sha kwagh ne?

⁹ Ôr Nehemia 13:10-13. Shighe u Nehemia hide za ken Yerusalem la, Mbayuda  kera lu nan iyua i suen tom u tempel la sha ikyo ga. Er Mbalevi kera zua a kwagh u vea nenge sha icombor ve ga yô, ve undu tom la, ve yem eren tom sule. Nahan Nehemia na mbatarev ibo sha kwagh ne. Ikyav tese ér ve kera wa ikyo sha tom ve ga. Yange ve de u ngohol môm-ken-upue hen ior shin ve kera lu ngohol akaa ne tindin a mi ken tempel, er i kaa a ve ér ve̱ eren la nahan ga. (Neh. 12:44) Nahan Nehemia nenge ér i er kwagh ne vough. A ver nomso mba ve vie yô, sha u ve nenge sha ayou a koson akaa ker a ken tempel la man sha uiyua mba a va er ken hemen la kpaa.

10, 11. Ka kwagh u civirigh u nyi ior mba Aôndo ka ve er sha u suen mcivir u mimi?

¹⁰ Se hen nyi sha kwagh ne? Se hen ser, u civir Yehova a inyaregh yasegh la ka kwagh u civirigh. (Anz. 3:9) Shighe u se er iyua sha ci u suen tom u Yehova yô, ka kwagh u a ne se la se lu hiden a mi nan un ye. (1 Kron. 29:14-16) Alaghga se hen ser se mba a kwagh kpishi u se na ga, kpa aluer gba se ishima yô, se cii se lu a kwagh u nan.—2 Kor. 8:12.

¹¹ Tsombor ugen yange u lôhô ikpur pania ugen vea kwase na iwer hen ya ve. Upania mban lu mbabeenyol. Tsombor ne eren kwagh ne kwa môm ken hanma kasua, zan zan kuma anyom imôngo je. Shin er mbamaren mban lu a ônov anigheni nahan kpa, ngô la a shi ôron ér, un eren kwaghyan sha ci u iorov pue, nahan kwaghyan u iorov pue kar uhar kpa a hemba un u eren ga. Alaghga or a nenge kwagh ne ér ka kwagh u cuku, nahan kpa upania mban yange wuese erdoo ne kpen kpen! Upania mban kpa ve wase tsombor ne ken jijingi. Ve ôr ônov mbara uvande-eren mba dedoo shi ve taver ve asema u zan ikyura ken mimi. Shighe kar yô, mbayev mban cii hingir u eren tom u pasen kwagh hanma shighe la.

12. Ka ikyav i dedoo i nyi mbatamen man udiakon ve veren ken tiônnongo?

¹² Kwagh ugen u se hen yô, ka un ne: Gba u mbatamen man udiakon cii vea hemen gbenda u̱ suen tom u nongo u Yehova u eren la, er Nehemia nahan. Ikyav ve la ia wase mbagenev ken tiônnongo. Shi mbatamen vea fatyô u kaven apostoli Paulu sha gbaa ne. Yange sue mcivir u mimi shi tese anmgbianev kwagh u i doo u vea eren yô. U tesen ikyav yô, yange due ve a mbamhen mba eren iyua.—1 Kor. 16:1-3; 2 Kor. 9:5-7.

13. Mbayuda mbagenev yange ve wa iyange i memen ikyo ga nena?

¹³ Ôr Nehemia 13:15-21. Aluer se tume ityough keren akaa a iyolough yô, mdoo u Yehova a doo se ishima la una hii u panden  kure kure. Ekesodu 31:13 pase ér iyange i memen yange lu sha ci u umbur Mbaiserael ér mba ikyurior i Aôndo a tsegh ve sha ci na yô. I ver iyange i memen la sha ci u icombor i̱ civir Aôndo shi i̱ eren msen shi i̱ gbidyen kwar sha Atindi a Aôndo. Kpa Mbaiserael mbagenev mba sha ayange a Nehemia la nenge iyange ne er ayange agen nahan, ve lu eren ikpenga ve sha iyange i memen. Ve ver kwagh u civir Aôndo la hiihii ga. Nehemia nengen nahan yô, a na zwa ér i wuhe ihinda i gar sha iyange i sha ataratar la, shi zenda mbakasuav mba ken ityar igen la kera, cii man iyange i memen hii ye.

