1. 1) ¿Tijaty yajmaytyakp janääm jatsojk mä naymyujkën? 2) ¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko jatëgok nˈëxpëjkëm?

TË NÄˈÄ mˈoknayajtëëwëbë ko xyˈëxpëky diˈib naxäämp mä rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm: “¿Tyäˈädë të yˈokˈyaˈëxpëjkpë?”. Pën jeky kujk mˈyoˈoy mä yˈëxpëktë Jyobaa tyestiigëty, waˈan të xypyëkyë kuentë ko jatëgok yaˈëxpëky diˈib të yˈokˈyaˈëxpëjkpë. Extëmë Diosë yˈAnaˈamën, ko të nyajjuˈuybyëtsëˈëmëm, ko ngäjpxwäˈkxëm o ko yajmaytyaˈagyë mëbëjkën o tsojkën. Ko nˈëxpëjkëm jatëgok, yëˈë xypyudëjkëm parë mëkë mëbëjkën nyaˈijtëm ets nguytyuˈunëm “extëm jyënaˈany ja Diosë jyaaybyajtën” ets kyaj jeˈeyë nmëdooˈijtëm (Sant. 1:22).

2. 1) ¿Ti yˈandijpy ko Biiblyë tmaytyaˈaky tijaty yajtukjamyajtsëm? 2) ¿Ets wiˈix tyëgatsyëtyë naxwinyëdë jäˈäyë yˈanaˈamën mëdë Dios yˈanaˈamën?

² Ko Biiblyë tmaytyaˈaky tijaty yajtukjamyajtsëm, kajaabë yëˈë myaytyäˈägaampy ja anaˈamën etsë ley diˈibë Dios myoobyë kyäjpn. Naxwinyëdë jäˈäyë yˈanaˈamën janäämëty tyëgatsy ets yajwijtsˈoyë, perë Jyobaa yˈanaˈamën kyaj dyuˈunëty, mbäät xëmë nmëbëjkëm. Wäˈätsë Diosë lyey ets mbäät nˈijtëm seguurë ko pën nmëmëdoˈojëm, xëmë ndukˈoyˈatäˈänëm. Tëëyëp, Jyobaa yäjkë yˈanaˈamën diˈib tyam kyaj nekypyanëjkxëm, per kyaj mët ko kyaj yˈoyëty. Pes diˈib jyaayë Salmo jyënany: “Ja tëyˈäjtën diˈibëts xytyukjamyajtsp winë xëë winë tiempë yˈity” (Sal. 119:144).

3, 4. 1) ¿Tijatyë Jyobaa tyukjamyajts ja israelitëty? 2) ¿Wiˈixë nety ttukˈoyˈatäˈändë ko duˈun ttundët?

³ Jyobaa janääm jatsojk ojts ttukˈawanë tijaty ja israelitëty mët yëˈëgyëjxm ja kugajpxyëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ko nety ja israelitëty tyëkëyanëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwinwäˈänëdë, ta Moisés yˈanmääyëdë: “E miitsëty mëk duˈun mneyguentˈattëdëty, këdii myajwinˈëëndëty, këdii yëˈë Wintsën [Jyobaa] nijënäˈä xyˈëxmatstëty, ets yëˈë wiink wintsën  xypyanëjkxtëkëdëty, xyˈawdattëty, ëgë xywyingoxtanëdëty. Jaˈa ko duˈumbë ja winmäˈäny xypyäätëty, yëˈë Wintsën nëjkxëp yëˈë mëk mdukjotˈambëkëtë” (Deut. 11:16, 17, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés). Mä Biiblyë myaytyakypy kanäkˈok tijatyë Jyobaa tyukjamyajtsë kyäjpn diˈib mbäät xypyudëjkëm.

⁴ Jyobaa nan ojts tˈanëëmë janääm jatsojk ja israelitëty parë tsyëˈëgëdët, myëmëdowëdët ets yajwatsxëdët ja xyëë (Deut. 4:29-31; 5:28, 29). Ko duˈun ttundët, ta nety kyunuˈkxäˈänëdë mëjwiin kajaa (Lev. 26:3-6; Deut. 28:1-4).

