1. Eme idibo Ọghẹnẹ a be hai wuhrẹ kpahe noke toke, kọ ẹvẹ eware nana nọ ma bi dhe ẹwẹwariẹ na o rọ rrọ obufihọ kẹ omai?

‘ONANA o wọhọ uzoẹme nọ ma wuhrẹ no ẹdẹjọ,’ kọ whọ ta ẹme otiọna no ẹdẹjọ nọ whọ jẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ Uwou-Eroro? Otẹrọnọ whọ dina kri ukoko na no, ẹsejọhọ who ti muẹrohọ nọ u wo izoẹme jọ nọ a be hai kere kpahe noke toke. Ejọ rai họ, Uvie Ọghẹnẹ, ẹtanigbo na, iruo usiuwoma ota na, te iruemu-aghae wọhọ uyoyou, gbe ẹrọwọ. Eware nana nọ ma be hae wuhrẹ kpahe noke toke na i bi fi obọ họ ru ẹrọwọ mai ga nọ ma sae rọ “jọ iru ẹme na, [orọnọ] iyo evo ho.”—Jem. 1:22.

2. (a) Ẹsibuobu, eme ekareghẹhọ Ọghẹnẹ u dhesẹ? (b) Ẹvẹ izi Ọghẹnẹ i ro wo ohẹriẹ no erọ ahwo-akpọ?

² Ẹsibuobu ẹme Hibru nọ a fa “isẹri-ise” hayo ekareghẹhọ na u dhesẹ izi hayo ijaje nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze. A re dhe izi ahwo-akpọ enwenwene keme ẹsikpobi i re wiruo ho, rekọ izi Jihova e rrọ ere he, ma rẹ sai fievahọ ae okekpobi. Jihova o fi izi jọ họ fiki ugogo ẹjiroro jọ hayo re ọ rọ kpọ eware jọ vi, izi nana i re ru ẹjiroro rai gba yọ i wo irekọ họ. Ọso-ilezi na ọ ta nọ: “Isẹri [hayo ekareghẹhọ] ra ikiẹrẹe ri bẹdẹ.”—Ol. 119:144.

3, 4. (a) Eme ọ rrọ usu ekareghẹhọ Jihova? (b) Erere vẹ o re te emọ Izrẹl nọ a te ru lele ekareghẹhọ Jihova?

³ Ẹsejọhọ who muẹrohọ no inọ ekareghẹhọ Jihova e rẹ jọ unuovẹvẹ ẹsejọ. Jihova ọ jẹ hae rọ ẹkwoma eruẹaro riẹ kẹ orẹwho Izrẹl unuovẹvẹ kẹse kẹse. Wọhọ oriruo, taure emọ Izrẹl a tẹ te ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, Mosis ọ vẹvẹ rai unu nọ: “Wha sẹro oma rai re eva rai e se owhai ba ẹviẹhọ, ogbẹrọ erehe wha ve ti kurẹriẹ nyae gọ edhọ,  ỌNOWO na o ve ti muofu kẹ owhai.” (Izie. 11:16, 17) Ebaibol na i dhesẹ nọ kẹse kẹse Ọghẹnẹ ọ jẹ hae kareghẹhọ idibo riẹ eware nọ i re fi obọ họ kẹ ae.

⁴ Jihova ọ jẹ hae ta kẹ emọ Izrẹl noke toke nọ a koko izi riẹ, a gaviezọ kẹe, je ru odẹ riẹ fo. (Izie. 4:29-31; 5:28, 29) A te ru lele ekareghẹhọ nana, u muẹro nọ a ti wo eghale buobu.—Izerẹ 26:3-6; Izie. 28:1-4.

5. Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ họre kẹ Hẹzikaya ovie na?