14, 15. (a) Aluer se gema shighe wase cii se na sha kwagh u inyaregh ki keren yô, ka nyi ia er se? (b) Se er nan ve se nyôr ken mmem u Aôndo?

¹⁴ Ka nyi se hen ken ikyav i Nehemia laa? Se hen ser, doo u se gema shighe wase cii se na sha kwagh u inyaregh ki keren ga. Aluer se er nahan yô, kia dan se, hemban je yô, aluer tom u se lu eren la ka u doon se yô. Umbur icin i Yesu yange ta sha kwagh u eren uter uhar tom la. (Ôr Mateu 6:24.) Nehemia lu a igbenda kpishi i zuan a inyaregh, kpa lu eren nyi shighe u lu ken Yerusalem laa? (Neh. 5:14-18) Yange nyôr kpengaeren vea ior mba Tiru shin mbagenev ga, kpa a tume ityough wasen anmgbianev nav, shi lu eren akaa a a wase u tseghan iti i Yehova yô. Nyian kpa, mbatamen man udiakon ka ve hemba veren ishima u eren akaa sha ci u iwasen i tiônnongo, nahan anmgbianev mba ve civir Yehova a ve imôngo la soo ve sha ieren ne kpen kpen. Kwagh ne na yô, dooshima ngu her atô u ior mba Aôndo kua bem man mkor kpaa.—Esek. 34:25, 28.

¹⁵ Shin er i gbe u Mbakristu vea kuran iyange i memen ga nahan kpa, Paulu kaa ér “mmem shi her sha ci u nongoior u Aôndo er u sha iyange i Memen la nahan.” Shi a kaa ér: “Gadia u nan nyer ken mmem Na yô, nan mem ityom i nan er Aôndo iyol Na kpaa A mem i Na nahan.” (Heb. 4:9, 10) Se Mbakristu nyian se fatyô u nyôron ken mmem u Aôndo aluer se mba ungwan imo na, eren kwagh u a zough sha awashima na u a lu zan u za kuren la yô. We vea tsombor wou cii ne hemba veren ishima sha u eren mcivir u hen tsombor shi zan mbamkombo shi duen kwaghpasen kpa? Doo u se ôron kwagh a mba ve tee se tom shin mba ve eren tom a vese la ku ku ku ga, kpa se pase ve wang er akaa a ken jijingi a lu se kwagh u hiihii yô, hemban je yô, ve mba akaa ne a gbe ve kwagh ga la. Kwagh ne ngu vough er kwagh u Nehemia er la nahan, yange wuhe ihindagar shi zenda ior i Tiru kera, sha er una hemba nan ishima sha uicighanmbaakaav yô. Er se lu mba i tsegh se yô, doo u se pine ayol a ase ser, ‘Gbenda u m eren uma wam la ngu tesen ér i tsegham sha ci u tom u Yehova kpa?’—Mat. 6:33.

16. Sha ayange a Nehemia la, Mbaiserael nôngo u tan mlu u ve lu ior mba Aôndo tsegha ve la kera nena?

¹⁶ Ôr Nehemia 13:23-27. Sha ayange a Nehemia la, Mbaiserael lu eren kasev ken atôatyev. Shighe u Nehemia za sôr Yerusalem sha kwa u hiihii la, a kaa a mbatamen mba ken Iserael ér ve ya ikyur, ve nger shin takerada ér vea er kasev ken akuraior a a fe Aôndo ga la ga. (Neh. 9:38; 10:30) Nahan kpa, anyom nga kar kpuaa yô, Nehemia va kav er Mbayuda ve er kasev ken atôatyev tseegh ga, kpa shi ve lu nôngon u tan mlu ve u ve lu ior mba Aôndo tsegha ve sha ci na la kera kuaa yô! Mbayev mba i mar vea kasev mba ken atôatyev mban la fa u lamen shin ôron zwa Heberu kpaa ga. Vea wa ikyondo nahan shi vea nenge ér ve mba Mbaiserael kpa? Shin vea nenge ér ve mba Mbaashedodi shin Mbaamon shin Mbamoabi? Er ve fa zwa Heberu ga yô, vea kôrcio u fan Atindi a Aôndo kpa? A er nan ve vea fa Yehova shi vea tsua u civir un, geman vendan mbaaôndo mbaaiev  mba ungôôv vev civir laa? Yange gba u a er kwagh sha ikyaa ne fele fele je, man lu kwagh u Nehemia er kpaa je la.—Neh. 13:28.