5. ¿Tiko Dios tnitsiptuunyë rey Ezequías?

⁵ Dios kyuytyuunë wyandakën nuˈun ja israelitëty jyukyˈäjttë. Extëm nˈokpëjtakëm, ko ja rey Senaquerib diˈib Asiria tyëjkë mä ja yˈit lyugäärë Judá ets jyënany ko tpëjkëyaˈanyë kyutujkën ja rey Ezequías, ta Jyobaa tpudëjkë kyäjpn ko tkejxy tuˈugë yˈanklës. Ets mä tuˈuk jeˈeyë ux, ja anklës dyajkutëgooyë tsiptuumbëty diˈib Asiria, “niˈamukë yetyëjkë jotmëkpë etsë kumëjääbë”. Ta ja Senaquerib ojts jyëmbijnë mä tyëjk ets axëk jyantsy nyayjäˈäwë ko kyamadaky (2 Rey. 19:35; 2 Crón. 32:21). ¿Tiko Jyobaa tnitsiptuunyë rey Ezequías? Yëˈko kyaj myastutë ets duˈunyëm tpaduuny ja Diosë yˈanaˈamën (2 Rey. 18:1, 5, 6).

6. ¿Wiˈixë rey Josías dyaˈijxë ko tyukˈijxpajtë Jyobaa?

⁶ Jatuˈugë rey diˈib myëmëdoojë Jyobaa yˈanaˈamën, yëˈë Josías. Ko netyë jyëmëjt tuktujk, ta “ttuuntsondaky diˈib oy Jyobaa windum [...]; ets kyaj tyuˈudëgooy ni aˈoytsyoo ni anäjnytsyoo” (2 Crón. 34:1, 2). Tyukˈijxpajttë Dios ko dyajkutëgooy tukëˈëyë awinax ets ko tpudëjkë ja käjpn parë jatëgok tˈawdattëdë Jyobaa. Ko duˈunë Josías ttuuny, ta Jyobaa ojts kyunuˈkxyëty ets nanduˈun ojts yajkunuˈkxy ja nax käjpn (käjpxë 2 Crónicas 34:33). *

7. ¿Wiˈix jyäjttë ja israelitëty ko tkamëmëdoodë tijatyë Jyobaa tukjamyajtsëdë?

⁷ Jotmaymyëët njënäˈänëm ko ja Diosë kyäjpn kyaj xëmë ttukjotkujkˈäjty tijatyë Jyobaa tukjamyajtsëdë. Nuˈun kanäk mëgoˈpx jëmëjt nyajxy, janääm jatsojk tjëjpˈyoˈoytyuttë ja oybyë nëˈë tuˈu. Ko mëk tkayaˈijttë myëbëjkën, ta may nyinäjxëdë ja tukniˈˈijxënë diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty (Éfes.  4:13, 14). Ets duˈun extëmë netyë Jyobaa të yˈanëˈëmxëdë, axëëk jyäjt kyëbajttë ko tkamëmëdoodë (Lev. 26:23-25; Jer. 5:23-25).

8. ¿Wiˈix tyam nanduˈun nyajpatëm extëm ja israelitëty?

⁸ Tyam nanduˈun nyajpatëm extëm ja israelitëty, yajjëjwijtsëmbijtëm ets yajmoˈoyëmë käjpxwijën (2 Peed. 1:12). Tëgok tëgok ngäjpxëmë Biiblyë, ta Jyobaa xytyukjamyajtsëmë yˈanaˈamën. Ets kom nmëdäjtëmë madakën parë këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm, mbäät nmëmëdoˈojëm o mbäät nduˈunëm diˈib winmäˈäyëm ko oy (Prov. 14:12). Min nˈokˈijxëm tuk pëky majtsk pëky tiko mbäät ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa yˈanaˈamën ets wiˈix ndukˈoyˈäjtëm.