⁵ Ọghẹnẹ o koko eyaa kpobi nọ ọ ya kẹ emọ Izrẹl makọ okenọ a rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. Wọhọ oriruo, okenọ Senakerib ovie Asiria ọ wọ ẹmo ziọ Juda je seha kẹ Hẹzikaya ovie na nọ ọ te raha okpẹwho na, Jihova o vi ukọ-odhiwu nyae thọ Hẹzikaya. Evaọ aso ọvo, ukọ-odhiwu Ọghẹnẹ o te kpe “egbaẹmo gbe iletu-ẹmo” Asiria kpobi muotọ, Senakerib o te zihe kpo avọ omovuọ. (2 Irv. 32:21; 2 Iv. 19:35) Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ họre kẹ Hẹzikaya ovie na? “Keme [Hẹzikaya] ọ dhẹgbalọ ỌNOWO na whawha, ọ se riẹ ba elele vievie he, rekọ ọ yọrọ izi nọ ỌNOWO na ọ rọ kẹ Mosis na whawha.”—2 Iv. 18:1, 5, 6.

6. Ẹvẹ Josaya ovie na o ro dhesẹ nọ o fievahọ Jihova?

⁶ Josaya ovie na yọ ohwo jọ nọ o koko izi Ọghẹnẹ re. Nọ umuo ikpe eree vrẹ o je ro “ru onọ ukiehọ evaọ aro ỌNOWO na, . . . O kurẹriẹ ri obọze hayo ẹkpẹlobọ họ.” (2 Irv. 34:1, 2) Josaya o si emedhọ-egọ no otọ je ru nọ a rọ wariẹ mu egagọ uzẹme họ, ọ tẹ rọ ere dhesẹ nọ o fievahọ Jihova. Oware nọ Josaya o ru na o wha eghale se ọyomariẹ gbe orẹwho na soso.—Se 2 Iruẹru-Ivie 34:31-33.

7. Eme ọ jẹ hai noi ze okekpobi nọ emọ Izrẹl a te gbabọkẹ ekareghẹhọ Jihova?

⁷ Rekọ uyoma kẹhẹ, ẹsikpobi idibo Ọghẹnẹ a je yoẹme kẹ izi riẹ hẹ. A re yoẹme nẹnẹ, a ve veghe uzou odẹnotha, yọ ere o jọ ikpe buobu. Ẹsibuobu nọ ẹrọwọ rai o te whrehe no, a ve ru wọhọ ahwo nọ ofou uwuhrẹ kpobi “ọ rẹ wọ kpobonẹ kpobonẹ,” wọhọ epaọ ẹme Pọl ukọ na. (Ẹf. 4:13, 14) Fikiere okekpobi nọ a gbabọkẹ ekareghẹhọ Ọghẹnẹ, okpẹtu o je he te ai wọhọ  epanọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ rai vẹre.—Izerẹ 26:23-25; Jeri. 5:23-25.

8. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ikuigbe emọ Izrẹl na ze?

⁸ Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ikuigbe emọ Izrẹl na ze? Wọhọ epanọ o jọ kẹ emọ Izrẹl na, Jihova ọ be kẹ omai idibo riẹ ithubro gbe ekpọvio sa-sa. (2 Pita 1:12) Ma tẹ be hai se Ebaibol na ẹsikpobi, o rẹ kareghẹhọ omai izi Ọghẹnẹ. Ọghẹnẹ ọ kẹ omai ufuoma nọ ma rẹ rọ salọ sọ ma re yoẹme kẹe hayo ru onọ ma rri nọ u kiehọ kẹ omai. (Itẹ 14:12) Joma ta kpahe ẹjiroro sa-sa nọ ma sai ro fievahọ ekareghẹhọ Jihova gbe erere nọ ma ti wo nọ ma te ru lele ai.

9. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ ọ rrọ kugbe emọ Izrẹl evaọ okenọ a jọ onya igbrẹwọ na?

⁹ Okenọ emọ Izrẹl a mu onya ikpe 40 na họ evaọ ‘igbrẹwọ ilogbo’ na, Jihova ọ vuẹ rai hi kpahe oghẹrẹ nọ ọ te rọ kpọ hayo rẹrote ai. Rekọ noke toke o je ru oware nọ a sai ro fievahọ iẹe je lele ithubro riẹ. Ọ jẹ rọ ẹgho su ai evaọ uvo, evaọ aso kọ erae, be rọ ere dhesẹ kẹ ae nọ ọ rrọ kugbe ai noke toke evaọ onya igbrẹwọ imuozọ yena. (Izie. 1:19; Ọny. 40:36-38) Ọ rẹrote ẹgwọlọ rai re. “Ehọ rai e bẹre he, yọ awọ rai o fu hu.” Evaọ uzẹme, “oware ovo o kare rai he.”—Neh. 9:19-21.

