Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

MU BINTU BIETU BIA KALE

Mukalenge uvua musanke bikole!

Mukalenge uvua musanke bikole!

BUALU ebu buakenzeka mu ngondo wa 8 mu 1936 mu ditunga dia Swaziland mu musoko wa Kraal muaba uvua mfumu musombele. Robert ne George Nisbet bavua bele mu mashinyi a bikolokolo mizike ne miyuki ya muanetu Rutherford bivuabu bakuate mu bande. Mukalenge Sobhuza II wakasanka bikole. George udi wamba ne: “Biakatutonda bikole pavuaye musue kutusumba tshisanji tshituvua tuelela bande, bande ituvua bakuate ne bikolokolo bituvua tumanyisha nabi mukenji wa Bukalenge.”

Robert wakamulomba uleja muvua bintu ebi kabiyi bia kupana. Bua tshinyi? Bualu bivua bia muntu mukuabu. Mukalenge eu wakajinga bua kumanya muenabi.

Robert wakandamuna ne: “Bionso mbia Mukalenge mukuabu.” Pashishe mukalenge Sobhuza wakebeja bua kumanya Mukalenge au. Robert kumuambilaye ne: “N’Yezu Kristo Mukalenge wa Bukalenge bua Nzambi.”

Sobhuza wakitaba ne kanemu konso ne: “Yeye udi Mukalenge munene, tshiena musue kuangata tshintu tshiende nansha tshimue to.”

Robert wakafunda wamba ne: ‘Malu avua mfumu munene eu (mukalenge Sobhuza) wenza akankemesha bikole. Uvua wakula Anglais bimpe, ne kavua udileja anyi udibandisha to. Bivua bipepele bua kuyukila nende. Tuakasomba nende mu biro biende minite mitue ku 45 pavua eku George pambelu wela mizike.

Robert wakatungunuka wamba ne: ‘Dituku diakalonda, tuakaya kukumbula tshilongelu tshinene tshia mu Swaziland muaba utuakapeta bualu kampanda butambe buimpe. Tuakayisha mulombodi wa tshilongelu etshi uvua muitabe bua kututeleja. Patuakamuleja bua mashinyi a bikolokolo ne kulomba bua balongi bonso bateleje miyuki ituvua bakuate, wakasanka bikole ne kubikilaye balongi batue ku 100 bua kusombabu mu mashinde bua kuteleja. Bavua batuambile ne: tshivua tshilongelu tshivua tshilongesha bantu balume malu a madimi, midimu ya mabaya, luibaku, Anglais ne makumi ne tshilongesha bantu bakaji bumunganga, midimu ya ku nzubu ne midimu mikuabu ya mushinga. Kakuende wa mfumu munene ke uvua muena tshilongelu etshi.’

Balongi ba mu tshilongelu tshinene bavua bateleje muyuki wa patoke mu Swaziland mu 1936

Kumpala mu 1933, mukalenge Sobhuza ukavua muyukile ne bampanda-njila bavua balue kumutangila mu nzubu wende wa bukalenge wa mu Kraal. Musangu mukuabu, wakasangisha basalayi bende 100 bavua bamulama bua kutelejabu mukenji wa Bukalenge uvua mukuata mu bande. Wakafila dîna diende bua bikala bamutuadila bibejibeji ngondo yonso ne kuangataye mikanda yetu. Mu matuku makese, tshitekelu tshia mikanda tshia mukalenge tshiakamba kuwula ne mikanda ya bulongolodi. Wakayilama kabidi bimpe nansha muvuabu bakandike mikanda yetu mu Swaziland mu Mvita mibidi ya buloba bujima kudi mbulamatadi wa ditunga dia Angleterre uvua mudikuate ku bupika.

Mukalenge Sobhuza II wakatungunuka ne kuyukila ne Bantemu mu nzubu wende wa bukalenge wa mu Lobamba mu Kraal munkatshi mua bidimu bia bungi. Uvua kabidi ubikila bamfumu ba bitendelelu bua balue kuteleja miyuki yetu ya malu a mu Bible. Musangu kampanda pavua Ntemu mukuabu wa mu tshimenga atshi diende Helvie Mashazi umvuija Matayi nshapita wa 23, tshisumbu tshia bamfumu ba bitendelelu tshiakajuka ne tshiji tshikole ne kumuenzejabu bua asombe. Kadi mukalenge wakakuila muanetu Mashazi ne kumulombaye bua atungunuke ne kuakula. Mukalenge wakambila kabidi bantu bavua bamuteleja bua kufundabu mvese yonso ivua muanetu eu utela mu muyuki wende.

Pavua bamfumu ba bitendelelu banayi bateleje muyuki uvua mpanda-njila mukuabu muenze pende musangu mukuabu, bakabunya matshi a mizabi yabu bua kusokokabu tumanyinu tuabu tuvua tuleja muvuabu bamfumu ba bitendelelu. Bakamba ne: “Katuena kabidi bamfumu ba bitendelelu to, kadi tukadi Bantemu ba Yehowa.” Pashishe bakebeja mpanda-njila eu ni uvua ne mukanda nansha umue wa ku ivua nayi mfumu munene.

Kumbukila anu ku bidimu bia 1930 too ne muakafua mfumu munene eu mu 1982, uvua unemeka Bantemu ba Yehowa ne kavua musue bua babakengeshe bua muvuabu kabayi benza bilele bia bena mu Swaziland to. Nunku, Bantemu bavua ne dianyisha dia bungi kudiye ne bakanyingalala bikole pakafuaye.

Ku ntuadijilu kua 2013 kuvua bamanyishi ba lumu luimpe bapite pa ku 3 000 mu Swaziland. Bu mudi mu ditunga edi bantu bapite pa muliyo umue, mumanyishi umue udi ne bua kuyisha bantu 384. Bampanda-njila bapite pa 260 bavua benze mudimu mu bisumbu 90 ne bantu bapite pa 7 496 bavua babuele mu Tshivulukilu mu 2012. Bidi bimueneka patoke ne: nekuikale divula dia bungi mu matuku adi alua mu ditunga edi. Bushuwa bantu bavua batuadije mudimu mu Swaziland mu bidimu bia 1930 ke bavua bashiye tshishimikidi tshikole.​—Mu bintu bietu bia kale mu Afrique du Sud.