1, 2. ¿Imanasqataq lliw runakunaqa mana chaynallachu kanchik?

LLAPANCHIKMI mana chaynallachu kanchik pachakuyninchikpi, imakuna mikuy munasqanchikpi hinaspa imayna runa kayninchikpipas. ¿Imanasqa? Sapakama huk llaqtayoq hinaspa imayna uywasqa kasqanchikraykum.

² Ichaqa, ima mikuy munasqanchikmantapas otaq imayna pachakusqanchikmantapas kachkanmi aswan allin kaqkunapi piensanapaq. Yuyaymanay kaypi: warmacha kasqanchikmantapacham yachachiwanchik imakuna allin hinaspa imakuna mana allin kasqanta. Ichaqa sapakamam chaykunataqa akllakunchik. Wakinpiñataqmi conciencianchikpa niwasqanchikman hina akllakunchik. Bibliapas niwanchikmi runakunaqa Diospa kamachikuyninkunata mana yachachkaspankupas, ‘concienciankupa nisqanta kasukuspanku allinkunata ruwasqankuta’ (Rom. 2:14). Chaynaqa, ¿imapaqpas Diospa kamachikuynin mana sutilla kasqanraykuchu, warmacha kasqanchikmantapacha yachachiwasqanchikta otaq costumbrenchikta hinalla qatikunanchik?

3. ¿Imanasqam cristianokunaqa kay Pachapi costumbrekunata hinaspa runakunapa kawsakuyninkuta mana qatipakunanchikchu?

³ Cristianokunaqa manamá chaynachu kananchik, ¿imanasqa? Bibliam nin: “Kanmi allin ñanman rikchakuq ñan ichaqa chay ñanpa tukupayninqa wañuyllam”, nispa (Prov. 16:25). Arí, pantaq runakuna kasqanchikraykum mana atinchikchu imatapas mana pantaspa ruwaytaqa (Prov. 28:26; Jer. 10:23). Chaymantapas, kay Pachapi munaychakuqqa Satanasmi. Chaymi runakunata umachan paypa munasqallanman hina imatapas ruwanankupaq (2 Cor. 4:4, NM; 1 Juan 5:19). Chaynaqa, Diospa bendicionninta hinaspa paypa chaskisqan kayta  munaspaqa kasukunanchikmi Romanos 12:2 nisqanta (leey).

4. ¿Imakunamantam kay yachachikuypi qawasun?

⁴ Romanos 12:2 nisqanpim tarinchik kay ancha allin yachachikuykunata: 1) ¿Imanasqam piensayninchikta tikrananchik? 2) ¿Imatam cheqaptapuniqa tikrananchik? 3) ¿Imaynatam piensayninchikta tikrananchik? Kay yachachikuypim kaykunamanta qawasun.

5. ¿Pikunapaqmi apostol Pabloqa qellqarqa Romanos 12:2 nisqanta?

⁵ Romanos librota apostol Pablo qellqaspanqa, manam Romapi lliw runakunapaqchu qellqachkarqa, aswanqa hanaq pachapaq akllasqa cristianokunapaqmi (Rom. 1:7). Paykunatam nirqa imayna piensayninkuta tikranankupaq hinaspa chay tiempopi runakunapa imayna kawsasqankuta mana qatipakunankupaq. Chay tiempopi (yaqa 56 kaq watapi) runakunapa imayna kawsasqankumanta Pablo rimaspanqa, rimachkarqataqmi Roma runakunapa costumbrenkumanta, imayna kawsasqankumanta hinaspa imayna pachakusqankumantapas. Apostol Pabloqa nirqataqmi: “Amayá [. . .] qatipakuychikchu”, nispa. Chaywanmi qawachichkarqa wakin cristianokunaqa chay tiempopi runakunata qatipakusqankuta. ¿Imaynataq chayqa karqa?

6, 7. ¿Imakunataq Romapi kaq cristianokunata llumpayta sasachachkarqa Pablopa tiemponpi?