10. Ẹvẹ Jihova ọ be rọ kpọ idibo riẹ nẹnẹ?

¹⁰ Nẹnẹ, idibo Ọghẹnẹ a joma te akpọ ọkpokpọ nọ ọ ya eyaa riẹ na no. Kọ ma fievahọ nọ Jihova o ti ru oware kpobi nọ ma gwọlọ, nọ u ti fi obọ họ kẹ omai zọ vrẹ ‘uye ulogbo’ na? (Mat. 24:21, 22; Ol. 119:40, 41) Uzẹme riẹ họ, Jihova ọ be rọ ẹgho hayo erae su omai ruọ akpọ ọkpokpọ na ha. Rekọ ọ be rọ ẹkwoma ukoko riẹ kpọ omai. Wọhọ oriruo, noke toke a be kareghẹhọ omai epanọ u wuzou te re ma ru usu mai kugbe Jihova ga ẹkwoma uwuhrẹ omobọ-ohwo, Egagọ Uviuwou, usiuwoma ota gbe iwuhrẹ nọ ma rẹ nya ẹsikpobi. Kọ ma be daoma ru lele ekareghẹhọ nana? Ma te ru ere, u ti ru omai wo ẹrọwọ nọ o ti fi obọ họ kẹ omai zọ ruọ akpọ ọkpokpọ na.

11. Idhere vẹ Jihova o bi ro dhesẹ nọ ọ be daezọ mai?

¹¹ U te no usu mai kugbe Jihova nọ o rẹ jọ gaga no, ekareghẹhọ nana i re fi obọ họ kẹ omai evaọ iruẹru uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ mai. Wọhọ oriruo, i re ru nọ ma gbe ro le efe gahrọ hayo ruawa thesiwa ha. Yọ i fi obọ họ kẹ omai no evaọ abọ osẹ, oghẹrẹ eware ẹkeriotọ nọ ma rẹ salọ gbe oghẹrẹ nọ u fo nọ ma re rri isukulu ikpehru. A kareghẹhọ omai no re kpahe epanọ ma sae rọ whaha enwoma evaọ iwou mai, Egwa Uvie mai, nọ ma tẹ rrọ imoto mai, gbe epanọ ma sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ogbohrẹ idudhe. Ithubro nana kpobi i dhesẹ nọ Jihova ọ be daezọ mai.

12. (a) Eme Jesu o wuhrẹ ilele riẹ unuẹse buobu? (b) Oware omaurokpotọ vẹ Jesu o ru nọ o thọrọ Pita ẹro vievie he, kọ ẹvẹ u fo nọ u re kpomahọ omai?

¹² Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, kẹse kẹse a jẹ hae kareghẹhọ idibo Ọghẹnẹ oware nọ u fo nọ a re ru. Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ unuẹse buobu nọ u fo re a wo omaurokpotọ. Orọnikọ unu ọvo ọ jẹ rọ ta ha, o fi oriruo na hotọ kẹ ae. Evaọ aso urere nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, o koko ikọ riẹ họ kẹ ehaa Ọnyavrẹ na. Nọ a be re emu na, Jesu ọ tẹ kparoma jẹ  wozẹ awọ ikọ na kpobi, oware nọ odibo o re ru. (Jọn 13:1-17) Oware nana nọ Jesu o ru na u wuhrẹ ikọ na oware nọ o rẹ thọrọ ae ẹro ho. Evaọ ikpe 30 nọ i lele i rie, Pita ukọ na nọ ọ jọ kugbe Jesu aso yena o wuhrẹ ibe Ileleikristi riẹ kpahe omaurokpotọ. (1 Pita 5:5) U fo nọ oriruo Jesu na o ru omai kpobi wo omaurokpotọ evaọ oghẹrẹ nọ ma re yerikugbe amọfa.—Fil. 2:5-8.

