EDIADI diavangama muna Agositu ya mvu wa 1936, kuna Lumbu lwa Ntinu kuna Suazilândia. Mpangi Robert yo George Nisbet basikanga nkunga mun’ekalu diakala ye masini mawisanga e ndinga, i bosi, basikanga nkunga ye malongi mabandulwa ma Mpangi J. F. Rutherford. O Ntinu Sobhuza II wayangalala kikilu. Mpangi George wavova vo: “Twatokana vava kazola sumba e masini mama ye lekwa yakaka twasadilanga.”

Robert wavova kuna ngemba zawonso vo e lekwa yayi ke ya teka ko. Ekuma? Kadi e lekwa yayi ke yau ko bavwidi yo. O Ntinu wazola zaya kana nani ovwidi yo.

Robert wavutula vo: “E lekwa yayi Ntinu ankaka ovwidi yo.” I bosi, Ntinu Sobhuza wayuvula vo nani i Ntinu ndioyo. Robert wavutula vo: “I Yesu Kristu wa Ntinu a Kintinu kia Nzambi.”

O Ntinu Sobhuza kuna zitu wawonso wavova vo: “Ntinu anene kikilu. Kizolele baka konso lekwa kiandi ko.”

Robert wasoneka vo: ‘E mvovo mia Ntinu Sobhuza miansivikisa kikilu. Watoma vovanga Kingelezo kondwa lulendo ye ke diakala diampasi ko mu mokena yandi. Yamokena yandi vioka miniti 45 muna suku diandi dia salu, ekolo George kasikanga e nkunga kuna mbazi.’

Robert wakudikila vo: ‘Muna lumbu kiakina kaka, twayenda kingula Sikola Yampwena ya Suazilândia, kuna twawananena ye diambu diatuvana kiese kiayingi. Twasila umbangi kwa mfidi a sikola yo kutusia e sungididi. Vava twamvovesa mu kuma kia masini yo kunlomba vo kayambula wan’a sikola awonso bawá e nsangu twakala zau, wayangalala kikilu yo bokelesa tezo kia nkama alongoki mu vwanda vana titi mu wá. Twavoveswa vo e sikola yayi, yalonganga wan’amakala e salu ya mpat’a nsengo, lunga-lunga mvuma, vala nti, tunga nzo, Kingelezo ye matemática; vo i wan’amakento, balongwanga kimfelemi, salu ya nzo ye salu yankaka. I bosi, twazayiswa vo e sikola yayi nkak’ankento a Ntinu watungisa yo.’ *

Kuna lubantiku lwa mvu wa 1933, o Ntinu Sobhuza wawá ye kiese kiawonso aviti a nzila ana bakingula Lumbu lwa Ntinu. Lumbu kimosi, wakutakesa makesa 100 mu wá nsangu za Kintinu. Watambulanga nkanda mieto. Ke vavioka kolo ko, o Ntinu wakala ye nkanda mieto miayingi mun’elundilu diandi dia nkanda. vana ntandu, wakwamanana mio lunda kanele vo e nkanda mieto miasimwa kwa luyalu lwa Grã-Bretanha muna kolo kia vit’anzole ya nz’amvimba.

Ntinu Sobhuza II wakwamanana tambula mbangi za Yave muna lumbu lwa Ntinu kuna Lobamba, wabokelanga nkutu afidi a mabundu mu kwiza wá e malongi ma Nkand’a Nzambi mana balonganga ampangi. Ekolo mpangi mosi wayikilwanga vo Helvie Mashazi kavovelanga e nkand’a Matai kapu kia 23, buka kimosi kia afidi a mabundu bafunga makasi yo vava kubavwandisa mu kingolo. Kansi, o Ntinu wabasima yo vovesa mpangi Mashazi vo kakwamanan’o vova. Vana ntandu, o Ntinu wavovesa nkangu vo basoneka e sono yawonso ya Nkand’a Nzambi yayikwanga mun’elongi.

Lumbu kiakaka, vava bawá elongi diafilwa kwa mpangi mosi wa mviti a nzila, nyá mun’afidi a mabundu bawá elongi diadi, bakatula e mvwatu miau miabasunzulanga vo afidi a mabundu yo vova vo: “Owau, ke tu afidi a mabundu diaka ko, kansi tu Mbangi za Yave.” I bosi, bayuvula kwa mviti a nzila kana vo kena yo nkanda wankaka ko nze una Ntinu kakala wau.

Tuka muna mvu wa 1930 yamuna lufwa lwandi muna mvu wa 1982, o ntinu wazitisanga Mbangi za Yave ye kayambula ko vo babangikwa mu kuma kia lembi landa e fu ya kisi nsi a Suazilândia. Muna kuma kiaki, Mbangi za Yave bakala ye kuma mu kumvutula matondo ye bakendalala kikilu mu kuma kia lufwa lwandi.

Kuna lubantiku lwa mvu wa 2013, vioka 3.000 m’ateleki a Kintinu bakala kuna Suazilândia. Vioka fuku dimosi (1 milhão) dia wantu bezingilanga muna nsi a Suazilândia, ediadi disongele vo konso nteleki una ye kiyekwa kia sila umbangi kwa 384 dia wantu. Vioka 260 m’aviti a nzila besalanga yo vema kwawonso muna 90 lwa nkutakani ye 7.496 dia wantu balungana muna Luyindulu muna mvu wa 2012. Kieleka, tuna ye vuvu vo lunungunuku lukala mu nsi yayi. O nkubilwa wasikila wasiwa vava mpangi zantete bakingula e nsi a Suazilândia muna mvu mia 1930.​—⁠Muna Malundilu Meto kuna África do Sul.