9. Ko ojts tyuˈuyoˈoytyë ja israelitëty mä ja it lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëkpë, ¿wiˈixë Jyobaa tyukjamyajtsëdë ko yëˈë nety pudëjkëdëp?

⁹ Ko ja israelitëty tyuˈudëjkë ja nety tyuˈuyoˈoyäˈändë 40 jëmëjt mä ja “it lugäärë äänëˈëk tëëtsëˈëkpë ets atsëˈëk ajawëbë”. Jyobaa kyaj ojts ttukˈawäˈänëtyaˈay wiˈixë nety ttuˈumoˈoyaˈany ets tkuentˈatäˈäny. Per tyukˈijx kanäkˈok ko mbäät ttukˈoyˈattë pën tukˈijxpajtëdëp ets pën mëmëdoojëdëp. Jyobaa yajtuunë yoots parë ojts xëëny ttuˈumoˈoy ets koots yëˈë yajtuunë jënˈyaˈank, duˈun ttukjamyejtsy ko yëˈë nety pyudëjkëp ets ttuˈumoˈoy parë ttuknaxtët ja it lugäär diˈib tsip nimëjää (Deut. 1:19; Éx. 40:36-38). Nan myooy tijaty yajtundëp. “Nitii tkayajtëgoyˈäjttë. Ja wyit xyox kyaj tyujky, etsë tyeky kyaj kyiixëˈky.” (Neh. 9:19-21.)

10. ¿Wiˈix tyamë Jyobaa ttuˈumoˈoyë kyäjpn?

¹⁰ Tyam, të nmëwingoˈonënë ja jembyë jukyˈäjtën mä yajtunäˈänyë tëyˈäjtën. ¿Nmëbëjkëm ko yëˈë tyamë Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm parë ntsokwëˈëmëm mä “ja mëk ayoˈon” diˈib miimp? (Mat. 24:21, 22; Sal. 119:40, 41.) Jyobaa kyaj tyam dyajtunyë yoots etsë jënˈyaˈank parë xytyuˈumoˈoyëm ets njäjtëm mä jembyë jukyˈäjtën, perë kyäjpn, yëˈë diˈib xytyukjamyajtsëm tijaty. Extëm nˈokpëjtakëm, janääm jatsojk nyaˈˈanmäˈäyëm ko jëjpˈam nyajkëktëjkëmë naymyayë mëdë Jyobaa ko ngäjpxëmë Biiblyë, nDiosˈawdäjtëm mëdë Familyë, kyaj ndëgoyˈäjtëm mä naymyujkën ets nëjkxëm ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë. ¿Mëdoˈojëm ko duˈun nyaˈˈanmäˈäyëm? ¿Të ndukniwijtsëm parë duˈun nduˈunëm? Tyäˈädë, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë kyëktëkëdë mëbëjkën, pes yëˈë tsojkëp parë näjxëm mä ja jembyë jukyˈäjtën.

11. ¿Wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈëky ko naytyukjotmaytyuunëp parë oy nˈijtëm?

¹¹ Diosë kyäjpn, nan xytyuˈumoˈoyëm parë nduˈunëm diˈib oy tuˈuk tuˈugë xëë. Extëm nˈokpëjtakëm, ko adëyë njukyˈäjtëm ets ko kyaj tijaty nmëdatäˈänëm mëjwiin kajaa, xypyudëjkëm parë kyaj net nmëmäˈäy nmëdäjëm tijaty. Nan xyˈanmäˈäyëm wiˈix naywyit nayxyojxëm ets nnayˈoytyuˈunëm, wiˈix nwinˈijxëm tijaty ndukxondäˈägäˈänëm ets nuˈunën nˈëxpëkäˈänëm mä eskuelë. Nmëjjäˈäwëm nanduˈun ko nyaˈˈanmäˈäyëm wiˈix nmëdäjtëm tijaty jënoty tëgoty parë kyaj yˈayoˈonbëjtäˈägët, wiˈix nmëdäjtëm ja karrë, ja Tëjk mä nˈëxpëjkëm ets wiˈix nnayjëjpˈijxëm ko ti ayoˈon tyun jyatëdët. Ko duˈun nyajmoˈoyëmë käjpxwijën, yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa naytyukjotmaytyuunëp parë oy nˈijtëm.