13. Eme o wuzou gaga nọ Jesu ọ kareghẹhọ ilele riẹ nọ u fo nọ a re wo?

¹³ Jesu ọ tẹ jẹ vuẹ ilele riẹ nọ u fo nọ re a wo ẹrọwọ. Ẹdẹjọ nọ ilele na a sai siwi ọmọ jọ nọ idhivẹri e jọ oma ha, ilele na a nọ Jesu nọ: “Fiki eme ma gbẹ sai lei no ho?” Jesu ọ kuyo nọ: “Fiki epa ẹrọwọ ọkakao rai. Keme uzẹme mẹ ta kẹ owhai, wha te wo orọwọ wọhọ ubi ahe jọ, . . . oware ovo o rẹ bẹ owhai hi.” (Mat. 17:14-20) Evaọ etoke odibọgba riẹ kpobi, Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ ẹrọwọ o wuzou gaga. (Se Matiu 21:18-22.) Kọ ma bi ru lele ithubro nọ i re ru ẹrọwọ mai ga nọ ma be hae gaviezọ kẹ evaọ etoke iwuhrẹ ukoko gbe ikokohọ? Orọnikọ re ma reawere omakugbe inievo na ọvo eruẹrẹfihotọ nana e rrọ kẹ hẹ, enana yọ etoke nọ ma re ro dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova.

14. Fikieme u ro wuzou re ma wo ọkpọ uyoyou nọ Kristi o wo?

¹⁴ Ekareghẹhọ buobu e rrọ Ikereakere Griki Ileleikristi na nọ i dhesẹ nọ u fo re ma you ohwohwo. Jesu ọ ta nọ uzi avivẹ nọ o mae rro họ, “you omọfa epanọ who you oma ra.” (Mat. 22:39) Yọ Jemis nọ ọ rrọ oniọvo Jesu o se uyoyou ‘uzi Ovie.’ (Jem. 2:8) Jọn ukọ na o kere nọ: ‘Iyoyou mẹ, orọnọ uzi okpokpọ mẹ rrọ owhai ekere se he, rekọ ujaje anwae nọ wha wo no emuhọ ze; ujaje anwae na yọ ẹme nọ wha yo no vẹre. Dede na me bi kere uzi okpokpọ se owhai.’ (1 Jọn 2:7, 8) Eme Jọn o se “ujaje anwae” na? Ọ jẹ ta kpahe uzi nọ o ta nọ ohwo o you ohwo. O se rie “ujaje anwae” keme Jesu ọ kẹ ujaje yena no vẹre ikpe buobu nọ i kpemu. O te je sei “uzi okpokpọ” keme uyoyou nana o te gwọlọ nọ ilele na a rẹ rọ ẹgwọlọ amọfa karo evaọ etoke ebẹbẹ nọ a te rẹriẹ ovao dhe evaọ obaro. Kọ mai Ileleikristi nẹnẹ, ma be gaviezọ kẹ unuovẹvẹ sa-sa nọ i re fi obọ họ kẹ omai whaha uzuazọ oriobọ nọ o da oria kpobi fia nẹnẹ? Uzuazọ utioye u re ru nọ ma gbe wo uyoyou kẹ erivẹ mai hi.

15. Eme họ oware nọ o wọ Jesu ziọ otọakpọ?

¹⁵ Jesu o wo ọdawẹ kẹ amọfa. Onana  u ru nọ o ro siwi enọ e jẹ mọ, enọ e ko, jẹ kpare enọ i whu. Dede na, orọnọ re o siwi ahwo nọ a be mọ o wọ riẹ ziọ otọakpọ họ. Oware nọ ahwo a tubẹ mai wo erere no ze họ, usiuwoma ota gbe iwuhrẹ riẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ahwo nọ Jesu o siwi ẹyao rai gbe otu nọ ọ kpare no uwhu ze kpobi a wariẹ whu, rekọ otu nọ o ru lele iwuhrẹ riẹ a te rria bẹdẹ bẹdẹ.—Jọn 11:25, 26.

16. Ẹvẹ iruo usiuwoma gbe ahwo nọ ma bi wuhrẹ re a jọ ilele na e nyaharo te no?