⁶ Kunan tiempopi Roma llaqtaman pipas rispanqa qawanmanmi ñawpaq tiempopi tukuy ima ruwasqa kaqkunata: templokunata, sepulturakunata hinaspa imatapas qawanankupaq estadiokunata. Chaykunam qawachiwanchik imapi creesqankuta hinaspa imayna runakuna kasqankuta. Ñawpaq tiempomanta willakuq librokunapas, rimanmi chay estadiopi peleaq runakunamanta, carretayoq caballokunapi llallinakusqankumanta, actuaq runakunamanta hinaspa musica tocaqkunamantapas. Wakinpim chayna ruwasqankuqa llumpay millakuypaq karqa. Chay Roma llaqtapiqa karqataqmi hatun negociokunapas, chaymi runakunaqa qollqeyoq kayta atiqku (Rom. 6:21; 1 Ped. 4:3, 4).

⁷ Roma llaqtayoq runakunapaqa achka templonkunawan taytacha-mamachankunam kaq, chayna kaptinpas manam kaqpaqpas hapiqkuchu. Paykunaqa aswanmi tukuy costumbrekunata ruwaqku wawachakuna naceptin, pipas casarakuptin otaq pipas wañukuptin. Maynatachá tukuy chaykunaqa Romapi kaq cristianokunata sasacharqa. Achka cristianokunam chay llaqtapi costumbrekunawan uywasqa karqaku, chaymi cheqap cristianokuna kanankupaqqa piensayninkuta tikrananku karqa. Chaytaqa hinallam ruwananku karqa bautizakuruspankupas.

8. ¿Imanasqam nichwan cristianokunaqa llumpay sasachakuypa kasqanpi kawsasqanchikta?

⁸ Kunan tiempopipas cheqap cristianokunaqa llumpay sasachakuypa kasqanpim  kawsanchik. ¿Imanasqa? Enteron Pachapi tukuy mana allinkuna kasqanraykum (leey Efesios 2:2, 3; 1 Juan 2:16). Sapa punchawmi intusqa kanchik mana allin munaykunawan, mana allin piensaykunawan hinaspa runakunapa mana allin kawsasqankuwan. Chayraykum piensayninchikta tikranapaq hinaspa ‘runakunapa imayna kunan tiempopi kawsasqankuta’ mana qatipakunapaq, apostol Pablopa niwasqanchikta kasukunanchik. ¿Imaynatam kasukuchwan?

9. ¿Imakunatam achka runakuna ruwarqaku bautizakunankupaq?

⁹ Pipas Bibliamanta yachasqanman hina kasukuspanqa, pisi-pisimantam iñiyninpi ñawparin. Chayna kasqanmi sutilla qawakun vidanta cambiasqanpi, pantay religionninta saqesqanpi hinaspa Jesucristopa imayna kasqanta qatipakusqanpipas (Efes. 4:22-24). Sapa watam achkallaña runakuna Diosman qokuspanku bautizakunku, chayta qawaspanchikmi anchata kusikunchik hinaspa Jehova Diospa sonqontapas kusichin (Prov. 27:11). Ichaqa, allinmi kanman kayna tapukuypi piensayninchik: ¿chaykunallapichu cambiananchik?

10. ¿Ima ninantaq “tikraychik” niq rimayqa?

¹⁰ Piensayninchikta tikrayqa manam imayna kawsasqanchikta allichayllachu. Bibliamanta rimaq huk libropa nisqanman hinaqa, Romanos 12:2 nisqanpi “tikraychik” niq rimayqa, chuya espiritupa yanapakuyninwan imayna piensasqanchikta tikraymantam rimachkan. Chaynaqa, manam nichwanchu pi cristianopas mana allin costumbrenta, qacha rimayninta hinaspa mana allin kawsakuyninta saqerusqanraykulla piensayninta tikrarusqantaqa. Chaytaqa Bibliamanta mana yachaq wakin runakunapas kallpanchakunkum ruwanankupaq. Hinaptinqa, ¿imatam cristianokunaqa tikrananchik?

11. Pablopa nisqanman hinaqa, ¿ima ninantaq piensayninchikta tikrayqa?

¹¹ Apostol Pablom nirqa: “Imam piensasqaykichiktayá allinmanña tikraychik”, nispa. Piensayninchikmanta Biblia rimaspanqa, rimachkantaqmi imapas munayninchikmanta, imayna kasqanchikmanta hinaspa imayna piensasqanchikmantapas. Piensayninkuta tikranankumanta manaraq rimachkaspanmi, ñawpaqnin capitulonpi Pabloqa rimarqa chay tiempopi runakuna ‘mana valeq pensamientoyoq’ kasqankuta. Chaymantapas tukuy hucha ruwasqankuta, ‘qollqella kuyasqankuta, pasaypaq pierdekusqankuta, hukpa imankunatapas munapayasqankuta, runa wañuchisqankuta, liryanakusqankuta, engañanakusqankuta’ hinaspa tukuy mana allin ruwaq kasqankutapas (Rom. 1:28-31). Chayraykum apostol Pabloqa chay Roma llaqtayoq cristianokunata kallpancharqa piensayninkuta tikranankupaq.