12. 1) ¿Ti Jesus tyukjamyajts kanäkˈok ja yˈëxpëjkpëty? 2) ¿Ti Pedro ninäˈä tkajäˈäytyëgooy? 3) ¿Wiˈix mbäät xypyudëjkëmë Jesusë yˈijxpajtën?

¹² Ja Diosë kyäjpn diˈib mä primer siiglë xëmë ijty tijaty yajtukjamyatstë. Jesus kanäkˈok ttukjamyejtsy ja yˈëxpëjkpëty ko jëjpˈam yˈittët yujy tudaˈaky. Per kyaj jeˈeyë ojts tˈanëëmë, tyukniˈˈijxë wiˈix mbäät yˈittë yujy tudaˈaky. Ko yˈakxënäjxy yä Naxwiiny, ta dyajtuˈukmujky ja yˈapostëlëty parë ttunäˈändë ja Paskë. Mientrësë nety kyaytyë,  ta Jesus pyëdëˈky ets ojts dyajtekypyujtë, tyäˈädë tuunk yëˈë diˈibë nety tyuundëp ja mëduumbë (Fwank 13:1-17). Ko duˈunë Jesus dyajnigëxëˈkyë tudaˈakyˈäjtën, ninäˈä ja yˈëxpëjkpëty tkajäˈäytyëgooytyë. Kyum 30 jëmëjt, ta apostëlë Pedro diˈib yˈijx ko duˈunë Jesus ttuuny, tˈanmääy ja myëguˈuktëjk ets yˈittët yujy tudaˈaky (1 Peed. 5:5). Jesusë yˈijxpajtën, yëˈë mbäät xypyudëjkëm parë niˈamukë nˈijtëm yujy tudaˈaky mëdë wiinkpë (Filip. 2:5-8).

13. ¿Ti jäˈäyˈäjtënë Jesus tukniˈˈijxë ko jëjpˈam ets nmëdäjtëm?

¹³ Ja tuk pëky diˈibë Jesus xëmë tyukmëtmaytyakë yˈëxpëjkpëty, yëˈë ets tmëdattët mëk ja mëbëjkën. Ko tëgok ja yˈëxpëjkpëty kyaj tmëmadaktë dyajpëtsëmdëdë kaˈoybyë mä tuˈugë mixy, ta dyajtëëwdë Jesus: “¿Ti kots ëëtsëty të ngamëmadäˈäktë nyajpëtsëmëdëts ja kaˈoybyë?”. Ta Jesus yˈatsooy: “Mët kooxyëp miits xymyëdattë waandiˈknë yëˈë mmëbëjkënëty [...], oy dëˈënën jeˈeyë extëmë mortas päjk [...]. Nitii diˈibë kyaj mˈoˈoyxyëdët ko xymyëdattë ja mëbëjkën” (Mat. 17:14-20). Nuˈun tyuuny yä naxwiiny, ojts ttukniˈˈixë ja yˈëxpëjkpëty ko jëjpˈam yajmëdatëdë mëbëjkën (käjpxë Matewʉ 21:18-22). Pääty, ¿nnaytyukpudëjkëm ko nëjkxëm mä asamblee ets mä naymyujkën, diˈib yajtuknibëjtakëp parë kyëktëkëdë mëbëjkën? Ko nëjkxëm, kyaj jeˈeyë jotkujk nnayjäˈäwëm, yëˈë duˈun parë nyajnigëxëˈkëm ko ndukjotkujkˈäjtëm wiˈixë Jyobaa xytyuˈumoˈoyëm.