¹⁶ Iruo usiuwoma ota nọ Jesu o muhọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na e be nyaharo gaga enẹna. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha nyai wuhrẹ ahwo erẹwho kpobi re a zihe ruọ ilele.” (Mat. 28:19, NW) Ikọ na a ru ere, yọ ma bi ru ere nẹnẹ re. Isẹri Jihova nọ i bu vi ima ihrẹ (7,000,000) a be rọ ajọwha whowho ovuẹ Uvie na evaọ erẹwho nọ i bu vi egba ivẹ gbe ikpe esa (230), yọ a bi wuhrẹ ima ahwo buobu Ebaibol na. Iruo usiuwoma ota nana e kẹ imuẹro nọ edẹ urere na ma rrọ na.

17. Ohrẹ vẹ ikọ na Pọl avọ Pita a kẹ?

¹⁷ Ekareghẹhọ i fi obọ họ kẹ Ileleikristi oke nọ u kpemu dikihẹ ga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Roro epanọ o kẹ Timoti uduotahawọ te okenọ Pọl ukọ na nọ ọ jọ uwou-odi evaọ Rom ọ ta kẹe nọ: “He lele oghẹrẹ eme oma ojaja eyena enọ whọ jọ unu mẹ yo na.” (2 Tim. 1:13) Nọ Pita ukọ na ọ tuduhọ ibe Ileleikristi riẹ awọ nọ a wo ithihakọ, uyoyou-inievo gbe oma-onyẹ no, o te fibae nọ: “Mẹ ma nọ kẹse kẹse mẹ rẹ rehọ eware nana kareghẹ họ owhai, dede nọ wha riẹ rai ghele, e tẹ jẹ rọ eva uzẹme nọ wha woi.”—2 Pita 1:5-8, 12.

18. Ẹvẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a rri ekareghẹhọ?

¹⁸ Ileta nọ Pọl avọ Pita a kere i wo “ekareghẹhọ eware nọ eruẹaro ẹri na e ta eme kpahe.” (2 Pita 3:2) Kọ eware nọ a kareghẹhọ ae na e dha Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na eva? Ijo, keme oyena u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o you rai, yọ u fi obọ họ kẹ ai “ro eva aruoriwo gbe ẹriẹ ọrọ Ọnowo gbe [Osiwi rai] Jesu Kristi.”—2 Pita 3:18.

19, 20. Fikieme u ro fo nọ ma fievahọ ekareghẹhọ Jihova, kọ erere vẹ ma ti wo nọ ma te ru ere?

¹⁹ Ma wo ẹjiroro sa-sa nẹnẹ nọ ma re ro fievahọ ekareghẹhọ Jihova nọ i wo irekọ họ nọ e rrọ Ebaibol na. (Se Joshua 23:14.) Ma rẹ jariẹ ruẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ro yerikugbe ahwo-akpọ nọ a gba ha ikpe buobu. A kere enana fihotọ kẹ erere mai. (Rom 15:4; 1 Kọr. 10:11) Ma ruẹ eruẹaruẹ Ebaibol buobu nọ i rugba no. Eruẹaruẹ e wọhọ ekareghẹhọ nọ a kẹ kpahotọ. Wọhọ oriruo, ima ahwo buobu a kurẹriẹ ziọ egagọ uzẹme no wọhọ epanọ a ta nọ o te jọ. (Aiz. 2:2, 3) Akpọ na nọ o bi dhe eyeyoma na yọ abọjọ eruẹaruẹ Ebaibol nọ o bi rugba. Yọ wọhọ epanọ ma ta vẹre na, iruo usiuwoma ota nọ e be nyaharo evaọ akpọ-soso na yọ orugba ẹme Jesu.—Mat. 24:14.

²⁰ Eware nọ Jihova o ru no rite inẹnẹ u ru nọ ma sai ro fievahọ iẹe. Kọ ma bi ru ere? O gwọlọ nọ ma fievahọ ekareghẹhọ riẹ. Ere oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Rosellen o ru. Ọ ta nọ: “Epanọ me fievahọ ekareghẹhọ Jihova te, ere mẹ be ruẹ nọ ọ be ginẹ rẹrote omẹ jẹ bọ omẹ ga te re.” Joma wo erere no ekareghẹhọ Jihova ze, ẹkwoma izi riẹ nọ ma re koko ẹsikpobi.