12. a) ¿Imatam kunan tiempopi runakunaqa piensanku? b) ¿Imanasqam chayna piensasqankuqa mana allinchu cristianokunapaq?

¹² Kunan tiempopipas, Roma llaqtapi  cristianokuna hinam mana allin runakunapa chawpinpi kawsanchik. Kunan tiempopi runakunapas piensankum Diospa kamachikuyninman hina kawsayqa yanqa kasqanta. Achka yachachiqkunawan tayta-mamakunapas churi-wawakunatam saqenku munasqankuman hina kawsanankupaq. Paykunapa piensasqankuman hinaqa pipas munasqantas ruwanman. Diospi creeq achka runakunapas ninkum imatapas ruwanankupaq derechoyoq kasqankuta, hinaspankum Diospa kamachisqantaqa mana ruwankuchu (Sal. 14:1). Chayna piensayqa manamá allinchu cristianokunapaqqa. Mana rikchan-rikchanlla kaspaqa Diospa llaqtanpa kamachiwasqanchiktam qepancharuchwan hinaspam imamantapas rimapakuytaña qallaykuchwan. Chaymantapas, kusirikuykunamanta, Internetmanta hinaspa universidadmanta Bibliapa nisqanman hina consejawasqanchikmantam iskayrayayta qallaykuchwan.

13. ¿Imanasqam allinta qawakunanchik imayna kasqanchikmanta?

¹³ Hinaptinqa, kay Pachapi runakunapa imayna piensasqankuta mana qatipakunapaqqa, allintam qawakunanchik imayna kasqanchikta, imayna piensasqanchikta hinaspa imakuna munasqanchiktapas. Chaykunaqa manapaschá sutillachu kanqa. Chayrayku ichapas hukkuna alabawasun allin cristianokuna kasqanchikmanta. Ichaqa, sonqonchikpim yachakunchik sichum cheqaptapuni Bibliapa yachachikuyninkuna piensayninchikta tikrarusqanta otaq allinninchikpaq hinalla tikrawasqanchikmantapas (leey Santiago 1:23-25).

14. ¿Imataq yanapawasun piensayninchikta tikranapaq?

¹⁴ Piensayninchikta tikranapaqqa sonqomanta imayna kasqanchiktam cambiananchik. ¿Imataq yanapawachwan chaypaqqa? Biblia estudiayninchikmi. Chayna estudiasqanchikmi yanapawasun Jehova Diospa munasqanman hina runakuna kananchikpaq. Yanapawasuntaqmi sonqonchikpi ima kasqanta yachanapaq hinaspa imakunapi cambianapaqpas. Chaynapim Diospa “imam allinpuni kasqanta” ruwasun (Rom. 12:2; Heb. 4:12).

15. ¿Imapi tikrakunapaqmi Jehova Diosqa yanapawanchik?

¹⁵ (Leey Isaias 64:8.) Jehova Diosta manka ruwaqwan Isaiaspa rikchanachisqanqa allin yachachikuytam saqewanchik. Jehova Diosqa manka ruwaq hinam, ñoqanchikñataqmi makinpi mitu hina kanchik. Jehova Diosqa manka ruwaq hina kaspanqa manam imayna rikchayninchiktachu tikrawanchik, aswanqa ukunchikpi imayna kasqanchiktam. Chaynata tikrawananchikpaq saqekuptinchikqa, payqa yanapawasunmi imayna piensayninchikta hinaspa mana allin munayninchiktapas cambianapaq. Kaymi yanapawasun mana allin runakunapa imayna kasqankuwan mana intuchikunapaq. Hinaptinqa, ¿imaynatam Jehova Diosqa piensayninchikta tikranapaq yanapawanchik?