14. ¿Tiko tyam jyëjpˈamëty nyajnigëxëˈkëmë tsojkën extëmë Kristë?

¹⁴ Mä Escrituras Griegas Cristianas kanäk pëky myiny mä nyajtukjamyajtsëm ets nnaytsyojkëm nixim niyam. Jesus ojts jyënaˈany ko ja myëmajtskpë anaˈamën diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëm këˈëm nnaytsyojkëm (Mat. 22:39). Santiago, ja Jesusë kyuˈˈutsy, ja ojts ttijy “ja Diosë yˈanaˈamën diˈibë niˈigyë myëjjëty” (Sant. 2:8). Etsë apostëlë Juan tkujäˈäyë: “Mëguˈugitëty, kyajts miits nduknijayëdë anaˈamënë jembyë. Diˈibë nduknijäˈäyëdëp, jaˈayëm mmëdäjttëp diˈibë jawyinyëp myaˈˈanmääytyë. Tyäˈädë jeky anaˈamën jaˈayëm ja ayuk diˈibë të xymyëdowdë. [...] Tyäˈädë diˈibë nduknijäˈäyëdëp, yëˈë tuˈugë jembyë anaˈamën” (1 Fwank 2:7, 8). ¿Ti yˈandij ko tmaytyaky ja “jeky anaˈamën”? Yëˈë yˈandij ko Jesus ojts tnigajpxy “jawyinyëp” ets yëˈë nety myaytyäˈägaampy ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm. Per jemyë nety yˈity mët ko tsojkëbë nety dyajnigëxëˈëktëdë tsojkën oy wiˈix jyat kyëbattët, tyäˈädë tsojkën yëˈë nety pudëkëyanëdëp parë tmëmadäˈäktët oy tyim tiijëty. ¿Këdii nmëjjäˈäwëm ko nyajtukjamyajtsëm ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets kyaj njäˈäyˈäjtëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy diˈib këˈëm tijaty naytyukmëtsojkëdëp?

15. ¿Ti tuungë mas jëjpˈambë tyuunë Jesus ko yˈijty yä Naxwiiny?

 ¹⁵ Jesus naytyukjotmaytyuunë jäˈäy. Ets yajnigëxëˈk ko dyaˈˈagëdakyë päˈäm jäˈäy ets ko dyajpëdëˈkyë oˈkpë. Per ja tuungë jëjpˈambë diˈib tyuun, yëˈë kyäjpxwäˈkxët ets yaˈëxpëkët, tyäˈädë yëˈë diˈib mas pudëjkëdë jäˈäy. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko ja jäˈäyëty diˈib yajjukypyëjk ets yaˈˈagëdak ojts myëjjäˈäyëndë ets ojts jatëgok yˈooktë, per pënaty ojts tˈaxäjëdë ja oybyë ayuk, mbäädë nety jyukyˈattë winë xëë winë tiempë (Fwank 11:25, 26).

16. ¿Wiˈix tyam të myëjwindëkë mä ngäjpxwäˈkxëmë Diosë Kyutujkën ets mä nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy?

¹⁶ Ja tuunk diˈibë Jesus yajtsondak mä primer siiglë, të tyam jyantsy myëjwindëkë. Yëˈë tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Nëjx yaˈëxpëktë jäˈäyëty mä tëgekyë naxwinyëdë esëts ëj njäˈäyˈattët” (Mat. 28:19). Duˈun ttuundë ja yˈëxpëjkpëty ets nanduˈun tyam nduˈunëm. Ja jëxtujk miyonk naxyë Jyobaa tyestiigëty tkäjpxwäˈkxtë ja Diosë Kyutujkën, naxy 230 paˈis, ets tˈëxpëktë Biiblyë mët miyonkˈamë jäˈäy. Ko duˈun tyundë, yëˈë xytyukˈijxëm ko yëˈë ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp.