17. Mbamaren vea er nan ve vea wase mbayev vev vea ya ikyar a Yehova kôôsôô?

¹⁷ Nyian kpa, gba u se er kwagh u una wase ônov asev vea lu a mlu u Orkristu yô. Ne mbamaren, pine nen ayol a en ner, ‘Ônov av mba lamen “zwa u wang” u mimi u Ruamabera la kpa? (Sef. 3:9) Iliam i mbayev av ve lamen la tese ér ka jijingi u Aôndo a hemen ve shin ka jijingi u taregha?’ Aluer u nenge a akaa a i gbe u vea sôr ken uma ve yô, de yen ishima a ve fele ga. Ka i tôô shighe naleghaa ve or hen ma zwa nan fa u lamen ye, hemban je yô, zum u akaa a danen nan a lu kpishi yô. Mbayev enev mba tagher a akaa a vesen a karen jighjigh ve u nan. Sha nahan yô, wase nen ônov enev ken mcivir wen u hen tsombor la kure kure, ve ya ikyar a Yehova kôôsôô. (Dut. 6:6-9) Pase nen ve mbamtsera mba vea zua a mi, aluer ve tile paleghaa a tar u Satan ne yô. (Yoh. 17:15-17) Shi tesen nen ve kwagh u una kôr ve ken ishima yô.

18. Er nan ve mbamaren mba ve lu Mbakristu la ve hembe lun sha ian i injaa i wasen mbayev vev sha u ve tsegha ayol a ve sha ci u Yehovaa?

¹⁸ Jighilii yô, hanma wanye nana tsua u civir Aôndo a ishima i nan. Nahan kpa, akaa nga kpishi a mbamaren vea er sha u wasen ve yô. Kwagh ne kua u veren ve ikyav i dedoo shi pasen ve aeren a a lu shami ga la wang, shi wasen ve u fan kwaghbo u aluer ve tsua akaa sha inja ga ve u una tser ve la. Mbamaren, ka ne ne hembe lun sha ian i injaa i ne wase mbayev enev vea tsegha ayol a ve sha ci u Yehova ye. Gba u ne wase ve vea lu a mlu u Orkristu la, shi vea kura un kpaa. Jighilii yô, gba u hanma wase nana kuran “riga”u nan u sha injakwagh la sha er una saa ga yô. Riga ne ka aeren a ase man atindi a se dondon ve i fe se ér se mba mbadondon mba Kristu la.—Mpa. 3:4, 5; 16:15.

19, 20. Se er nan ve Yehova una umbur se, una ver se “doo doo”?

¹⁹ Profeti Malaki, u un kpa lu sha ayange a Nehemia la, yange pase ér: “I nger ruamabera u umbur akaa . . . , sha ci u mba ve cie TER, man mba ve civir iti Na yô.” (Mal. 3:16, 17) Aôndo una hungur mba ve cie un sha mimi shi iti na i doo ve ishima la mayange ga.—Heb. 6:10.

²⁰ Nehemia yange er msen kaa ér: “Umbur mo Aôndo wam, verem doo doo.” (Neh. 13:31) Se kpa aluer se za hemen u palegh ujende mba bov shi suen akaa a nongo u Yehova u eren la, shi veren akaa a ken jijingi hiihii shi kuran mlu wase u Orkristu la yô, Aôndo una nger ati a ase ken ruamabera u umbur akaa la, vough er yange nger iti i Nehemia nahan. Yô, se za nen hemen u ‘karen ayol a ase sha u se fa aluer sea lu ken jighjigh u nan yô.’ (2 Kor. 13:5) Aluer se za hemen u lun wang sha ishigh ki Yehova yô, una umbur se, una ver se “doo doo.”