16, 17. a) Manka ruwaqkunaqa, ¿imakunatam ruwanku sumaq manka lloqsinanpaq? b) ¿Imaynatam Bibliaqa yanapawanchik Diospa qayllanpi allin runakuna kanapaq?

¹⁶ Mitumanta allin mankata ruwanapaqqa, mitupas allinpunitaqmi kanan. Chaypaqqa, manka ruwaq runaqa puntatam chay mituta mayllaspan ruminkunatawan qopankunata horqonan. Chaymantañataqmi allinta tantearispan chay mituta yakuwan chapunan chaynapi manka ruwaytaña qallaykunanpaq.

¹⁷ Qawasqanchikman hinaqa, manka ruwaqkunaqa yakutam servichikunku mituta mayllanankupaqwan chapunankupaq, chaynapi mana sasachakuspa sumaq mankata  ruwanankupaq. Chaynallataqmi Diospa Palabranpas yaku hina allintapuni yanapawanchik imayna piensayninchikta tikranapaq hinaspa Diospa qayllanpi sumaq runakuna kananchikpaq (Efes. 5:26). Chayraykumá Diospa llaqtanqa sapa kuti niwanchik Bibliata sapa punchaw leenapaq hinaspa huñunakuykunamanpas hinalla rinapaq. Chaynata ruwaspam saqekusun mituwan llamkachkaq hina Jehova Dios piensayninchikta tikrananpaq (Sal. 1:2; Hech. 17:11; Heb. 10:24, 25).

18. a) ¿Imanasqam Bibliamanta yachasqanchikkunapi yuyaymanananchik? b) ¿Ima tapukuykunapim yuyaymanachwan?

¹⁸ Ichaqa, piensayninchikta tikranapaqqa manamá Bibliata leespa yachayllachu. Chaytaqa achka runakunapas ruwankum. Yaqapaschá chayna runakunata Diosmanta willakuspayki tarirqanki. Wakiqninkuqa umankumantaraqmi ninku Bibliapa wakin textonkunata. * Chayna kaptinpas, paykunaqa manamá chayna yachasqankuman hinachu kawsanku. ¿Imanasqa? Paykunaqa manamá saqekunkuchu sonqonkukama Diospa Palabran chayanantaqa (Gal. 6:6). Chaynaqa, llapanchikmi kallpanchakunanchik Bibliamanta yachasqanchikkunapi yuyaymananapaq. Chaymi tapukunanchik kaykunata: “¿Cheqapta hinachu qawani tukuy yachasqaykunata? ¿Qawanichu vidaypi imayna yanapawasqanta? Hinaspapas, ¿kallpanchakunichu tukuy yachasqayta ruwayman apanaypaq, icha rimayllachu-rimani? ¿Jehova Dios rimapayawasqanta hinachu qawani?”, nispa. Kay tapukuykunapi yuyaymanayninchikqa yanapawasunmi tukuy sonqonchikwan Jehova Diosta astawan kuyanapaq. Chayqa kallpanchawasuntaqmi Diospa munasqanman hina kawsanapaq (Prov. 4:23; Luc. 6:45).

19, 20. ¿Bibliapa ima niwasqanchikta kasukuspanchiktaq achka bendicionkunata chaskisun?

¹⁹ Diospa Palabranta sapa punchaw leespa yuyaymanayqa yanapawasunmi apostol Pablopa kayna nisqanta kasukunapaq: “Saqeychikyá ñawpa vidaykichikpi tukuy mana allin ruwasqaykichikta. Mosoq runa hinañayá kaychik, chayqa cheqap yachaywanmi aswan-aswanraq mosoqyachisqa kanqa” (Col. 3:9, 10, NM). Hinaptinqa, Bibliapa yachachikuyninta allinta entiendespa kasukuptinchikqa, mosoq runakunañam kasun hinaspapas manam Satanaspa toqllankunaman wichisunchu.

²⁰ Apostol Pedrom kaynata niwanchik: ‘Kasukuq churikuna hinayá kawsaychikqa, amañayá ñawpaq vidaykichikpi hinañachu’, nispa. Niwanchiktaqmi tukuy imapipas chuya runakuna hina kawsanapaq (1 Ped. 1:14, 15). Chaynaqa, ñawpaqpi imayna piensasqanchiktawan imayna kawsasqanchikta saqespanchikqa achka bendicionkunatam chaskisun. Chaymantam qatiqnin yachachikuypi qawasun.