17. ¿Ti käjpxwijënë myooytyë myëguˈuktëjkë Pablo etsë Pedro?

¹⁷ Pënaty pyanëjkxtë Kristë, yëˈë pudëjkëdë ko tijaty yajtukjamyajtstë parë dyajkëktëjkëdë myëbëjkën. Pablo, diˈibë nety tsumy ijtp Roma, duˈun ttukjamyejtsyë Timoteo: “Padun ja ëxpëjkënë oybyë extëm të xymyëdoy mä ëjtsën” (2 Tim. 1:13). Tyäˈädë ää ayuk mëjwiin kajaa myëjämooyë Timoteo. Ets ko nety të tˈanëëmë apostëlë Pedro ja myëguˈuktëjk ets dyajnigëxëˈëktëdë madakën, tsojkën ets nyayjëjpkuwitsëdët, ta jyënany: “Pääty dëˈënyëm nˈaktukjamyatstë tëgekyë tyäˈädë, oy xyjanijawëdë es myaˈijxëdëp xykyuytyundë ja tëyˈäjtën” (2 Peed. 1:5-8, 12).

18. ¿Wiˈix ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë tˈijxtë ko tijaty yajtukjamyajtstë?

¹⁸ Ja neky diˈibë Pablo jyaay etsë Pedro, yëˈë yajnäjxtë “ja ëxpëjkën diˈibë ja Diosë kyugäjxpëty nyigäjxtë jekyëp” (2 Peed. 3:2). ¿Jotˈambëjktë ja Dios mëduumbë diˈib mä primer siiglë ko tijaty yajtukjamyajtstë? Kyaj, pes nyijäˈäwëdëbë nety ko pääty yajnëˈëmoˈoy yajtuˈumoˈoytyë mët ko yajtsoktë ets yajpudëkëyäˈändë parë kyaj tmastuˈuttëdë Dios (2 Peed 3:18).

19, 20. ¿Tiko mbäät ndukjotkujkˈäjtëm tijatyë Jyobaa xytyukjamyajtsëm, ets wiˈix ndukˈoyˈäjtëm?

¹⁹ Tyam, taaˈäjtp kanäk pëky tiko mbäät ndukjotkujkˈäjtëm tijatyë Jyobaa xytyukjamyajtsëm diˈib yajpatp mä Biiblyë (käjpxë Josué 23:14). * Mä yˈAyuk mbäät ngäjpxëm wiˈixë Dios të jyaˈayˈaty kanäk mil jëmëjt mëdë naxwinyëdë jäˈäy. Tukëˈëyë tyäˈädë ojts yajkujayë parë ndukˈoyˈäjtëm (Rom. 15:4; 1 Kor. 10:11). Extëm ojts yajnaskäjpxë, miyonkˈam tyamë jäˈäy të tnijawëdë tëyˈäjtën “mä ja xëë tiempë jyëjpkëxanë” (Is. 2:2, 3). Biiblyë nan ojts tnaskäjpxë ko niˈigyë myäˈtˈadëˈëtsanë tiempë ets duˈunën tyam jyaty. Extëm të yajnigajpxy, ko myëjwindëkë abëtsemy nyaxwinyëdë mä yajkäjpxwaˈkxyë oybyë ayuk, yëˈë xytyukˈijxëm ko yëˈë adëëp extëmë Jesus jyënany (Mat. 24:14).

²⁰ Jyobaa kanäk pëky xytyukˈijxëm tiko mbäät ndukˈijxpajtëm. ¿Nmëbëjkëm tijaty xytyukjamyajtsëm? Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Rosellen, jyënaˈany: “Kojëts aduˈuk ndukˈijxpejtyë Jyobaa, tajëts nˈijxy yajxon ko yëˈë diˈibëts xywyijtsp ets xymyëjämoobyëts”. Nˈoktukˈoyˈäjtëm nanduˈun ko nmëdooˈijtëm tijatyë Jyobaa xytyukjamyajtsëm.